Қарым-қатынас - жалпы әлеуметтік-психологиялық проблема
Қарым-қатынас - жалпы әлеуметтік-психологиялық проблема.
1. Қарым-қатынас туралы түсінік және оны құрылымы мен құралы.
2. Қарым-қатынастың мазмұны және қарым-қатынас процесіндегі өзара әсер ету
механизмдері.
3. Қарым-қатынастың перцептивті жағы.
4. Қарым-қатынастың коммуникативті жағы.
5. Қарым-қатынастың интерактивті жағы.
6. Қарым-қатынас стилі.
7. Қарым-қатынастағы сіздің стиліңіз тесті
1. Қарым-қатынас туралы түсінік және оны құрылымы мен құралы.
Қарым-қатынастың осы және басқа да жақтарымен бірнеше әртүрлі
ғылымдар айналысады. Мыс: философия, психиатрия, психология, әлеуметтану,
этология және информатика т.с.с Әр ғылым өздерінің түсінігі бойынша қарым-
қатынас мазмұнын ашады. Қарым-қатынас деген не? деген сұрақтың
күрделілігі оның барлық саламен байланыстылығы мен өз мағынасынан
адасуында. Осыдан Шын мәніндегі қарым-қатынас дегеніміз не? деген сұрақ
туындайды. Біз бұл түсінікті ары қарай не туралы болатынын білу үшін
анықтаймыз. Егер өз сөзіңнің түпкілікті мағынасын білмесең,ол сөзді
қолдану кезкелген адам үшін қиын, сондықтан да қарым-қатынас сөзі былайша
оңай түсіндірілгенімен түпкілікті мғынасы күрделі.
Осыдан, қарым-қатынас – кешегі телефон арқылы сөйлесу немесе кездейсоқ
көшеде кезескен адаммен қандайда бір ситуацияға байланысты танысу немесе
ортақ әңгіме құру, өз жолдастарымен, сыныптастарымен кездесу. т.б.
Барлығымыз да өнермен қарым-қатынас, компьютермен қарым-қатынас,
жануармен қарым-қатынас т.б деген ұғымдармен таныспыз. Мұндай қарым-
қатынас жайлы ұғымдардың шегі жоқ, оның көлемі шексіз. Совет психологы
Л.С Выготский айтқандай, егер түсінік көлемі шексіздікке ұмтылса, онда
оның мағынасы нөлге ұмтылады. Өкінішке орай, қарым-қатынас жайында ғылыми
көрсеткіштер қарама-қайшылықты болып тұр. Қарым-қатынас мәселесі жайында
бірнеше монографиялар мен ғылыми зерттеулер жеткіліті, бірақ отандық
әдебиеттерде іскерлік қарым-қатынас тәжірибелік тұрғыда зерттелмеген.
Қарым-қатынас туралы бірнеше анықтамалар бар, олар әртүрлі
көзқарастармен түсіндіріледі. Психология ғылымының негізіне сүйене отырып,
біздің көзқарасымызбен былай түсіндіріледі.
Қарым-қатынас – адам арасындағы келісімнің құрылуы мен дамуындағы
күрделі көп жоспарлы процесс және іс-әрекет барысында ақпарат алмасуға,
басқа адамды қабылдау мен түсінуге қатысты туындайтын қажеттілік. Тәжірибе
барысында қарым-қатынас пен байланыс түсінігін ажырата алмай, шатастырып
отырамыз. Шын мәнісінде ол екі ұғымның мағынасы екі түрлі. Яғни қарым-
қатынас, байланыс барысында кездесетін процесс. Сондықтанда екеуін ажырата
білуіміз үшін қарым-қатынастың құрылымын анықтап алуымыз керек. Оны біз 3
жолмен бөліп қарастырамыз:
1. Коммуникативті
2. Интерактивті
3. Перцептивті
Енді осыларға жеке-жеке сипаттама беріп өтейік.
1. Қарым-қатынастың коммуникативті жағы – адам арасындағы өзара ақпарат
алмасу.
2. Қарым-қатынастың интерактивті жағы – Индивидтермен тек білім ғана емес
, сонымен қатар идея, іс-әрекетпен өзара қарым-қатынас жасау.
3. Қарым-қатынастың перцептивті жағы - Адам арасындағы өзара
түсінушілігімен , қабылдауды білдіреді.
Адамдардың бір-бірімен өзара қарым-қатынасында құралы мен механизімі
қажет болып табылады. Қарым-қатынастың басты құралы тіл болып табылады.
Тіл – адамның ойын және іс-әрекетін жүзеге асырушы құрал, белгі
беретін жүйе болып табылады. Сонымен қатар, қарым-қатынас барысында үлкен
мағына білдіретін ол – белгілер.
Белгі - ақпарат беруде, қолдануда кезкелген материалды обьект. (зат,
құбылыс, оқиға). Мысалға: стол - ол белгі, ал егер стол, орындық,
диван сөздерінің жалпы мағынасы жиһаздарды білдіреді. Сол аталған
белгілерге кіретін жалпы ұғым, мағынасы деп аталады.Өмірдегі мәдени-
қоғамдық орталарда біз белгілердің мағынасын кеңейтіп, оларды қолдануға
үйренеміз. Тіл қарым-қатынастың және өзара түсінушілікті құратын құрал
болып табылады. Сонымен қатар, белгі бұл жекеадамның қарым-қатынас
барысында қолданатын өзіндік құралы болып табылады. Ол адамның жеке
тәжірибесінде ызығушылығынан,үмітінен, қорқыныш және т.б сезімдерінен
туындайды. Адамдардың сөздері мен іс-әрекеттерінде ең басты жалпы
қабылданатын мағыналар қажетті болып табылады. Бұл мағыналарды нақты,
тура қолдану үшін заңгерлер, дипломаттар, ғалымдар, сөздер мен іс-
әрекеттің дұрыс, тура нақты болуын өздерінің кәсібінде қатал тұрғыда
реттейді. Алайда, ол барлық маман үшін қажет болып табылады.
Адамдардың қарым-қатынас барысында ақпарат алмасуда қолданатын
белгілерінің барлығы да мәдениеттің өнімі болып табылмайды. Оның
кейбіреулері ерікті және еріксіз қолданылады да, организмнің табиғи
жаратылысынан туындайды. Оларға жататындар: беттің қызарып кетуі немесе
бозаруы (сұрлануы), көзге жастың толуы, қолдың дірілі, дауыстың өзгеруі.
Бұл белгілер симптомдар деп аталды. Олар эмоционалды реакцияларды қатты
көрсетеді. Осыдан бір адамның екінші бір адамға ақпарат жеткізуі келесі
түрде беріледі:
1. Интенционалды - ақпарат беруде арнайы , алдын ала дайындалған түрде
болады.
2. Интенционалды емес- ақпарат дайынсыздық түрінде беріледі.
Бұл белгіде эмоцияның белгілері көрінеді. Мысалы : Аудитория алдындағы
студенттің қобалжуы, қолының дірілі немесе бетінің қызаруы.
Бұл сөйлесу барысында да кездесетін белгі болып табылады. Мұнда тек
эмоционалдық өзгеріс қана байқалмайды, сонымен қатар сөздік байланыстағы
қате айту , акцентпен сөйлеу жағдайлары кездеседі. Бұл көбінесе кездейсоқ
жағдайларда кездесетін белгілер болып табылады.
2.Қарым-қатынастың мазмұны және қарым-қатынас процесіндегі өзара әсер ету
механизмдері.
Қарым-қатынастың екі түрін бөліп қарастырамыз. Олар: Вербальді және
вербальді емес. Сөздің көмегімен жүретін қарым-қатынас вербальді деп
аталады. Ол латын сөзінен verbalis- сөздік деп аударылады. Қарым-қатынас
барысында сөз емес, белгілер, ( поза, жест, мимика, интонация, бет жүзі,
пантомимика) т.с.с қолданатын болса, онда ол вербальді емес қарым-қатынас
түрі болып табылады.
Сөздік қарым-қатынас арқылы адамның интеллектуалды ойлауын толық
жеткізуге болады. Сондықтан да сөз арқылы ғылыми идеялардың бірнеше
түрлерінің жеткізілуі сәтті қолданылады. Сонымен қатар,адамдармен қарым-
қатынас барысындағы туындайтын ішкі сезімдерін жеткізуде үлкен роль
ойнайды.
Келесі қарым-қатынастың түрі бұл – вербальді емес қарым-қатынас.
Оларға мыналар жатады:
1. Позалар, жест, мимика. Олар дене бөлігінің жалпы моторикасы ретінде
қабылданады. ( қол- жестикуляция, бет-мимика, поза- пантомимика).
Бұл адамның эмоционалдық реакциясын көрсететін жалпы моторика. Дәл осы
ерекшеліктер кинетика деп аталады.
2. Паралингвистика немесе просодика – дауысты шығару ерекшелігі, дауыс
ырғағы, күлкі, дауыстың бәсеңдеу немесе жоғарлануы, жылау, айқай
салу т.б Паралингвистикалық және экстралингвистикалық жүйе вербальді
қарым-қатынас түріне жатады. Паралингвистика- бұл дауыс сапасы және
дауыс диапазоны болып табылады. Экстралингвистика – сөйлесу
барысындағы пауза, жөтел, дауыс темпі.
3. Проксемика – ( ағылшын тілінен proximity- жақындық дегенді білдіреді)
Негізін қалаушы Э. Холл.
4. Визуальді қарым-қатынас – көз арқылы қарым-қатынас жасау.
Вербальді емес қарым-қатынас, эмоцияның көмегімен жүзеге асырылады.
Американ психологы Дж . Трейгер вербальді емес қарым-қатынасты
эмоционалды тіл деп түсіндірген. Демек адамдар арасындағы ішкі
сезімдердің эмоция арқылы бейнеленуін осы вербальді емес қарым-қатынас
түріне жатқызған. Адамдар арасында кездесетін қарым-қатынастың бұл екі
түрі күнделікті өмір барысында қолданылады, яғни тіл және эмоция арқылы
біз келесі адамға әсер етіп отырамыз. Содан өзара әсер ету роцесі жүріп
отырады. Оның көмегімен ада-адамды қабылдап, түсініп, таниды. Сонымен
қоса, қарым-қатынас барысында басқа адамды түсіну механизмдері болып
мыналар табылады:
1. Идентификация – (латын тілінен- өзін басқаның орнына қою деп
аударылады.) Яғни әңгіме үстіндегі адамның ішкі күйін түсіну және оның
орнына өзін қою, сол ситуацияны өзімен байланыстыру.
2. Эмпатия – Басқа адамның эмоциональдық күйін түсіну немесе кешу
қабілеті. Яғни басқа адамның куйіне салыну. Мыс: кулу немесе жылау,
қайғыру.Эмпатия терминін Э. Титченер енгізген. Оның айтуынша: Мен
басқа адамнан қажеттілік пен қарапайымдылықты немесе ар-намысқойлықты
ғана көріп қоймаймын, сонымен қатар оны сезінемін және оны ойымда
жүргізімен.
3. Рефлексия – (латын тілінен reflexio- кері қайту деген мағынаны
білдіреді.) Бұл тек қана бір адамның екінші адамды тануы ғана емес сол
адамның бірін-бірін тануы және түсіне білу қабілеті болып табылады.
Яғни айна тәріздес шағылысу ретінде көрінетін процесс. Адамдар
арасындағы айналы қарым-қатынас ретінде түсіндіріледі. Бір адам екінші
адады өзін айнадан көрген тәріздес болып қарым-қатынас жасайды. Бұдан
еліктеу, сендіру, өрбу сияқты процестер жүзеге асып отырады.
Өрбу немесе жұқтыру - бұл қарым-қатынас барысындағы санасыз түрде
туындайтын психикалық күй болып табылады. Демек, ол эмоционалды түрде
келесі адамға әсер етумен еріксіз түрде жүзеге асады. Мыс : сахнадағы
танымалы әншінің орындауынан кейінгі ұрылған шапалақ, яғни ол бір адамның
бастағанынан немесе бірнеше адамның бастауымен жүзеге асырылып, көпшілік
қауымға жұғады да залдың көпшілігі ду шапалақ ұрады. Жұғу немесе өрбу
процесін осылай түсіндіреміз.
Сенім – бұл қарым-қатынас барысындағы бір адамның екінші адамға
мақсатты түрде әсер етуі болып табылады. Және де бұл эмоционалдық-еріктік
әсер ету болып табылады. Сендірудің әсері бұл жасерекшелікке байланысты
болып келеді. Сонымен қатар, сендірудің негізгі әсері ол адам беделіне
байланысты болып келеді.
Еліктеу- Бұл саналы да санасыз да жүретін процес, яғни бұның
сендіру мен жұқтырудан айырмашылығы мұнда басқаның мінез –құлқын
мойындап қана қоймай, сол алған қасиетті өз бойына сіңіреді де және оны
қайталап отырады. Еліктеу -ол еліктеуші адамның өз ойындағы
идеалдылығымен немесе топтың әсер етімен жүзеге асуы мүмкін.
4. Қарым-қатынастың перцептивті жағы.
Қарым –қатынас барысында адамның адамды тану процесін қарастыра отыра
С.Л Рубинштейн, былай дейді:
Күнделікті өмір барысында біз адамдармен қарым-қатынас жасай отыра біз
олардың мінез-құлқын бақылап, талдап отырамыз, сонымен қатар олардың сырт
келбетін, жүріс-тұрысын талдай отырып,
өз бейнемізде текст тәрізді оқып, талдап шығамыз. Және оларды біз
өзіміздің ішкі психологиялық жоспарымызбен талдаймыз.Бұл жүгіртпе оқу,
қарым-қатынас прцесінде туындайды.
Басқа адамды түсіну үшін мына келесі сұрақтарға жауап беруіміз керек:
1. Алғашқы әсер қалай қалыптасады?
2. Ұзақ қарым-қатынаста адамды қабылдау мен түсіну қалай болады?
3. Өз серіктестеріміздің әсерін біз қалай түсінеміз?
4. Қарым-қатынаста өздігінен бастау немесе бірінші қадам жасау қалай
пайда болады?
Адам баласы қоғаммен өмір сүргендіктен ол үнемі қарым-қатынас
үсінде болады, демек ортамен қарым-қатынас жасай отыра ол өзінің жеке
ерекшеліктерін дамытып, жаңа ақпарат алып, мотивациясы, қажеттілігі
жоғарлап дамып отырады. Сонымен қатар қарым-қатынас барысында түрлі
жағдайларға да ұшырап отырады , оған ол адамның түр , келбетінің
жағымдылығы және оның басқа адамға қатынасы бағаланып, әсерін беріп
отырады. Содан адам қатынасын жағымды және жағымсыз түрде қалатын
әсерлерді байқаймыз. Адам елбеті алдамыш болып келеді, яғни бір көргеннен
оны сол куйінде қабылдау ол қателікке әкеп соғады. Сондықтан да адам
баласына ұзақ қарым-қатынаста болу артық болмас. Енді осы жағдайларға
қатысты эксперименттің қорытындысына сүйенетін болсақ, психолог-
экспериментатор А.А Бодалевтің тәжірибесінде зерттелінуші топқа
суреттегі адамды сипаттама беру шарты ұсынылады. Ол суретті көрген
бірінші топтың айтулары бойынша, батыр деп сипттап берген, ал екінші
топ ол суретті қылмыскерге теңеген . Яғни осыдан ол суреттегі адамды
қабылдауда екі топтың да қабылдау айырмашылығын байқауымызға болады.
Бірінші топтың батырға теңеп суреттеуінше: Жүзі ерікті, ешкімнен
де қорықпайтын, өзіне сенімді адам. Ерні жиырылған, өзін бір қалыпты
сезінеді, келбеті ар-намысқойлы адам.
Екінші топтың сипттауынша:
Шашы таралмаған, жағымсыз, өзін тастап жіберген адам, көзқарасы, келбеті
қатыгез адамдар тәрізді. Ол кезінде қызметші болған, ал қазір қылмескер
тәрізді. Осыдан адамды біз бір көргеннен танимыз деп айту қиынға
соғады. Адамның жүзінің жағымды және сүйімді болуы ол барлығына да
жағымды әсер қалдырады оны әсемдік факторы деп атаймыз. Яғни, келбетті,
сұлу адамның жеке жағымсыз ерекшеліктері көрінбейді, оларға қандай
қылықта болса да жарасып, қателері білінбей кетеді.
Мыс: Орыс жазушысы Л.Н Толстой, өзінің Крейцеровой сонате атты
еңбегінде сұлу әйелдің айтқан қымақ сөздері сен үшін ақылды, жасаған ісі
жаман болса, саған мейірімді болып көрінеді. Ал егерде ол жағымсыз,
ақылсыз жағдайларды айтпаса, онда ол нағыз сұлу да, әдемі де әйелдің өзі
болады. Адамды адам тануы және оны түсіну бұл келбет арқылы ғана емес
оның саған деген ықыласы мен қатынасына қатысты да болып келеді.
Ал, оны бізге қатынас факторы деп атайды.
Мыс: Американ психологтары Р.Нисбет және Т.Вильсон осы факторға
байланысты мынадай зерттеу жүргізген. Жарты сағат ішінде студенттер
жаңадан келген екі оқытушымен қарым-қатынаста болған, олардың бірі
жағымды әсермен, ал екіншісі жағымсыз қатынаста болған. Осыдан студенттер
оқытушылардың мінездемелеріне баға береді. Нәтижесінде, бірінші жағымды
әсер қалдырған оқытушыға жоғары, ал екінші жағымсыз әсер қалдырған
оқытушыға төмен баға берілген.Осыдан жағымды әсер қалдырған адамның
қатынасы жағымдылықты көрсетеді. Жәнеде бір көргеннен қате қабылданған
әсерді ореол эффектісі деп аталады.
Ұзақ қарым-қатынас.
Үнемі қарым-қатынаста серіктесті терең және обьективті түсіну қажет
болып табылады. Шынайы қарым-қатынаста біз өз серіктестерімізді
әрқашанда шамамен түсінеміз.
Қарым-қатынас барысында кездесетін осындай қабылдаулар кейбіреулерге
түсінікті, кейбіреулерге керісінше әсер етеді, яғни серіктесті түсіну
барлық адамның бойында бола бермейді, адамды түсінгенімен әңгімені ары
қарай жалғастырып тыңдауға кейбіреулері дайын болмайды. Біз адамдармен
қарым-қатынасқа түсе отыра олардан біз үлкен ақпарат жинақтаймыз және
көбірек қарым-қатынасқа түскен сайын олар серіктесінің күйін , жағдайын
түсіне бастайды. Кейбіреулері бұны өмілік тәжірибе деп атайды. Бірақ, бұл
жерде өмірлік тәжірибесі жоқ кішкентай балдарды айтсақ та болады. Мысалы
олардың үлкендердің сезімін анықтауы жылдам болады. Яғни ересектердің
сезімін ерте сезіп қояды. Олар ересектердің сыртқы келбетінен ішкі куйін
сезіп қояды.
Өз серіктесіңді қалай түсінуге болады? Психологиялық зерттеулер
бойынша, адамның сыртқы келбеті адамның ішкі дүниесінің барлық
информациясын береді. Демек, адамның ортаға деген сезімі мен өзіне деген
сезімін эмоция арқылы көреміз. Мысалы, қарым-қатынас үстінде тұрған
адамның бетінен және оның өзгеруінен сонымен қатар қимыл-қозғалысынан,
тұрған тұрысынан, сөйлеу манерасынан, жест, поза т.б ерекшеліктерінен
байқай аламыз. Әрине осыдан қарым-қатынас барысындағы адамның бірінші
сырт келбеті ол оның беті-жүзі болып табылады. Адамның эмоционалдық
күйін адамның бет-жүзі арқылы өте жылдам және тура біле аламыз.
Ақпарат алмасуда адамның қарасы немесе бет әлпеті маңызды роль атқарады.
Мысалы, әңгіме үстіндегі серіктесіңнің көзі бір орында тұрмай,
қашқақтағаны сіз үшін жағымсыз көрінеді. Немесе керісінше тесіліп көз
алмай қарап тұрғаны да сіз үшін ерсіз көрінеді. Көбінесе әңгімені
тыңдаушы адам егер тіке сізге қарамай жан-жаққа жалтақтаса, онда ол адам
ойын бір жуйеге келтіре ала алмай жатқан адамдарға жатады. Егер қиын
жағдай жайлы айтып жатса, онда тыңдаушының эмоциясы өзгеріп, оның ары
қарай тыңдауға қызығушылығы арта түседі.Егер әңгіме тыңдаушы үшін қызық
емес болса, онда ол сол адамның күйіне бөленбей, жан-жаққа қарап, немесе
әңгіме айтушының кезкелген жеріне қарап тұрады, мысалы аяқ киім, сумка,
көйлек, шаш т.б. Адамды қабылдауда бетпен қатар адамның жүрісі де үлкен
әсер етеді. Адамның ішкі күйін түсінуде жүріс-тұрыс маңызды кілт болып
табылады. Адамды қабылдау мен түсінудегі механизмдер дің бірі ол эмпатия
болып табылады. Адам бойында эмпатиялық қабілеттің басым болуы ол өз
серіктестігін жақсы түсінетін адам болып табылады.
Қарым-қатынастағы біздің әрекетіміз.
Г.Гетенің айтуы бойынша: Мінез-құлық – бұл айна , яғни ол арқылы
әркім өзінің қыр –сырын көреді сонымен қатар, адамның әсерін дұрыс
түсіну нәтижесінде сонымен сәттілікке апарады.
Мысалы, Сіз жұмысыңызға келгенде, сіздің жетекшіңіз сізді комплиментпен
қарсы алады. Бұл не себептен екен? Сіз шын мәнісінде құлпырып кеткенсіз
немесе сізден оған бірнәрсе қажет, не болмаса оның бүгін көңіл-күйі
көтеріңкі. Сіз досыңызға өз проблемаңызды айтып жатырсыз, кенеттен сіздің
әңгімеңізді бөліп, ертен сөйлесуге қалдыруды сұранады. Неге? Оның тығыз
шаруасы бар немесе сіздің проблемаңыз оны жалықтырды.
Осы процесті психологтар зерттей келе, мінез-құлықтың пен каузальді
атрибуцияның нәтижесін зерттеген.
Тәжірибеде адам басқаның мінез-құлқын қалай түсіндіреді?
Мысалы, кімде-кім кездесуден кешіккен болса, оны күтуші адам жолдағы
көліктен шығар деп, ал басқа біреу кешігу- ол ол өте жеңілтектің белгісі
десе, үшіншісі, кездесетін жерді қателесіп хабарлағаны немесе қателескен
бе , жоқ па? деп, төртіншісі әдейі күткізіп тұр деп ойлайды.
Демек, әр адамның кешігу себептерін өзіндік елестетулері мен ойлауы
болады. Біріншісі, қоршаған ортадан көрсе, екіншісі, кешіккен адамның жеке
ерекшеліктерін есепке алады, ал үшінші адам кінәні өзінен көреді, төртінші
адам, ол кешіккен адамның әдейі ойластырғаны және аладын ала жоспарланғаны
жайлы ойланады. Себептер түрі мотивацияларға қатысты болып келеді, оны
соған қатысты адамдар өздерінше пікір білдіреді және өзінік әртүрлі
атрибуцияларды құрады.
Қарым-қатынастағы өзіндік бастау.
Қарым-қатынаста кем дегенде 2 адам қатысады. Соның бірі екіншісінің
қабылдауына бірі белсенді әсер етеді. Бұл қабілет өзіндік бастау
немесе қадамдау деп аталады. Бұл қабілет зейіннің реттелуінен тұрады.
Мысалы, Егер біз ағашқа қарап тұрсақ, біздің зейініміз толығымен
өзімізге байланысты тұрақталып отырады. Егер біздің көңіл-күйіміз төмен
болса, онда біз сүйкімсіз ағашқа немесе затқа қараймыз. Ал егер
көтеріңкі көңіл болса, жасыл шөпке немесе ағашқа қараймыз. Мұнда ағаш
біздің зейінімізді аударта алмайды, ал біз болсақ, өз серіктесіміздің
зейінін аудара аламыз. Барлық адам өзін басқа адам қалай әсер ететіні
жайлы ойлайды және білгісі келеді.
Мысалы, модаға сәйкес киім егер барлық адамда болмаса әсер береді ,
ал барлық адамда ол кездесетін болса, онда ол басқаға әсер ету немесе
басқаның зейінін аудару жүзеге аспайды. Егер жас қыз үстіне түрлі түсті
емес және жасерекшелігіне сай емес қара немесе қанық түсті костьюм
киетін болса, онда оны орта отырысқа емес маңызды шаруға бара жатыр деп
ойлайды. Және де оның стаусы байқала бастайды. Демек, осыдан аданың
киім киісі оның мінез-құлқы мен талғамын, қызығушылығын білдіртеді. Яғни
адамдарға әсер еткенімізде біздің ең бірінші сыртқы келбетіміз
бағаланады. Одан соң, ұзақ қарым-қатынас барсында мінез-құлқы
анықталады.
Осы тұрғыдан әсемдікті өзіндік бастау туындайды. Мұнда сұлулық ,
әсемдік орын алады. Және де қарым-қатынастағы өзіндік бастау бұл-
адамдармен қарым-қатынас жасауда тез тіл табысу, ортақ әңгіме дүкенін
құру т.с.с белгілерді ... жалғасы
1. Қарым-қатынас туралы түсінік және оны құрылымы мен құралы.
2. Қарым-қатынастың мазмұны және қарым-қатынас процесіндегі өзара әсер ету
механизмдері.
3. Қарым-қатынастың перцептивті жағы.
4. Қарым-қатынастың коммуникативті жағы.
5. Қарым-қатынастың интерактивті жағы.
6. Қарым-қатынас стилі.
7. Қарым-қатынастағы сіздің стиліңіз тесті
1. Қарым-қатынас туралы түсінік және оны құрылымы мен құралы.
Қарым-қатынастың осы және басқа да жақтарымен бірнеше әртүрлі
ғылымдар айналысады. Мыс: философия, психиатрия, психология, әлеуметтану,
этология және информатика т.с.с Әр ғылым өздерінің түсінігі бойынша қарым-
қатынас мазмұнын ашады. Қарым-қатынас деген не? деген сұрақтың
күрделілігі оның барлық саламен байланыстылығы мен өз мағынасынан
адасуында. Осыдан Шын мәніндегі қарым-қатынас дегеніміз не? деген сұрақ
туындайды. Біз бұл түсінікті ары қарай не туралы болатынын білу үшін
анықтаймыз. Егер өз сөзіңнің түпкілікті мағынасын білмесең,ол сөзді
қолдану кезкелген адам үшін қиын, сондықтан да қарым-қатынас сөзі былайша
оңай түсіндірілгенімен түпкілікті мғынасы күрделі.
Осыдан, қарым-қатынас – кешегі телефон арқылы сөйлесу немесе кездейсоқ
көшеде кезескен адаммен қандайда бір ситуацияға байланысты танысу немесе
ортақ әңгіме құру, өз жолдастарымен, сыныптастарымен кездесу. т.б.
Барлығымыз да өнермен қарым-қатынас, компьютермен қарым-қатынас,
жануармен қарым-қатынас т.б деген ұғымдармен таныспыз. Мұндай қарым-
қатынас жайлы ұғымдардың шегі жоқ, оның көлемі шексіз. Совет психологы
Л.С Выготский айтқандай, егер түсінік көлемі шексіздікке ұмтылса, онда
оның мағынасы нөлге ұмтылады. Өкінішке орай, қарым-қатынас жайында ғылыми
көрсеткіштер қарама-қайшылықты болып тұр. Қарым-қатынас мәселесі жайында
бірнеше монографиялар мен ғылыми зерттеулер жеткіліті, бірақ отандық
әдебиеттерде іскерлік қарым-қатынас тәжірибелік тұрғыда зерттелмеген.
Қарым-қатынас туралы бірнеше анықтамалар бар, олар әртүрлі
көзқарастармен түсіндіріледі. Психология ғылымының негізіне сүйене отырып,
біздің көзқарасымызбен былай түсіндіріледі.
Қарым-қатынас – адам арасындағы келісімнің құрылуы мен дамуындағы
күрделі көп жоспарлы процесс және іс-әрекет барысында ақпарат алмасуға,
басқа адамды қабылдау мен түсінуге қатысты туындайтын қажеттілік. Тәжірибе
барысында қарым-қатынас пен байланыс түсінігін ажырата алмай, шатастырып
отырамыз. Шын мәнісінде ол екі ұғымның мағынасы екі түрлі. Яғни қарым-
қатынас, байланыс барысында кездесетін процесс. Сондықтанда екеуін ажырата
білуіміз үшін қарым-қатынастың құрылымын анықтап алуымыз керек. Оны біз 3
жолмен бөліп қарастырамыз:
1. Коммуникативті
2. Интерактивті
3. Перцептивті
Енді осыларға жеке-жеке сипаттама беріп өтейік.
1. Қарым-қатынастың коммуникативті жағы – адам арасындағы өзара ақпарат
алмасу.
2. Қарым-қатынастың интерактивті жағы – Индивидтермен тек білім ғана емес
, сонымен қатар идея, іс-әрекетпен өзара қарым-қатынас жасау.
3. Қарым-қатынастың перцептивті жағы - Адам арасындағы өзара
түсінушілігімен , қабылдауды білдіреді.
Адамдардың бір-бірімен өзара қарым-қатынасында құралы мен механизімі
қажет болып табылады. Қарым-қатынастың басты құралы тіл болып табылады.
Тіл – адамның ойын және іс-әрекетін жүзеге асырушы құрал, белгі
беретін жүйе болып табылады. Сонымен қатар, қарым-қатынас барысында үлкен
мағына білдіретін ол – белгілер.
Белгі - ақпарат беруде, қолдануда кезкелген материалды обьект. (зат,
құбылыс, оқиға). Мысалға: стол - ол белгі, ал егер стол, орындық,
диван сөздерінің жалпы мағынасы жиһаздарды білдіреді. Сол аталған
белгілерге кіретін жалпы ұғым, мағынасы деп аталады.Өмірдегі мәдени-
қоғамдық орталарда біз белгілердің мағынасын кеңейтіп, оларды қолдануға
үйренеміз. Тіл қарым-қатынастың және өзара түсінушілікті құратын құрал
болып табылады. Сонымен қатар, белгі бұл жекеадамның қарым-қатынас
барысында қолданатын өзіндік құралы болып табылады. Ол адамның жеке
тәжірибесінде ызығушылығынан,үмітінен, қорқыныш және т.б сезімдерінен
туындайды. Адамдардың сөздері мен іс-әрекеттерінде ең басты жалпы
қабылданатын мағыналар қажетті болып табылады. Бұл мағыналарды нақты,
тура қолдану үшін заңгерлер, дипломаттар, ғалымдар, сөздер мен іс-
әрекеттің дұрыс, тура нақты болуын өздерінің кәсібінде қатал тұрғыда
реттейді. Алайда, ол барлық маман үшін қажет болып табылады.
Адамдардың қарым-қатынас барысында ақпарат алмасуда қолданатын
белгілерінің барлығы да мәдениеттің өнімі болып табылмайды. Оның
кейбіреулері ерікті және еріксіз қолданылады да, организмнің табиғи
жаратылысынан туындайды. Оларға жататындар: беттің қызарып кетуі немесе
бозаруы (сұрлануы), көзге жастың толуы, қолдың дірілі, дауыстың өзгеруі.
Бұл белгілер симптомдар деп аталды. Олар эмоционалды реакцияларды қатты
көрсетеді. Осыдан бір адамның екінші бір адамға ақпарат жеткізуі келесі
түрде беріледі:
1. Интенционалды - ақпарат беруде арнайы , алдын ала дайындалған түрде
болады.
2. Интенционалды емес- ақпарат дайынсыздық түрінде беріледі.
Бұл белгіде эмоцияның белгілері көрінеді. Мысалы : Аудитория алдындағы
студенттің қобалжуы, қолының дірілі немесе бетінің қызаруы.
Бұл сөйлесу барысында да кездесетін белгі болып табылады. Мұнда тек
эмоционалдық өзгеріс қана байқалмайды, сонымен қатар сөздік байланыстағы
қате айту , акцентпен сөйлеу жағдайлары кездеседі. Бұл көбінесе кездейсоқ
жағдайларда кездесетін белгілер болып табылады.
2.Қарым-қатынастың мазмұны және қарым-қатынас процесіндегі өзара әсер ету
механизмдері.
Қарым-қатынастың екі түрін бөліп қарастырамыз. Олар: Вербальді және
вербальді емес. Сөздің көмегімен жүретін қарым-қатынас вербальді деп
аталады. Ол латын сөзінен verbalis- сөздік деп аударылады. Қарым-қатынас
барысында сөз емес, белгілер, ( поза, жест, мимика, интонация, бет жүзі,
пантомимика) т.с.с қолданатын болса, онда ол вербальді емес қарым-қатынас
түрі болып табылады.
Сөздік қарым-қатынас арқылы адамның интеллектуалды ойлауын толық
жеткізуге болады. Сондықтан да сөз арқылы ғылыми идеялардың бірнеше
түрлерінің жеткізілуі сәтті қолданылады. Сонымен қатар,адамдармен қарым-
қатынас барысындағы туындайтын ішкі сезімдерін жеткізуде үлкен роль
ойнайды.
Келесі қарым-қатынастың түрі бұл – вербальді емес қарым-қатынас.
Оларға мыналар жатады:
1. Позалар, жест, мимика. Олар дене бөлігінің жалпы моторикасы ретінде
қабылданады. ( қол- жестикуляция, бет-мимика, поза- пантомимика).
Бұл адамның эмоционалдық реакциясын көрсететін жалпы моторика. Дәл осы
ерекшеліктер кинетика деп аталады.
2. Паралингвистика немесе просодика – дауысты шығару ерекшелігі, дауыс
ырғағы, күлкі, дауыстың бәсеңдеу немесе жоғарлануы, жылау, айқай
салу т.б Паралингвистикалық және экстралингвистикалық жүйе вербальді
қарым-қатынас түріне жатады. Паралингвистика- бұл дауыс сапасы және
дауыс диапазоны болып табылады. Экстралингвистика – сөйлесу
барысындағы пауза, жөтел, дауыс темпі.
3. Проксемика – ( ағылшын тілінен proximity- жақындық дегенді білдіреді)
Негізін қалаушы Э. Холл.
4. Визуальді қарым-қатынас – көз арқылы қарым-қатынас жасау.
Вербальді емес қарым-қатынас, эмоцияның көмегімен жүзеге асырылады.
Американ психологы Дж . Трейгер вербальді емес қарым-қатынасты
эмоционалды тіл деп түсіндірген. Демек адамдар арасындағы ішкі
сезімдердің эмоция арқылы бейнеленуін осы вербальді емес қарым-қатынас
түріне жатқызған. Адамдар арасында кездесетін қарым-қатынастың бұл екі
түрі күнделікті өмір барысында қолданылады, яғни тіл және эмоция арқылы
біз келесі адамға әсер етіп отырамыз. Содан өзара әсер ету роцесі жүріп
отырады. Оның көмегімен ада-адамды қабылдап, түсініп, таниды. Сонымен
қоса, қарым-қатынас барысында басқа адамды түсіну механизмдері болып
мыналар табылады:
1. Идентификация – (латын тілінен- өзін басқаның орнына қою деп
аударылады.) Яғни әңгіме үстіндегі адамның ішкі күйін түсіну және оның
орнына өзін қою, сол ситуацияны өзімен байланыстыру.
2. Эмпатия – Басқа адамның эмоциональдық күйін түсіну немесе кешу
қабілеті. Яғни басқа адамның куйіне салыну. Мыс: кулу немесе жылау,
қайғыру.Эмпатия терминін Э. Титченер енгізген. Оның айтуынша: Мен
басқа адамнан қажеттілік пен қарапайымдылықты немесе ар-намысқойлықты
ғана көріп қоймаймын, сонымен қатар оны сезінемін және оны ойымда
жүргізімен.
3. Рефлексия – (латын тілінен reflexio- кері қайту деген мағынаны
білдіреді.) Бұл тек қана бір адамның екінші адамды тануы ғана емес сол
адамның бірін-бірін тануы және түсіне білу қабілеті болып табылады.
Яғни айна тәріздес шағылысу ретінде көрінетін процесс. Адамдар
арасындағы айналы қарым-қатынас ретінде түсіндіріледі. Бір адам екінші
адады өзін айнадан көрген тәріздес болып қарым-қатынас жасайды. Бұдан
еліктеу, сендіру, өрбу сияқты процестер жүзеге асып отырады.
Өрбу немесе жұқтыру - бұл қарым-қатынас барысындағы санасыз түрде
туындайтын психикалық күй болып табылады. Демек, ол эмоционалды түрде
келесі адамға әсер етумен еріксіз түрде жүзеге асады. Мыс : сахнадағы
танымалы әншінің орындауынан кейінгі ұрылған шапалақ, яғни ол бір адамның
бастағанынан немесе бірнеше адамның бастауымен жүзеге асырылып, көпшілік
қауымға жұғады да залдың көпшілігі ду шапалақ ұрады. Жұғу немесе өрбу
процесін осылай түсіндіреміз.
Сенім – бұл қарым-қатынас барысындағы бір адамның екінші адамға
мақсатты түрде әсер етуі болып табылады. Және де бұл эмоционалдық-еріктік
әсер ету болып табылады. Сендірудің әсері бұл жасерекшелікке байланысты
болып келеді. Сонымен қатар, сендірудің негізгі әсері ол адам беделіне
байланысты болып келеді.
Еліктеу- Бұл саналы да санасыз да жүретін процес, яғни бұның
сендіру мен жұқтырудан айырмашылығы мұнда басқаның мінез –құлқын
мойындап қана қоймай, сол алған қасиетті өз бойына сіңіреді де және оны
қайталап отырады. Еліктеу -ол еліктеуші адамның өз ойындағы
идеалдылығымен немесе топтың әсер етімен жүзеге асуы мүмкін.
4. Қарым-қатынастың перцептивті жағы.
Қарым –қатынас барысында адамның адамды тану процесін қарастыра отыра
С.Л Рубинштейн, былай дейді:
Күнделікті өмір барысында біз адамдармен қарым-қатынас жасай отыра біз
олардың мінез-құлқын бақылап, талдап отырамыз, сонымен қатар олардың сырт
келбетін, жүріс-тұрысын талдай отырып,
өз бейнемізде текст тәрізді оқып, талдап шығамыз. Және оларды біз
өзіміздің ішкі психологиялық жоспарымызбен талдаймыз.Бұл жүгіртпе оқу,
қарым-қатынас прцесінде туындайды.
Басқа адамды түсіну үшін мына келесі сұрақтарға жауап беруіміз керек:
1. Алғашқы әсер қалай қалыптасады?
2. Ұзақ қарым-қатынаста адамды қабылдау мен түсіну қалай болады?
3. Өз серіктестеріміздің әсерін біз қалай түсінеміз?
4. Қарым-қатынаста өздігінен бастау немесе бірінші қадам жасау қалай
пайда болады?
Адам баласы қоғаммен өмір сүргендіктен ол үнемі қарым-қатынас
үсінде болады, демек ортамен қарым-қатынас жасай отыра ол өзінің жеке
ерекшеліктерін дамытып, жаңа ақпарат алып, мотивациясы, қажеттілігі
жоғарлап дамып отырады. Сонымен қатар қарым-қатынас барысында түрлі
жағдайларға да ұшырап отырады , оған ол адамның түр , келбетінің
жағымдылығы және оның басқа адамға қатынасы бағаланып, әсерін беріп
отырады. Содан адам қатынасын жағымды және жағымсыз түрде қалатын
әсерлерді байқаймыз. Адам елбеті алдамыш болып келеді, яғни бір көргеннен
оны сол куйінде қабылдау ол қателікке әкеп соғады. Сондықтан да адам
баласына ұзақ қарым-қатынаста болу артық болмас. Енді осы жағдайларға
қатысты эксперименттің қорытындысына сүйенетін болсақ, психолог-
экспериментатор А.А Бодалевтің тәжірибесінде зерттелінуші топқа
суреттегі адамды сипаттама беру шарты ұсынылады. Ол суретті көрген
бірінші топтың айтулары бойынша, батыр деп сипттап берген, ал екінші
топ ол суретті қылмыскерге теңеген . Яғни осыдан ол суреттегі адамды
қабылдауда екі топтың да қабылдау айырмашылығын байқауымызға болады.
Бірінші топтың батырға теңеп суреттеуінше: Жүзі ерікті, ешкімнен
де қорықпайтын, өзіне сенімді адам. Ерні жиырылған, өзін бір қалыпты
сезінеді, келбеті ар-намысқойлы адам.
Екінші топтың сипттауынша:
Шашы таралмаған, жағымсыз, өзін тастап жіберген адам, көзқарасы, келбеті
қатыгез адамдар тәрізді. Ол кезінде қызметші болған, ал қазір қылмескер
тәрізді. Осыдан адамды біз бір көргеннен танимыз деп айту қиынға
соғады. Адамның жүзінің жағымды және сүйімді болуы ол барлығына да
жағымды әсер қалдырады оны әсемдік факторы деп атаймыз. Яғни, келбетті,
сұлу адамның жеке жағымсыз ерекшеліктері көрінбейді, оларға қандай
қылықта болса да жарасып, қателері білінбей кетеді.
Мыс: Орыс жазушысы Л.Н Толстой, өзінің Крейцеровой сонате атты
еңбегінде сұлу әйелдің айтқан қымақ сөздері сен үшін ақылды, жасаған ісі
жаман болса, саған мейірімді болып көрінеді. Ал егерде ол жағымсыз,
ақылсыз жағдайларды айтпаса, онда ол нағыз сұлу да, әдемі де әйелдің өзі
болады. Адамды адам тануы және оны түсіну бұл келбет арқылы ғана емес
оның саған деген ықыласы мен қатынасына қатысты да болып келеді.
Ал, оны бізге қатынас факторы деп атайды.
Мыс: Американ психологтары Р.Нисбет және Т.Вильсон осы факторға
байланысты мынадай зерттеу жүргізген. Жарты сағат ішінде студенттер
жаңадан келген екі оқытушымен қарым-қатынаста болған, олардың бірі
жағымды әсермен, ал екіншісі жағымсыз қатынаста болған. Осыдан студенттер
оқытушылардың мінездемелеріне баға береді. Нәтижесінде, бірінші жағымды
әсер қалдырған оқытушыға жоғары, ал екінші жағымсыз әсер қалдырған
оқытушыға төмен баға берілген.Осыдан жағымды әсер қалдырған адамның
қатынасы жағымдылықты көрсетеді. Жәнеде бір көргеннен қате қабылданған
әсерді ореол эффектісі деп аталады.
Ұзақ қарым-қатынас.
Үнемі қарым-қатынаста серіктесті терең және обьективті түсіну қажет
болып табылады. Шынайы қарым-қатынаста біз өз серіктестерімізді
әрқашанда шамамен түсінеміз.
Қарым-қатынас барысында кездесетін осындай қабылдаулар кейбіреулерге
түсінікті, кейбіреулерге керісінше әсер етеді, яғни серіктесті түсіну
барлық адамның бойында бола бермейді, адамды түсінгенімен әңгімені ары
қарай жалғастырып тыңдауға кейбіреулері дайын болмайды. Біз адамдармен
қарым-қатынасқа түсе отыра олардан біз үлкен ақпарат жинақтаймыз және
көбірек қарым-қатынасқа түскен сайын олар серіктесінің күйін , жағдайын
түсіне бастайды. Кейбіреулері бұны өмілік тәжірибе деп атайды. Бірақ, бұл
жерде өмірлік тәжірибесі жоқ кішкентай балдарды айтсақ та болады. Мысалы
олардың үлкендердің сезімін анықтауы жылдам болады. Яғни ересектердің
сезімін ерте сезіп қояды. Олар ересектердің сыртқы келбетінен ішкі куйін
сезіп қояды.
Өз серіктесіңді қалай түсінуге болады? Психологиялық зерттеулер
бойынша, адамның сыртқы келбеті адамның ішкі дүниесінің барлық
информациясын береді. Демек, адамның ортаға деген сезімі мен өзіне деген
сезімін эмоция арқылы көреміз. Мысалы, қарым-қатынас үстінде тұрған
адамның бетінен және оның өзгеруінен сонымен қатар қимыл-қозғалысынан,
тұрған тұрысынан, сөйлеу манерасынан, жест, поза т.б ерекшеліктерінен
байқай аламыз. Әрине осыдан қарым-қатынас барысындағы адамның бірінші
сырт келбеті ол оның беті-жүзі болып табылады. Адамның эмоционалдық
күйін адамның бет-жүзі арқылы өте жылдам және тура біле аламыз.
Ақпарат алмасуда адамның қарасы немесе бет әлпеті маңызды роль атқарады.
Мысалы, әңгіме үстіндегі серіктесіңнің көзі бір орында тұрмай,
қашқақтағаны сіз үшін жағымсыз көрінеді. Немесе керісінше тесіліп көз
алмай қарап тұрғаны да сіз үшін ерсіз көрінеді. Көбінесе әңгімені
тыңдаушы адам егер тіке сізге қарамай жан-жаққа жалтақтаса, онда ол адам
ойын бір жуйеге келтіре ала алмай жатқан адамдарға жатады. Егер қиын
жағдай жайлы айтып жатса, онда тыңдаушының эмоциясы өзгеріп, оның ары
қарай тыңдауға қызығушылығы арта түседі.Егер әңгіме тыңдаушы үшін қызық
емес болса, онда ол сол адамның күйіне бөленбей, жан-жаққа қарап, немесе
әңгіме айтушының кезкелген жеріне қарап тұрады, мысалы аяқ киім, сумка,
көйлек, шаш т.б. Адамды қабылдауда бетпен қатар адамның жүрісі де үлкен
әсер етеді. Адамның ішкі күйін түсінуде жүріс-тұрыс маңызды кілт болып
табылады. Адамды қабылдау мен түсінудегі механизмдер дің бірі ол эмпатия
болып табылады. Адам бойында эмпатиялық қабілеттің басым болуы ол өз
серіктестігін жақсы түсінетін адам болып табылады.
Қарым-қатынастағы біздің әрекетіміз.
Г.Гетенің айтуы бойынша: Мінез-құлық – бұл айна , яғни ол арқылы
әркім өзінің қыр –сырын көреді сонымен қатар, адамның әсерін дұрыс
түсіну нәтижесінде сонымен сәттілікке апарады.
Мысалы, Сіз жұмысыңызға келгенде, сіздің жетекшіңіз сізді комплиментпен
қарсы алады. Бұл не себептен екен? Сіз шын мәнісінде құлпырып кеткенсіз
немесе сізден оған бірнәрсе қажет, не болмаса оның бүгін көңіл-күйі
көтеріңкі. Сіз досыңызға өз проблемаңызды айтып жатырсыз, кенеттен сіздің
әңгімеңізді бөліп, ертен сөйлесуге қалдыруды сұранады. Неге? Оның тығыз
шаруасы бар немесе сіздің проблемаңыз оны жалықтырды.
Осы процесті психологтар зерттей келе, мінез-құлықтың пен каузальді
атрибуцияның нәтижесін зерттеген.
Тәжірибеде адам басқаның мінез-құлқын қалай түсіндіреді?
Мысалы, кімде-кім кездесуден кешіккен болса, оны күтуші адам жолдағы
көліктен шығар деп, ал басқа біреу кешігу- ол ол өте жеңілтектің белгісі
десе, үшіншісі, кездесетін жерді қателесіп хабарлағаны немесе қателескен
бе , жоқ па? деп, төртіншісі әдейі күткізіп тұр деп ойлайды.
Демек, әр адамның кешігу себептерін өзіндік елестетулері мен ойлауы
болады. Біріншісі, қоршаған ортадан көрсе, екіншісі, кешіккен адамның жеке
ерекшеліктерін есепке алады, ал үшінші адам кінәні өзінен көреді, төртінші
адам, ол кешіккен адамның әдейі ойластырғаны және аладын ала жоспарланғаны
жайлы ойланады. Себептер түрі мотивацияларға қатысты болып келеді, оны
соған қатысты адамдар өздерінше пікір білдіреді және өзінік әртүрлі
атрибуцияларды құрады.
Қарым-қатынастағы өзіндік бастау.
Қарым-қатынаста кем дегенде 2 адам қатысады. Соның бірі екіншісінің
қабылдауына бірі белсенді әсер етеді. Бұл қабілет өзіндік бастау
немесе қадамдау деп аталады. Бұл қабілет зейіннің реттелуінен тұрады.
Мысалы, Егер біз ағашқа қарап тұрсақ, біздің зейініміз толығымен
өзімізге байланысты тұрақталып отырады. Егер біздің көңіл-күйіміз төмен
болса, онда біз сүйкімсіз ағашқа немесе затқа қараймыз. Ал егер
көтеріңкі көңіл болса, жасыл шөпке немесе ағашқа қараймыз. Мұнда ағаш
біздің зейінімізді аударта алмайды, ал біз болсақ, өз серіктесіміздің
зейінін аудара аламыз. Барлық адам өзін басқа адам қалай әсер ететіні
жайлы ойлайды және білгісі келеді.
Мысалы, модаға сәйкес киім егер барлық адамда болмаса әсер береді ,
ал барлық адамда ол кездесетін болса, онда ол басқаға әсер ету немесе
басқаның зейінін аудару жүзеге аспайды. Егер жас қыз үстіне түрлі түсті
емес және жасерекшелігіне сай емес қара немесе қанық түсті костьюм
киетін болса, онда оны орта отырысқа емес маңызды шаруға бара жатыр деп
ойлайды. Және де оның стаусы байқала бастайды. Демек, осыдан аданың
киім киісі оның мінез-құлқы мен талғамын, қызығушылығын білдіртеді. Яғни
адамдарға әсер еткенімізде біздің ең бірінші сыртқы келбетіміз
бағаланады. Одан соң, ұзақ қарым-қатынас барсында мінез-құлқы
анықталады.
Осы тұрғыдан әсемдікті өзіндік бастау туындайды. Мұнда сұлулық ,
әсемдік орын алады. Және де қарым-қатынастағы өзіндік бастау бұл-
адамдармен қарым-қатынас жасауда тез тіл табысу, ортақ әңгіме дүкенін
құру т.с.с белгілерді ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz