Ежелгі Вавилонның мемлекеттік құрылысы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Ежелгі Вавилонның мемлекеттік құрылысы. Хаммурапи заманында
Вавилонда ертедегі шығысқа тен қаталдық қалыптасты. Ел басқару ісі қатаң
тәртіпте бір орталыққа бағынды және бүкіл жоғарғы билік заң шығарушы,
орындаушы, сот жөне діни биліктің барлығы патшаның қолында жинақталды.
Хаммурапидің өзінің шенеуніктерімен жазысқан қатынас қағаздарына қарағанда,
басқару ісінің әр түрлі тараулары, атап айтқанда, қолдан суландыру ісін
ұйымдастыруға патшаның өзі басшылық еткен. Атына жазылған әртүрлі даулы
істер мен шағым арыздарды патшаның өзі қарады. Бұл істер жөнінде патшаның
өзі қарар шығарып, шенеуніктеріне тиісті жарлықтар беретін. Тіпті ерекше
жарлықтар арқылы күнтізбеге қажетті түзетулер енгізді.
Ел билеу ісінде патша күрделі жөне бір орталыкқа бағынған терешілдік
аппаратқа сүйенді. Бір шенеуніктер орталық басқарманы, екінші біреулері
патшаның наместниктері ретінде, мысалы, Сиппар сияқты қалаларды меңгерді.
Шакканум дейтін жоғары атағы бар шенеуніктер, ал кішігірім қалалар мен
облыстарды рабианумдар басқарды.
Халық әртүрлі салықтар: егістіктен не мал төлеуінен, құрма бақтарынан,
күнжұт егістігінен және балықшы қауымдардан а салықтарды төлеуге міндетті
болды. Осы салықтармен қатар күмістей алынатын ерекше алымдар және заттай
алынатын арнаулы патша алымдары төленді. Осы кірістердін, барлығы патша
қазынасьша түсіп, сарай мүлкін құрады, бүл мүлік шіркеу мүлкімен бірге
ерекше заңның қорғауыңда болды.
Сот билігі айрықша шенеуніктердің қолына жататын. Сот Істері шакканумға,
рабианумға, аймақтық судьяларға және қаланың ақсақал жөне дәулетті
адамдарынан шыққан айрықша соттарға жүктелді.
Дін судьялары бірте-бірте өзінің маңызын жоғалтып, тек храмдағы құдайлардьщ
бейнелері алдында акт берген сөздерін қабылдаумен ғана қанағаттанатын
болды. Бірте-бірте сот істерін жүргізуден заңның алғашқы нормалары шыға
бастады, бұл нормалар бойынша судьялардың міндетіне ант берген куәлардың
көрсетулерін тек жай ғана қабылдап кою емес, істі "өз көзімен көріп,
зерттеп, тексеру" жүктелді. Заңның арнаулы баптары өтірік куә болған адамды
айыпты етіп, жазалайды, ақырында, сот үкімін
өзгерткендігі үшін судьяны жазалап, оған талап етілген соманың мөлшерін 12
есе артық салады және бұдан былай сот міндеттерін орындауға міндетті
болады.
Құқыктың негізгі нышандары. Саяси құқықтық ойлардың Ежелгі Шығыс (Египет,
Үндістан, Қытай, Парсы т. б.) пен Ежелгі Батыста (Рим, Грекия) пайда болып,
қалыптасуы ерте қоғамдық даму сатысында, мемлекет пен қоғамның топқа бөліну
кезінде-ақ байқалған.
Таң қалдырарлық жөй, саяси құқықтық ойлар шығыс халқьшда ежелгі
египеттіктерде, үндістерде, қытайлықтарда, вавилондықтарда, парсыларда
батысқа қарағанда неліктен ерте пайда болды? Қазіргі заманда да өзінің
көкейкестілік бағытымен қалайша елеулі күшке ие болып отыр? Бұл арада
шығыстың халқына да, батыстың халқына да тән нөрсе қоршаған ортаның,
табиғат құбылыстарының құпия сырларына жауап бере алмағандығын естен
шығармаған жөн. Бүкіл ой айтқаны заң ретінде қүдайға келіп тірелді.
Ерте даму сатысында, әрі саяси қүқықтық көзқарастың ғылым мен білімге бой
бұра қоймаған кезінде сана бүкіл әлемге мифологиялық тұрғыда қалыптасты.
Сонымен бірге ежелгі Шығыстың қоғамдық, өлеуметтік, экономикалық
ерекшеліктеріне байланысты құқық саласында да олардың өзіндік ерекшелікгері
болды. Айталық: алғашқы кауымдық құрылыстың ұзақ сақталғаны жеке меншік
құқығыньщ әлсіз дамуынан көрінді. Патриархтық отбасының сақталуы, қылмысқа
бүкіл ұжым болып (отбасы немесе қауым болып) жауап берді, яғни, бөтен
біреудің кінәсіне жазықсыз екінші біреу күйіп кететін болды. Талион
принципі сақталды.
Заңдар жинағы жеке нақты оқигаларға (казусальді) арналып жазылған. Онда
жалпы құқық көрсетілмеді. Нормалардың бәрі де жекелеген оқиғаларга арналды.
Бұл жерде, әрине, оларға түсінік беріп, жорудың өзі артық. Бұл құқық,
Завдар жинағы консервативті және формальды сипат алды, құқық нормалары ескі
көзқараста жөне өте жай өзгеріп отырды.
Мифологиялық тұрғыда болса да, Ежелгі Шығыс құқықтың алғаш шыққан жері,
құқықтық қатынастар мен құқықтық түсініктер алғаш осы Шығыста қалыптасты.
Таптардың пайда болуына және олардың қоғамдағы билікті колға алуына орай
талион принципі бұрмаланды, оның орнына ақшалай айыппұл енді. Бүл шығыста
ашылған жаңалық. Айталық, күлиеленуші мемлекет пен құқығына жасалған талдау
көрсеткендей, Шығыстың негізгі кодификациялық заңдары - Хаммурапи Заңдары.
Үндістанның Ману заңдарының ертеде пайда болғандығынан, яғни, ол заңдардың
мифологиялық түсінік күшін жоймай, ғылыми түсінік орныға қоймаған кезде
жазылғандығынан болар.
Тағы бір айта кететін жай - Шығыс құқығы діни сипатта қалыптасқанымен, онда
таптық сипат та басым. ӨЙтеені ол заң ерекше қаталдық үстем кезде жазылған
еді. Ал оның заңға тигізген зияны көп болды. Себебі Шығыс еддеріне тән
қаталдық заңның әділет туын жоғары ұстап, халық мүддесін көздеп жазылуына
кері әсерін тигізді. Ал Шығыста қатал тәртіптің ұзақ сақталуының себебінен
елдегі саяси құқыктық ұлы ойшылдар үнемі қатаң жазаланып, өлім жазасына
кесіліп отырды.
Ал Батыс халықтарының құқықтары Шығыс елдеріне қарағанда прогрессивті еді,
Оңда адамның жеке меншігіне қол сұғылмауына ерекше назар аударылып,
азаматгың жеке басының құқығьн қорғауға бағытталды. Бірақ Шығыс еддерінің
заңында таптық ерекшелік, реакциялық бағыт басьш, ал Батыс елдер заңцарыңца
азаматтық өміршең сипат деп қате қорытынды жасауға болмайды. Өйткені
мемлекет пен саяси құқықтық ойлар бірінде өте ертеде пайда болса,
екіншісінде одан көп кеш қалыптасты.
ЕжелгІ Вавилон құқығының маңызды ескерткіштерінің бірі болып Хаммурапи
патшаның зандар жинағы деп есептеледі. Бүл ескерткішті 1901 жылы француз
ғалымы де-Морган Сузыдан тапқан. Бағананың жоғары бөлігінде тақта патшалық
құрып отырған күн қүдайы Шамаштын алдында салтанатты кейіпте тізе бүккен
Хаммурапи патшаға осы заңдар жинағын тапсырып тұрғаны кескінделген. Бүл
сурет патша зандары жинағыньң құдайдан шыққанын көрсетеді деген ойды
білдіреді. Кіріспе мен қорытында патша зандары жоғарыдан жіберілген әділ де
өзгермейтін заңдар деп көрсетуге тырысады.
Заң жинағы 282 баптан түрады. Қала алаштың қақ ортасындағы зандар бағанасы,
осында өтетін өділ сотқа қызмет етуді және занды білмейміз деп сыллтау айта
алмайтынын ескертіп тұрғандай. Заң жинағының авторы баптарды олардың
мағынасьша қарай топтауға тырысқан. Мысалы, 1, 2 баптар іс жүргізу
сипатгарының жағдайларын камтыса, 6-126 баптар мүліктік қатынастарды
реттеуге арналған, 127-195 баптар отбасы жөне мұрагерлік құқықтарына
қатысты, 196-214 баптар жеке адамды қорғауды көздейді. Бірақ бұлайша бөлуді
автордың өзі мақсат тұтпаған, мүны біз тек шартты түрде ғана
бөлеміз.Хаммурапи заңдарының Вавилон заңцарына әсері күшті, ол ертедегі
Шумер зандарының одан өрі жетіле дамуы жөне жинақталып, тәртіпке салынуы
болып табылады.
Әрине, заңдар қоғам өмірінің барлық жақтарьш бірдей реттей алмаған. Мысалы,
мұнда мемлекеттік жөне діни қылмыстар туралы ештеңе айтылмайды. Бұл
қылмыстар үшін жазаның түрақты болып қалғаны сонша, Хаммурапи ол туралы өз
кодексінде айтуды артық санаған да болуы мүмкін.
Хаммурапи заңдары өз кезеңінен бізге жеткен көптеген қүжаттармен қатар,
Вавилон қоғамының шаруашылыққа белсеңді түрде араласқаньш көрсетеді. Жер
мен қүрылысты сату, бақша мен егістік жерді жалға беру, дала жұмыстарына
адам жалдау осының барлық занды тіүрде реттелген.

ЕЖЕЛГІ ҚЫТАЙ МЕМЛЕКЕТІ. Қытай мемлекетінің пайда болу және даму
кезеңдері.
Ескі Дүниенің Қиыр Шығысы - Қытайда өркениетгің пайда болуы дамыған
дәуірдің ең бастапқы кезеңіне сөйкес келеді. Сонымен бірге Тибеттің,
Бирманың, Тайланд және Солтүстік Вьетнамның ежелгі тайпаларының едәуір
бөлігі Қытай-Тибет тілдерінде сөйлейді.
Қазіргі Қытай Халық Республикасының ешқандай жұрты өз елін "Қытай", ал
өздерін "қытайлар" деп атамайды. Бұл атаулар түріктердің "кидань", "қытай"
этнонимдерінен, орта ғасырларда Маньчжурия, Монғолия және Солтүстік Батыс
Қытайдың аумақтарьгада орасан зор империя құрған халықтан тараған. Қытай
аумағыңда Шығыс Азияның басқа да халықтарымен бірге өлемнің ұлы
өркениеттерінің бірін құрған халықтың "ханьжэнь" немесе "ханьдар" деген
атауының өзі көне заман дәуіріндегі Қиыр Шығыстың кұл иеленуші Хань - (б.
д. д. 202 ж) империясының атауынан шыкқан. Ханьның негізін салушы - Цинь
империясы (б. д. д. 221-206 ж.ж).
ҚытаЙ тарихы мынандай дәуірлерге бөлінеді:
1. Шань (Инь) - (б. д. д. 18-11 ғ.ғ.);
2. Чжоу дөуірі - (б. д. д. 11-3 ғ.ғ.);
3. Цинь дөуірі - (б. д. д. 221-207 ж.ж.);
4. Хань дөуірі - (б. д. д. III г. - б. д. III ғ.).
Хуанхэ өзенінің төменгі жөне орта ағысының бассейнінде б. д. д. екінші
мыңжылдықта ірі тайпалық құрылымдардың бірі пайда болды. Иероглиф жазуының
белгілері өмірге келді. Өндіріс күштерінің өркеңдеуі металды қолданумен
жөне еңбек үрдісін жетілдірумен тікелей байланысты. Қоғамдық функциялар
жіктеліп, әскери көсемдер, абыздар, қауымдық кеңес бөлініп шығып, құлдық
пайда болды. Қала айналасына этнологиялық белгілері бойынша біріккен көрші
қауымдардың туыстық кешендері салынды. Қала қауымдары су тасқьшына қарсы
бірігіп күресу, әскери себептер сияқты шаруашылық мұқтаждыққа бола бірікті.
Мүліктік жіктелу отбасын күшейтті. Екінші мыңжылдықтың аяғында барлық
қауымдар ішіңде Шань қауымы ерекшелене бастады. Оның басшысының төтенше
әскери өкілдіктері болды және ол "Ван" деп аталды. Тонау соғыстары ванның
билігін одан да күшейте түсті. Ол жасағын өзіне берілген сарбаздардан
құратын. Ван лауазымы мұра бойынша ауысып отырды.
Қытайдың тарихи дәстүріне XVIII ғ. шамасында (жаңаша 1600 ж.) иньдар
өздерінің қарсыластарын талқандап, солтүстік Қытайдың кең байтақ аумағын
басып алды да, Шань (Инь) мемлекетінің негізін құрды. Тайпалардың әскери
қақтығыстары алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырап, мемлекеттің пайда болу
үрдісін күшейтуші фактор болды. Ерте Қытай мемлекеті өзінің таптық мәні
бойынша құл иеленуші мемлекет ретіңде қальптасқан еді. Шань дәуірі құл
иеленуші қоғамының қалыптасу кезеңі болды. Егер ертеректегі Шаньга (б. д.
д. 18-15 ғ.ғ.) таптардын; пайда болуының алғашқы үрдістері гана тән болса,
кейініректегі Шань дөуіріне (б. э. д. 14-11 ғ.ғ.) ең төменгі сатысында
құлдар тұратын таптық қоғамының қалыптасуы тән. Чжоу дәуірінде жерді өңдеу
кұралдары жетілдіріле түседі. Б. д. дейінгі ҮІІ-ҮІ ғ.ғ. темірді балқыту
және өңдеу игеріліп, онан түрлі құрал-жабдықтар жасала бастайды.
Нарық ұзақ уақыт бойы арнайы қалпын сақтап келді. Аңшылыққа, балық аулауға
ерекше маңыз берілетін. Қытайда өзен жағалауьшда тиіп тұрған кең далалы
аймақтар мен үлкен жайылымдар жеткілікті болды. Бұл халыққа көп мөлшерде
ірі қара мен ұсақ мал және шошқа өсіруге мүмкіндік берді. Құрбаңдыққа шалу
жиі болып түрды: 10 шошқа, өгіз, 301 қой, кейде 40 өгіз немесе 100 шошқа
шалынатын. Бірақ шаруашылықтың прогресшіл түрі егін шаруашылығы болды да,
ел күріш, бидай өсірді. Қолөнер де дамыды, тастан пышақтар, балта, темір
мен қоладан ыдыстар жасайтын. Ағаш табыт, садақ, жебе жасау да қолданылды.
Қыш құмыра құю өнері де маңызды болды. Ауыл шаруашылық өнімдерінің көбеюі
сауданың дамуына алыл келді, бірақ ол арнайы, айырбастық сипат алды.
Қытайда қауымдық жер қожалығы көршілік қауым және рулық қүрылыстың басқа
да қалдықтары сақталды.
Бұл кезеңде Қытайда үлкен патриархтық шақырақ әкеге, еркекке бағыну
әйелдерді күң қылу, көп әйел алушылық, ата-бабаларға табыңу дәстүрі болды.
Ақсақалдар кеңесі қалыптасты, ол ру басшыларын және тайпа көсемдерінен
құрылды.
Б. д. д. екінші мыңжылдықта мейлінше этникалық бірлестіктің "қалалық" қоғам
конгломератының басына олардан күштірек Шань қауымы шығады. Оның
төтенше әскери өкілдіктері болды жөне ол ван деп аталды. (Кейінірек ван
патша титулы болды да, ол әрі жоғары абыз қызметін атқарды). Елді мекендер
төңірегінен құю пештері мей шеберханалары, молалар табылды, олар жерлеу
құралдары бойынша ерекшеленді. Адамдарды қүрбандыққа шалу ежелгі қоғамның
ерте кезеңдерінде жиі болып тұрған. Әрине, Шань қоғамы құрбандықтарыньщ
көлемі бойьшша ерекше көзге түседі. Таяу шығыстың өскер басылары
тұтқындарды шайқастан кейін дереу өлтірмейтін, оларды аз уақытқа тірі
қалдырып, ертеректегі әдет болған кескілеуді діни жораға айналдырды. Шань
қоғамының маңызды орталығы Аньян болды. Ал ең қызық олжа бұл оғыз кітап
архив, хайуандардың жыртқыш сүйектеріне жөне тасбақаның тас қабыгана
жазылған 100000 жазуы бар Инь оракулы, абыздар оның ішіңде 41000 жазу
жарияланған. Бұл тас қабықтар бал ашуға қажет болды, оларда ойық жасалып,
отқа күйдіреді, ал сызаттары бойынша ванның өзі соғыс, аңшылық, ауыл
шаруашылығы жұмыстарының табысы, жаңбыр, қала салу сияқты сұрақтарға
құдайдың жауаптарын анықтады. Сүйекке сұрақ пен жауап жазылып, бал ашу
мерзімі қойылатын, ал сосын бал тура келді ме, келмеді ме деп сол туралы
жазылатын. Инь жазуларын түсіну қиын болса да, олардан кейбір мағлүмат
алуға болады: ен басты адам бал ашатын ақсүйектер қоғамының әскери көсемі,
жоғарғы абызы жәме өндіріс ұйъшдастырушысы ван титулын алып жүретін.
Патшаларға сұрақ Шань қаласының өкімі атынан қойылатын, құдайлар жауабын
талқылайтын да соның өзі. Бұл жазулардан Шань-мемлекет, ал Инь-династия
екендігі түсінікті.
Шань қоғамы тас, мыс жөне қола дөуірлерінің аралығында болды. Қытайда
қоғамдық еңбектің ірі бөліну ісі жүрді. Жер игерушілер арпа, бидай, тары,
өсірді. Жерді қолдан суландырудың белгілері байқалмайды, гидромеханикалық
құрылыстар кездеседі, олардың көмегімен су бұрғыш каналдар арқылы өзен
ағысын жүйелеп отырды. Жібек құртын өсіруге тұт ағаштарын отырғызып, кенеп,
жібек дайындалды.
Мейлінше ірі мысшылар, сүйек оюшылар, керамикалық ағаш еңдеуші
шеберханалары болды. Монументті құрылыс пен қала құрылысы дамыды, бұл
ванның қызметіне кіретін. Ең басты кәсіптік өндіріс қола құю еді. Қыштан
аспаптар, қару-жарақ, арба бұйымдары және еңбек құралдары дайындалатын.
Шань белгісі "сауда, сату" деген ұғымдарды білдіреді. Сауда әлі нашар
дамыған және айырбастық сипатта болды, бірақ жалпыға бірдей төлем ақысын
ретінде қабыршақ-кадри бөлініп шықты. Айналымда табиғи қабыршақтармен қатар
қоладан құйылғандары да бар еді. Бұл қола құюдың монополистері-шаньдар үшін
баюдың ерекше көзі болғаны байқалады. "Шань қаласын" әскери одақ басқарды,
оған басқа да қалалық қоғамдар кіретін, олар қалаға салық төлейтін. Бұл
одақты шаньдардың орталық орны Чжун Шань (орталық шань) деп атадцы. Шань
қалалар одағы жау тайпаларымен қоршалған еді, олармен үнемі соғыстар
жүргізіп отырды, әсіресе батыстан Тибет, Бирма тайпалары қауіпті болды.
Шаньдардың шаруашылық өмірінің негізін үлкен отбасылық қауымдар құрады,
олар тек туыстық аумақтың белгілерімен бірікті. Ванның маңызды қызметі
көсемнің абыздық қызметгерін атқару бодды. Оңда үкіметтік-храмдық
шаруашылыктың қоры болды, бұл шань қоғамының айырбас, сақтандыру, құрбаңдық
қоры еді. Әдет-ғүрьп, салт жоралары қоғамның амандық-саулығын қамтамасыз
ететін басты амал болып санадды. Салт-жора мерекелерінде құрбандыққа 300-
400 өгіз шалынды, бүған халықтың барлығы қатысатын. Ван жоғарғы абыз
ретінде ер тағамдарының басты таратушысы болды, бұл оның мәртебесін,
беделін күшейтті.
Дала жүмыстары. Өкіметтік шіркеу шаруашылығында дала жұмыстарын Ван
басқарды. Абыздың өндірістік қызметі жер игеру жораларын атқарып жатқанын
суреттейтін Шэнжэн мифтерінде орын тапқан. Онда қауымдастардың қатысуы
қоғамдық пайдалы жұмыс, елдің барлық егін далаларыңца өнімді кдмтамасыз
ететін ритуалды-магикалық салттың бір бөлігі есептеледі. Ванның егін
аймағында жұмыс оракулдың әмірімен және оракул тағайындаған мерзімде
жүргізілді. Далада қауымдықтар-чжундар еңбек етті. Олардан басқа тұрақты
қызмет иелері-чаньдар (чань) болды.
Ванның басты қызметі аңшылық пен соғыста жетекшілік жасау еді. Соғыстар
ванның және басқа да әскер басыларының билігін күшейте түсті де, олардың
қолыңда үлкен байлықтар жиналды. Ал туысқан-рулық қауымдар ішінде байып, не
кедей болған жеке даралар емес, үлкен отбасылық қауьщдар болды. Шаньдардан
да бай жөне атақты рулар бөлініп шығып, ұрпақ ішінде, ал кейін шыққан
тегіне қарай туыстар ішінде жоғарғы қызметтер мұра болып қалатын болды,
бірінші орында ван лауазымы, кейбір руларда абыздық қызметтер де мұра
болды.
Әлеуметтік теңсіздіктердің негізінде мүліктік теңсіздігі жатады. Құлдық
пайда болып, маңызды роль ойнай бастады. Тұтқынға алынған еркектерді
өлтіріп, әйелдерді тірі қалдыратын.
Жазуларды талдау нәтижесі Ван билігі кеңес (халық жиналыстары, ақсақалдар
кеңесі) арқылы шектелген деп ұйғаруға мүмкіндік береді. Ван билігі халықтан
алыс, қауымнан жоғары тұрады деп қаралмаған. Әскери және абыздық
ақсүйектердің бөлініп шығуына қарамастан, ван елі ұжымдық бірліктің
бейнесі, тайпаның өкілі ретінде көрінді.

Чжоу мемлекеті (6. д. д. ХІІ-ІП г.г. )
Чжоу заманында жер өндеу құралдары жетілдіріле түсіп, темірді қолдану
қолөнердің дамуына септігін тигізді, Чжоу қоғамының жіктелуінен иерархиялық
елеуметтік жүйе пайда бола бастайды. Сарай жұмыстарьша, арба дайындауға,
құрылыста тоқыма, мыс, темір өндіру кәсіпшіліктерінде, жер игеруде, қолөнер
мен саудада құлдар кеңінен қолданылды. Егер бұған дейін Шань дөуірінде
құлдар ұжымды меншік болса, енді жеке меншікке айналды, бүл байлықтың
көрсеткіші еді.
Чжоу Шань қаласының батысында орналасқан, бұл нағыз қытай тайпасы еді.
Екшіпі мыңжыдцықтьщ ортасынан б. д. д. чжоулар Шань аумағына жайласа
бастады. Олардың арасындағы белсенді қатынастар туралы бізге Инь
тастарындағы жазулардан мәлім. Шанвдардың чжоуларға қосылуын 1122 жылға
қаратады, бірақ бұл дал емес. Шанъдар Му патшаның тұсындағы шайқаста
жеңіліс тапты. Өйткені олар өздерінің шығыс көршілерімен болып тұратын
соғыстан әлсіреп қалған еді. Чжоулардың әскери белсещцлігі б. д. д. екінші
жылдықтьщ аяғына таман күшейген таптық жіктелу үрдісіне байланысты еді.
Чжоулардың әскери көсемдерінің күшейіп, қуатты тайпалар одағын құруы Іуралы
бізге этникалық дәстүрлерден мәлім. Ол Вэнь-Ванды (тамаша патша), чжоу
тайпалар одағының басшысы Чан мен оның баласы У. Ванды ерекше мадақтайды.
Басында ұлы Шань қаласы болган "ном" типті қалалық қауымдардың Инь
конфедерациясьшың орнына Хуанхэнның төменгі жөне орта ағыстары төңірегінде
ерте мемлекеттік құрылыс пайда болды. Чжоулық қауымдық-тайпалық Хоу Изуға
табынудың орнына, жаңа Аспанның жоғарғы құдайына, Аспан баласы-Чжоулык
Ванға табыну дәстүрге еңді. Батыс Чжоу дәуірінде кұл иеленуші қытай
мемлекетінің кейбір маңызды белгілері мен ерекшеліктерін айқындаған саяси
құрылыстың негізі қаланды. Батыс Чжоу ежелден біртұтас болған жоқ, ол
ханзадалары, наместниктері, бағынышты одақтас патшалары алым-салық төлеп
отыратын, ол өз аймағын жеке басқаратын Хетг державасына ұқсас еді. Инь
бірлестігін талқандағаннан кейін чжоулар өздерінің ата мекенінен чжоу
өкімдерінің резиденциясының біріне, Ло өзенінің резиденциясына көшірді.
Оларды патша шаруашылығында жұмысшьшар ретінде ұстады. Қалған иньдар өз
жерлерінде қалды, бірақ олардың жері жаулап алушылардың туыстары мен
майдандас серіктеріне иелікке берілді. Жаулап алынған жерлер чжоу
ақсүйектеріне берілді немесе бұрынғы өкімдердің басқаруында қалды, бірақ
енді олар чжоу ваньның арнайы "бақылаушыларының" қадағалауында болды.
Сонымен, чжоу патшалары өзіне бағынышты аумақтың барлығын тікелей басқарған
жоқ. У-Ван Шань қаласын басьп алғаннан кейін қайтыс болып кетті де, оның,
баласы Чан Ван чжоу ақсүйектерінің арасындағы тартысты тоқтата алмады. У-
Ванның аға-інілері арасындағы таққа талас оның баласына кедергі болды, бұл
кезде тақ мұрагерлігі әлі жөнді орнықпаған еді. Тек өзінің ағайындарын
өлтіру арқылы ғана Чан Ван өз билігін сақтап қалды, бірақ кейін бүл билікті
қарудың күшімен қорғауға тура келді.
Батыс Чжоу үйіне бағынышты одақтас әкімдер ондащ жүздеп есептелген, олардыц
тек 71 ғана Чжоу патша үрпағының мүшелеріне бекітілген болатын. Чжоу Ванның
жерді сыйға тартуы жоғары меншік құқығымен байланысты емес, бұл оның бүкіл
ел аумағында мемлекеттік егемендік құқығын жүзеге асыруы еді. Лауазымды
адамдарға жерді сыйға тарту жерді олардың меншігіне айналдырмайды, бүл тек
жердің патшаның жер қорынан шығатынын біддіретін. Сонымен қатар алған
адамдарға тек бұл жерлерден түсегін табысты иелену құқығы ғана берідці.
Таққа жаңа патшаның келуіне орай бұл актілер жаңартылып тұру керек болды.
Сыйга тартылған иеліктерді ванның жарғысымен мұрагерлікке беру қолданыла
бастады. Кейін жер, елді мекен, малмен бірге ванның адавдары да ат
бағушыдан, егіншілерге дейін иелікке тапсырылды.
Патшаның ірі кешенді шаруашылығы-егіншілік, мал шаруашылығы, қол енер
енсркөсібі кең өріс алды, оларды "сатуды" жер қараушысы басқарды.

Жаңа патшалықтың шіркеулік-шаруашылық құрылымдары да болды, Бұл
шаруашылықтағы жұмыстарға ерікті адамдар да тартылды, құлдыққа көбінесе
сотталған, тұтқынға алынғандардың еңбегі пайданылатын. Оларды ши немесе
командирлер басқарды. Бұның өзі Қытайда әскерді күшейту қүралынан бөлек,
езілген халықты еңбекке мөжбүр ету қызметінщ де болғанын көрсетеді. Жерді
сыйға тарту тежірибесінің жойылуы мен көлемді кұл иеленуші шаруашылықтардың
ұйымдастырылуы соғыстың мақсат-мүдделерінің өзгеруіне алып келген еді. Олар
енді жерді бөліп алумен, жұмыс күші болатын тұтқындары қолға түсірумен
анықталды. Бүл еріксіздер санатына Ванның өзі қожалық етті.
Сөйтіп оларды жорыққа қатыскандарға бөліп берді және қашқын құлдарға
жазалау шараларын қодданды. Батпақ, тырбық ормандар өлі де үлы солтүстік
жазығының көлемді бөлігін алып жатқан. Жабайы құстар мол болды. Еңбек
қүралдарынын анайылығына карамастан, Хуанхэнын төменгі және орта
ағыстарындағы елді мекендердің егінді жерлерінің көлемі арта түсті. Егіндік
батпақты кептіру нәтижесінде ұлғайып отырды. Қала тиітті мекендер енді
Солтүстік даласы мен Янцзы өзені арасындағы жазықтың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.