Әбілхан Қастеев - қазақтың әйгілі кескіндемешісі, график суретші

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Қастеев, Әбілхан (1904-1973) – қазақтың әйгілі кескіндемешісі, график
суретші, қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі, Қазақ ССР-ы
халқының суретшісі.
Туып-өскен - жері Алматы облысына қарасты Жаркент қаласының жанындағы
Шежін ауылы. Топырақ бұйырған жері Алматы қаласы.
1929 жылдан 1931 жылдары Қастеев Николай Гаврилович Хлудовтың көркем
студиясында оқыды (Хлудовтың Қазақстанда тұрған кезінде). Содан кейін білім
алуын 1934 - 1937 жылдары Мәскеу қаласында Крупская атындағы көркем
студиясында жалғастырды.
Қазақстанның халық суретшісі (1944). Қазақстан Суретшілер одағы
басқармасының төрағасы (1945-1956). Еңбек жолын Түрксіб темір жол
құрылысында жұмысшы болып бастады. Москвадағы көркемсурет студияларында
Н.Г.Хлудов пен И.Бродскийден сабақ алды (1929-1936). Халық өмірінің алуан
көріністерін шынайы бейнелеген мыңнан астам көркем туындыларды дүниеге
келтірген.
Әбілхан қол өнеріне, одан соң суретшілік өнерге жастайынан бейім
болған. Анасы Айғанша кілем, алаша, бау-басқұр тоқуға, сырмақ сыруға, шым
ши жасауға шебер адам болыпты. Әбілхан осы халық өнеріне бала кезінен көз
қанықтырып, анасына ою өрнектер салуға көмектесіп, сурет өнеріне қолын
үйретіп өседі. Оның 1930-1931 жылдары салған Қарындастың портреті,
Автопортрет атты туындылары түпнұсқаға ұқсастығымен және кейіпкер
болмысын ашуға деген талпынысымен ерекшеленеді. Ол бірте-бірте ел өмірінің
алуан салалы тіршілік тынысына ден қойып, тарихи әлеуметтік өзгерістерге
суреткер зердесімен қарай бастайды. Оның Мектепте (1930), Түрксіб
(1932), Жамбыл портреті (1937), Ескі және жаңа тұрмыс (1937-1941),
Амангелді сарбаздары (1970), Жас Абай (1945) сияқты туындылары дарынды
суретшінің өткен мен бүгінді шыншылдықпен бедерлеген көркем шежіре
іспеттес.
Әбілхан туған жердің әсем табиғатын, оның дидарындағы адам қолының
жасампаз өзгерістерін зор шабытпен бедерлей алған суреткер. Оның Биік
таулы мұз айдын (1954) , Гүл ашқан алма (1958), Менің Отаным (1959),
Жайлаудағы автодүкен (1963), Қапшағай ГЭС –І (1972) сияқты полотнолары
эпикалық қарымымен, шыншылдығымен назар аударады. Әбілхан Қастеев суретші
ретінде өзіндік дара қолтаңбасымен ғана ерекшеленіп қоймайды, сонымен
бірге, ол туған жері мен өскен елін перзенттік махаббатпен жырлай алған
біртуар суреткер.
Әбілхан Қастеевтің көп еңбектерін Алматы қаласы Т.Г. Шевченко атындағы
Қазақ көркем галереясынан көруге болады.
Қастеев есімі Қазақстан Республикасы Мемлекеттік өнер мұражайына және
Қазақстанның бірнеше қалаларындағы көшелерге берілген.

Танымал туындылары

Колхоздағы сүт ферма, Мақта жинау, Колхоздың тойы, Қыз алып
қашу, Сатып алынған қалыңдық, Алтын астық, Ақсай карьері, Медеу мұз
айдыны, Түрксіб, Талас жағалауы, Қапшағай даласы. Сонымен қатар
Кенесары Қасымов, Абай, Шоқан Уәлиханов, Жамбылдың портреттері; ерекше
танымал болып табылатын портреті – Амангелді Иманов портреті.
Ә. Қастеев атындағы өнер мемлекеттік мұражайы - 1976 жылы Т.Г. Шевченко
атындағы Қазақ мемлекеттік көркемсурет галереясының (1935 жылы қаланған)
және Ресубликалық қолданбалы өнер музейінің (1970 жылы қаланған) қоры
негізінде қаланған.
1984 жылы қаңтарда музейге Қазақ ССР Халық суретшісі Әбілхан Қастеевтің
есімі берілді.
ЮНЕСКО-ның шешімімен 2004 жылы Әбілхан Қастеевтің 100 жылдық мерейтойы
кең көлемде атап өтілді. 2004 жылдың 15 қаңтарында Әбілхан Қастеевтің
мерейтойлық көрмесінің салтанатты ашылуы болды. Көрме суретшінің күллі
шығармаларын қамтыды. Атап айтар болсақ, 400-ден аса акварельдік және
кескіндеме туындылары, фотоқұжаттар, суретшінің жеке заттары, кинохроника
музейдің үлкен төрт залдарында қойылды.
Сонымен қатар суретшінің көрмесі Париж қаласындағы ЮНЕСКО-ның штаб-
пәтерінде және республиканың облыс орталықтарында өткізілді. Жаркентте Ә.
Қастеев атындағы көркемсурет музейі ашылса, Чижин ауылында Ә. Қастеев
атындағы саябақ ашылды.
2005 жылдың қаңтарында Әбілхан Қастеевке Алматы қаласының әкімі И. Н.
Тасмағамбетовтың және қала басшылығының тікелей қаржылық қолдауымен
ескерткіш ашылды.
Бүгінде Ә. Қастеев атындағы МӨМ еліміздегі бейнелеу өнері саласындағы
жетекші ғылыми-зерттеу және мәдени-ағарту ісіндегі ірі көркемсурет музейі
болып табылады. Музейде Қазақстанның бейнелеу өнері, Қазақстанның
қолданбалы өнері, шетел классикалық өнері, жаңа дәуірдегі шетел өнері,
қорлар, қайта қалыпқа келтіру, көрме және экспозиция, насихаттау және
экскурсиялық қызмет көрсету, ақпарат және баспа ісі сынды 9 ғылыми орталық
жұмыс атқарады. Қазіргі таңдағы музейдің қоры өзінің көркемдік деңгейінің
жоғарылығымен көптеген әлемдік жинақтардан еш қалыспайды. Музейдің аса бай
қорындағы 22500-ден астам кескіндеме, графика, сәулет және Қазақстанның,
Ресейдің, Еуропаның, Американың, Шығыс елдері халықтарының қолданбалы
өнерінің баға жетпес жұмыстары музейдің негізі қорындағы туындылар болып
табылады.
Ә.Қастеев атындағы МӨМ әлемдік мәдени мұраларды сақтау, оларды зерттеу
және танытуда маңызды іс шараларды орындайды.
Музейдің тұрақты экспозициясы әрбір халықтың мәдени байлығы мен
ерекшелігін көрсететін экспонаттар арқылы әлемдік өнердің негізгі даму
сатыларын байқауға болатын тарихи хронология тәртібіне негізделген.
Музейде зерттеу және білім беру ісі белсенді түрде жүргізіліп қана
қоймай, сондай-ақ жыл сайын халықаралық және республикалық ғылыми
конференциялар өткізу үрдіске айналған. Музейде өткізілетін қазақстандық,
шетелдік суретшілердің көрмелері өнер сүйер қауымның, Алматы қонақтарының
ерекше қызығушылығын тудырады.
Музей өз тарапынан жинақтау, сақтау, көрме ұйымдастыру жұмыстарымен
шектеліп қана қоймай, сонымен бірге музей қорын насихаттау және көркемсурет
мәдениеті жайлы тұрғындарды кеңінен таныстыру мақсатында ағартушылық
жұмыстарын жүргізуді өз алдына мақсат етіп қойған. Жұмыстың басты түрі
болып: түрлі жастағы және әлеуметтік топтағы келушілерді белсенді түрде
тарту, музей қорының аса жоғары дәрежедегі көркемдік деңгейін көрсету
мақсатында тақырыптық және шолу экскурсияларын жүргізу; аса бай
иллюстриативтік материалдарды пайдалана отырып лекциялар өткізу. Музей
жанында Кіші өнер академиясы жұмыс істейді. Бейнелеу, сәндік-қолданбалы
өнер тарихына арналған лекциялар 4—5 айға ойластырылған.
Ә. Қастеев атындағы МӨМ ЮНЕСКО жанындағы беделді ИКОМ халықаралық
музейлер қауымдастығының мүшесі болып табылады.
    Жаңа саяси, экономикалық және әлеуметтік құрылым нәтижелерімен өмір
сүріп, жаңа биіктерге қол жеткізіп жүргендер үшін уақыт — ең әділетті де
парасатты төреші, өзіндік емтихан. Қазақстанның тәуелсіздігіне он жылдан
аса уақыт өтсе ол тек күнделікті тұрмысты жақсартуға ғана емес ұлттық өнер
мен мәдениеттің құндылығын сезінудің өлшемі мен сынағы болғаңдай.
Идеологиялық жүйенің әр түрлі ерекшелігіне қарамастан Табиғат пен Адамзат
алдында қажыр-қайраты мен ой-арманы таза адамдардың шығармашылығы ұлттық
өнердің құндылығын, оның мәнін құрайды. Тәуелсіз Қазақстан дәуірінде өмір
сүріп жатқандар үшін еліміз 2004 жылы 100 жылдық мерейтойын атап өткен
суретші Әбілхан Қастеевтің шығармашылығы, ұлттық мінез-қүлықтың ең бір
жақсы көрінісінің белгісі. Осы тамаша оқиға бізге шебердің мұрасына бүгінгі
көзқараспен қайта үңіліп, оның өмірлік және шығармашылық жолына көз
жүгіртіп, тұлғалық талашының мәні мен күш-қуатын толығырақ сезінуге
мүмкіндік берді.
      Қазақстан бейнелеу өнерінде көпшілікке есімі мен шығармашылық
тағдыры қызғылықты талант иеялары аз емес. Солардың ішінде, Әбілхан
Қастеевті көптеген себептермен алдымен ауызға аламыз. Бұрынғы Ресей
империясының, ал 1917 жылдан кейін большевиктер елі — Советтік Социалистік
Респубикалар Одағының алыс түктгірінде кеңестік өнердің — кескіндеме,
сурет, су бояумен салу деген формаларының жаңадан пайда бола бастаған
шағына сурет мектебі түгіл ешбір өнер орталығы да болмағаны рас. Бірақ,
бала Әбілханның құмға сызған суреттерінен оның арманы алысқа жетелеп, тіпті
суретшілік жолы жолы белгіленіп қойылғандай көрінген. Ғүламалар айтпақшы:
барльпының да бастамасы бар.
      Ескіні еске түсірсек, XX - ғасырдың басында өлеуметтік, саяси
идеологиялық катаклизмдер барлық дүниеде бірдей жүріп жатқан кезде
Әбілханның өмірлік, шығармашылық жолының басталуы сөйкес келген екен.
Адамдар ғасырлар бойы қалыптасқан тірлікті жаңа жағдайда жаңаша құруға тиіс
болды. Ә.Қастеев те сол ұрпақтың өкілі еді. Басқа емес оның өз тағдыры,
"өзіңе ғана сен" деп, оңынан туған жарық жүлдызына қарай бағыт берді.
       1904 жылдың қаңтарында Шежін ауылының малшы отбасыңда ер бала
дүниеге келген-ді. Оған Әбілхан деп ат қояды. Сол бір үрейлі үркіншілік
заманда Үлы Жібек жолының бойындағы Жаркент қаласының маңындағы ауылдың
атын шығаратын осы бала екенін кім білген. Бірақ, осы дүниеде бір зандылық
бар ма, қалай? Олай дейтінім біздің жан дүниемізге, жүрегімізге, тіпті
жадымызға биік таулы жасыл жайлауды, бұлқына аққан Шежін өзенінің суын
сіңірген осы бір тылсым дүниенің қүндылығын бойына жинаған Ә.Қастеевтің
өнері емес пе?
       Ия, өмірдің өз зандылығы бар ма? Кішкене ауылға да өзгеріс лебі
жеткен еді. 1928 жылы Әбілхан да жаңа өмірдің дүрмекті оқиғаларына
араласуға бел буып ауылдан кетеді. Сол кездің аты шулы қүрылысы Түрксібте
(Түркістан-Сібір темір жолы) қара жүмысқа кіріп, еңбек ете бастады.
       Бүгін жүз жыл өткен соң, XX ғасырдың тек ғылым мен техникада
ғана емес өнерде де үлкен жаңалықтары болғанына тандана, тамсана қараймыз.
Бүл "таңғажайыптардың" біздің далаға бірден келе қоймағаны да белгілі. Енді
тек орысша оқып, орысша сөйлеп қана мәдениетке, өркениетке жетуге болатын
болды. Осындай кезенде Ә.Қастеевке білім алу керек еді. Бірақ ол орталықтың
жоғары оқу орындарында оқи алмады. Ол кездегі "өзге үлттан шыққан" талантты
адамдардың көбі өз беттерімен ізденіп білім-өнер үйренуге мөжбүр болды.
Кейін келе Әбілхан Қастеев Мөскеудегі педагогикалық институттың жүмысшы
жастарға арналған студиясынан екі жыл білім алды.
        Ол өзі туралы әр уақытта "суретке мен өз бетіммен үйренгенмін"
дейіін. Шынында дүниедегі көптеген шеберлер өз беттерімен суретгі меңгеріп,
үлы дарын атанғаңдары тарихқа белгілі, мөселен: Ван Гог, Пиросмани тағы
басқалар. Олардың шығармашылығы да әр түрлі, тағдырлары да бір-біріне
үқсамайды. Ал Қастеевтің өнері өуел бастан өзінің ерте жетілген
салмақтылығымен ерекшеленеді. Мүмкін ол, оның өз ісіне аса жауапкершілікпен
қарайтындығынан да шығар. Өйткені, әкесі дүниеден өткен соң отбасындағы
жалғыз еңбекке жарамды өзі болған соң, ауыртпалықтың бөрін өз мойнына алған
еді. Ең бастысы ол Николай Хлудовтан (1921 жылдан 1929 жылға дейін), содан
кейін Мөскеуден (1934-1936 жылға дейін) оқып жүрген кезінде шығармашылыққа
тек жақсы сурет салу аздық етегінін, ол үшін аянбай еңбек ету керекгігін де
өбден сезінген. Бүл табиғат пен үлы шеберлерден үйренудің үзақ та үлағапы
жолының басы еді.
        Осы екі фактор Ә. Қастеев шығармашылығының бастапқы да одан
кейіші де жылдардағы ең негізгі ерекшелігі болып қалды. 30 — жылдардағы жас
қазақ бейнелеу өнеріне өзінің біртума дарынымен келген суретішнің алғашқы
шығармаларының өзіне көшігіліктің көзіне қарауы олардың "кішкене шедеврлер"
екенін жарнамалаумен бірдей еді. Олар өз дөуірінің дерекгі қүжаты, сонымен
қатар ол жас жанның өзін қоршаған адам мен табиғат өлеміне деген ықылас,
махаббаты еді. Алғашқы жүмыстарынан өр адамға ыстық та қымбат үлпық дөстүр
мен тарих сияқты елдің ерекшелігін белгілейтін қүндылықтарға жіті көзбен,
терең үңілгендігі көрініп түрады. Осылардағы көркем бейненің шыншыл да
поэтикалық мақамы көрерменді баурап алатын шығармаларының түрақты қасиеііне
айналды.
          Әбілхан Қастеев дарын сезімталдығының арқасында осы жылдары
өзінің алғашқы кескіндемесін, майлы бояумен салудың ерекше төсілдерін
жүзеге асыра бастайды. Тіпті олар этюд немесе жай нобай болса да сол
өмірдің тьшыс-демін өкеягеңдей еді. Фанерге салынған "Мектепке" (1930 ж.)
немесе "Қазақ өйелінің кескіні" (1930 ж. акварель) деген суреттерінің бізге
аса ыстық көрінуі сондықтан да болар. "Іс тігу" (1924 ж.), "Киіз үй
алдындағы қарындасым", "Көк киімді жас қазақ өйелі" (1931 ж.) атты
жүмыстары жеңілдеу нобай түрінде салынғанымен басқаларынан еш кемдігі жоқ.
Шын мөнінде керемет үстамдылықпен бет өлпетін, қалпағының өшекей-өрнегіне
дейін, жағасы мен қос бүрымын, көкшіл көйлектің желбір етектерін "Қазақ
қызы" (1932 ж.), "Кесікбаевтің келбеті" (1930 ж.) атты шығармаларында
көрсете білген. Техникалық орындалуы жағынан бүл жүмыстары графика мен
кескіндеме суреттің арасында. Жаңарудың куөгері болғандықтан суретші өзінің
алғашқы сызбаларыңда, одан кейіші полотноларында ең қүнды деген бейнелерді
ой-елегінен өтйзе келе көптеген сюжеттерінде "ескі" мен "жаңа" өмірдің
бейнесін психологиялық көңіл-күйдің қарама-қайшылықтарынсыз сол күйінде
қабылдауға мүмкіндік береді. Су бояу (акварель) жас суретагінің ең жақсы
көретін материалы. Бүл бояуды қолданғанда ол өзін еркін өрі нақты
көрсетеді. Н.Г.Хлудовтан (1850-1935) білім алғанда (Ә.Қастеевпен бірге
О.Таңсықбаев, С.Чуйков т.б. болған) бүл студияның оқыту ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.