Қылмыстық іс жүргізу құқығындағы ақтау ұғымы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

V т а р а у. АҚТАУ. ҚЫЛМЫСТЫҚ ПРОЦЕСТІ ЖҮРГІЗУШІ ОРГАННЫҢ ЗАҢСЫЗ ІС-
ӘРЕКЕТТЕРІМЕН КЕЛТІРІЛГЕН ЗИЯНДЫ ӨТЕУ

§1, Қылмыстық іс жүргізу құқығындағы ақтау ұғымы

"Ақтау" сөзінің мәні оның ұғым ретінде сот арқылы құқықты қалпына
келтіру, жақсы атақты, бұрынғы беделді қалітына келііру сияқты элементтерді
камгтыны туралы айтуға мүмкіндік береді3. Яғни адамды ақтау ұғымы, заңда
белгіленген негіздер бар болған жағдайда, қылмыстық ізге түсудің
тоқтатылуың жазаны өтеу үкімі күшінің жойылуын білдіреді. Сонымен бірге
қылмыстық іс (қылмыстықізгетүсу) токтатылуының бәрі бірдей қылмыстық Іс
жұрпзушілік мағынасындағы ақтауды білдірмейдІ. Ақтау — бір кездері
басталған қылмыстық ізге түсуді, сотта іс кдрауды одан әрі жалғастырудан
тек қана оң сипаты бар негіздемелер бойышпа мемлекеттің өкілетті органдар
мен лауазымды адамдар атыаан бас тартуы.
Қылмыстық істі тоқтату үшін негіздемелердің ақгайтын және ақтамайтын
деп бөлінуІ аталған мәнжайларға байланысты. Сондықтаң қылмыстық іс
жүргізушілік ақтау ұғымын тек қылмыстық процесті жалғастырудан бас тартудың
он негіздерімен ғана байланыстыру қажет.
Қылмыстық процесті жалғастырудан тек соттың немесе қылмыстық ізге түсу
органының ғана бас тартуына болады.
ҚІЖКтің 39бабына сәйкес ақтау негіздеріне мыналар жатады:
— қылмыс оқиғасыныңболмауы;
— әрекетте қылмыс құрамының болмауы;
— Қазақстан Республикасы Кд.Ілмыстық кодексінің 105.111, 112, 120
(16.), 121 (26.), 123,129, 130,136, 140, 142,144(1,26.), 145 (16.), 188
(16.), 296 (16), 300 (Іб.)баптарында көзделген қылмыстар туралы істер
бойынша, ягаи жеке айыптау істері бойынша, сондайак, жекежария айыптау
қылмыстары туралы істер бойынша жәбірленуші шағымының болмауы;
— сол айыптау бойынша сот үкімінің заңды күшіне енуі немесе, егер
адамның кдлмыстық ізіне түсудің мүмкін емес екені анықталса, ол жөнінде
күші жойылмаған сот қаулысының болуы;
— егер қылмыстық ізге түсу органының сол айынтау бойынша қылмыстық іс
қозғау туралы күші жойылмаған қаулысы бар болса, адамның қылмыстық ізіне
түсуден бас тарту.
Аталған негіздердіқ кез келгені бар болған жағдайда адам кінәсіз деп
саналады және оның Қазақстан Республикасының Конституциясьмен кепілдік
берілген құқықтары мен бостандықтарын қандай да бір пгектеуге болмаңды.
Қылмыстық істің тоқтатылуына себеп болатын ақтау негіздерІнің мәні
туралы М. С. Строговичтің айтқан пікірі ерекше мәнді. Ол былай деп жазды:
"Осы негіздердің әрбірі адамның айыпталушы ретіңце тартылуъша жол бермейді
және айыпталушы ретіңде тартылған адамнын кінәсіз екенін анықтайды, өйткені
бұрын жорамалданғанына карамастан қылмыс жасалмағаң не жасалған әрекет
қылмыс болып табылмайды".
Адамды ақтау үшін көзделген негіздер түгелдей толық қамтылған және
кеңейте түсіндіруге жатпайды.
ҚІЖК 37бабының мәні бойынша қылмыстық ізге түсуді болдырмайіын
жағдайлар бар болса, кьимыстық ізге түсуді қозғауға болмайды, ал қозғалған
іс тоқтатылуғатиіс. Бұл қағида ақтауға тек іс бойынша басталған іс
жүргізуге байланысты бөлікке ғана қатысты. Адамды қылмыстық іс жүргізу
тәртібімен тек қылмыс жасады деген айыптау бойынша оның қылмыстық ізіне
түсу басталған немесе сот ол жөніндегі қылмыстық істі өз қарауына
қабылдаған жағдайда ғана ақтауға болады.
Сонымең, қылмыстық іс жүргізушілік ақтауды тек бастапкы сәт қылмыстық
іс қозғау, ал түпкі сәт — соттын ақтау шешімін шығаруы болып табылатын
шектерде ғана жүзеге асыруға боллды. Бұл жағдайда адамның өзі жөнінде
қылмыстық іс қозғалғанын білуінің, соңдайақ ақтау негіздері бойынша істін
токтатылуына оның қарсылық білдіруінің ешқандай манызы жоқ.
Негіздер бар болған жағдаңца қылмыстық іс жүргізушілік актауды қолдану
— соттьщ, қылмыстық ізге түсу органының міндеіі. Ақтау негіздері анықталған
жағдайда қылмыстық іс сотқа дейінгі іс жүргізудін кез келген сатысында
тоқтатылады.
Егер іс сотка жіберілсе, ал адамды сотқа прокурор берсе, ол
айыпталушыны ақтау үшін негіздер бар екенін байқаған жағдаңда істі соттан
басты сот тергеуі басталғанға дейін кері қайтарын алуға және істің
жүргізілуін тоқтатуға құқылы. Егер ақтау негіздері сот тергеуі барысында
байқалған болса, іске мемлекеттік айыптаушы ретінде қатысушы прокурор
айытаудан бас тартатыны туралы мәлііцдеуге міндетті. Қаралын отырған
негіздерді соттьщ байкауы айыпталушыны ақтау үшін көзделген шаралардың
қолданылуын қажет етеді.
Ақтау қылмыстық процесті жүргізуші органның заңсыз ісәрекеттерінің
салдарынан келтірілген зиянды өтеуге бағытталған шешімдер кабылдауды
қамгңды. Сол органдардың қатарына сот, қылмыстық ізгетүсу органдары
(прокурор, тергеуші, анықтау органы, анықтаушы) жатады. Айыпталушыны
қылмыстық іс жүргізушілік ақтау ушін негіздердің байқалуы қылмыстық
процесті жүргізуші органның ісәрекеттері заңсыз болғанын білдіреді.
Заңдылықтын бүзылуына жол берген органның анықталуы нақты ақтау негізімең
қылмыстық процесс сатысымен және қылмыстық іс жүргізу субъектілерінің
шенберімен байла нътсты. Бұзылған құқықты калпына келтіруге бағытталған
өзге де жалғас нысандардың тандалуы зандылықтың бұзылуына қандай органның
жол бергеніне байланысты. Заңдылықтың бұзылуъша жол берген органның
анықталуы келтірілген зиянды өтеу көздерін анықтауға ъндіал етпеңді, бірақ
заңдылыклың бүзылуьь на себеп болған мәнжайларды жою үшія оның маңызы бар.
Қылмыстық іс жүргізушілік ақтау толықнемесе ішінара больпт бөлінеді
(ҚІЖКтің 42бабы). Толық ақтау адамның бұзылғзн барлық құқықтарыыың калпына
келтірілуің қылмыстық процестІ жүргізуші органдардың заңсыз Ісәреке^гтері
салдарынан келтірілген зиянның барлық түрлерінің толық көлемінде өтелуін
білдіреді. Толық актау қылмыстық істің токтатылуы жүзеге асырынатын
айыптаудың көлемімен айқындалады. Егер әнгімекылмыстық істі айыптаудың
бүкілкөлемі бойынша, ҚКте көзделгең жүктелетін барлық әрекеттер бойынша
токтату жайында болса, ақтау толык деп танылады. Егер іс КІЖКтің 39бабында
көзделген негіздер бойынша адамға тағылған айыптар бойынша тоқтатылатын
болса, ақтау ішінара сипатта болады. Ішінара ақтау келтірілген зиянның
заңдылықтың бұзылуынажол берілген мөлшерде өтелуін көздеңді. Мәселен адамға
КДС баптарынын. жиынтығы бойынша айын тағу, сол баптардың бірі бойынша
қылміыстық процесті токтату ақтау туралы ереженің тек айыптаудың іс жүргізу
тоқтатылған көлемінде ғана колданылуына әкеліті соғады, бірақ ҚКтің ақгау
үшін негіздер көзделмеген бөлігі мен баптары бойынша қылмыстық істің
тоқтатылуына әкеліп соқпа^ды. Басқаша айтсак, адамға Қылмыстық кодекстің үш
бабы бойынша айыптағылғаң Сол баптардын бірі бойынша мерзімі ескірген.
Мерзімі ескірген қылмыс бойынша қылмыстық істі тоқтату, сол қылмысқа
байланысты задсыз ісәрекеттер салдарынан келтірілген зиянды өтеу ішінара
ақтауды бітдіреді, өйткені өзге қылмыстар бойынша қылмыстық іс одан әрі
жүргізіле береді.

§2. ҚЫЛМЫСТЫҚ ПРОЦЕСП ЖҮРГІЗУІШ ОРГАІНІЫҢ ЗАҢСЫЗ

ІС-ӘРЕКЕЛТІНІҢ САЛДАРЫНАН КЕЛТІРІЛГЕН ЗИЯННЫҢ

ӨТЕЛУШЕ ҚҰҚЫҒЫ БАР АДАМДАР

Қылмыстық процесті жүргізуші органның заңсыз ісәрекетінің салдарынан
келтірілген зиянның өтел5'іне өз құқықтары мен бостандықтарына қысым
жасалған сезіктілер мен айыпталушылардың айтарлықтай басым бөлігінін күкы?ы
бар. Заңсыз ұстаудың, қамауға алудың, үйде қамауда үстаудың, қызметтен
уақытша шеттетудің, арнаулы медициналық мекемеге орналастырудың, соттаудың,
медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолданудың нәтижесінд келтірілген
зиян өтелуге тиіс. Мүліктік зиян республикалык бюджеттен толық көлеміңце
өтеледі. Мұндай зиянды өтеу үшін қылмыстық процесті жүргізуші органның
каншалықты кінәлі екенінің маңызы жоқ.
Өтелуге тиісті материалдық зиянның мөлшері заңдылыктын. бұзылуына жол
берген органдар арасында бөлінбенді. Тиісті өтем төлемдерінің түгелдей
республикалық бюджеттен төленуі үшін мүлікіік зиянды өтеуге заңды
негіздердің анықталуы жеткілікті. ҚІЖКтің 40бабына сәйкес қылмыстық
процесті жүргізуш і органның зансыз ісәрекеттерімен келтіріжен зиянның
өтелуіне құқығы бар адамдар бес топқа бөлінген.
1. К,ІЖКтің 39бабына сәйкес қылмыстық іс жүргізушілік ақтауға жататын
адамдар (осы тараудың 1 параграфында егжейтегжейлі баяндалған).
2. Өздеріне қатысты қылмыстық іс қозғалмауғатаісті, ал қозғалған іс
КІЖКтің 40бабының 2бөлігінің 2тармағында көзделген бірқатар негіздер
бойынша қыскартылуға тиісті адамдар. Ол негіздер мыналар:
Жәбірленушінің айыпталушымен татуласуы. Бұл жағдайда ауыртіталығы
шағын немесе орташа қылмысты алғаш жасаған айыпталушы жәбірленушіге
келтірілген зиян жуыпшайылған жандайда қылмыстық жауаптылықтан босатылуы
мүмкін (К,Ктің 67бабы).
Жеке айыптаушының ҚІЖК 33бабының 1бөлігіндекөзделген жеке айыптау
қылмыстар туралы істер бойынща айыптаудан бас тартуы.
Аталған негіздерді жүзеге асыру үшін міндетп шарттар мыналар:
— жеке айыптау ісі бойынша жәбірленушінің шағымы бол~ мауына, яки
қылмыс дәрменсіз немесе басқаға тәуелді жағдайдағы не басқа себептер
бойынша өзіне тиесілі құқықтарды өз бетінше пайдалануға қабылетсіз
адамдардың мұлделерін қозғайтынын не басқа адамдардың, коғамның немесе
мемлекеттін елеулі мүлделерін қозғайтынын көрсететін белгілер болмауына
қарамастан қылмыстық іс қозғау (ҚІЖК 33бабының 2бөлігі, 34бабының 2бөлігі);
— қылмыстық істі ҚІЖК 33бабының 2бөлігіңде, 34бабының 2бөлігінде
көзделген белгілердің болмауына қарамастан қылмыстық ізге түсуді
болдырмайтын жағдайлар анықталған сәттен кейін тоқтатпастан одан әрі
жүргізу.
3. Өздеріне қатысты қылмыстық іс рақымшылык ету жтісінің шығуына,
жасалған қылмыс үшін жаза соған сәйкес колданылмайтын болуына, сондай-ақ
мерзімнін ескіруіне байланысты тоқтатылуға тиісті адамдар. Келтірілген
зиянды өтеу үшін аталған ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.