Ислам дініндегі негізгі құндылықтың бірі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Ислам дініндегі негізгі құндылықтың бірі „Мұхаммед Пайғамбар” болып табылады.

Мұхаммед Ахмет б. Абд Аллах (570 - 632 ж. ш. ) - Пайғамбар, ислам дінінің негізін салған діни уағызшы, Құрайыш тайпасынан шыққан. Ол Меккеде дүниеге келген. М. өзінің атасы Абд әл - Муталіптің үйінде тәрбиеленеді. Жастайнынан кіре тартумен жақсы таныс болып, кейде кіре тарту сапарларына да қатысады. Мұхаммед Меккелік бай әйел Хадиша бинт Хууалидтың саудасын жүргізуге жалданады. Жиырма бес жасында оған үйленеді. Мұхаммедтің Қасым Руқайа, Умм Күлсүм, Зейнеп, Фатима атты баллары болған. Ұлдары жастайынан шетінеп кеткен. Мұхаммед бір Алланың ұлылығымен даналығын сипаттауы, Арабияда тараған көп құдайға табынушылықты жоққа шығаруы, әруақтардың тірілуі жөніндегі Аллаға иланбайтындардың бәрін тозақтың оты күтіп тұрғандығы туралы, хиямет күні жайлы көріпкелдік ескертпелері - Мұхаммедтің туысқандарына түсісндіруге тырысқан алғашқы „жаңалықтарының” бірі еді.

Мұхаммедтің уағызын Меккеде күмәндана қарсы алғанымен, біртіндеп оның төңірегіне жақтаушылар да топтаса бастады, олардың бір бөлігі белгілі ауқаттылардан болса, екінші бір тобы Меккелік қауымның ең төменгі жарлылары еді. Мұхаммед Әбу Тәліптің қамқорлығында болды. Көптеген мұсылмандар қуғын - сүргіннен бас сауғалап Меккеден Ефиофияға ауа көшті.

618 - 620 жылдар шамасында Мұхаммед Меккеліктермен тіл табыса бастады. Ол Меккедегі қасиетті орын әл - Латт, әл - Ұзза мен Манат құдайларының Алланың алдында айрықша орыны бар деп таныды. Мұхаммед моральдық қолдау және қорғау жағынан әжептеуір ұтылды. Сондықтан ол Меккеден басқа жерлерден қолдау іздей бастады. Ол Шаһарға сауда - саттықпен келген адамдармен жолығып, ислам дінін уағыздады, бассауғалап баспана іздеп Тарипке барған сапары сәтсіз аяқталды. Ақырында, 620 жылдар шамасында Меккеден солтүстікке қарай, 400 шақырымға таяу жердегі ірі егіншілік өңірі Ясрибтің бір топ тұрғындарымен жасырын келісім жасады. Онда тұратын көп құдайшылармен Яһудизмді қабылдаған араб тайпаларының арасы ушығып, ұзаққа созылған шиеленіске айналды. Әуелі мұсылмандардың басым көпшілігі, артынша Мұхаммедтің өзі де Ясрибке көшіп келді. 622 жылдың қараша айынан (әл - Бухара) бастап, мұсылмандар (Омар 1тұсында) жаңа дәуірдің жылдарының басталуын есептеу - Меккеден немесе Медине атала бастаған Ясрибке көшіп барған жылынан басталады.

Мұхаммед ислам дінін уағыздаушыдан мұсылмандарды біріктірген қауымның саяси басшысына айналды. Біртіндеп Мединеде оның жеке билігі нығая түсті. Мұхаммедтің басты тірегі Меккеден өзімен бірге келген мұсылмандар - мұхаджирлер мен Мединелік мұсылмандар - ансарлар болды. Мұхаммед сондай - ақ Ясрибтің Яһудиларынан да діни әрі саяси қолдау тапқысы келді, ол бұл мақсат үшін Ирусалимді таңдап алды. Оларға әуелі Исламды ықыласпен қабылдаған, артынша Мұхаммедке қарсы шыққан Иаһудилер мен Христиандардан тұратын Ясрибтықтардың басқа да топтары қосылды.

Ішкі жікшілдік жеке дін ретінде Ислам туралы түсініктің қалыптасып, дамуына, оның арабтық сипаттарының нығаюына ықпал етті. Мұхаммед барған сайын исламның айрықша рөлі туралы айқынырақ, нақтырақ уағыздай бастады, өзін Пайғамбарлардың соңғысы - „Пайғамбарлардың таңба - мөрі” санады, Яһудилер мен Христиандарды дінсіздер ретінде айыптады. Намаз күнін сенбінің орнына жұмаға белгіледі. Әл - Қағба қасиетті орын ретінде жарияланып, оған барып тәуәп етуге аса жоғары мән берілді. Ол исламның басты қасиетті орнына айналды, намаз құбылаға қарап оқылатын болды.

Мединеде Мұхаммедтің үйі, тұңғыш мешіт салынды, мұсылмандықтың дәстүрлі парыздарының негізі - намаз, дәрет алу, ораза ұстау, азан шақыру, харіп - хасірлерге садақа беру, тағы басқа шарттары белгіленді. Мұхаммедтің уағыздарынан мұрагерлік, мүлік бөлісу, неке қию рәсімі қауімнің тұрмыс шарттары нақты айқындала бастады.

Мұхаммедтің Алланың елшісі жағдайы да нығая түсті. „Аяндарда” Мұхаммедке ерекше құрмет көрсету талабы қойылды, басқалар үшін міндетті түрде орындалуға тиісті шектеулердің кейбірінен оның айрықша азап екендігі „белгіленді”. Сөйтіп, Мұхаммед Меккеден діни ілімнің негізгі шарттары мен дәстүрін құрып, қауымды ұйымдастырып, қалыптастырды. Бұл шарттар „аяндарға” және Мұхаммедтің жекеленген сөздерінде, іс - әрекеті мен шешімдерінде айтылған. Медине кезеңінің баснан бастап, қауымды нығайтудың және ұлғайту жолында Меккені дінсіздермен күрес жүргізілді. 623 жылы мұсылмандардың Мекке керуендеріне шабуылы басталды, ал 624 жылы Бадр бойында Мұхаммед бастаған мұсылмандар Мекке жасақтарын тізе бүктірді де бұл жеңіс Алланың мұсылмандар жағында екендігінің дәлелі ретінде қабылданып, түсіндірілді. 625 жылы Меккеліктер Мединеге жақын келіп, Ухуд тауының маңында мұсылман әскерімен шайқасты. Шайқаста Мұхаммед жеңіл жарақаттанып оның қолы көп шығынға ұшырады, бірақ Меккеліктер өз жеңістерін ары қарай өрістетпей кері қайтты. Келесі жылы Мединеге қайта аттанған олар мұсылмандардың арнайы қазылған ор бойындағы берік қорғанысына тіреліп тоқтады.

628 жылы бірқатар көшпенді тайпалар қосылған үлкен әскер қолы Меккеге бет алып, қасиетті Меккенің шекарасындағы әл - Худайбийа деген жерге барып тоқтады. Меккеліктер мен мұсылмандар арасындағы келіс сөз бейбіт мәмілемен аяқталды. Бұдан кейін тура бір жылдан кейін Мұхаммед пен оның жақтастары шартқа сәйкес кіші қажылыққа барды. Осы кезде Мединеліктердің қауымы да күшейе түсті. Олар Солтүстік Арабияның Хайбар мен Фадактағы құнарлы бай жарін жаулап алды, жаңа тайпалар бірінен соң бірі Мұхаммедтің одақтастарына айналды. Осы жағдайда Меккеліктердің Мұхаммедпен құпия келісімдері де жасалып жатты, көптеген Меккеліктер исламды ашық, не жасырын тұрде қабылдады. Соның нәтижесінде 630 жылы Меккеге мұсылман әскерлері еш кедергісіз - ақ кірді. Мұхаммед әл - Қағбаға тәуеп етіп оны көп құдайға табынушылардың пұттарынан арылтты.

Меккедегі жеңіс Мұхаммедтің өзіне деген сенімін күшейтті әрі оның Арабиядағы саяси және діни беделін арттырды. Ор Арабияның әр түрлі көсемдерімен патшаларына және Арабиямен шектес Византиямен Иран аймақтарындағы патша өкілдеріне Исламды қабылдау туралы хабар берді. Меккелік қарулы жасақтар Солтүстік Арабияның тағы да шұрайлы өңірлерін жаулап, Йеменге аяқ басты. Меккеге алуан түрлі тайпалар мен түбек аймақтарының өкілдері келе бастады. Бұлардың көбі Мұхаммедпен одақтасу туралы келісім жасасты. 630 жылы Хунайн маңында болған шайқастар мұсылмандар мен оның одақтастары көшпенді тайпалардың Меккеге жасалған жойқын шакбуылын тойтарды. Сөйтіп, 631 - 632 жылдары Арабияның маңызды бөлігі Мұхаммед басқарған саяси бірлестікке әртүрлі дәрежеде қосылды. Мұхаммед өмірінің соңғы жылдарында осы бірлестіктің мақсатын айқындай нақтылай түсті. Ол ислам дінін Солтүстікке қарай таратуды алдына мақсат етіп қойды.

Мұхаммедтің қайтыс болуына байланысты қауымның Алламен тікелей „қатынасы” да үзілді, енді қауымды құранда жазылған Мұхаммед өсиет еткен шариғат пен қағиданы жүзеге асыру ісінде Пайғамбардың орынбасарлары - Халифалар басқаратын болды. Халифалардың орнына өзінің өкілдерін өткізу құқығы үшін мұсылмандардың түрлі топтары өзара бақталастық тартысқа ұрынды. Мұхаммедтің жақын әріптестерінің бірі Әбу Бәкір бірінші халифа болды.

Хадиша дүниеден қайтқаннан кейін Мұхаммед көп әйел алады. Пайғамбарлардың мұсылмандарға рұқсат етілген әйелдер санынан „төрт” да көп әйел алу құқығы Құранда арнайы негізделген еді. Көп жағдайда бұл некелердің саяси астары болғандықтан, Мұхаммедтің әртүрлі ру - тайпалардың топтары мен байланысын нығайтты. Аңызға сенсек Мұхаммедтің сүйікті әйелі Әбу Бәкірдің қызы Айша деседі. Пайғамбар дүние салғаннан кейін Айша оның өсиеттерін сақтап, таратушы ретінде көп күш жұмсаған. Мәрия атты әйел де Мұхаммедтің айрықша махаббатына ие болған, ол Ибрахим деген ұл тапқан. Бұл баласы жастай шетінегенде Пайғамбар қатты қайғырып, күйінеді. Аңызға қарағанда Мұхаммедтің он бір әйелі болған, өзі дүниеден қайтқанда олардың тоғызы тірі болса керек.

Мұхаммедтен ұл қалмаған. Мұхаммедтің қызы Фатима оның немере інісі әрі сенімді серігі Әли б. Әбу Тәлибке тұрмысқа шығады. Қазіргі мұсылман дүниесінде Пайғамбар тұқымынан Саидтер мен Шарифтер әулеттері тараған.

Қазіргі заманғы ғылымда Мұхаммедтің нақты тіршілік етіп Құранға кірген сөздерінің басым көпшілігін айтқан, әуелі Меккеде, кейін Ясрибте мұсылман қоғамын құрған. Оның тіршілік сипаттамасында (сүре), іс - әрекеттерімен сөздері жайлы хикаяларда (хадис) . Құранға берілген түсіндірмелерде т. б. тарихи шын деректермен бірге аңыздар да көп. Соның бәрі мұсылмандар қасиет тұтатын Пайғамбардың өмір баянын түзеді.

Исламның бұкіл тарихы бойында Мұхаммедтің жеке тұлғасы кеңінен қолдау тауып, құрметтеліп келеді. Мұхаммед туралы сопылық зікір кезінде оқылатын аяттың кеңінен тараған сан түрі бар. Пайғамбардың үмбеттерін қорғап - қоршап жүретін қасиетті қамқоршы екенін мұсылмандар арасында ерекше дәріптелді. Халық ішінде оның басына барып тәуеп етуді ғажайып құдіретті қасиетке балайды, ол туралы ұрпақтан - ұрпаққа тараған бай аңыздар фолклорлық шығармалардың тұтас жүйесіне айналды. Құдайшылдық жолында Мұхаммедтің бейнесі кемелденіп, толысқан тұлға ретінде өнеге етілді. Ислам діні ілімінің басты тарауларының бірі Сунна шын мәнінде Пайғамбардың өмір жолын мұсылмандардың барша ұрпақтарына өнеге етіп ұсынудың үлгісі. Мұхаммед бейнесі мен мұсылмандардың алғашқы қауымының исламның қазіргі сан алуан ағымындағы атқаратын қызметі ерекше.

Мұхаммедтің идеялық, саяси қызметі алуан түрлі идеялогиялық қозғалыстарының бір бөлігі. Таяу Шығыстың ерте Орта ғасырлық дәуірдегі басты өзгешелігі де осы идеялогиялық қозғалыстар еді. Мұхаммед негізін қалаған ілім мен қоғамның - діни қауымдастықтың- үлгісі аса өміршең, жасампаз болып шықты. Бұл өзі, шын мәнінде, Шығыстың маңызды бөлігіндегі феодалдық, қоғамдық экономикалық формация идеялогияларының тоғысқан бірден - бір текстік түйіндерінің бірі. Исламның дін ретінде де жемісті өркендеуін объективті және субъективті факторлар қамтамасыз етті. Бұл ретте идеалды нақты өмірмен, дәстүрге берілгендікті мүлде тың жаңашылдықпен, принциптілікті оралымдылықпен, „демократизмді” бір қолдан басқарушылдықпен, мейірімділікті қаталдықпен, тәуекелшілдікпен шебер ұштастыра білген. Қызыл тілдің шешені, өз ісіне кәміл берілген дін басы, дінді уағыздаушы, ақылды әрі оралымды саясатшы Мұхаммед тұлғасының жеке қасиеттері ерекше орын алады.

Мұхаммед қызметінің нақты нәтижелері мен өзі өмірін арнап негізін қалаған Пайғамбар, басқарушы бейнесі Шығыс пен Батыстың орта ғасырлық тарихындағы Мұхаммед тұлғасының мән - маңызын барынша айқын көрсетеді. /25-28/

Ислам дініндегі негізгі құндылықтардың бірі - „Құран”.

Құран („дауыстап оқу”, „жатқа айту”) - мұсылмандардың ең басты Қасиетті кітабы, Мұхаммед Пайғамбардың 610 - 632 ж. аралығында Мекке мен Мединеде „Пайғамбарлық аяндар” түрінде айтылған уағыздардың жазба жинағы.

Құран терминін Мұхаммед Пайғамбар алғашқы кезде басқа терминдермен қатар өз уағыздарының жеке аяндарын белгілеу үшін қолданған. Аяндар саны көбейіп, олардың хатқа түскен нұсқалары молая бастаған сайын, Құранды яһуди мен христиан қасиетті кітаптары (Таурат пен Інжілге) қарсы қою жиілеген сайын, Құран сөздерінде әл - Кітаб термині көбірек ұшыраса бастайды да, Пайғамбар өмірінің Медине кезеңінде қолданылуы жиілеп, сүрелердегі маңыздылығы арта түседі.

Мұхаммед Пайғамбардың көзі тірісінде Құран сүрелері аяндары ғана әуелде Мұхаммедтің араласуынсыз Медине кезеңінде, өзінің нұсқауымен жазылып таратылған. Дәлелді негізі бар кейбір пікірлерге қарағанда, Құран сүрелерінің толық түрде қағазға түсуі 632 ж. Мұхаммед Пайғамбар қайтыс болғаннан кейін оның ең жақын сахабалары арасында пайда болды да, аяндарының саны және реті жағынан, сүрелердің аталуы, кейбір сөздердің жазылуы жағынан бір - бірінен айырмасы болды. Құранның бір ізге түсірілген түрін құрастыру туралы шешім ислам үшін қиын кезеңде „Медине қауымы бүкіл Арабияға үстемдік орнату үшін күреске шыққан кезде қабылданған”. Бұл жөнінде 650 - 656 ж. аралығында халифа Османның бұйрығымен Зайд б. Сәбит бастаған арнайы алқа құрылып, Құран сөзі бір ізге келтірілді. Ол бұрыннан бар бір нұсқа негізінде өзге жазбалар мен Мұхаммед Пайғамбардың уағыздарын жатқа білетіндердің куәлігі ескеріле отырып, құрастырылған. Құранға байланысты жүргізілген жұмыстың екінші кезеңі мұсылман әскерлері Иракты, Сирияны, Мысырды жаулап алғаннан кейін жүргізілді. Негізінде Құран сөздерін нақты бір мағынада түсіп, қабылдау қажеттігінен туындап, араб жазуын жетілдіру қолға алынғаннан кейінгі жерде оның сыртқы түбі біраз өзгеріске ұшырады. Ол өзгерістер негізінен 9 ғасырдың соңына таман - Құран жазуына диакриттік белгілер енгізілумен аяқталды. Құранда дауысты дыбыстар белгілене бастауы, кейіннен олардың түбегейлі орнығып қалыптасуы, шын мәніндегі бірыңғай Құран тексі пайда болуы 8 - 9 ғасырда мұсылман қауымы ішінде шиеленіспен өткен идеологиялық күреспен тікелей байланысты. Ибн Муджахидтің (859 - 936) шығармасы жарық көргеннен кейін ғана Құранды „оқудың” жеті түрлі тәсілі болды. Құранның құрылымы, емлесі және „оқу” ережесі әлгі көп нұсқаның біріне, „Куфа қариі”, Асим (744 ж. ө. ) дәстүрін „жеткізуші” Хафс (805 ж. ө. ) үлгісіне негізделіп, Каирда басылған (1919. 1923, 1928 ж. ) нұсқа жарық көргеннен кейін ғана біржола тиянақ тапты. /29/

Құранды жазу жұмыстары барысында дәл бұрынғысынша ислам әлемінде жүріп жатқан өзгерістерден тысқары өткен жоқ. „Ұлы ислам дәстүрін” қайта өрлету арқылы жаңартуға талпыныс жасалған ислам реформаторлары еңбегінің шырқау шыңы осы кезеңге сай келеді. Осы орайда Құранның қалыптасқан түрін күн тәртібіндегі ерекше маңызды іс, ең бастысы, мұсылман дүниесінің бірлігін түсінуге қажет шаруа деп танылды. Дәл осы кезеңде Түркияда сұлтанат жойылумен (1922) байланысты халифат азаматтық биліктен ығыстырылып мүлдем таратылып жіберілген-ді. (1924) . Екінші жағынан, Құран жазу үшін жүргізілген табысты жұмыстар мұсылман оқымыстыларының осы салада еңбектеніп жүрген батыс ориенталистерінен гөрі артықшылықтарын дәлелдеп, беделдерін көтеруге тиіс еді. Қазіргі Құран тексі көлемі жағынан әрқилы (3-тен 286 аятқа дейін) 114 сүреден тұрады. Алғашқы қысқа сүре Фатихадан кейін ең ұзақ сүрелер келеді де, кітап соңына қарай біртіндеп қысқара береді. Құран тілінің өзіндік ерекшелігі, түрлік және стильдік жағынан әркелкілігі бұл киелі кітаптың дүниеге келуінің ұзақ жылдарға созылуына, мазмұнының әр алуандығына, Мұхаммедтің Пайғамбарлық қызметінің мән-мағынасын айқындайтын өз идеялары мен әлеуметтік шындықтарды дәл белгілейтіндей тілдік құралдарды іздестіруіне байланысты деп білу керек. Құран сүрелерінің көпшіліг ұйқасқан қара сөз түрінде келеді. Құран стильінің әркелкілігі көбінесе исламға дейін қалыптасқан дәстүрлі стилистиканың ерекшелігіне „араб көрегендерінің”, тайпа көсемдерінің, әскер басшыларының, билердің, тайпалық шешендерінің немесе ақындардың сөйлеу ерекшелігінен өрбиді. Мұхаммед Пайғамбар өз басына осындай бірнеше қасиетті жинақтап, тыңдаушылары алдында қалыптасқан дәстүрлі мәнерлермен уағыз айтқанда, ол пайғамбарлық аяндарын қайта қорыта, жаңа сипатқа келтіре отырып, әлгі әлеуметтік топтардың әрқайсысының атынан сөйлеуіне тура келген. Соңғы жылдарғы Меккелік, әсіресе Мединелік сүрелерге оқта - текте ғана жалынды насихаттар мен мәлімдеулер араласып кетіп отыратын ұзақ сарын тән. Тұтастай алғанда, Құран тілі астарлау, ауыстыру т. б. қарағанда кеңейтілген теңеулерге өтебай. Құран тілінің синтаксистік ерекшелігі баяндаудың екеу ара әңгіме түрінде берілуіне байланысты.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.