Құран тарихы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

Құран тарихы

Уахи

Аллаһ тағала адамзаттың тура жолды тауып, Өзіне құлшылық етуі үшін
оларға қажет нәрселермен қатар уахи арқылы пайғамбар жіберген. Жалпы
пайғамбарлар адамзатты надандықтан құтқарып нұрға бөлеу мақсатымен
жіберілген. Сондықтан да Хақ тағаланың адамдарға пайғамбар жіберуі – Оның
махаббатымен жаратқан адамзатына деген ерекше рақымдылығы.
Адам баласы өзінің шектеулі ақылы арқылы дүниедегі жаман мен жақсыны
ажырата алмақ емес. Сондықтан да адамдар арасындағы құндылықтар заман мен
мекен және ұлттарға қарай бөлінеді. Бір қоғамның жақсы дегені басқа қоғам
үшін жаман ұғымға ие болмақ. Әсіресе, өз нәпсісіне табынғандар үшін
жақсылық атаулы жамандыққа айналмақ. Уахи келместен бұрынғы арабтардың
құндылықтары – қызын тірідей жерге көму, әйел затын мүлік ету, жарлының
қанын сүліктей сору, бұрыс та болса жақынына болысуды әділдік саналу, шарап
ішу, зина жасау, пұттарға табыну т.б еді. Қазіргі заманда да батыс
мемлекеттерінде адамның рухына жат нәрсе олар үшін құндылық саналған іс-
әрекеттер көп. Мұндай адам болмысына қайшы мінез-құлықтар бейне бір
вирустай теледидар, интернет, радио т.б арқылы жалпы әлемге тарап, әсіресе
үш ғасырдан бері өзінің төлқұжатын іздеп жүрген мұсылман елдерінің ішкі
ниетіне шабуыл жасауда. Ендеше, нәпсісінің қалауымен жүріп, бойындағы
барлық құмарлық сезімдерді кез-келген жолмен қанағаттандыруды құндылық
санаған әрбір қоғам ақыр соңында азғындықтың шыңырауына құламақ. Жалаң
ақылды ғана ұстанып, әлемге материалдық көзқараспен қараған бір қоғамның
барар межесі де қаратүнек құрдым болмақ. Өйткені, Ұлы Жаратушы мен ақырытке
сенімі болмаған ондай қоғамның күмбезі көркем мінезділікпен қамтылуы
екіталай. Оның ғұмырға не үшін келіп, қайда баратынын, бойындағы сансыз
қабілеттерін қалай, қандай нәрсеге пайдаланатынын жаратқан Жаратушысы ғана
білмек. Демек, жақсы мен жаманды айырыу адами өлшеммен емес, илаһи
өлшеммен болмақ дүр. Міне, жер бетіне Өзінің ұлылығы мен құдыреттілігін
паш ететін өкілі етіп жаратқан ардақты адам баласына илаһи өлшемді уахи
арқылы білдірмек.

Уахидың тылсым-сыры

Уахи – Аллаһ тағаланың адамдарға жеткізетін хабары. Бірақ, бұл
тікелей емес Жебірейіл періштесі арқылы арнайы жіберілген пайғамбарына
жетпек. Елшісі де келген хабарды адамдарға жеткізбек. Бірақ ақыл уахидың
ақиқаттығын білгенмен оның қандай нәрсе екенін біле алмайды. Өмірде
көптеген нәрселер бар ақыл олардың қандай екенін біле алмаса да оның
барлығын қабылдайды. Басқаны былай қойғанда ақыл өзінің ақиқатын
дәлелдегенмен көзбен көрсетіп, қолмен ұстатуға шарасыз. Рух та ақыл
тәрізді. Ақыл мен қисын жолымен адам рухтың барлығын біледі. Мұны Абай
атамыз Мені мен менікі деп екіге бөлген. Адамның барлық мүшесін иесі
менікі дейді. Сонда адамның өзі қайда? Өзі сол рухы. Сондай-ақ
айналамызда жалаң көзбен көре алмайтын, қолға ұсатай алмайтын көптеген
құбылыстар бар. Бірақ бұларды ғылыми жолдар арқылы қазіргі заманда ғалымдар
анықтаған. Мысалы, әлемде тартылыс күші бар. Магниттің де темірлерді
тартатын күші бар. Бұлардың ақиқаттығын атеисттер де қабыл еткенмен сол
тартылыс күшін ешкім көрсетіп бере алмайды. Сондай-ақ адамдар бір-
бірлерімен алшақтан телефон, радио, телдидар арқылы тілдеседі. Егер бұларды
өткен ғасырлардың адамдары көргенде қабыл ете алмай бәлкім жоққа шығар еді.
Жан-жануарлар әлемі тіпті адамдар да телепатия арқылы бір-бірімен байланыса
алады. Ұзақтан бір-біріне сигнал жіберу арқылы да адамдар хабарласа алады.
Бірақ, сол сигналдар мағынасын білмегендер үшін мүлдем түсініксіз болып
келеді.
Дәл осылайша Аллаһ тағаладан келген илаһи хабарлардың адамдар
арасында пайғамбарлардың есітіп, уахиды еліне сөзбен оқып беруінде ешқандай
таңқаларлық нәрсе жоқ. Сондықтан біздің білуіміз мүмкін болмаған уахидың
тылсым-сырлылығын зерттеуге мәжбүр емеспіз.

Уахи елшісі Жебрейіл

Хазіреті Мұхаммед пайғамбарға (с.а.с) келген періште Құранда
Жебірейіл, Рухул-Әмин және Рухул-Қудус деп аталған. Құранда: Кім
Жебірейілге дұшпан болса, мынаны жақсы білсін: Ол Аллаһтың бұйрығымен
Құранды сенің жүрегіңе туралық жетекшісі және бұрынғы түскен кітаптарды
растаушы һәм мұсылмандарға сүйіншілеуші болып түсірді[1]. Басқа бір аятта
оны Рухул-Әмин деп атаған: Сөзсіз бұл Құран әлемдердің Раббысының
түсіргені. Оны Рухул-Әмин (сенімді Рух) әкелді[2]. Осы аятта аты аталған
Рухул-Әмин – Жебірейіл періште. Хақ тағала оны рухтан жаратқандықтан
Рух деп атаған[3]. Бірақ бұл аяттағы оның Әмин (сенімді) деген лауазымы
– оның пайғамбарларға жеткізер уахиға деген сенімділігі үшін берілген.
Пайғамбарларға уахи әкелген періштенің басқа бір есімі де Рухул-
Қудус. Құранда: Қасиетті Рух Құранды иман еткендерге тұрақтылық һәм
мұсылмандарға туралық пен сүйінші болу үшін Раббыңның құзырынан ақиқатпен
түсірдіде[4]. Бұл аятта Қасиетті Рух ешқандай дақ жұқпаған пәк рух,
сенімге лайық, кіршіксіз таза рух деген мағынаға саяды. Аллаһ тағала
кәпірлердің хазіреті Пайғамбарға жапқан жалаларын жоққа шығару үшін оны
осылай атаған. Яғни, ей, Мұхаммед! Құранның қасиетті кітаптылығы сол – оны
саған кірден ада, кіршіксіз таза, пәкиза Рухул-Қудус Ұлы Раббыңның
құзырынан түсірген. Әрі иненің жасуындай да жалғандықтан ада ақиқатпен
түсірген.
Хазіреті Жебірейіл періштенің Исламда Рухуллаһ, Хамидуллаһ, әр-Рухул-
Ағзам, әл-Ақлул-Әкрәм, Намус Әкбар т.б. есімдері де бар[5].
Құранның басқа аятында болса, хазіреті Пайғамбарға елшілік еткен осы
періштенің мына ерекшелігі бар: Ол (Құран) – сөзсіз қадірлі, қуатты және
Арш иесінің (Аллаһтың) құзырында беделді бір елшінің (Жебірейілдің)
әкелген сөзі[6]. Міне, хазіреті Мұхаммедке (саллалу аләйһи уә сәлләм) уахи
осындай елден ерек беделге ие періште арқылы келген.
Қортындыласақ, уахиды хазіреті Пайғамбарға Аллаһ тағаладан жеткізген
періште елші болған. Осы періштенің есімі – Жебірейіл. Ол жаратылыстағы
сансыз періште арасында ең беделдісі һәм сұлтаны. Ұлы Жаратушы Құранында
мадақтаған сенімді де берік періштесі.

Уахидың сөздік мағынасы

Уахи сөзі – жасырын сөйлесу, іштей білдіру, көкейіне салу, ишарат
ету, белгі беру, әмір ету, дауыстау, сыбырлау, азғыру, жазу мағыналарына
саяды. Құрандағы сөздік мағынасында берілген уахи сөздеріне көз салайық:

1. Ишарат, белгі беру мағынасы: Сонда Зәкәрия мінажатханадан шығып
еліне: Ертелі-кеш Аллаһ тағаланы дәріптеп, пәктеңдер деп уахи етті[7].
Бұл аяттағы оның уахи етуі – оларға ымдап белгі беруі.

2. Аллаһ тағаланың періштелеріне әмір етуі мағынасы: Сол уақытта
Раббың періштелерге: Расында Мен сендермен біргемін. Иман еткендерге
жәрдем етіңдер деп уахи еткен еді[8]. Аяттағы уахи әмір ету мағынасында
берілген.

3. Адамдарға тән іштей құпия білдіру, көкейіне салу мағынасы:
Мұсаның анасына оны еміз де оған бір нәрсе болады деп қорықсаң, онда оны
дарияға салып жібер. Қорықпа да күйінбе? Расында оны саған қайтарамыз да
оны пайғамбарлардан қыламыз, деп көкейіне салдық[9]. Осыған ұқсас
хазіреті Исаның достарына да құпиялай білдіреді: Сол уақытта Хауариларға:
Маған және Елшіме иман етіңдер деп жүректеріне (уахи еткен) білдірген
едім[10]. Бұл аяттағы уахи сөзі терминдік мағынада берілмеген. Аллаһ
тағаланың оларға рақымдылық етіп, иманға келулерін құпиялай білдіруі.

4.Жан-жануарларға білдіруі: Раббың бал арасына:Таулардан,
ағаштардан және лапастардан ұя жасап ал - деп уахи етті[11]. Бұл аяттағы
уахидың мағынасы араға ұя жасау қабілетін беруі. Сондай-ақ барлық жан-
жануарларға Аллаһ тағала өздеріне лайық міндет берген.

5. Шайтанның адам нәпсісін азғыруы: Осылайша әр пайғамбарға
адамдардың және жынның шайтандарынан дұшпан еттік. Олар алдап бір-біріне
жалтыраған сөздерді (уахи етеді) сыбырлайды[12]. Аяттағы уахи азғыру
мағынасында берілген.

Уахи сөзі Исламнан бұрын араб өлеңдерінде жиі кездесетін сөздің
бірі. Ол заманда көбінесе жазу мағынасында әсіресе тасқа жазылған жазу
ұғымында көп қолданылған[13]. Сондай-ақ хабарласу мағынасында да
пайдаланған.

Исламдағы терминдік мағынасы

Уахи – Аллаһ тағаланың адамдарға білдіретін илаһи әмірі, жарлығы мен
тиым салуы және басқа да барлық хабарларын Жебірейіл арқылы яки тікелей
бізге беймәлім жолмен пайғамбарларына жеткізуі[14]. Хазіреті Мұхаммед
(с.а.с) уахи алған алғашқы пайғамбар емес. Хазіреті Адамнан бастап күллі
пайғамбарларға уахи келген. Бұлардың кейбірі Құранда берілген. Мысалы:
Нұхқа және одан кейінгі пайғамбарларға уахи еткеніміздей саған да
(Мұхаммед) уахи еттік. Ибраһимге, Исмайылға, Исхаққа, Яқубқа, Яқубтың
ұрпақтарына, Исаға, Әйүп, Юныс, Һарун және Сүлейманға да уахи еттік.
Дәуітке Зәбурді бердік[15].

Хазіреті Мұхаммедке (с.а.с) тікелей айтылған уахи Құранда былайша
берілген: Саған бұл Құранды уахи етуі арқылы өзіңе тарихи әңгімелердің ең
жақсысын баян етеміз[16].

Уахидың алынуы

Құран Кәрімде уахидың үш түрлі болатынынан хабар береді: Аллаһ бір
адамға уахи жолымен ғана немесе перде артынан не болмаса бір елші жіберіп
рұқсатымен оған қалаған нәрсесін уахи етеді. Ол ұлы да хаким[17].

Осы аятқа байланысты уахиды үшке бөлуге болады:

1. Аллаһ бір адамға уахи жолымен аятына қарай Аллаһ тағала тікелей
уахиды пайғамбардың жүрегіне салады. Мысалы, хазіреті Ибраһимге түсінде
балаңды құрбан шал деп уахи етуі[18]. Бірақ уахидың осы түрі арқылы
Құраннан ешқандай сүре яки аяты түспеген[19]. Құран бастан ақырғы аятына
дейін Жебірейіл арқылы түскен. Хазіреті Мұхаммедтің (с. а.с) жүрегіне салу
яки түсі арқылы ешбір уахи келмеген[20].

2. Перде артынан пайғамбарына уахи етуі. Аллаһтың хазіреті Мұсаға
(а.с) Тұр тауында перде артынан сөйлескен. Құранда: Оған Тұр тауында оң
жағынан дауыстап, сөйлесу үшін өзімізге жақындаттық[21]дейді. Бұдан басқа
да хазіреті Мұхаммедтің (с.а.с) Мекке кезеңінде алдымен Ақса мешітіне содан
сол жерден Миғражға көтеріліп, Аллаһ тағаламен тілдесуі осы перде арты
уахиына жатады[22].

3. Бір елші жіберіп өз рұқсатымен оған қалаған нәрсесін уахи етеді.
Аллаһ тағала уахиды адамдарға жеткізу үшін бір періштені пайғамбарына елші
етіп жібереді. Ақырғы кітаптың уахи түрі осы. Құран Жебірейіл арқылы ғана
түскен.

Сонымен қатар хазіреті Мұхаммедке (с.а.с) сүннет уахи да келген.
Бірақ, Құран бұдан бөлек түскен. Яғни, Құран бейне бір жарлық секілді
түссе, сүннет уахи оны қалай іске асыруды білдірген.

Уахидың келу мәртебелері

Уахидың келуі хақында Құранда нақты мағлұмат жоқ. Бірақ бұл мәселені
хазіреті Мұхаммед пайғамбардың (с.а.с) сөздерінен байқауға болады. Хазіреті
Елшіге (с.а.с) уахи мынадай мәртебелермен келген:

1. Уахидың алғашқы мәртебесі түсінде көрген ақиқат түстері. Ол алдын-
ала болатын жайттарды түсінде көре бастаған. Бұл жайлы хазіреті Айша:
Аллаһ Елшісінің көрген түстерінің бәрі таңғы шапақтай ап-анық келетін
[23]- дейді.

2. Жебірейілдің Аллаһ Елшісінің ояу кезінде жүрегіне уахиды
салуы[24].

3. Жебірейіл періште жас жігіттің түрінде Аллаһ Елшісіне уахиды
әкелуі. Кейде аса көркем, сымбатты Дихия деген сахабаның түрінде келген.
Бұл уахидың ең жеңіл келген түрі болған[25].

4. Қоңырау үніне ұқсайтын түрде келген уахи. Бұл уахидың ең ауыр
мәртебесі еді. Уахидың осы түрі ескерту мен қорқытуды қамтыған аяттарға
тән. Мұндай уахи келгенде хазіреті Мұхаммед (с.а.с) уахи келіп біткенге
дейін қатты дірілдеп, сөздің салмағынан қорыққан. Уахи аяқталғанда Құран
сөздері жүрегінен орын алған[26]. Бір хадисте Аллаһ Елшісі уахидың ең ауыр
түрін былайша баяндайды: Кейде маған қоңырау үніне ұқсас үнмен келеді. Бұл
маған ең ауыр тигені. Ол уахиды жеткізіп қайта кететін еді.

5. Хазіреті Мұхаммедтің (с.а.с) Миғраж түнінде Аллаһ тағаламен
тілдесу түріндегі уахи. Аллаһ Елшісі Миғражда бес уақыт намаз бен Бақара
сүресінің ақырғы екі аятын тікелей Ұлы Жаратушыдан алған[27].

6. Жебірейілдің нағыз өз түрімен көрініп, илаһи жарлықты жеткізуі. Ол
осы түрімен екі рет көрінген. Біріншісі пайғамбарлықтың басталған жылдары
Хира үңгірінде көрген. Ол заман алғашқы уахидың келіп, тоқтап қалған кезі
еді. Кейіннен Аллаһ Елшісі Хира үңгірінде жүргенде, кенеттен көктен
жаңғырған дауыс етіген. Аспанға қарағанда Жебірейілдің көк пен жердің
арасында тақта отырғанын көрген. Мұншалық аспан мен жер арасындағы орасан
зор келбетін көрген ол шыдай алмай талып құлаған[28]. Кейіннен екінші рет
Миғражда көрген. Бұл уақытта хазіреті Мұхаммед (с.а.с) бұрынғыдай
қорықпаған[29].

Уахидың басталуы

Осы тақырыпты ең жақсы толыққанды жеткізген хазіреті Айша былай
баяндайды: Аллаһ Елшісіне алғашқы келген уахи түсінде көрген ақиқат
түстерімен басталған. Оның көрген түстері таңғы шапақтай дәл келетін.
Кейіннен ол елден бөлек оңаша қалуды қалады. Осыдан кейін ол Һира үңгіріне
барып Аллаһ тағалаға құлшылық қылатын. Азық алу үшін ғана үйге келіп, көп
кідірмей қайта кететін. Ақырында Аллаһ Елшісі Хира үңгірінде болған сол
күндердің бірінде уахи келді. Оған періште келіп оқы деді. Ол мен оқи
алмаймын деп жауап қайырады. Аллаһ Елшісі өзі былай дейді: Сол уақытта
періште мені қапсыра құшақтап алып, тынысым тарылғанға дейін қысты. Содан
мені қоя берді де оқы деді. Мен де мен оқи алмаймын деп жауап бердім. Ол
мені қайта құшақтап оқы деді. Мен қайта оқи алмаймын дедім. Ол үшінші рет
қысып тұрып қоя берді де Сені жаратқан Раббыңның атымен оқы! Ол адамды
ұйыған қаннан жаратқан. Оқы! Қаламмен үйреткен Ол Раббың аса ардақты. Ол
адамзатқа білмеген нәрсесін үйреткен аятын оқыды. Осы аятты алған Аллаһ
Елшісі жүрегі дірілдеп Хадиша әйелінің жанына келіп жамылғы әкеліп үстімді
жап деді. Оның қорқуы басылғанға дейін үстін жауып қойды. Кейіннен ол
тұрып әйеліне болған жайды баян етіп: Өзімнен қорқамын деді. Сол уақытта
әйелі Аллаһ тағала ант етейін! Раббың сені ешқашан ұятқа қалдырмайды.
Өйткені сен туыстарға қарасып, әлсіздерге болысып, жарлыға жәрдем еткен һәм
қонақтарды күтіп, хақ жолында халыққа көмектескен адамсың деп оған дем
берді. Осыдан кейін хазіреті Хадиша Аллаһ Елшісін ертіп, немере ағасы
Уарақа ибн Нәуфалға барды. Ол христиан дініне кірген, ибрани тілін білетін
және Інжілден кейбір нәрселер алып жазған адам еді. Ол уақытта әбден
қартайған, екі көзі көр еді. Хазіреті Хадиша Аға мына бауырыңның не
дегеніне құлақ сал? деді. Аллаһ Елшісі басынан кешкендерін түгелдей баян
етті. Уарақа сонда: Бұл көргенің Аллаһ тағаланың Мұсаға жіберген Намус
Әкбар (Жебірейіл). Әттең-ай! Сенің елді дінге шақырған кезіңде жас жігіт
болып, халқыңның сені елден шеттететін кезіңді көрсем ғой шіркін деді.
Аллаһ Елшісі Олар мені елден шеттете ме? деп сұрады. Иә, бауырым. Сендей
адамдардың елінен дұшпандық көрмегені жоқ. Егер сенің дінге шақырған
күндеріңе өмірім жетсе, саған көмектесемін деп жауап берді. Алайда көп
ұзамай Уарақа бақилық болды. Сол заманда уахи да аз уақыт келмей тоқтап
қалған еді[30].

Алғаш уахи келгенде хазіреті Мұхаммед (с.а.с) қырық жаста болған
(б.э. 610). Құран аяттарынан алған түсінігімізге қарай, ол рамазан айының
Қадір түні болған. Бақара сүресіндегі: Рамазан айы адам баласына тура жол
және ақиқат пен жалғанды айыратын Құран түсірілген ай аятында оның рамазан
айы екенін анық баян еткен. Қадір сүресінің: Расында, Құранды қадір түні
түсірдік аятында да оның рамазан айының қадір түні түскенін анық білеміз
Ол күннің дүйсенбі күні екендігіне ауызбірлік бар. Бірақ рамазан айындағы
Қадір түнінің қай түні болғандығы беймәлім. Ғалымдар арасында ол рамазан
айының он жетісі деген басым көзқарастар да бар.

Осы жерде қозғай кетер мынадай мәселе бар. Құран рамазан айында қадір
түні түскені анық. Бірақ әуелі Құран қайда түсті? Өйткені, Ибн Аббастан
мынадай хабар бар: Құран қадір түні тұтастай бір уақытта аспан әлеміне
түсті. Содан кейін жиырма жылда (жерге) түсті[31]. Басқа бір хабарында:
Құран Зікірден бөлініп, аспан әлеміндегі бәйтул-иззаға (іззет үйі)
түсірілді. Содан кейін Жебірейіл оны жәйлап Аллаһ Елшісіне түсіре бастады.
Ендеше, Құрандағы рамазан айындағы қадір түні Құранның түсуі жерге түсу ме
әлде аспан әлеміне тұтастай түсуі ме? Һәм Құранның бес аяты ғана Хирада
түскеніне қарағанда, аспан әлеміне Құранның тұтастай түсуі аяттың
мағынасына толықтай сай келмей ме? Бірақ, осы екі түсу мәселесін
біріктіруге болады. Бұлар бір-біріне қарама-қайшы емес, қайта бір-бірін
толықтырады. Жалпы Құранның екі тұрмақ, үш түсу түрі бар.

1. Құран әуел баста тұтастай Ләухы Махфұзға түсірілген. Құранда:
Әлбетте ол ұлы Құран. Ләухы Махфұзда сақтаулы[32].

2. Одан кейін рамазанның қадір түні аспан әлеміндегі бәйтул-иззаға
түскен. Бірақ, біз үшін аспан әлеміндегі бәйтул-иззаның қандай және қайда
екені беймәлім.

3. Жебірейіл арқылы тағы да сол рамазан айынының қадір түні хазіреті
Мұхаммедке (с.а.с) түсіп, дүниені нұрға бөлей бастауы. Бұл Хира үңгірінде
басталғаны мәлім. Құраннның Расында Құранды қадір түні түсірдік аятындағы
бір мағына Құранның жер бетіне тұтастай емес, түсе бастау мәселесі.
Негізінде әр бір аят – Құран.

Негізінде, ескерте кетер тағы бір жайт Жебірейілдің Құранды қалай алу
мәселесі. Жебірейіл Ибн Аббастың хабары бойынша, жиырма жыл бойы аспан
әлемінен біртіндеп әкеліп, хазіреті Мұхаммедке (с.а.с) жеткізді десек,
Аллаһ тағаладан Құранды алу мәселесін қалай түсінеміз? Әрі Жебірейіл
Құранды Ләухы Махфұздан алып, Аллаһ Елшісіне жеткізіп отырған деген де
көзқарас бар. Ойлап қарағанға бұл жерде де қисынсыз нәрсе жоқ. Құранның
бастан ақырына дейін Жебірейіл Аллаһ тағаладан уахи етіп алып, Елшісіне
жеткізген. Бұл негізгі нәрсе. Ал оның Ләухы Махфұздан және аспан әлемінен
де Құран уахиын алуында көптеген хикмет бар. Бұл бір жағынан алғанда,
біріншісі Аллаһ тағаланың жарлығы екіншісі басқан мөрі іспетті. Һәм Құранды
әуелі Ләухы Махфұзға, одан аспан әлеміне одан жерге біртіндеп түсіру арқылы
оның Аллаһ үшін аса қадірлігін көрсетіп, адамдарды Құран қадірі мен маңызын
көрсетіп әрі оны мұқият сақтатуға шақырады. Қортындыласақ, адам өлшемі мен
Құдай тағаланың өлшемі бір емес. Ең дұрысын Хақ тағала біледі.

Құран сөзінің этимологиясы

Құран сөзінің түбірі мен мағынасы жайында ғалымдар арасында әр түрлі
көзқарастар бар. Бұлар өз араларында Құран сөзінің хамзалы (ء ) яки
хамзасыз сөзден шықты деген екі негізгі көзқарас бар. Алдымен хамзасыз
сөзден шыққан деген пікірлерді ұсынайық:

1. Әбул-Хасан әл-Әшғаридың (ө. 324\936) көзқарасына қарай Құран сөзі
бір нәрсені бір нәрсеге жақындату, жалғау мағынасындағы قَرَنَ қарана
етістігінен шыққан. Өйткені Құрандағы сүре мен аяттар бір-бірімен жалғасып
кеткен. Осыған қатысты оған Құран деп атаған. Қажылық пен умрені қосып,
жалғағандықтан оған қиран делінген[33].

2. Құран сөзі кейбір ғалымдардың көзқарасы бойынша, قرينة қарина
сөзінің көпше түрі قرائن қараин сөзінен шыққан. Қарина – дәлел, айғақ,
ұқсас, байланыс мағынасына саяды. Құран аяттары мазмұн, ырғақ, ұйқас
жағынан бір-біріне ұқсап, бір-біріне дәлел болуда. Сондықтан да Құранға
есім етіп қойылған. Әбу Зәкәрия Яхия ибн Зияд әл-Фәрра (ө. 207\822) осыны
жақтайды[34].

3. Құран сөзі хамзасыз сөз. Ол ешқандай сөз түбірінен шықпаған. Құран
– хазіреті Мұхаммедке (с.а.с) түскен кітаптың өзіне тән есімі. Бұл
көзқараста болған ғалымның бірі атақты Имам Мұхаммед ибн Идрис әш-Шафиғи
(ө.204\819). Ол Құран сөзі قرأ қараә (оқу) сөзінен шықпаған. Егер Құран
есімі қараә оқу етістігінен шыққан болса, онда әрбір оқылған нәрсеге
Құран деп атауымызға тура келмек. Алайда Құран сөзі – Тәурат, Інжіл
секілді хазіреті Мұхаммедке (с.а.с) түскен кітаптың өзіне тән дара
есімі[35]. Яғни, Аллаһ тағала хазіреті Мұсаға кітап түсіргенде оны Тәурат
деп атаған. Хазіреті Дәуіт пайғамбарға кітап бергенде, оның атын Зәбур
деп атаған. Сондай-ақ ақырғы кітапты хазіреті Мұхаммедке (с.а.с) түсіргенде
Құран оқылған кезде оны тыңда деп аятта айтылғандай оны Құран деп
атаған.

Келесі топ Құранның хамзалы екенін жақтайды. Бұл топ үшке бөлінеді:

1. Құран сөзі жинау мағынасына келетін القرء қар’ сөзінен шығып,
فعلان фу‘лән формуласымен жасалған сыпат[36]. Құран тарихи әңгіме,
жарлық, бұйрық, сүре мен аяттарды және бұрынғы кітаптардың жемістерін бір
жерде жинағандықтан осы есім берілген. Әбу Убәйд әл-Қасым ибн Сәлләм (ө.
224\839) және Әбу Исқақ әз-Зәжжаж (ө.311\923) осы көзқараста болған
ғұламалар.

2. Кейбір ғалымдардың көзқарасы бойынша, Құран сөзі сыртқа шығару
мағынасына саятын قرأ қараә етістігінен шыққан. Құран оқыған адам сөз бен
әріптерді оқып, аузынан сыртқа шығарғандықтан осы есім берілген.

3. Құран сөзі تلا тәлә оқу мағанасындағы قرأ қараә оқу
етістігенен шығып, فعلان фу‘лән формуласымен жасалған. Бұл көзқарасты
Әбул-Хасан Али ибн Хазм әл-Лихяни (ө.215\830) айтады. Құрандағы: Расында
оны жинау, оқу Бізге міндет. Ал оны Біз оқығанда, оның оқылуына ілес[37]
аятында Құран сөзі оқу мағынасында берілген. Осы дәлелге қарай Құран сөзі
оқу етістігінен шығып, хазіреті Мұхаммедке (с.а.с) түскен илаһи сөздің
есімі болған. Бұл көзқарас Ислам ғұлама арасында ең басым болғаны[38].

Құранның анықтамасы

Ислам ғалымдары Құранның кейбір ерекшеліктерін негіз етіп алып,
Құранға анықтама берген. Бірақ бұлар оның барлық ерекшеліктерін қамтыған
анықтама емес. Біз солардың кейбірін ұсынайық.

1. Хазіреті Мұхаммедке (с.а.с) уахи арқылы түсіп, мұсхафтарда
жазылған, тәуәтүр бұлтартпас хабарлар арқылы жеткен, оқылуы ғибадат
саналған мұғжизалы сөз.

2. Фатиха сүресінен Нас сүресінің ақырына дейін хазіреті Мұхаммедке
(с.а.с) түскен өзіне тән ерекшеліктерді қамтыған ғажайып сөздер[39].

Құранның өзге де есімдері

Хазіреті Мұхаммедке (с.а.с) түскен ақырғы қасиетті кітаптың Құран
есімінен басқа де есімдері бар. Алайда, Құран есімі солардың арасындағы
ең көп қолданылған есім. Құранның басқа атаулары Құранда көп берілген.
Бұлардың кейбірі есім болса, кейбірі сыпаттары. Кейбір ғалымдар Құранның
өзге есімдері тоқсанға жуық десе де, Зәркәшидің әл-Бурхан кітабында
Құранның елу бес есімі бар екендігін айтады[40]. Біз бұлардың кейбірімен
танысайық:
1. әл-Китаб. Бұл сөз Құранда екі жүз отыз мәрте кездеседі. Міне осы
Кітапта күдік жоқ, тақуалар үшін тура жол көрсетуші[41].
2. әл-Фурқан. Ақиқат пен жалғанды айырушы, бейбіт мағынасына саятын
бұл сөз Құранда алты мәрте кездеседі. Күллі әлемге ескертуші болу үшін
құлына Фурқанды түсірген Аллаһ тағала аса жоғары[42].
3. Нур, Мубин. Расында сендерге Аллаһтан нұр және мубин ашық кітап
келді[43].
Құранда бұдан басқа да есімдер бар: Кәләм, Һуда, Рахмәт, Шифа,
Тәнзил, Уахи, Баян, Хақ, Адл, Бушра, Қасас, Азиз, Хикмәт, Хаблуллаһ, Рух,
Муһәймин, Қайим, Зикр, Бәләғ, Мәжид, Уммул-Китаб т.б.

Құранның хадис қудси мен хадис шәріптен айырмашылығы

Құранның анықтамасын жоғарыда бердік. Бірақ Құранның сол екі түрлі
хадистен айырмашылы:

Хадис шәріп: Хазіреті Мұхаммедке (с.а.с) қатысты нәрселер. Бұлар
сөзі, жасаған іс-әрекеті, құптап, мақұлдағандары яки сыпаты. Сөзіне мысал:
Жасалған іс-әрекеттер ниеттеріне ғана қарай хадисі осыған дәлел. Іс-
әрекетіне мысал, Пайғамбарымыз: Менің намаз оқығанымдай етіп намаз
оқыңдар деп, көрсеткен амалдары. Құптау, мақұлдауы: Сахабалар өздігінен
Исламға қатысты бір іс жасағанда егер ісі дұрыс болса, хазіреті Пайғамбар
оны құптап, мақұлдаған нәрселері. Ақырғысы, Пайғамбарымыздың түр-сипатына
қатысты сөздер.

Хадис қудси: Бұл хазіреті Мұхаммед (с.а.с) пайғамбардың Аллаһ
тағаланың жарлықтарын бізге жеткізген хадистері. Хазіреті Пайғамбар бұл
жерде рауи жеткізуші міндетін атқарады. Яғни, Аллаһ тағаланың
жарлықтарының мағынасын өз сөзімен жеткізеді. Мұндай хадистер былай
басталады: Аллаһ Елшісі былай дейді: Аллаһ тағала былай дейді деп әрі
қарай баян етеді. Бұл жерде Аллаһ тағаланың өзі өз атымен Ей, құлдарым!
деп жарлық айтады. Мысалы, Ей, құлдарым! Мен зұлымдықты өзіме харам еттім.
Оны сендердің араларыңда да харам қылдым. Ендеше бір-бірлеріңе зұлымдық
жасамаңдар[44].

Құран мен хадис құдсидың айырмашылығы

Құран мен хадис құдсидың арасында айырмашылық бар. Біз оның ең
маңыздысын ұсынамыз:

1. Құран – бастан аяқ мұғжиза. Ол арабтарға осыған ұқсас сөз
келтіріңдер, деп күреске шақырып, ұқсасын келтіруге олардың шамасы
келмеген. Яки, соған ұқсас он сүре не болмаса бір сүре. Әрі ол сол
замандағы арабтарды ғана емес қияметке дейінгі адамзатты күреске шақыруда.
Ал хадис құдси болса, онда ешқандай күреске шақыру мәселесі жоқ.

2.Құран Кәрім бастан аяқ мүтәуәтүр яғни бұлтартпас хабарлар. Оның
ешбір аятынан ешқандай адам күмәндана алмайды. Ол бізге миллиондаған қари
мен әр ғасырда жазылған миллионнан астам түпнұсқалары арқылы жеткен.
Хазіреті Оспан заманында жазылған Құран мен қазіргі Құран арасында бір әріп
те болсын өзгешелік жоқ. Хадис құдсиге келсек ол түгелдей бұлтартпас хабар
арқылы жетпеген. Олардың кейбірі ахад (жалғыз) жолмен, кейбірі сахих
(мығым, нақты), кейбірі хасан (орта) жолмен, кейбірі де әлсіз жолдар
арқылы жеткен.

3. Құранның мағынасы да сөзі де Аллаһ тағалаға тән. Оның мағынасы да
сөзі де уахи етілген. Хадис құдсиге келсек, оның мағынасы Аллаһтан, сөздері
хазіреті Мұхаммед (с.а.с) пайғамбардікі. Ол Аллаһ тағаладан алған жарлықты
өз тілімен жеткізген. Яғни, хадис құдси – Аллаһ тағаланың жарлығын уахи
арқылы білдірген мағыналар.

4. Құран – оқылуы ғибадатқа жатады. Ол намазда оқылады. Құраннан
жеңіл келгенін оқыңдар[45]. Сондықтан оның хадисте айтылғандай оқылуы
ғибадат саналып, оқығанына қарай Аллаһ тағала сауап береді. Хадисте былай
айтылады: Кімде-кім Аллаһтың кітабынан бір әріп оқыса, оған сауап
жазылады. Ол сауап он дәрежесінде. (Кейбір сүресінің басындағы әріптерді)
әлиф, ләм, мимді бір әріп демеймін. Керісінше, әлиф (ә), бір әріп, ләм
(л) бір әріп, мим (м) бір әріп[46]. Һәм хадис құдси намазда оқылмайды.
Аллаһ тағала оның оқылуына қарай жалпы сауап береді. Әрі оның әрбір әрпіне
хадите айтылғандай бір әрпіне он сауап берілмейді.

Хадис құдси мен хадис шәріптің айырмашылығы

Хадис шәріп екіге бөлінеді: Тәуқифи бөлім: Бұл мазмұнын уахиден
алып, адамдарға өз сөзімен баяндаған хадис. Мұның мағынасы мен мазмұны
Аллаһтан келсе де, Елшісіне қатысты етіп айтуға болады. Өйткені, бұл жерде
Аллаһ тағаланың өз атымен айтқан жарлығы жоқ. Екіншісі Тәуфиқи бөлім. Бұл
хазіреті Елшінің Құраннан түсінгеніне қарай үкім шығаруы. Егер берге үкімі
дұрыс болса, уахи келіп қуаттайды. Ал егер қателессе уахи келіп дұрыстайды.
Хадистың бұл бөлімі ешқандай Аллаһ жарлығына жатпайды. Мысалы, Бәдір
соғысында жетпіс пұтқа табынушы қолға түскен еді. Хазіреті Мұхаммед (с.а.с)
сахабалармен оларға қандай үкім беру хақында ақылдасты. Әбу Бәкір
тұтқындардан бодау алып босатылуын, ал Омар оларды өлтіру қажеттілігі
жайында пікір білдірген. Аллаһ Елшісі (с.а.с) Әбу Бәкірдің көзқарасын дұрыс
деп тапқан. Сол кезде Аллаһтан берілген үкімнің дұрыс еместігін білдірген
уахи келген: Ешбір пайғамбарға жер жүзінде жауға өктем келіп, жеңіске
жеткенге дейін тұтқын ұстау жараспайды. Сендер дүниенің фәни пайдасын
ойлайсыңдар. Аллаһ (сендерге) ақыретті қалайды. Аллаһ өте үстем, аса хикмет
иесі. Егер Аллаһтан алдын-ала беріліп қойған үкім болмағанда, (тұтқындардан
бодау) алғандарың үшін үлкен азапқа душар болар едіңдер[47].
Сондықтан оның берген үкімі я расталып, не болмаса дұрысталғандықтан
уахи шеңберіне кіреді. Құранда: Оның айтқандары көкейіне салынған уахи
ғана[48].
Хадис құдсиге келсек ол, мағынасы Аллаһтан болып, хазіреті Мұхаммедке
(с.а.с) уахи жолдарының бірі арқылы жеткен хадистер. Бірақ сөздері
Елшінікі. Оның мағынасы жағынан Аллаһ тағалаға тиесілі етеміз. Егер сөздері
де Аллаһ тағаланыкі болғанда Құраннан айырмашылығы қалмай, мұғжизалыққа
иелік етіп, оқылуы да ғибадат болар еді[49].

Аят

1. Сөздік мағынасы: Аят сөздікте ишарат, анық белгі, дәлел, мұғжиза,
нышан, ғибрат мағыналарына саяды[50]. Негізінде Аллаһ тағаланың барлығын
танытқан әр бір зат аят болып саналады. Өйткені, мына ғаламзат жоқтан
жаратылған. Ендеше, оның әр бір бөлшегі яки атомы Жаратушысына куәлік
етеді. Әрі сол әр бір бөлшек яки атом қозғалады. Демек, әр бір қозғалған
нәрсе Ұлы Жаратушының қозғаушы құдыретін танытпақ. Һәм әлемнің әр бір
бөлшегі сәт сайын өзгеріп, түрден-түрге енуде. Олай болса, әр бір
қайталанбас ғажайып түрден-түрге енген бөлшек дара Ұлы Жасаушысына айғақтық
етуде. Әр бір атомның сансыз бөлшектері Ұлы Жаратушының басқан мұғжизалы
мөр аяттары. Құранда бұл сөз жекеше, көпше түрінде 382 мәрте кездеседі.
Аталмыш осынау мағыналарды Құраннан көруге болады:
а. Мұғжиза: Исрайыл ұрпақтарынан сұра. Оларға қаншама анық аяттар
бердік[51].
ә. Ишарат, белгі: Оның сендерге басшы екендігінің аяты сендерге
сандықты келуі[52].
б. Дәлел: Көктер мен жердің жаратылуы мен түн мен күннің алмасуында
сөзсіз көкірек көзі ашық жандар үшін аяттар бар.
в. Ғажайып іс: Мәриямның ұлын да анасын да аят еттік[53].
г. Ғибрат. Әлбетте мұнда бір аят бар. Бірақ, сонда да басым
көпшілігі сенбейді[54].

2. Терминдік мағынасы: Сүрелердің ішінде басы мен ақыры болған яки
бір немесе бірнеше сөйлемнен құралған сөздер жиынтығы[55]. Өйткені, Құран
аяттары әрі мұғжиза, әрі Пайғамбарымыздың пайғамбарлығына дәлел, һәм
көкірек көзі ашық, адамдар үшін ғибрат және естігенді таңдандырар нәрсе,
әрі тура жол дәлелдері. Демек, әлемде жалпы Ұлы Жаратушыны танытқан екі аят
бар. Бірі жаратылыс аяты. Екіншісі Аллаһ тағаланың түсірген сөз аяты.

Аяттардың орналасу тәртібі

Құрандағы аяттардың орналасуы салыстырмалы түрде емес. Аяттар
толығымен тәуқифи. Яғни, Аллаһ Елшісі яки сахабалар түскен аяттарды
белгілі бір тәсілге сүйеніп орналастырған емес. Оның әрбір әрпінің өзін
Аллаһ тағаланың бұйрығы бойынша Жебірейіл хазіреті Мұхаммед (с.а.с)
пайғамбарға айтып, орналастырған. Мысалы, Жебірейіл Мәдинада әкелген бір
аятты Аллаһ Елшісіне әкелгенде мұны Меккеде түскен сүренің ортасындағы
пәлен аяттан кейін қой дегені секілді. Аяттардың орнын ауыстыру дұрыс емес.
Жебірейілдің әкелген аяттарын Аллаһ Елшісі сахабаларына оқып, жаздырып
отырған. Әрі Пайғамбарымыз және сахабалар намазда, насихат айтқанда
қайталап отырған. Және әр жылы рамазан айында Жебірейіл келіп, сол жылға
дейінгі түскен сүрелерді бастан аяқ хазіреті Мұхаммед (с.а.с) пайғамбардан
тыңдаған. Қайтыс болар жылы рамазан айында хазіреті Пайғамбарымыз Құранды
екі рет қайталап оқыған. Осы мәселе Исламда Арза деп аталады[56].
Пайғамбарымыздың Жебірейіл арқылы орналастырған аяттар мен қазіргі аяттар
арасында ешқандай айырмашылық жоқ[57].
Ең ұзын аят Бақара сүресінің 282-ші аяты. Ең қысқа аяттар Ясин, 36\1;
Рахман, 55\1,64; Мүддессір 74\21; Фәжр 89\1; Дұха 93\1; Асыр 103\1.
Құрандағы сөздердің саны 77. 934 екендігі анықталған[58].
Құран аяттарының саны шамамен 6. 200 яки Ибн Аббастан келген хабар
бойынша 6. 600 аят бар. Сонда да қырағат ғалымдары арасында 6204, 6214,
6219, 6225, 6236 дегендер де болған. Бұл жерде аяттардың неге әр түрлі саны
болғандығын айта кетелік:
1. Сүрелердің басындағы Бисмиллаһи Рахман Рахимды кейбір ғалымдар
аят санаса енді бірілері аят санамаған. Яғни, негізінде Бисмиллаһи Рахман
Рахим аяты сүренің ішінде бар. Міне, кейбір ғалымдар сүре ішіндегі осы аят
жүз он үш сүренің басына тәбәрік үшін қойылған дейді. Сондықтан, қайталанып
қойылған ол сүре бастарында түскен аят болып есептелмейді дейді. Екінші
бірі Бисмиллаһи Рахман Рахим сүре ішінде бар. Бірақ ол сүре бастарына
тәбәрік үшін қойылмаған. Сол сүрелермен бірге қайталанып уахимен түскен
дейді. Сондықтан ол қайталанса да уахимен келгендіктен аят санының қатарына
жатады дейді.
2. Кейбір ғалымдар бір аяттың аяқталған жерін соңғы ноқтасы деп,
қабыл етсе, кейбір ғалымдар қабыл етпеген. Яғни, бірі бір сөйлемді бір аят
деп қабыл етсе, енді бірі бірнеше сөйлемді бір аят ретінде қабыл еткен.
3. Кейбір Құран сүрелерінің басында тұрған Мұқатта әріптері жеке
аят болуы мен болмауы мәселесінен туындаған. Яғни, кейбір ғалымдар оларды
жеке аят емес, өзінен кейінгі тұрған сөздердің бастауы дейді. Енді бірі
олар сүре басында жеке дара тұрған аяттар болғандықтан жеке-жеке аят болып
саналады дейді. Қазіргі қолымыздағы Құрандарда қойылған аят сандары
кейіннен қойылған.
Алғаш түскен аят Алақ сүресінің алғашқы бес аяты екендігі ғалымдар
арасында басым көзқарасқа жатады. Онсызда уахидың қалай басталғаны жайлы
хабарлар осыны қуаттайды. Ең ақырғы түскен аятқа келсек ғалымдар арасында
бір тұтас көзқарас жоқ. Ақырғы түскен аят хақында көзқарастар мыналар:
(Бақара, 278) Ей, мұсылмандар! Аллаһ тағаладан қорқыңдар. Егер сендер
шын мұсылман болсаңдар пайыздан түскендерін алмаңдар.

(Бақара, 281) Аллаһ тағалаға оралатын күннен қорқыңдар. Сонда әркімге
өз табысы толықтай беріледі. Ешбір жанға әділетсіздік жасалмайды.

(Ниса, 176) Олар сенен фәтуә сұрайды...

(Тәубе, 128-129) Расында сендерге араларыңнан ардақты Елші келді...

(Насыр, 1-3) Аллаһ тағаланың жәрдемі мен жеңісі келген кезде...

(Маида, 3) Бүгін кәпірлер діндеріңді бұзып, жоқ етуден күдерлерін үзді.
Олардан қорықпаңдар. Менен қорқыңдар. Бүгін діндеріңді толықтырып, сендерге
деген нығмет-ырысымды тамамдадым. Сондай-ақ, сендерге дін ретінде Исламды
қаладым.

Сүре

Сүре сөздікте жоғары мәртебе, абырой, биік ғимарат яки ғимараттың
қабаттары, қамал деген мағынаға саяды[59]. Терминдік мағынасына келсек,
аяттардан тұратын басы мен ақыры бар жеке Құран бөлімі[60]. Өйткені,
Құран қаланған кірпіштердей бір-бірін сүйеген аяттардан тұратын қаланың
биік қамалына ұқсайды. Құранда 114 сүре бар. Ең қысқасы үш аяттан тұратын
Кәусар сүресі. Ал ең ұзыны 286 аяттан тұратын Бақара сүресі.

Сүренің тәртібі

Сүрелердің қазіргі қолымызда бар Құрандағыдай орналасуында ғалымдар
арасында үш көзқарас бар.

1. Алғашқы көзқарас ол сүрелер тұтастай хазіреті Пайғамбардың
бұйрығымен орналасқан. Яғни, тәуқифи. Ол Жебірейілдің айтуымен аяттардың
тәртібі секілді орналастырған. Өйткені, хазіреті Оспан заманында жазылған
Имам деп аталған арнайы алғаш рет кітап етіп жиналған Құран мен кейбір
сахабалардың қолында болған түпнұсқалар да дәл қазіргідегідей. Тәуфиқи
болмағанда бұған қарсы шығатындар болатын еді. Ғалымдар Аллаһ Елшісі
аяттардың тәртібін белгіленіндей сүренің де тәртібін өзі белгілеген дейді.
Мысалы, Фахруддин Рази меккелік және мәдиналық сүрелердің топқа бөлінбей
араласып орналасуы сүрелердің тәуфиқи екендігін көрсетеді. Мысалы, Насыр
сүресі Мәдинада, ал Кәфирун сүресі Меккеде алғаш түскен сүре бола тұрса да
екеуі қатар орналасқан. Әрі екеуінің арасында тығыз байланыс бар. Міне, осы
мәселе сүрелердің орналасуының Аллаһтың әмірімен болғандығын көрсетеді[61].

Ғалым Субһи Салих де сүрелердің бүгінгі Құрандағыдай орналасқанын
уахи арқылы болғанын айтып, сахабалардың қолындағы кейбір басқа тәртіп
бойынша орналасқан Құрандарына қатысты мынадай көзқарас айтады:
Сахабалардың жеке кітаптарындағы тәртіп олардың өзіндік тәсілдеріне тән
қойылған. Олар ешкімді өздерінде орналасқан тәртіп бойынша сүрелерді
қойыңдар деп мәжбүр етпеген. Әрі өздерінің тәртібімен қойылмауды харам деп
те айтпаған. Олар қолдарындағы тәртіпті басқалары үшін емес өздері үшін
жазған. Кейіннен мұсылмандар хазіреті Оспанның заманында қойылған
сүрелердің тәртібін дұрыс көріп, соған қарай сүрелерді орналастырған соң
бұрынғы сүрелер жүйесінен олар да бас тартқан[62].

2. Екінші көзқарас болса, сүрелердің бір бөлімі хазіреті Мұхаммед
(с.а.с) пайғамбардың бұйрығымен, бір бөлімі сахабалардың иштиһадымен
яғни, фәтуалары арқылы қойылған. Мысалы, ғалым Ибн Атиие сүрелердің бір
бөлігі тәуқифи, енді бір бөлігі де иштиһади екенін айтады. Ол былай дейді:
Жеті ұзын сүре секілді сүрелердің басым көпшілігі хазіреті Пайғамбар
заманында белгілі еді. Одан өзге сүрелер өзінен кейінгілерге қалған болса
керек[63].

3. Ақырғы көзқарас болса, ол сүрелердің орналасу тәртібі сахабалардың
иштиһадымен яғни фәтуасы арқылы қойылған. Өйткені, хазіреті Әли, Ибн
Мәсғуд, Убәй ибн Кағб секілді сахабалардың жеке түпнұсқаларында сүрелердің
орналасу тәртібінде өзгешеліктер бар. Егер тәуқифи, Аллаһ тағаланың
әмірімен болғанда оларда мұндай өзгешеліктер болмас еді. Демек,
сахабалардың фәтуалары арқылы қойылған.

Бұл жердегі басым көзқарас бірінші айтылған тұжырым. Жалпы Ислам
ғалымдары арасында оның Аллаһ тағаланың әмірімен орналасқаны хақында бір
ауыздылық бар. Әрі қисынды келетіні де сол. Өйткені жоғарыда айтылғандай
хазіреті Мұхаммед (с.а.с) пайғамбар әр жылы рамазан айында сол жылға
дейінгі сүрелерді Жебірейілге оқып отырған. Әсіресе, бұл өмірден өтер жылы
рамазан айында Құранды бастан аяқ екі рет Жебірейілге оқыған. Әлбетте,
қолдарында түпнұсқалары бар және Құранды жатқа білетін сахабалар Аллаһ
Елшісінің Құран оқығанын естіп, түпнұсқалары мен жаттағандарын тексеріп
отырған. Ендеше, сол кездегі Аллаһ Елшісінің оқыған Құранын бастан аяқ
естіген сахабалар кейіннен өз ойларымен сүрелерді орналастыруы мүмкін емес.
Сосын әлбетте Құранды Пайғамбарымыз бұл өмірден өткеннен кейін көп ұзамай
бір кітап етіп, жинаған сахабалар сүрелердің тәртібін сол ақырғы оқылған
Құран сүрелерінің орналасуына қарай жасауы әбден қисынды. Пайғамбарымыз
ақырғы рет Жебірейілге Құранды белгілі бір тәртіп бойынша оқыса, неге
сахабалар басқаша жасасын?! Ал кейбір хазіреті Әли секілді сахабалардың
қолындарында сүрелердің орналасу тәртібі өздеріне тән Құран болса, белгілі
бір себеп бар деген сөз. Мысалы, бірі тек қана Құранның түскеніне қарай
меккелік және мәдиналық деп жинаған болуы керек. Енді бірі түсу себептеріне
қатысты жинаған болуы мүмкін. Ондағы мақсаттары Құранды жақсы біліп һәм
терең ұғыну. Кейіннен діттеген мақсаттарына жеткенде яки жоғарыдан арнайы
бұйрық шыққанда олар өздерінің қойған жүйесінен бас тартқан.

Меккелік және Мәдиналық сүрелер

Құран оқыған адам меккелік аяттардан мәдиналық аяттардың
мағыналарында болмаған өзгешеліктерді табады. Өйткені, арабтар Исламнан
бұрын қараңғылық дәуірде Аллаһ тағалаға ортақ қосқан, үш жүзден астам
пұттарға табынған, жамандық жасауда жарысқа түскен ел еді. Әрі сол заманда
арабтарда сөз өнері мен өлең ең шырқау шағында еді. Міне, осындай заманда
меккелік уахи олардың көгінен найзағайдай жарқылдап, күндей күркіреп келіп,
түскен жасындай жалған сенімдерін жоққа шығарды. Құран оларды тәухидке,
Аллаһ тағаланың барлығы мен бірлігіне шақырып, пұтқа табынушылықтың
жалғандығын дәлелдеп берді. Олардың қолдан жасаған яки жаратылған нәрсені
пұтқа айналдырып, қор тіршілік кешкенін мұғжизалы тілмен түсіндірді. Құран
жалаң тілмен емес, олардың ой-санасына сәуле ұялатып, әлемнің Жаратушысының
бір екендігін ғаламзатқа көз тастата отырып, ондағы әр бір нәрседе басылған
Ұлы Жаратушының мөрін көрсеткен. Оларға бұрынғы өткен елдердің
пайғамбарларына мойынсұнбағандары үшін жермен-жексен болғандарын айтып,
қатты ескертулер жасап, оларға ғибрат еткен. Яғни, қатаң ескертіп, нәубет
пен апаттардан хабар берген аят пен сүрелер және сүре басындағы Мұқатта
әріптер, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.