ӘЛЕУМЕТТАНУ ҒЫЛЫМЫНЫҢ ТАРИХЫ ТУРАЛЫ

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

ӘЛЕУМЕТТАНУ ҒЫЛЫМЫНЫҢ ТАРИХЫ. 1
РЫНОКТЫҢ МӘНІ, АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТІ, ТҮРЛЕРІ 5
ТАРИХИ МАТЕРИАЛИЗМ НЕНІ ЗЕРТТЕЙДІ 17
1. Маркске дейінгі социологияда қоғамдық өмір қалай түсінілген 18

ӘЛЕУМЕТТАНУ ҒЫЛЫМЫНЫҢ ТАРИХЫ.

Әлеуметтану ғылымының тарихынан 3 кезеңді көруге болады:
1. антикалық
2. орта ғасырлық және жаңа ғасырлық
3. қазіргі заман яғни ХІХ-ХХ ғасыр
Тек қан әлеуметтану ғылымы қазіргі заманда нақты ғылымға айнала
отырып, эмпирикалық фактіге, ғылымдық тәсіл теорияға сүйенеді. Қоғам мен
адамдарды түсіндіретін ой-пікірлердің ұқсастығы әлеуметтану, философия
шеңберінде қалыптасқан кезінен әлеуметтанудың ғылымға дейінгі кезеңнің
алдыңғы екі сала сипаттайды.
Алғашқы антикалық әлеуметтанушыларды әлеуметтік философтар деп
атайды. Осылардың ішіндегі ең көрнектілері Платон, және Аристотель. Олар
қазіргі әлеуметтанушылар сияқты қоғамның әр алуан түрлерін қолданды.
Мысалы, олар салт-дәстүрлердің, әдет-ғұрпын, адамдар арасында түрлердің,
әдет-ғұрпын, адамдар арасындағы қатынастарын, концепцияларын құра отырып,
іс жүзінде ұсыныстар жасады.
Орта мен мемлекет арасында айырмашылық жоққа тән болғандықтан, олар
антикада сининомдер ретінде қолданады.
Оның басты мақсаты - ғалымдардың көмегімен дұрыс мемлекет құру,
бұнда әлеуметтік жағдайлардың критикалық анализінен басталып, политикалық
ұсыныстары бар, жоғарғы деңгейлі ортамен аяқталады.
Әрбір азамат өз жұмыстарымен айналысып, басқа азаматтардың іс-
әрекетіне кіріспейді. Қатаң тәртіп орнаумен қоғамды тұрақты деп санап оны
үшке бөлуге болады.
1. Бұған мемлекетті басқарып отырған, дана адамдардан құралғандарды
жатқызуға болады.
2. Орташа. Мемлекеттік тәртіпсіздіктен қорғап отыратын әсерлерден
құралады.
3. Төменгі. Шарушалықпен айналасатындардан құралған.
Биліктің бәрі жоғарғы тап халықтың қолында болғанымен олар оған
көптеген зиянын тигізеді.
Платонда бұл ой ерекше тұжырымдалады. Философияны жоғарғы бөлімде
болатын емес, керісінше қоғамның жоғары болуын қорғайды. Сондықтан ол
элитты меншікті иелену құқығынан айрылады. Бірақ әрдайым дайындық пен
таңдауды-кадрдың өзіндік ротациясын өту міндетін мойнына алады. Элит, элит
емес егерде ол музыканы, әдебиетті, математика мен философияны түсінбесе.
Жасы елуге жеткен адамдар ғана басшылыққа жіберілетін қатаң өмір
әрдайым басшылықты талап етті.
Қоғамды басқарудың басты қаруы – басшылық емес, беделдік болып
саналады.
Халық жоғары лауазымды адамдарды көргенін істейді. Бұл әлеуметтік
аксиома.
Осыны қорытындыласақ ақырында әлеуметтік халықтың мінезінен көруге
болады.
Платон дұрыс мемлекетті құру үшін көптеген сұрақтар адамдарды
көргенін істейді. Бұл әлеуметтік аксиома.
Осыны қорытындыласақ ақырында әлеуметтік халықтың мінезінен көруге
болады.
Платон дұрыс мемлекетті құру үшін көптеген сұрақтарға жауап берді:
жоғары лауазымды адамдар қалай орнына қалуын және де халық қол табысын
алады.
Аристотель. Ол көбінде орта бөлімді қарастырады. Сонымен қатар бай
халықпен пен бостандығынан айрылған бөлімді қарастырды.
Егер де 1. Көптеген кедей шаруа басшылыққа жіберілсе
2. Байлар өз қамын ойлауын қойса
3.бастапқы екі бөлімнен гөрі орта бөлім мықтырақ болса онда мемлекет
жақсы басқарылады.
Орта ғасыр қоғамның әлеуметтік түсінігі жөнінде жаңалық ашқан жоқ.
Қоғам өмірін қарастырған Августин ,,Өмір - екі жаңалық арасындағы күрес,
күнәхар мен пәк,, ал Фома Аквинский өзінің княздар басшылық туралы
трактатында Аристотельдің билік туралы білімі мен христиан білімінің қоғам
өміріндегі ұқсастықтарын қарастырады. Керісінше жаңа кезең теориялық және
философиялық тұрғыдан табысты болды.
Никколо Макиавелли ол жаңа ғасыр ойшылдары ішіндегі ең бірінші. Платон
мен Аристотель пікірлерін мақұлдады және солардың ойы негізінде қоғам мен
мемлекеттің теориясын жасады. Макиавелли тұрғысынан әлеуметтену мен
саясаттану жаңа дәрежеде ие болды, адамдардың қоғамдағы іс-әрекеті туралы
ғылым болды
Макиавеллидің айту бойынша табысқа жетем деуші билеуші адамдар іс-
әрекетінің заңдылықтарын білуі қажет. Бірінші заңдылық бойынша олардың
қозғалысын имандылық пен билік мотиві басқарады. Қоғамда біркелкілікке
жету үшін әлеуметтік таптың қайсысының адамгершілігінің қайсысы мықты
екенін білу керек. Бай адамдар - қолындағын жоғалтып алудан қорқады, ал
кедейлер – жоғалтып алғанын тқайтарғысы келеді. Осы екі жағдай да
мемлекетке зиянын тигізеді. Ең жоғарғы құндылыққа келгенде билеуші қатал
бола лауы керек. Қарсы келушілерді қанша керек болса, сонша жазалау керек.
Мемлекет ішіндегі тіртіпсіздік бүкіл қоғамға өз әсерін тигізеді.
Макиавеллидің үйретулері бойынша жазаланғандардың меншігіне қол сұғуға
болмайды. Оған себеп бола алатын нәрселердің бірі адамдар ата-анасының
өлімін кешірсе де мүліктерін жоғалтуды кешірмейді. Ал екінші заңдылық -
ақылды билеушілер өз уәделерінің бәрін орындамауы керек. Өйткені оның өол
астындағылардың бәрі оның орындалуын қамтамасыз етпейді. Тәуелділік болған
жерде міндетті түрде жеңіл ойлаушылық, шешімге келу алмаушылық болады. Ал
хылық билеушілердің осы қасиеттерін жек көреді. Ұнамсыздықты жақсы істер
мен де, жаман істермен де оңай көрсетуге болады. Зұлымдықтың белгісі болып
табылады. Бұдан шығаратын кеңес: билікті иелену үшін мейірімді болу
керек, ал билікті иелену үшін мейірімді болу керек.. Үшінші заңдылық -
жамандықты тез қарқынмен ал жақсылықты баяу жасау керек. Адамдар сирек
сыйларды қымбат тұтады. Ал жазушыларды тез және көп мөлшерде жасау қажет.
Жазалау бағалау мен жауап қайтаруды керек етпейді.

РЫНОКТЫҢ МӘНІ, АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТІ, ТҮРЛЕРІ

Қоғамдық өндіріс процесінде қоғамдық өнімнің нақтылы қозғалысы сан
мыңдаған шаруашылық байланыстары арқылы жүреді. Олар кәсіпорыңдардың,
салалардың, аймақтық кешендердің (территориялық комплекстердің), халық
шаруашылығының экономикалық қан тамыры іспетті, осы байланыстар арқылы
өндірістің "қан айналымы" жүзеге асады. Міне, қоғамдық өнімнің осы
қозғалысында рынок маңызды қызмет атқарады. Әрине, оның өміршеңдігі
өндірістің табиғатына, экономикалық, әлеуметтік жағдайына байланысты,
дегенмен рыноктардың біраз дербестілігі бар, совдықтан да болар ұдайы
өндірістің барлық сатыларына, түпкі нәтижесі мен тиімділігіне айтарлықтай
әсер етеді.
Жалпы рынок мәселесі төңірегінде осы күнге дейін теориялық айтыстар
толастамай келеді. Экономикалык әдебиеттер мен зерттеулерде "рынок" деген
терминнщ мәні осы күнге дейін толық ашыла қойған жоқ. Көпшілігі рыноктық
қатынасты стихиялық күштер үстемдік ететін ұйымдастырылмаған, у-шуы көп
кәдімгі базармен теңесе, ал енді біразы рынокты экономиканы барлық ауруынан
тез жазатын керемет "дәрі" деп те, немесе осы салада орын алып отырған
олқылықтар мен қайшылықтарды тез реттейтін керемет "күш" деп те дәріптеуде.
Саяси экономикалық мағынада рынокты айырбас қатынасын білдіретін
экономикалық категория деп қарайды. Ол экономикалық қатынастар жүйесінде
ұдайы өндіріс процесінің маңызды сатысы, айырбасты сипаттай ды. Сонымен,
рынок тауарлы өндірістің құрамды компоненті, тауарлы өндіріс пен
айналыстын заңдарына сүйенетін айырбас процесі. Рынок — тауар мен ақша
айналысы қатынастарының жиынтығы.
Экономикалық дамудың объективті жағдайы рынокты және оның
категорияларын (баға, ұсыныс, бәсеке, және т. б.) өмірге әкелді. Көп уақыт
бойы біздің еліміздегі басқарудың әкімшілдік-әміршілдік әдісі үстем етуі
рыноктың дамуына тежеу салды. Соңғы жылдары басқарудың экономикалық әдісіне
көшу рыноктық айырбасқа кең жол ашып отыр. Экономикалық өмірде шаруашылық
қызметін ұйымдастырудың бүл әдісі "батыстық модельдер қайталау емес.
Бұрынғы социалистік елдердегі рыноктық қатынастардың ұлғаюы шаруашылық
механизмін құру барысындағы заңды көрініс. Мысалы, Венгрияда 1 жылдың
өзінде экономикалық реформа барысында өндіріс құрал-жабдықтарына кәтерме
сауданы енгізу арқылы рыноктың тепе-теңдігі қалыптастырылды. Әрбір өндіріс
әдісіндегі рынок меншікке байланысты өндіріс қатынастарының бүкіл жүйесінде
әрекет етеді. Біздің қоғамымызда да рынок өндірістің тиімділігі мен
халықтың әлеуметтік-тұрмыс дәрежесін жақсарту бағытында қызмет істей
бастады.
Соңғы уақытта, теориялық дискуссияларда рынок пен жоспар бір-біріне
орынсыз қарсы қойылып жүр. Шын мәнінде ұдайы өндіріс (жоспарлы ұйымдасқан
процесс) рынокты, оның икемділігін экономиканың тиімділігін арттыруға
пайдалануы аса маңызды мәселе. Сондықтан рынок ұдайы өндірісті үйлесімді
дамытудың басты тұтқасы. Экономиканы рыноктық реттеу ұйымдасқан жоспарлы
шаруашылық механизмінің құрамды бөлігі, онымен тығыз байланыста әрекет
ететінін естен шығармаған жөн.
Рыноктың атқаратын басты қызметтеріне өндіріс пен тұтынудың
арақатынасын реттеу, ұдайы өндірістің үйлесімділігін қамтамасыз ету жатады.
Қоғамдық қажеттіліктерді өтеу барысында халық шаруашылығы құрылымдары,
енімнің түрлері және басқа да шаруашылық параметрі жоспарланады. Сөйтіп,
өндіріс пен тұтыну процестерінің арасындағы байланыстар белгіленеді. Ал
мұндай жоспарлы бағыт-бағдарлар мен тапсырмалар алдымен рынокта, сұраныс
пен ұсыныс, кәсіпорындардың келісімдері арқылы алғашқы сынақтан етеді.
Сонымен қатар, рынок белгіленген жоспарды жүзеге асыруда маңызды рол
атқарады. Өйткені ол өндірілген өнімнің оған жұмсалған еңбектің қоғамдық
қажеттілігін дәлелдейді. Рыноктың тағы бір маңызды қызметі ендіріс
шығындарын азайту. Бұл қызмет сол бағаның қоғамдық қажетті еңбек шығындарын
нақты сипаттауымен байланысты атқарады. Тек бағалар рыноктық өзгерістерді
әрдайым ескеретіндей икемді болулары керек.
Көп уақыт бойы біздің шаруашылығымыздың бұрынғы социалистік елдердегі
сәйкестілігі бұзылып, экономика тапшылық жағдайында, болып келді. Мұны
ұдайы өндірістің заңдылығы деп түсінушілер де аз болған жоқ. Сөйтіп,
социализм тұсында сұраныс ұсыныстан әрдайым артық болуы керек деген формула
пайда болды. Рынок құрылымы өте күрделі. Мұның ең басты буыны — өндіріс
құрал-жабдықтары қозғалысы материалдық-техникалық жабдықтау түрінде жүзеге
асты. Материалдық-техникалық жабдықтау-орталықтан ресурстарды жоспарлы
түрде өндірушілер мен тұтынушыларға бөліп отыру. Бұл басқарудың әкімшілдік-
әміршілдік түріне тән әдіс еді. Сырт қарағанда материалдық-техникалық
жабдықтау сатып алу, сату арқылы жүргізіледі, бірақ бұл формалды түрде
болып келді. Рыноктың ұдайы өндірістегі рөлін көтеру үшін өндірушілер мен
тұтынушылар арасында тікелей коммерциялық және аралық рөл атқаратын көтерме
базалар арасындағы қатынасты кеңінен дамытуды өмір талап етті. Материалдық-
техникалық ресурстарды орталықтан бөлуден өндіріс құрал-жабдықтарын рынок
арқылы сатуға көшу, еңбек ұжымдарының өзін-өзі басқару мен экономикалық
дербестігін күшейтіп іскерлігін керсетуге жол ашты.
Көтерме сауданың бірінші көрінісі — өндірушілер мен тұтынушылардың
арасындағы келісім шарт түріндегі байланыстар. Олар өзара өнім өвдірудің
көлемдерін, оның сапасын және жабдықтау жағдайларын анықтайды. Көтерме
сауда шаруашылық есептегі базалар мен магазиндер арқылы да ұйымдастырылады.
Өндіріс қүрал-жабдықтарын көтерме сауда арқылы сату алдын ала экономикалық
және ұйымдастыру алғы шарттарын қажет етеді. Әңгіме сұраныс пен ұсыныстың
арақатынасын ескертетін бағалар жүйесіне, нақтылы шаруашылық есепке көшу,
дамыған инфраструктурасын жасау (қоймалар мен базалар, транспорттық қызмет
көрсету және т. б.). Тек шаруашылық коммерциялық есепті нығайту арқылы
ресурстарды үнемдейтін экономикалық тұтқаларды жасауга болады. Көтерме
caудa рыногына көшудің басты жағдайына ресурстар мен қажеттіліктің
сәйкестілігін сақтау да жатады.
Жалпы тауар айналысы ақша айналысымен тығыз байланысты. Сондықтан
өндіріс құрал-жабдықтары рыногының дамуы, кәсіпорындардың коммерциялық
сауда қызметінің кеңеюі ақша ресурстарының қарыз қорын және бағалы
ақшалардың жеке рыногының құрылуын, олардың қозғалысының икемділігін
жарастыруды талап етеді. Сөйтіп, рыноктың қүрамында бағалы ақшалардың
облигациялар мен акциялардың коммерциялық айналымы орын алуы мүмкін. Әзірге
бұрынғы социалистік елдерде мемлекеттік облигациялар механизмі жолға
қойылған. Венгрия мен Қытайда сонымен қатар акциялар рыногы да орын алуда.
Рыноктық дамыған форма биржалардың ұйымдасуын талап етері сөзсіз.
Болашақта нақты жүйенің қалануына ұлттық ақшаның төлем қабілетінің,
айналым қызметінің өсуіне қарай теңгенің белгіленген курсқа сәйкес шетелдік
валюталар еркін айырбастау рыногының да құрылуы объективті құбылыс.
Өндіріс құрал-жабдықтары айналысының ерекше бір формасы, ауыл
шаруашылық өнімдерін сатып алу. Қазіргі кезеңде агроөнеркәсіптік
бірлестіктер жоспарлы сатып ал көлемін мемлекеттік заказ ретінде аудандық
агроөнеркәсіп бірлестіктеріне жібереді. Жекелеген шаруашылықтарға сатып алу
заказдары берілмейді, оның көлемі белгіленген баға бойынша келісім шарт
негізінде анықталады.
Ұдайы өндіріс процесінде тұтыну тауарлары мен қызмет көрсету рыногының
маңызы да зор. Тек осының негізінде өндірісті ұлғайту мен тауарлардың
сапасын жақсарту бағдарламалары жүзеге асырылады. Осы проблеманың
маңыздылығын былай анықтауға болар еді. Егер біз рынокты алуан түрлі
тауарлармен және көрсетілетін қызмет түрлерімен молықтыра алмасақ, бөліс
қатынастарын жетілдіру жөнінде барлық күш-жігерлеріміздің тиімділігі шамалы
болып шығады, ал халықтың әл-ауқатын арттыру жөніндегі міндетіміз
орындалмай қалады. Халық тұтынатын тауарлар өндіру мен қызмет көрсету
саласын дамытудың кешенді бағдарламасы міне осыған бағытталуы қажет.
Қазіргі кезеңдегі тұтыну тауарлары рыногының ерекше белгісі — тұтынушылар
сұранысын жақсы өтеу барысында өндірушілер арасында конкурс пен жарыс
өткізу. Мұнда көтерме сауда жәрмеңкелерін жиі өткізудің маңызы зор. Әсіресе
ТМД елдерінің, аймақтардың арасында осындай жақсы тауарлар сату жарысын
ұйымдастыру өндірушілер үшін үлкен сын болар еді. Бұл болашақта халықаралық
экономикалық қатынасқа кәсіпорындардың өз еркімен қатынасуына да үлкен әсер
етері сөзсіз.
Көптеген елдердің тауар айналымында ауыл шаруашылыгы мен басқа
кооператив өнімдері, өздерінің қосалқы шаруашылығында өндірген өнімдерді
өткізетін рынок көрнекті орын алуда. Экономикалық реформа барысывда
колхоздар жоспардан тыс 30 процентке дейінгі жоспарлы өнімді қалаларға
апарып келісім бағалармен сатуға құқылы.
Рынокты сапалы жақсы тауарлармен толтыру мен қызмет көрсетуді
жақсарту, біздің әлеуметтік саясатымыздың басты міндеті. Ең бастысы
реттелетін әлеуметтік рынокты дамыту, алыпсатарлармен күрестегі жеңістің
"көлеңкелі экономиканы" жоюдың алғы шарттары.
ТМД елдерінің үлттық рыноктары бір-бірімен тығыз байланыста. Олар
дүниежүзілік рынокпен де қарым-қатынасты ұлғайтуда. Бұл қатынастарды
дамытудың материалдық негізі ол елдер арасындағы еңбек бөлінісін тереңдету,
тікелей тауар айырбасы мен сату қызметтерін кеңейту. Тауар айналысы мен
рынок "сатушы мен сатып алушылардың" арасындағы қатынастың көріну формасы
болғанымен, олар шын мәнінде өндіріс пен тұтынудың, сұраныс пен ұсыныстың
қайшылықтарын нақты көрсетеді.
Сұраныс пен ұсыныс — халықтың тауарларға деген төлем қабілеті бар
сұранысы (сатып алу қабілеті) мен ол тауарларды ұсынудың (сатуға шығарудың)
арасывдагы қатынас. Тауарды сатып өткізу процесі қалыпты жүзеге асып түруы
үшін сатуға шығарылатын тауар мен халықтың төлем қабілеті бар ұсынысы сай
келуге тиіс. Алайда өмірде дәл осылай бола бермейді. Өйткені, сұраныс
қоғамның барлық қажеттерін көрсетпейді, ол тек ақша қаржысымен қамтамасыз
етілген өндіріс құрал-жабдықтарымен тұтыну заттарына деген сұранысты
қанағаттандыруды қамтиды. Сұраныс сияқты, ұсыныс та елдегі өнім өндірудің
бүкіл көлемін сипаттайды. Мысалы ол тауар айналысы саласынан тыс өндірістік
және жеке тұтынуға түсетін өнімдерді өндіру резервтері мен көлемін
қамтымайды. Халық тұтынатын тауарларға сұраныс пен ұсыныс арасындағы
сәйкестік тұтыну заттарының көлеміне, қорлану қорын ұтымды пайдаланып,
өндірістің тиімділігін арттырумен тікелей байланысты. Сұраныс пен ұсыныстың
арақатынасына қоғамдық өндірістің екі бөлімінің — өндіріс құрал-жабдықтары
мен тұтыну заттары өндірісінің осу қарқыны ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.