Қазақстандағы социологиялық зерттеулер

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе 2
Қазақстандағы социологиялық зерттеулер 2
Қорытынды 13
Пайдаланылған әдебиеттер 14

Кіріспе

Бүгінгі таңда социология, социологиялық зерттеулер ұғымдары
күнделікті өмірге еніп, бұқаралық ақпарат құралдарында кеңінен қолданыла
бастады. Біз қоғамға қатысты көптеген мәселелер бойынша жүргізілген
социологиялық зерттеулер нәтижелерін үлкен қызығушылықпен қакбылдаймыз. Бұл
зерттеулер ағымдағы саясат, экономика, мәдениет, рухани өмір, білім беру,
тәрбие, т.б. салалардағы көкейкесті, елді алаңдатып жүрген мәселелер туралы
адамдардың пікірін, көзқарастары мен ұсыныстарын анықтауға бағытталған.
Социологиялық зерттеулер әсіресе Президент, Парламент сайлауында дайындық
тұсында, әлеуметтік-эконогмикалық және басқа да реформаларды жүргізу
кезеңінде, маңызды заң актілерін қабылдауда, т.б. ерекше жағдайларда қарқын
ала түседі. Билік органдары, әкімшілік және басқа да ұйымдар үшін
социологиялық зертеулер халықтың хал-ахуалын, көңіл-күйін біліп отыруға
және өткізіліп жатқан немесе дайындық үстіндегі шараларға қатысты халықтың
көзқарастарын дер кезінде анықтауға мүмкіндік береді. Әрине, мұның барлығы
қабылданатын шешімдерге түзетулер енгізіп отыру үшін қажет. Себебі, халық
бұл шешімдерге наразы болып, қарсы шығатын болса, онда олардың тиімділігі
күрт төмендеп, тіпті нөлге дейін құлдырап кетуі мүмкін.

Қазақстандағы социологиялық зерттеулер

Бүгінгі таңда Қазақстанда өткізіліп жүрген социологиялық
зерттеулердің сипаты мен тақырыптары қандай? Бұл сұраққа көшпес бұрын,
Қазақстан социологиясы тарихының кейбір мезеттеріне тоқтала кеткен жөн.
Республика социологиясы о баста бүкілодақтың социологиясының бір бөлігі
ретінде пайда болғандықтан, бірінші осыған тоқталып кеткен жөн.
Кеңес одағында ХХ ғасырдың 20-шы жылдарының ортасына дейін
социология жақсы қолданыс тапқан еді. Сол кезде социологиялық зерттеулер
жүргізіліп, социологиялық әдебиеттер шығарылды, бірқатар жоғары оқу
орындарында социология кафедралары жұмыс жасады. Бірақ 20-шы жылдардың
екінші жартысынан бастап-ақ, әкімшіл-әміршіл басқару жүйесі мен
тоталитарлық режимді зерттеулер нәтижесі, өздерінің өмір сүруіне қауіп
төндіреді деп есептеп, бүкіл қоғамтануды идеологиялық рельстерге қойды және
ол ат төбеліндей саяси топқа қызмет көрсетуі керек еді. Тіпті, әлеуметтік
статистика осы мақсатта бұрмалауға ұшырады. Осындай саяси жағдайда
социологияның дамуы көпке бармады, тіпті ол буржуазиялық ғылым деп
жарияланған еді. Мұның бәрі Кеңес Одағының социология саласында артта
қалуына әкеп соқтырды (буржуазиялық деп жарияланған генетика, кибернетика,
т.б. салалар секілді).
60-70 жылдары жағдай өзгерді. ССРО ҒА құрамында әлеуметтік институт
құрылып, басқа да әлеуметтік орталықтар пайда болып, әлеуметтік
зерттеулер атты журнал жарық көрді. Жұмысқа жоғары оқу орындары белсене
кірісе бастады. Әрине, партиялық қысым қатаң болып қала бергенімен де,
тыныстауға мүмкіндік туды.
60-шы жылдардың орта шеніне таяу Қазақстанда социология дами
бастады. Оның бастамасы деп, Алматыдағы 1965-66 жылдардағы өнеркәсіп,
машина жасау, құрылыс индустриясының бірқатар өндірістеріндегі кешенді
зерттеулерді айтуға болады.
Бұл зерттеудің мақсаты – республика индустриясының негізгі
салаларындағы жұмысшы табындағы әлеуметтік-идеологиялық процестерді танып
білу болатын. Оны ҚазКСР Ғылым академиясы Философия және құқық институты
ғылыми қызметкерлерінің тобы, философия ғылымдарының докторы В.А.Черняктың
жетекшілігімен жүргізді.
Дәл сол бағдарламада осы кісінің басшылық етуімен 1971-1972, 1975-
1976 және 1980-1981 жылдары зерттеулер қайталанды. Бұлардың соңғы екеуі
Алматының қосымша бірқатар кәсіпорындарын (Алматы ауыр машина жасау зауыты,
т.б.), сондай-ақ, Қарағанды металлургия комбинатын, Шымкент қорғасын
зауытын, Қостанвй облысының бір топ совхоздарын қамтыды. Зерттеулер
нәтижесі бойынша бірқатар ғылыми еңбектер жарияланды.
Республикада социологиялық зерттеулер сондай-ақ миграция, атеизм,
қылмыс жасаудың әлеуметтік-саяси мәселелері (ҚазКСР ҒА Философия және
құқық институты), жастарды құқықтық тәрбиелеу (Қарағанды қаласындағы ІІМ
Жоғарғы мектебінің қылмыспен күрестің социологиялық мәселелері
лабораториясы), радио және телеаудиторияны зерттеу мәселелері бойынша
жүргізілді. Қазақ мемлекеттік университетінің гуманитарлық факультеттерінің
философия кафедраларында, студент жастарды тәрбиелеу мәселелерін
социологиялық зерттеу лабораториясы жұмыс істей бастады.
Социологтардың ерекше күш салған салаларының бірі - өндірістік
кәсіпорындардағы әлеуметтік жоспарлау болды. 1969-1971 жылдары Қазақсатн
Ғылым Академиясы экономика институты қызметкерлерінің күшімен Қазақ
теміржолының кәсіпорындарында кешенді зерттеулер жүргізілді. Бұл зерттеулер
көлік саласындағы техникалық прогрестің әлеуметтік-экономикалық жақтарын,
сондай-ақ теміржол кәсіпорындары ұжымдарының әлеуметтік даму мәселелерін
қамтыды. Ғалымдар бұл кәсіпорындарға әлеуметтік даму жоспарын жасауда көп
көмек тигізді. Ғылыми-зерттеу нәтижелері ұдайы жарияланып отырды.
Осылайша, академияның философтары мен экономистерінің ғылыми-
зерттеулері бірін-бірі толықтыра отырып, еңбек ұжымдарының өмірі мен
қызметінің рухани-идеологиялық және әлеуметтік-экономикалық жақтарын ашып
көрсетуге, оларды кешенді түрде зерттеуге көмегін тигізді.
1970 жылы Қазақ политехникалық институтында социологиялық
зерттеулер тобы ұйымдастырылып, кейіннен кешенді әлеуметтік-экономикалық
зерттеулердің салалық лабораториясына айналдырылды. Өндірістік ұжымдарды
әлеуметтік жоспарлау жөнінде ұсыныстар жасауды мұрат тұта отырып Алматы,
Талдықорған қалаларындағы бірқатар автокөлік кәсіпорындарында және
Қаратау тау-кен-химия комбинатында зерттеулер жүргізген еді. Бұл жұмыс
одан кейін Шымкент пен Жамбылдың фосфор кәсіпорындарында және бірқатар
басқа өндірістік салаларда жалғасын тауып, Бүкілодақтық Союзфосфор
бірлестігімен щығармашылық достастық туралы келісім жасалған-ды. Бір топ
ҚазПТИ қызметкерлері, студент жастар арасында социологиялық зерттеулер
жүргізіп, нәтижелерін баспасөз беттерінде жариялады.
Әлеуметтік жоспарлаудың қолданбалы және ғылыми-әдістемелік
мәселелерін зерттеуге Алматы қаласы мен Қазақстанның облыс орталықтарындағы
бірқатар жоғарғы оқу орындарының қоғамдық пәндер кафедраларының ғалымдары
да ат салысты. Қарағандыда жергілікті политехникалық және мемлекеттік
институттар Қарағандыкөмір өндірістік бірлестігінің шахталарында көлемді
әлеуметтік зерттеулерду іске асырды.
Социологтар республиканың бірқатар министрліктерінде еңбекті
ғылыми негізде ұйымдастыру (НОТ) қызметтерінің жұмысына да белсенді
араласты (мысалы, Павлодар трактор зауытындағы).
Әлеуметтік жоспарлау мәселелері Қазақстанның облыс
орталықтарының басым көпшілігінде өткен ғылыми-практикалық конференциялар
мен семинарларда жиі-жиі көтеріліп отырды.
Жұмысшы табының мәселелерін зерттеумен қатар, социологиялық
зерттеулерде ауылдың әлеуметтік дамуы да маңызды орын алды. Жоғары оқу
орындарының ғалымдары 70-ші жылдардың ортасында Алматы, Көкшетау, Орал және
Целиноград облыстарының колхоз-совхоздарында зерттеулер жүргізді.
Белгілі бір тәжірибеге қол жеткізген республикамыздың
социологтары, әлеуметтік мәселелерге арналған бүкілодақтық ғылыми
конференцияларға белсенді түрде қатыса бастады. КСРО философиялық қоғамының
Қазақстан бөлімшесінің жанынан социологиялық секцияның негізі қаланды және
ол республикадағы социологиялық зерттеулердің басқарушы орталығына айналды.

Жоғарыда Қазақстандағы социологияның дүниеге келуін және оның
алғашқы онжылдықтардағы дамуын қысқаша сипаттап өттік. Одан кейінгі жылдары
қазақстандық социологтардың жұмысы кеңейіп (жаңа әлеуметтік топтар,
орталықтар құру), тереңдей (зерттеулер жүргізудің әдіснамасы мен
әдістемесін жетілдіру) түскен еді. Мәселен, 1797-1983 жылдары республиканың
бірқатар өндірістік және құрылыс кәсіпорындары мен совхоздарында
жүргізілген қайталама социологиялық зерттеулердің негізінде Қазақстан Ғылым
Академиясының Философия және құқық институты өмір салты, тұлғаның
дамуындағы жарыс рөлі, ҒТД-ның (НТР) адамның рухани әлеміне әсері,
идеологиялық процесті басқарудың әдіснамалық (методология) ұстанымдары,
адам факторының дүниетанымдық жақтары, тағы да басқа мәселелерге арналған
ірі ұжымдық монографиялар шығарды.
1987 жылы ҚазМУ-да социолгия кафедрасы құрылды және ол социолог-
мамандары дайындауда маңызды рөл атқара бастады.
Қарымды зерттеулер мен осы саладағы мамандарды дайындау ҚазМУ-мен қатар
Қазақ мемлекеттік транспорт академиясында, Қазақ экономикалық
университетінде, Абай атындағы Алматы мемлекеттік университетінде
жүргізіледі. Бірқатар басқа ЖОО-ның (ВУЗ) ғалымдары да социологиялық
зерттеулермен айналыса бастады. Ал республика социологтарның ішінен
философия ғылымдарының докторы, профессор Н.А.Айтовты ерекше атаған жөн.
Оның ғылыми еңбектері Қазақстаннан тысқары көптеген жерлерде белгілі. Ол
ресейлік және қазақстандық ір социолог болып табылады. Оның он,даған
монографиялық еңбектері бар және оның жоғары білікті маман-социологтарды
дайындауға қосқан үлесі аса зор.
Социологиялық зерттеулердегі біршама тоқыраудан кейін мемлекеттік
тәуелсіздікке қол жеткізген Қазақстан Республикасында бұл іс жылдам қалпына
келтіріле бастады.
Қазіргі кезде социологиялық зерттеулерді ЖОО-мен қатар, жаңадан
құрылған социологиялық ұйымдар жүргізеді. Мұндай зеттеулер жүргізетін
ұйымдар ішінде: Қазақстан Президентінің Ақпараттық-сараптамалық орталығы,
Стратегиялық зерттеулер институты, Қазақстан Даму институты, Еңбек және
әлеуметтік қорғау министрлігі жанындағы қоғамдық пікірді зерттеудің
Республикалық орталығы, Парламенттің социологиялық қызметтері, БРИФ
әлеуметтік және маркетингтік зерттеулер агенттігі (жеке) Біріккен ұлттар
ұйымы даму бағдарламасы, т.б.
Құрамына социологтар кіретін ақпараттық-сараптамалық орталықтар
облыстар мен ірі қала әкімшіліктерінің жанында жұмыс атқаруда. Өкінішке
орай, ол қызметкерлердің көпшілігінің осы саладағы кәсіби дайындығы жоқ.
Шетелдік ұйымдар мен қорлар Қазақстанда социологияның дамуына, атап
айтқанда, ғылыми еңбектерді басуға көп көмек көрсетуде, олардың ішіндегі
бастысы – Сорос қоры.
Қазақстан социологтарының соңғы кездерде жүргізген зерттеулерінің
нәтижелері туралы бірнеше мәлімет келтіре кетелік.
Соңғы жылдары Қазақстан даму институтының Әлеуметтік зерттеулер
орталығы ірі социологиялық зерттеулер жүргізді, олардың негізгі нәтижелері
түрлі ғылыми жинақтарда, журналдарда, есептерде жарияланды. Бұл ғылыми
мекеменің жүргізген зерттеулерінің негізгі бағыттары – саяси ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.