Саяси сананың функциялары мен формалары

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Қоғамның саяси жүйесі 2
Саяси сана, олардың негізгі элементтері, функциялары мен формалары 4
Саяси сананың функциялары мен формалары 9
Әдебиеттер 12

Қоғамның саяси жүйесі

Қоғамда бар саяси институтгардың жиынтығы оның саяси жүйесінің маңызды
буынын құрайды, бірақ бұл жүйе осы институттармен ғана шектеліп қоймайды.
Саяси функцияларды тек "таза саяси" мекемелер мен ұйымдар ғана атқармайды.
Оларды көптеген қоғамдық ұйымдар, соның ішінде көсіподақ, жастар,
ардагерлер және т.б. ұйымдар, сондайақ жазушыларды, суретшілерді,
сазгерлерді, кинематографистерді, журналистерді және сол сияқтыларды
біріктіретін ұйымдар да атқарады. Бұл ұйымдардың әрқайсысы қоғамдағы
белгілі бір әлеуметтік топтардың және жіктердің мүдделерін білдіреді әрі
қорғайды. Осымен байланысты олар да қоғамдағы саяси жүйенің белгілі бір
буынын құрайды.
Сайып келгенде, қоғамның саяси жүйесі мекемелер мен ұйымдардың
жиынтығы болып табылады. Өйткені олардың қызметі саяси сипат алған, яғни
олардың қызметі белгілі бір таптардың, басқа да әлеуметтік топтардың,
сондайақ ұлттық қауымдастықтардың саяси мүдделерін іс жүзіне асыруға
бағытталған. Бұл мекемелер мен ұйымдар аздықөпті біртұтас саяси жүйе құрып,
өзара байланысқан және өзара әрекет етеді.
Аталмыш жүйенің негізгі функцияларына әлеуметтік топтардың және ұлттық
қауымдастықтардың арасындағы, сондайақ мемлекет тер арасындағы кең
келемдегі саяси қатынастардың жиынтығын реттеу жатады. Осы қатынастардың
шеңберінде барлық әлеуметтік субъектілердің қызметі, олардың өз саяси
мүдделері үшін күресі, саяси қарсыластығы мен ынтымақтастығы іске асады.
Қоғамның саяси жүйесінің негізгі элементтеріне мыналар жатады:
— мемлекет органдары, оның заң шығарушы және атқарушы бөліктері;
— әскер;
—құқық қорғау органдары, ең алдымен сот, прокуратура, полиция;
— мемлекеттік арбитраж;
—саяси партиялар;
— саяси қозғалыстар;
—қоғамдық ұйымдар (кәсіподақтар, жастар, шығармашынық, т.б. сол сияқты
ұйымдар). Бұлардың қызметі белгілі бір әлеуметтік топтардың саяси
мүдделерін жүзеге асырумен байланысты болады. Сондықтан белгілі дәрежеде
саяси сипатқа ие болады.
Қоғамның саяси жүйесінің бүкіл осы элементтері экономикалық
қатынастардың негізінде пайда болып, өмір сүретін қоғамның әлеуметтіктаптық
құрылымын тікелей немесе жанама көрсетеді. Қоғамның саяси жүйесі өзіне тән
әлеуметтік-экономикалық және идеологаялық қатынастардың бүкіл жиынтығының
ықпалымен дамиды және ол аталған қатынастарға елеулі әсер етеді. Бұл ықпал
күші осы саяси жүйені жетілдіруге байланысты, сондайақ қоғам өмірінің әзге
де жақтары оның қалыптастырған өзара әрекет механизміне де төуелді.
Әлбетте, бұл өзара әрекеттер көбінекөп объективті факторлармен, ең алдымен
қоғам дамуының объективті зандарымен анықталады. Бірақ бұл жерде
субъективті фактор да біршама рол атқарады, соның ішінде саяси және
мемлекет қайраткерлерінің қоғам дамуындағы объективтік жағдайлардың
маңызын, әр түрлі әлеуметтік күштердің шынайы мүдделерін түсінуі мен санасу
іскерлігін айтуға болады және бұдан саяси жүйенің өмір сүруі мен дамуы,
оның қоғам өмірінің барлық жақтарына әсер ету тиімділігін арттыру
проблемаларын шешу келіп шығады.
Мемлекет — қоғамдық саяси жүйенің негізгі элементі. Бұл кездейсоқ
емес, өйткені саяси қатынастардағы ең басты мәселе билік туралы мәселе, ал
ол ең алдымен мемлекеттік мәселе. Осы биліктің тетіктерін қолдана отырып,
мемлекеттік органдар қоғамның саяси жүйесінің бүкіл басқа да буындарына
шешуші ықпал жасайды. Мемлекет ең алдымен зан шығарушы, атқарушы және сот
аппараты ретінде көрінеді. Ал олардың биліктері қоғамда үстемдік етуші
әлеуметтіктаптық күштердің қолында болады. Мемлекеттік аппарат билігінің
комегімен осы күштер қоғамда оздерінің саяси үстемдігін орнықтырады және оз
ырқын тек қана саяси салада ғана емес, әлеуметтікэкономикалық,
руханиадамгершілік, басқа қоғамдық қатынастарда да жүзеге асырады.
Қоғамның таптарға бөлінуінің нәтижесінде мемлекет пайда болды. Бұл
ережені әр түрлі бағыттағы бүгінгі әлеуметтанушылар мойындап отыр. Қоғамның
мемлекеттік ұйымдары бастапқыда қоғамның алғашқы мемлекеттік емес
ұйымдарынан біраз мәнді белгілері бойынша ерекшеленді. Олардың негізгілері:
биліктің пайда болуы, ол өзін бүкіл қоғаммен теңестірмеді, яғни бір
адам басқа адамдарға билік етті;
халықтың аумақтық бөлінуі, бұдан кейін қандастық байланыстар
есептелмеді;
өнімді еңбекпен айналыспайтын, басқаруды кәсіпке айналдырған адам
топтары қалыптасты, ягаи мемлекеттік аппарат пайда болды;
әр түрлі салықтар шықты .
Билеуші әлеуметтік күштер әрдайым мемлекетті барлық азаматтардың
мүдделерін қорғайтын орган есебінде көрсетуге тырысты және оны бүкіл
қоғамның тұрақтылығын сақтайтын факторы ретінде дәріптеп бақты. Бұл белгілі
деңгейге дейін шындыққа сай келеді, дәлірек айтқанда, бұл күштердің
мүдделері өзге таптар мен халық жіктерінің мүдделерімен сәйкес келгенге
дейін. Егерде олардың мүдделері қайшы келсе, онда билеуші күштер ең алдымен
өз мүдделерін қоғамның бүкіл қалған мүшелеріне таңып, іске асыруға
тырысады. Ол үшін бшіеуші күштер өз мүдделерін сол елдің бүкіл халқының,
бүкіл ұлттың немесе көп ұлтты қоғамның мүддесі етіп көрсетеді. Сөз жоқ, бұл
билеуші күштер өз билігін басқа саяси күштермен ымыраға келу жолымен де
орнатуы мүмкін.
Мемлекеттің мәні мен негізгі қызметі оның функцияларынан байқалады.
Бұл функцияларға мыналар жатады:
— қоғамда қайсыбір әлеуметтіктаптық күштердің үстемдігін
қамтамасыз ету;
сыртқы жаулардан елді қорғау;
— елдің экономикасының дамуына қандай да болсын ықпал жасау;
— рухани мәдениет пен идеологияны дамыту;
~ өзге елдермен сыртқы (елшілік, сауда, өнер, т.б.) байланыстар
орнату.
Аталмыш функциялардан басқа да мемлекеттің атқаратын міндеттері бар.
Мемлекет ұлттық интеграцияның маңызды құралы ретінде көрінетіндіктен ұлтты
қалыптастыру және ұлттық қатынастарды реттеуші функциясын, сонымен қатар
қоғам өміріндегі әлеуметтік саланың және халықты әлеуметтік қорғаудың
көптеген проблемаларын шешуге байланысты әлеуметтік функция да атқарады.
Әлбетте, мемлекеттің осы функцияларын тек қана таптық тұрғыдан
түсіндіру дүрыс болмас еді. Мемлекеттің көптеген әрекеті бүкіл халықтың
немесе қоғам мүшелерінің басым көпшілігінің мүддесі үшін жасалады. Бұл ең
алдымен елді қорғау, мемлекеттік деңгейде экологиялық проблемаларды шешу,
ұлттық салт-дәстүрлерді және мәдениетгі дамыту, т.е.с қатысты болып отыр.
Сонымен бірге оның әрбір функциясының шеңберінде мемлекеттің таптық және
жалпы әлеуметтік мәселелерінің өзара араласуы орын алады.

Саяси сана, олардың негізгі элементтері, функциялары мен формалары

Мемлекеттің құл иеленушілік, феодалдық, капиталистік, социалистік
тарихи типтерін ерекше бөліп айтуға болады. Мұндай белуге қоғамның сипаты
негіз болды, соның шеңберінде мемлекет қызмет атқарады. Мемлекеттің әрбір
типі өзіне сай мемлекеттік басқару формалары арқылы көрінеді. Ал мемлекетті
басқару формалары мемлекеттік билікті жүзеге асырудың ерекше тәсілі болып
саналады. Айталық, мемлекеттің құл иеленушілік типі деспоттық шығыстық
монархия, аристократия және демократиялық республика формасында; феодалдық
— сословиелік өкілдік және шексіз монархия формасында; капиталистік —
парламенттік және президенттік республика немесе конституциялық монархия
формасында; мемлекеттің социалистік типі — социалистік республика
формасында көрінді. Мемлекеттің формалары қандай да болсын қоғам дамуының
тарихи жағдайларымен, ұлттық салтдәстүрмен анықталады, сонымен қатар
қоғамдағы әлеуметтік, таптық күштердің арасалмағы, қайсыбір партиялардың
рөлі, тіптен жетекші мемлекет қайраткерлерінің рөлі сияқты факторлармен де
айқындалады.
Қазіргі кезде көпшілік азаматтардың мүдцесіне сай, қоғамда жүріп
жатқан процестерге мемлекеттік билік органдарының ықпал ету гиімділігін
арттыруға бағытталған қызметін жетілдіру туралы мәселе аса өткір қойылып
жүр. Ол үшін сол билік органдарының біліктілігі мен кәсіби деңгейін
артгыру, басшьглық стилін жетілдіру және қоғамды басқару ісінің барлық
деңгейінде бюрократиялық әдістерді қолдануды шектеу талап етіледі. Ең
бастысы бүкіл мемлекет органдары қызметінде шынайы демократизмді дамыту
болып табылады. Сонда ғана олар елдің ең үлкен жіктерінің мүддесін іс
жүзінде қорғай алатын болады. Заң шығарушы, атқарушы және сот биліктерінің
өзара әрекеттерін жетілдіру қажет, сонымен қатар бұдан басқа қоғамда
төртінші билік деп айтылып жүрген бұқаралық ақпарат құралдарының жұмысын
демократияландыру деңгейін арттыру керек, сонымен бірге азаматтардың
өмірін, арожданы мен абыройын, олардың мұліктік және саяси құқын қоргауға
арналған кұқық қорғау органдарының жұмысын жақсартқан жөн, соңдайақ
мемлекеттік басқарудың өзге де буындарының жұмысын дұрыс жолға қою қажет.
Бүгінде Қазақстанда бірнеше саяси партиялар мен қозғалыстар
қалыптасты. Бұл саяси плюрализмнің әлеуметтік-экономикалық базасын дамытуға
негізделген, коп укладты экономика қалыптастырған, өздерінің еңбегін жеке
меншік секторымен, бірлескен кәсіпорындармен, кооперацияның жаңа
формаларымен, т.е.с байланыстырған жаңа әлеуметтік топтарды дүниеге
келтірді. Елдің социалистік жол өнімді еңбекпен айналыспайтын, басқаруды
кәсіпке айналдырған адам топтары қалыптасты, яғни мемлекеттік аппарат пайда
бодцы; әр түрлі салықтар шықты .
Билеуші әлеуметтік күштер әрдайым мемлекетті барлық азаматтардың
мүдделерін қорғайтын орган есебінде көрсетуге тырысты және оны бүкіл
қоғамның тұрақтылығын сақтайтын факторы ретіңде дәріптеп бақты. Бұл белгілі
деңгейге дейін шындыққа сай келеді, дәлірек айтқанда, бұл күштердің
мүдделері өзге таптар мен халық жіктерінің мүдделерімен сәйкес келгенге
дейін. Егерде олардың мүдделері қайшы келсе, онда билеуші күштер ең алдымен
өз мүдделерін қоғамның бүкіл қалған мүшелеріне таңып, іске асыруға
тырысады. Ол үшін билеуші күштер өз мүдделерін сол елдің бүкіл халқының,
бүкіл ұлттың немесе көп ұлтты қоғамның мүддесі етіп көрсетеді. Сөз жоқ, бұл
билеуші күштер өз билігін басқа саяси күштермен ымыраға келу жолымен де
орнатуы мүмкін.
Мемлекеттің мәні мен негізгі қызметі оның функцияларынан байқалады.
Бұл функцияларға мыналар жатады:
—қоғамда қайсыбір әлеуметтіктаптық күштердің үстемдігін камтамасыз
ету;
сыртқы жаулардан елді қорғау;
—елдің экономикасының дамуына қандай да болсын ықпал жасау;
—рухани мәдениет пен идеологияны дамыту;
~ өзге елдермен сыртқы (елшілік, сауда, өнер, т.б.) байланыстар
орнату.
Аталмыш функцшшардан басқа да мемлекеттің атқаратын міндеттері бар.
Мемлекет ұлттық интеграцияның маңызды құралы ретінде көрінетіндіктен ұлтты
қалыптастыру және ұлттық қатынастарды реттеуші функциясын, сонымен қатар
қоғам өміріндегі әлеуметтік саланың және халықты әлеуметтік қорғаудың
көптеген проблемаларын шешуге байланысты әлеуметтік функция да атқарады.
Әлбетте, мемлекеттің осы функцияларын тек қана таптық тұрғыдан
түсіндіру дүрыс болмас еді. Мемлекеттің көптеген әрекеті бүкіл халықтың
немесе қоғам мүшелерінің басым көпшілігінің мүддесі үшін жасалады. Бұл ең
алдымен елді қорғау, мемлекеттік деңгейде экологиялық проблемаларды шешу,
ұлттық салтдөстүрлерді және мәдениетті дамыту, т.с.с қатысты болып отыр.
Сонымен бірге оның әрбір функциясының шеңберінде мемлекеттің таптық және
жалпы әлеуметтік мәселелерінің өзара араласуы орын алады.
Мемлекеттің құл иеленушілік, феодалдық, капиталистік, социалистік
тарихи типтерін ерекше бөліп айтуға болады. Мұндай бөлуге қоғамның сипаты
негіз болды, соның шеңберінде мемлекет қызмет атқарады. Мемлекеттің әрбір
типі өзіне сай мемлекеттік басқару формалары арқылы көрінеді. Ал мемлекетті
басқару формалары мемлекеттік билікті жүзеге асырудың ерекше тәсілі болып
саналады. Айталық, мемлекеттің құл иеленушілік типі деспоттық шығыстық
монархия, аристократия және демократиялық республика формасында; феодалдық
— сословиелікөкілдік және шексіз монархия формасында; капиталистік —
парламенттік және президенттік республика немесе конституциялық монархия
формасында; мемлекеттің социалистік типі социалистік республика формасында
көрінді. Мемлекеттің формалары қандай да болсын қоғам дамуының тарихи
жағдайларымен, ұлттық салтдәстүрмен анықталады, сонымен қатар қоғамдағы
әлеуметтік, таптық күштердің арасалмағы, қайсыбір партиялардың рөлі, тіптен
жетекші мемлекет қайраткерлерінің рөлі сияқты факторлармен де айқындалады.
Қазіргі кезде көпшілік азаматтардың мүддесіне сай, қоғамда жүріп
жатқан процестерге мемлекеттік билік органдарының ықпал ету гиімділігін
арттыруға бағытталған қызметін жетілдіру туралы мәселе аса өткір қойылып
жүр. Ол үшін сол билік органдарының біліктілігі мен кәсіби деңгейін
арттыру, басшылық стилін жетілдіру және қоғамды басқару ісінің барлық
деңгейінде бюрократиялық әдістерді қолдануды шектеу талап етіледі. Ең
бастысы бүкіл мемлекет органдары қызметінде шынайы демократизмді дамыту
болып табынады. Сонда ғана олар елдің ең үлкен жіктерінің мүддесін іс
жүзінде қорғай алатын болады. Заң шығарушы, атқарушы және сот биліктерінің
өзара әрекеттерін жетілдіру қажет, сонымен қатар бұдан басқа қоғамда
төртінші билік деп айтылып жүрген бұқаралық ақпарат құралдарының жұмысын
демократияландыру деңгейін арттыру керек, сонымен бірге азаматтардың
өмірін, ар-ожданы мен абыройын, олардың мұліктік және саяси құқын қорғауға
арналған кұқық қорғау органдарының жұмысын жақсартқан жөн, сондайақ
мемлекеттік басқарудың өзге де буындарының жұмысын дүрыс жолға қою қажет.
Бүгінде Қазақстанда бірнеше саяси партиялар мен қозғалыстар
қалыптасты. Бұл саяси плюрализмнің әлеуметтік-экономикалық базасын дамытуға
негізделген, көп укладты экономика қалыптастырған, өздерінің еңбегін жеке
меншік секторымен, бірлескен кәсіпорындармен, кооперацияның жаңа
формаларымен, т.е.с байланыстырған жаңа әлеуметтік топтарды дүниеге
келтірді. Елдін социалистік жолмен дамуын қолдайтын қоғамдағы жіктер де өз
партиялары мен қозғалыстарын құрды.
Қазіргі Қазақстан қоғамында экономика мен әлеуметтік-саяси салада әр
түрлі бағыттардың күресі оның саяси жүйесінің тыныс-тіршілігіне сөзсіз әсер
етеді.
Қоғамның саяси жүйесін демократияландыру мен құқықтық мемлекет үшін
күрес жағдайында қоғамдағы жоғары билік заңға бағынады, барлық саяси күштер
өз бағдарламаларын жариялауға және оларды жүзеге асыру үшін күресуге құқы
бар. Осындай жағдайда қоғамның прогресивті саяси күштері саяси жүйенің
басты буындары қызметінің тиімділігін арттыру үшін күресуде. Сол буындар
негізінде Қазақстанда көпшілік халықтың мүддесіне сай келетін шынайы
демократияланған саясимемлекеттік құрылыс құруға ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.