Стандарттарды мемлекеттік қадағалау

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

8. 5. Стандарттарды мемлекеттік қадағалау

Стандарттарды мемлекеттік қадағалау өнеркәсіпте, өндірістік және ғылыми-өндірістік бірлестіктерде, ғылыми-зерттеу және жобалық-конструкторлық мекемелерде, транспорт және сауда мекемелерінде, білім беру және медицина салаларында, тағы да басқа қоғамдық ұйымдарда жүргізіледі.

Мемлекеттік қадағалауда өнімнің барлық түрі жатады; кәсіпорындар мен ұйымдардың стандарттау, метрология және өнім сапасын басқарудың кешендік жүйесін енгізу барысындағы іс-әрекеттері қадағаланады.

Стандарттарды енгізу және оларды бұзбай орындаудағы кемшіліктерді анықтап қана қоймай, мемлекеттік қадағалау, сонымен қатар, кәсіпорындар мен ұйымдарға сапалы өнім өндіру жөніндегі шараларды жасап, іске асыруда нақты көмек көрсетеді. Қажет болған жағдайда мемлекеттік қадағалау арқылы техникалық, технологиялық, нормативтік құжаттарды (стандарттар мен техникалық шарттарды) қайта қарауға ұсыныстар жасауға мүмкіндік туады.

Мемлекеттік қадағалау Мемлекеттік стандарт органдарымен, стандарттау және метрология орталықтарымен, мемлекеттік қадағалау лабораторияларымен іске асырылады. Кәсіпорындардағы стандарттауды тексеруде онда стандарттау органдарының (бөлім, бюро, топ) бары не жоғы, органдардың құрылымы, штат кестесі, мамандармен қамтамасыз етілуі анықталынады.

Кәсіпорынның жұмысына қатысты стандарттар, оларды енгізудің ұйымдастыру-техникалық шаралары, стандарттау жұмыстарының жоспары, оның мемлекеттік жоспарға мазмұны мен орындалу мерзімі жағынан сәйкестігі, жоспардың орындалуы тексеріледі.

Стандарттау бюросында кәсіпорынның қызметіне сай мемлекеттік стандарттардың болуы, оларға өзгертулердің уақытылы енгізілуі, кәсіпорынның барлық бөлімшелерінің тиісті стандарттармен, нормативтік-техникалық құжаттармен қамтамасыз етілуі тексеріледі.

Тексеру нәтижесі туралы акт жасалып, онда техникалық құжаттармен метрологиялық қамтамасыз етуді тексеру туралы мәліметтер келтіріледі.

Дайындалған акт, тиісті шаралар қолданылуы үшін, тексерілген кәсіпорын бағынатын министрліктерге жіберіледі.

Мемлекеттік стандарт органдары тексеру нәтижесін іске асыру үшін мынадай шаралар жүргізеді:

тексеру барысында нормативтік -техникалық құжаттардан ауытқу байқалған жағдайда тексерілген өнімнің партиясын кәсіпорынның іске асыруына (сатуына, таратуына) тыйым салынады;
егер ауытқу жүйелі түрде қайталанып отырған болса, онда өнімнің тексерілген түрін (типін, маркасын, моделін) іске асыруға анықталған кемшіліктер жойылғанша тыйым салынады;
кәсіпорынның техникалық құжаттарында стандарттардың және техникалық шарттардың талаптары бұзылған жағдайда мемлекеттік стандарт мұндай құжаттарды кәсіпорынға беруге қатесін түзеткенше тыйым салынады;

Жоғарыда көрсетілген шаралармен қатар, стандартқа сай келмейтін өнімдерді шығарғаны үшін кәсіпорындар мен мекемелерге экономикалық жаза (санкция) қолдануға мемлекеттік стандарт органдарының құқығы бар. Жарамсыз өнімдерді іске асырудан табылған пайда бюджетке өткізіліп, кәсіпорынның сол өнімді шығару туралы жоспары есептен алынып тасталады.

Өнімді іске асыруға тыйым салу мен экономикалық жаза қолданудан басқа, сапасыз өнімді шығару мен стандарттан ауытқу тоқталмаған жағдайда тексерудің нәтижесі прокуратура, халықтық бақылау, мемлекеттік банк, Мемлекеттік арбитраж органдарына тиісті қолдану үшін жіберіледі.

Кәсіпорындарда метрологиялық тәртіп бұзылған жағдайда техникалық талаптарға сай келмейтін, уақытында тексерілмеген өлшем құралдары айналымнан шығарылып, басқа өлшем құралдарды тексеру жұмысы жүргізіледі.

Ерекше көңіл аударатын нәрсе, мемлекеттік қадағалау органдары тәуелсіз органдар, олардың қызметіне шек қойылмайды, халық шаруашылығының барлық салаларында өндіріс пен нарық жоспарларының ешқандай әсерінсіз жұмыс жүргізеді, сондықтан бұл органдар бақылау дүйесінде ерекше орын алады.

8. 6. Стандарттаудың әлеуметтік маңызы

Еңбек қауіпсіздігі туралы стандарттар (ЕҚС) . Еңбек қауіпсіздігі жүйесін жасап оны енгізу арқылы өндірісте жарақат алуды және кәсіптік ауыруларды азайтуға, адам денсаулығын сақтап, оның еңбекке қабілетін жақсартуға болады.

Еңбек қауіпсіздігі жүйесі бірнеше стандарттардан тұрады. Машиналар, приборлар, құрал -жабдықтар, материалдар, заттар жөніндегі көптеген стандарттар мен техникалық шарттарда қауіпсіздік туралы талаптар белгіленген. Мұндай стандарттарды жасауға Денсаулық сақтау министрлігі, мемлекеттік қадағалау органдары, өнеркәсіп және құрылыс министрліктері қатысады.

Еңбек қауіпсіздігі жүйесі мынадай іс-шараларды белгілейді:

еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз етуді ұйымдастыру жұмыстарының талаптары;
өндірістің қауіпті және зиянды факторларына қойылатын талаптар мен нормалар;
өндіріс құрал -жабдықтары қауіпсіздігінің талаптары;
өндіріс процесі қауіпсіздігінің талаптары;
жұмысшылардың қорғаныс құралдарына қойылатын талаптары;
өндіріс ғимараттары мен құрылыстарына қойылатын талаптар;

Стандарттарда өндірістің қауіпті және зиянды факторларының рұқсат етілген шекті параметрлері мен сипаттамалары белгіленеді, олардың түрлері, қорғану және бақылау әдістері көрсетіледі.

Қауіпсіздік сақтау тәртіптері стандарттар мен техникалық шарттардың «Техникалық талаптар» бөліміне кіргізілген. Пайдалану, тасымалдау, сақтау қауіпсіздігінің талаптары, сондай -ақ, сол талаптардың орындалуын бақылау тәсілдері стандарттар мен техникалық шарттардың тиісті бөлімдеріне кіргізілген.

Шикізаттар, материалдар және химиялық заттардың стандарттарында бұл заттардың токсикологиялық (улы) қасиеттері, адам ағзасына әсері, жұмыс орнының ауасы мен суындағы рұқсат етілген мөлшерлері, мұндай мөлшерлерді анықтау әдістері белгіленеді. Заттардың қауіпті және зиянды әсерінен жұмыскерлерді қорғаудың шаралары мен құралдары да стандарттармен беріледі.

Өрт техникасы және өрт сөндіру құралдарына қойлатын талаптар да стандартта белгіленеді.

Еңбек қауіпсіздігі жүйесінің стандарттары ылғида жетілдіріліп, әрекеттегі стандарттар қайта қаралып, жаңа стандарттар жасалынып отырады. Еңбек қауіпсіздігінің қызметі әсіресе жаңа техниканы енгізумен байланысты кеңейе түседі. Мысалы, лазер қауіпсіздігі, робот қауіпсіздігі, роботтанған технология қауіпсіздігі, ионданған және инфрақызыл сәулелерден, гидравликадан, жоғары температура және жоғары қысым құралдарынан сақтану қауіпсіздігінің стандарттары.

Табиғат қорғау және табиғи қорларды пайдалануды жақсарту жөніндегі стандарттар жүйесі. Табиғатты қорғау және табиғи қорларды пайдалануды жақсарту жөніндегі стандарттар жүйесінің негізгі мақсаты -адам әрекеті мен қоршаған табиғи ортаның тиімді байланысын белгілеу. Адам мен табиғат арасында дұрыс әрекеттесу болған жағдайда ғана табиғат байлығын ұтымды пайдалануға, өндірістің дамуы мен қоршаған орта арасындағы тепе -теңдікті сақтауға болады. Стандарттаудың бұл жүйесінде бір -бірімен өзара байланысқан мемлекеттік стандарттардың жиыны бар. Бұл стандарттар қоғамның іс -әрекетінің табиғатқа, адам денсаулығына тигізетін зиянды әсерін бодырмауға бағытталған. Табиғат қорғаудың стандарттарына суды қорғау және пайдалану стандарты, атмосфераны қорғау стандарты, топырақты қорғау және пайдалану стандарты, жерді пайдалануды жақсарту стандарты, жануарлар мен өсімдіктерді қорғау стандарты, жер беті көрінісін өзгертуді қорғау стандарты, жер қойнауын қорғау және пайдалану стандарттары жатады.

Стандарттарда табиғи объектілердің күй -жайын анықтаудың, ластаушы заттардың рұқсат етілген мөлшерін есептеудің тәсілдері, сондай -ақ, табиғи ортаны ластанудан сақтауға арналған қондырғылар мен құрал -жабдықьарға қойылатын талаптар белгіленеді.

Сөйтіп, табиғатты қорғау мәселелері стандарттау жүйесінде маңызды орын алады. Табиғат қорғау жөніндегі стандарттарды әрі қарай жетілдіру кешенді стандарттау бағдарламасына сай жүргізіледі. Елді жерлердің ауасының, суының сапасын, көмір қышқыл газының және автокөліктерден бөлінетін көмірсутектердің мөлшерін тексеру әдістерінің стандарттары жүйелі түрде қайта қарастырылып отыруы тиіс. Стандарттауды жетілдіру жүйесіндегі тағы бір мәселе ауадағы, судағы, топырақтағы зиянды заттарды анықтаудың өте дәл инструменталдық әдістерін жасау болып табылады, сол арқылы табиғат байлығын сақтауға, қалпына келтіруге және үнемді пайдалануға тиімді жол ашылады.

8. 7. Стандарттаудың өнім сапасын көтерудегі рөлі

Өнімді аттестациялау. Өнімнің техникалық деңгейі мен сапасын көтерудің маңызды жолы сапа категориялары бойынша аттестациялау болып табылады. Аттестациялау сапаны жақсарту жолдарының, кәсіпорынның, ұйымның, тағы басқа бірлестіктердің жұмыстарына баға берудің ұйымдастыру -техникалық негізі болып саналады.

Өнімді сапа категориясы (сапа дәрежесі) бойынша аттестациялау техникалық прогрестің әсерінен бұрынғы өнімдердің ескіріп, жаңа өнімдердің қажеттілігінің тууымен байланысты. Өндірілетін өнімдердің ерте ме, кеш пе, әйтеуір бір кезеңдерде сапасының төмендеп, қолданысқа жарамдылығы азаятыны белгілі.

Өнеркәсіп өнімдерінің аттестациясы сапаның екі категориясы -жоғары және бірінші категориялар бойынша жүргізіледі. Осы категориялар бойынша өтпеген өнімдер өндірістен алынып тасталады.

Сапаның жоғары категориясына жататын өнімдер мынадай талаптарға сай болуы қажет:

техникалық -экономикалық көрсеткіштері жағынан әлемдік не одан жоғары деңгейде болуы керек;
халық шаруашылығында техникалық прогресті көрсетуі керек;
еңбек өнімділігінің өсуін, материалды, отынды және энергияны үнемдеуді қамтамасыз етуі керек;
әлемдік нарықтағы бәсекелестікке сай болуы керек;

Бірнші категорияның өнімдері оларды өндірудің стандарттарына, өнімнің нормативтік -техникалық құжатындағы талаптарға сай болуы қажет.

Аттестациялауға жатпайтындар:

өнеркәсіптік өңдеуден өтпеген өнімдер;
тек ел қорғанысына қажетті өнімдер;
өндірістен алынып тасталған өнімдер үшін қосалқы бөлшектер, бұйымдар;
тамақ өнімдері;
медицинаға қажетті өнімдер;
парфюмерлік -косметикалық тауарлар;
қолмен істелген әшекейлік бұйымдар;
көркемдік кәсіптік бұйымдар;
кітап өнімдері мен өнер туындылары;
орағыш ыдыстар мен заттар.

Жаңадан шығарылатын өнімдерді аттестациялау шығарылғаннан бастап бір жылдан кейін, ал өте күрделі өнімдер болса, екі жылдан кейін жүргізіледі. Аттестациялаудың нақты мерзімі өнімнің қабылдану құжаттары бекітілгеннен бастап саналады.

Кейбір кәсіпорындардың өнімдерін олардың өндірілуі кезінде аттестациялайды, бұл жағдайда өндіру процесінің сапасы тексеріледі.

Мемлекеттік аттестациялау комиссиясы (МАК) тұтынушы және сұраныс жасаушы органдардың министрлігінің, өнім өндірушілер министрлігінің тәжірибелі мамандарынан құралады. Комиссия құрамына Мемлекеттік стандарттың, сыртқы және ішкі сауда министрліктерінің өкілдері кіреді. Еңбек қауіпсіздігі мен денсаулық сақтау талаптарына байланысты өнімдер үшін комиссия құрамында кәсіподақ ұйымдарының болуы қажет.

Айта кететін жай, комиссия құрамына аттестацияланатын кәсіпорынның өкілдері кірмейді. Мемлекеттік аттестациялау комиссиясының өнімді сапа категориясына қарап аттестациялауының мақсаты -жоғары категориялы өнімдердің әлемдік жоғары үлгілерге сай келетінін, ал бірінші категориялы өнімдердің халықтың қазіргі замандағы талаптарына сай келетінін анықтау болып есептеледі.

Комиссия нормативтік -техникалық құжаттардың стандартқа сәйкестігін тексереді, жүргізілген сынақ жұмыстарының нәтижесін зерттейді. Өнімдерді сынау аттестациялаудың негізгі шарты болып табылады.

Көрсетілген талаптардың барлығы орындалған жағдайда берілген өнім аттестациядан өтті деп есептелінеді.

Тексерілген өнімге белгілі бір сапа категориясын беру туралы МАК -тың шешімі мемлекеттік стандарт органдарында тіркеледі.

8. 8. Өнеркәсіп өнімдерін сертификаттау

Қазіргі кезде өнеркәсіп өнімдерін сертификаттауға көп көңіл бөлінеді. Өнімдерді сертификаттау арқылы олардың сапасын арттырады, ішкі және сыртқы саудадағы бәсекелестігін өсіреді.

Европалық экономикалық комиссияның (ЕЭК) анықтамасы бойынша, сертификаттау деп «өнім немесе қызмет түрлерінің белгілі стандарттарға және техникалық шарттарға сай екендігін сәйкестік сертификат немесе сәйкестік белгі арқылы растауды» айтады, басқаша айтқанда, сертификаттау -өнімнің стандартқа немесе басқа да нормативтік -техникалық құжаттарға сай екендігінің кепілдігі.

Халықаралық тәжірибеде сертификаттаудың екі түрі қабылданған: 1) сертификаттау (немесе «өндірушінің мәлімдемесі»), 2) «үшінші жақ тарапынан» сертификаттау.

Сертификаттаудың бірінші түрі көбінесе АҚШ пен Канадада көп тараған; мұнда өндіруші өнімін өзі сынап, өнімнің стандарнтқа сай екендігі туралы сертификаттар толтырып немесе сертификат белгісін қойып мәлімдейді. Бұл жағдайда өнім қандай сынақтардан өткізілгені туралы ақпараттар тұтынушыларға беріледі.

«Үшінші жақ тарапынан» сертификаттау сертификаттаудың көбірек тараған түрі. Мұнда өнімді сынақтан өткізуді және сертификаттауды өндірушілер мен тұтынушыларға тәуелсіз әділетті органдар жүргізеді; әдетте мұндай орган сынақтың ресми орталықтары (лаборатория, институт) немесе стандарттау ұйымдары болады.

Сертификаттау жүйесі халықаралық, ұлттық, фирмалық стандарттарға және техникалық шарттарға негізделеді. Өнеркәсібі дамыған елдердің сертификаттау жүйесіне мүдделігі арқасында сертификаттау мен сертификаттау жұмысының кеңеюі туралы ЭЕК, ООН, ИСО және МЭК сияқты халықаралық ұйымдарда халықаралық келісімдер жасалынған.

ИСО-да сертификаттау туралы арнайы Комитет (СЕРТИКО) құрылды. Бұл комитет «Үшінші жақ тарапынан сертификаттау жүйесі және оған сәйкес стандарттар туралы ИСО/МЭК принциптерінің кодексі» деп аталатын әдістемелік ұсыныстар жасаған. СЕРТИКО қызметінің стандарттаудың ұлттық жүйесін дамытуда және сынақ жұмыстарын жүргізетін лабораториялардың біліктіліктерін бақылау әдістерін жасауда маңызы өте зор.

Еуропада сертификаттаудың 200-ден астам халықаралық келісімдері бар, олар сертификаттауға жауапты ұлттық ұйымдардың арасындағы келісімдер. Электротехникалық жабдықтарды сертификаттау туралы Халықаралық комиссияның (СЕЕ) және сертификаттаудың Халықаралық жүйесінің (МЭК) аумағында және басқа да салаларда көп келісімдер жасалынды.

Өнім сапасын бақылауда сынақ жұмыстарының маңызы үлкен. Өнімді сынаудың мемлекеттік жүйесі сынақ жүргізудің ретін, сынақ жүргізетін орталықтарды мамандандыруды белгілейді; сынақты арнайы бекітілген ұйымдар мен кәсіпорындар жүргізеді.

Мемлекеттік сынақтың негізгі мақсаты -өнім сапасының көрсеткіштері туралы ақиқат және анық мәліметтер алу және мына шешімдерді қабылдау:

өнімді өндірісте өндіру;
көптеп өндіруді игеруді аяқтау;
көптеп өндіруді жалғастыру;
аттестациялау нәтижесінде өнімге сапа категориясын беру;
өнімді экспорт үшін өндірудің мүмкіндігі;
өнімді импортаудың мақсатқа сәйкестігі;

Мемлекеттік сынақ жүйесі мынадай сынақ түрлерін жүргізеді:

қабылдау;
сапаны бағалау;
инспекциялау (тексеру) ;
аттестациялау;
сертификаттау;

Мемлекеттік сынақ жүйесінің техникалық негізі -сынақ құралдары, оның ішінде сынақ жүргізетін жабдықтар, өлшем құралдары тағы басқа қажеттіе техникалық құралдар.

Мемлекеттік сынақ жүйесінің нормативтік -әдістемелік құжаттары мыналар:

-мемлекеттік сынақтың ұйымдастыру-әдістемелік, нормативтік -техникалық негізін белгілейтін стандарттар;

-өнімді зерттеу және өндірісте өндіру жүйесінің стандарттары;

-өлшем бірегейлігін қамтамасыз етудің мемлекеттік жүйесінің стандарттары;

-өнімге, оны сынауға қойылатын талаптарды белгілейтін нормативтік -техникалық және техникалық құжаттар;

-сынақ құралдарына, оларды пайдалануға қойылатын талаптарды белгілейтін нормативтік -техникалық құжаттар.

8. 9. Өлшем бірегейлігін қамтамасыз етудің мемлекеттік жүйесінің

(ӨМБЖ) стандарттары

Өлшем бірегейлігін қамтамасыз етудің мемлекеттік жүйесінің (ӨМБЖ) стандарттары метрологиялық қамтамасыз етудің нормативтік базасы. Метрологиялық қамтамасыз ету деп өлшемнің бірегейлігі мен дәлдігін сақтаудың ғылыми және ұйымдастыру негіздерін, техникалық құралдарын, ережелері мен нормаларын белгілеп қолдануды айтады. Метрологиялық қамтамасыз етуді стандарттаудың басты мақсаттары мыналар:

- елімізде метрологиялық қамтамасыз ету жүйесін жетілдіру, физикалық шама бірліктерінің мемлекеттік эталондарын және аса дәл өлшемдердің әдістері мен құралдарын жасап жетілдіру;

- өнімді жобалау мен өндірудің нормаларын, талаптарын және әдістерін белгілеу;

- құжаттардың, оның ішінде біркелкіленген (унифицирленген) құжаттардың бірыңғай жүйесін белгілеу;

- терминдер мен белгілеулердің бірыңғай жүйесін жасау;

- өнім сапасы көрсеткіштерінің, өнімді бақылау мен сынау әдістерінің біркелкі жүйесін анықтау;

- өлшем бірегейлігін қамтамасыз ету жұмыстарының орындалу тәртіптерін белгілеу;

- халық шаруашылығы талаптарындағы өзгерістерге сай, заң шығарушы метрологияның ережелеріне өзгерістер мен қосымшалар енгізу;

- заң шығарушы метрологияның ережелерінің халық шаруашылығының барлық саласында орындалуын бақылау;

- метрологиялық қызметтің мемлекеттік органдарының өлшем бірегейлігін сақтау жөніндегі құқықтары мен міндеттерін белгілеу;

Мемлекеттік стандарттармен қоса ӨБМЖ-нің құрамына салалық, аумақтық стандарттар және техникалық шарттар, нормативтік-техникалық құжаттар кіреді.

ӨБМЖ базалық құжаттарды белгілейді; өлшем құралдары мен өлшем түрлерінің стандарттары базалық құжаттардың негізінде жасалынады. Базалық стандарттар тек мемлекеттік. Бұрынғы КСРО-да базалық стандарттар ретінде ГОСТ 8. 417-81 (ст. СЭВ 1052-78) «ГСИ. Физикалық шама бірліктері», ГОСТ 8. 372-80 «ГСИ. Физикалық шама бірліктерінің эталондары» және ГОСТ 8. 381-80 (ст. СЭВ 403-76) «ГСИ. Эталондар. Өлшем қателерін көрсету тәсілдері» болды.

Базалық стандарттардың бір тобы өлшем құралдарының метрологиялық сипаттамаларын нормалаудың ретін белгілейді. Олар ГОСТ 8. 009-84 «ГСИ. Өлшем құралдарының нормаланған метрологиялық сипаттамалары», ГОСТ 8. 401-80 «ГСИ. Өлшем құралдарының дәлдік кластары. Жалпы талаптар», және ГОСТ 8. 256-77 «ГСИ. Аналогтық өлшем құралдарының динамикалық сипаттамаларын нормалау және анықтау. Жалпы ережелер».

Өлшемді әзірлеу мен орындау ережелерінің базалық стандарттары ГОСТ 8. 010-72 «ГСИ. Өлшем жүргізу әдістемелерін сипаттаудың және аттестациялаудың жалпы талаптары» және ГОСТ 8. 001-80 (ст. СЭВ 1708-79) «ГСИ. Өлшем құралдарына мемлекеттік сынақ жүргізудің ұйымдастырылуы мен тәртібі». Осы топқа жататын тағы бір базалық стандарт ГОСТ 8. 326-89 «ГСИ. Стандартталмаған өлшем құралдарын жасауды, дайындауды және пайдалануды метрологиялық қамтамасыз ету. Негізгі ережелер».

Өлшем құралдарын жасау мен қолдануды метрологиялық қадағалаудың стандарттары ГОСТ 8. 002-86 «ГСИ. Өлшем құралдарын мемлекеттік қадағалау. Негізгі ережелер», ГОСТ 8. 513-84 «ГСИ. Өлшем құралдарын тексеру. Тексерудің ұйымдастырылыу мен реті». Метрологияның ары қарай дамуы, тәжірибелік-конструкторлық және жобалау жұмыстарының тиімді болуы материалдар мен табиғат байлығын үнемдеу үшін физикалық тұрақтылар мен заттардың қасиеті туралы мәліметтердің маңызы зор. Бұл саладағы барлық стандарттар ГОСТ 8. 310-78 «ГСИ. Стандарттық анықтамалық мәліметтер туралы мемлекеттік қызмет. Негізгі ережелер», ГОСТ 8. 344-79 «ГСИ. Стандарттық анықтамалық мәліметтер. Физикалық тұрақтылар және заттар мен материалдардың қасиеті туралы мәліметтерді аттестациялаудың тәртібі», ГОСТ 8. 315-78 «ГСИ. Стандартты үлгілер. Негізгі ережелер», ГОСТ. 8. 316-78 «ГСИ. Мемлекеттік стандарттық үлгілерді аттестациялау және бекіту».

Қалған мемлекеттік стандарттар ӨБМЖ-нің жұмыстық құжаттарына жатады, олар төрт топқа бөлінеді:

Мемлекеттік эталондар және мемлекеттік тексеру жүйесінің стандарттары; олардың барлығы ГОСТ 8. 057-80 және ГОСТ 8. 061-80 дейтін базалық стандарттарға сәйкес.
Өлшем және өлшем приборларын тексерудің әдістері мен құралдарының стандарттары. Стандарттың бұл тобы өлшем құралдарына қойылатын техникалық талаптарды көрсетеді.
Өлшем дәлдігі нормаларының стандарттары.
Өлшем жүргізудің типтік әдістемелерінің стандарттары.

Мемлекеттік стандарттар өндірілетін өнімге, технологиялық процестің және өндірістің ерекшеліктеріне байланысты жаңартылып, дәлдендіріліп отырады. ӨБМЖ-нің нормативтік базасы мына бағыттарда жетілдіріледі:

метрологияның ережелері мен нормаларын белгілейтін және стандарттау объектілерін (эталондар, стандарттық үлгілер, мемлекеттік сынақ) тұтас қамтитын ГОСТ-ларды жасау;
стандарттарды эталондарға және тексеру схемаларына ауыстыру;
стандартарды өлшем жүргізудің әдістемелеріне ауыстыру бағыттары;

8. 10. Параметрлік стандарттаудың математикалық негізі

Өндірілетін өнімдердің (бұйымдар, заттар, т. с. с) типтері, параметрлері және размерлері параметрлік стандарттармен белгіленеді. Параметрлерді, размерлерді параметрлік стандарттаудың тәсілі өнеркәсіптің әр түрлі саласы үшін өте қолайлы. Өнімнің номенклатурасының қисынсыз көп болмауына, қосалқы бөлшектерді унификаттау, оларды пайдалану мен жөндеу жұмыстарына параметрлік стандарттау арқылы қолайлы жағдай туғызылады. Бұл, әрине, халық шаруашылығы үшін экономикалық тиімділікті арттырады.

Параметрлік стандарттаудың мәні мынада. Мәселен, сериялы өндірілетін өнімдердің параметрлері мен размерлері қалай болса солай белгіленбейді, олар «ерекше сандар қатарына» сәйкес белгіленеді. Ерекше сандар қатары деп басқа сандармен салыстырғанда ерекше бағаланған (ерекше таңдалған) сандарды айтады. Ерекше бағаланған сандарды пайдалану процесіне көптеген мысалдар келтіруге болады, мысалы, киімнің және аяқ киімдердің размерлері, шегенің ұзындығы, болттар мен гайкілердің диаметрлері, таразы тастары массаларының номиналды мәндері, машиналардың қуаты, т. с. с. Ерекше сандарды пайдаланудың нәтижесі ретінде заттар мен бұйымдардың размерлері, параметрлері арасында келісімділік болатынын, соған байланысты біртектес бұйымдар, бөлшектер (мысалы, қосалқы бөлшектер) бір-бірін алмастыра алатынын, өндірістің автоматтандырылуы мен механикаландырылуын, өндірілетін өнімнің сапасы өсіп, саны көбейетінін, өндірісте еңбек өнімділігі мен тиімділіктің артатынын келтіруге болады.

Ерекше таңдалған сандар белгілі бір математикалық заңдылықтарға бағынады. Ерекше сандардың ең қарапайым қатары арифметикалық прогрессия негізінде құрылады, яғни қатардағы әрбір көрші тұрған екі санның айырмасы (прогрессия айырымы) тұрақты болады. Мысалы, төмендегі қатарлар арифметикалық прогрессия қатарлары:

А) айырмасы 1-ге тең, өсіп отыратын қатар;

1-2-3-4-5-6-7- . . . ,

Б) айырмасы 2-ге тең, өсіп отыратын қатар:

1-3-5-7-9-11-13- . . . ,

В) айырмасы 0, 1-ге тең, кеміп отыратын қатар:

1-0, 9-0, 8-0, 7-0, 6- . . .

Арифметикалық прогрессияның кез келген мүшесін мына формула бойынша есептеп табуға болады:

a _n =a ₁ +d(n-1) , (8. 1)

мұнда a ₁ -прогрессияның бірінші мүшесі, d - прогрессия айырымы, n - табылатын мүшенің номірі.

Арифметикалық прогрессияға негізделген ерекше сандар қатары параметрлік стандарттарда сирек қолданылады, бірақ мұндай стандарттар бар. Мысалы, аяқ киім размерлерінің, тербеліс подшипниктері диаметірінің стандарттары.

Арифметикалық прогрессия қатарының артықшылығы оның қарапайымдылығында, бірақ кемшілігі де бар. Кемшілігі -сандардың салыстырмалы айырымдарының біркелкі еместігінде. Мәселен, прогрессия айырымы 1-ге тең қатарда екінші мүшенің 1-шіден артықтығы 100%, оныншы мүше тоғызыншыдан 11%-ға үлкен, ал жүзіншісі тоқсан тоғызыншыдан бар болғаны 1%-ға артық. Сөйтіп, үлкен мәндер бірінен соң бірі кіші мәндерге қарағанда көбірек кездеседі, бұл ылғи да тиімді бола бермейді және халық шаруашылығының қажеттілігіне сай келмейді.

Бұл кемшілікті болдырмас үшін сатылы -арифметикалық прогрессияны қолданады, мұндай прогрессияны, мысалы, ақша құндылығы жасайды:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.