Салық ұғымы, оның мәні мен атқаратын қызметтері

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР:

Кіріспе.

І. Салық ұғымы, оның мәні мен атқаратын қызметтері

ІІ. Салықтардың түрлері.

ІІІ. Әлеуметтік – экономикалық процестердегі салықтың маңызы.

Қорытынды.

Кіріспе:
Мемлекеттік бюджет түсімдерінің ең басты көзі – салықтар.
Өнеркәсібі дамыған елдердің бюджетіндегі салықтардың үлесі 90%.
Салықтың негізгі түрлеріне табыс салығы, одан басқа қоғамның
құқықты мүшелерінің табыстарына, корпорация пайдаларына салынатын
салықтар. Өндірістік бірлестіктер, кәсіпорындар, капитал иелері
өздері жариялаған мәлімдемелері бойынша салық төлейді.
Салық мәлімдемесі салық төлеушілердің өз табыстарының
мөлшері туралы хабары бар, ал жалдамалы еңбек адамдарынан салық
жалақы төлегенде ұсталады.
Табыс салығын алу белгілі бір төменгі деңгейден
бсаталады. Номиналдық табыстың ұлғаюына сәйкес табыс салығын
өсірудің базасы жасалсды, салық төлеушілердің санасы артады,
мемлекеттің шоғырландырылған жалпы қаржы –қаражаттары көбейеді. Салық
салудың нормасы – салық ставкасы объектінің бір өлшеміне салынған
мөлшері. Салық ставкаларының көптеген түрлері бар. Егер табыстың
көлеміне байланыссыз салық төлеудің біріңғай проценті тағайындалса,
олар пропорциялы ставкалар болады. Егер ставкалар табыстың өсуіне
көбейсе, онда прогресивті, үдемелі ставкалары болғаны. Салық
салудың тәжірибесінде бір объектіге мысалы, автомашинаға оның құнына
қарамастан салынатын қатаң ставкалар кездеседі.
Салық саясатын жүргізудегі басты мақсат – отандық тауар
өндірушілерді мемлекет тарапынан қолдау, мемлекеттің ішкі
экономикалық дамуына ықпалды саясат жүргізу, жеке секторлардың жедел
дамуына жағдай жасау, шетел инвестицияларын тартуда кедергілердің
алдын алу, яғни мемлекет пен салық төлеушінің талап –тілегін
ортақтастыру. Ендеше экономикамызда орын алған осындай

келеңсіз жағдайлардың шешімі де осы салық саясатын дұрыс
ұйымдастыру болып табылады.
Салық салудың әділдігі мен қарапайымдылығын қамтамасыз ету
мақсатында кәсіпорындар мен жеке азаматтар үшін салық жөніндегі
жеңілдіктер біршама қысқартылды.
Негізгі құрал – жабдықтарға аммортизация есептеу жүйесін
де қайта қарау көзделуде. Әрбір негізгі құрал – жабдық жөніндегі
аммортизациямен есеп айырысуды ықшамдау мақсатында барлық негізгі
құрал – жабдықтарды бес сыныпқа бөлу және аммортизацияны белгіленген
ставка бойынша есепке алуды жүргізу қарастырылды.
Халықаралық тәжірибеге сәйкес, салық ставкасы 10%
мөлшерінде белгіленген ауылшаруашылық кәсіпорындарынан басқа заңды
тұлғалар үшін табыс салығының біртұтас ставкасы 30% мөлшерінде
айқындалды. Сөйтіп, шаруашылық жүргізуші субъектілердің бюджет
алдындағы тепе –теңдігі сақталады.
Салық мәселесі мен салық салудың тамыры ғасырларға тереңдеп
кеткен. Ал, оларға ғылыми көзқарас XVII –XIX ғасырларда пайда
болды. Оған дәлелді теориялық экономия классикалық мектебі ағылшын
өкілдері еңбегінен табамыз: В. Петти (1623 - 1687 ж.ж.) “Салық пен
жиынтық трактаты ” – (1662 ж.), Д. Рикардо “ Салық салу және саяси
экономиканың басталуы ” - ( 1817 ж.), А. Смит “ Халықтар байлығының
себептері мен табиғатын зерттеу ” – ( 1776 ж.).
А. Смит салық салудың төрт принципін айқындаған. Оның осы
принциптері дамыған елдерде салық, салудың негізін құрайды.
1. Өзіне бекем мемлекет мүмкіндігіне қарай, қабілеті мен
күшіне сай үкіметті ұстауға ( қаржыландыруға ) қатысады. Мемлекеттің
қорғауымен қамқорлығын пайдалана отырып, қаржыландыру үкіметтің

табысына сай жүзеге асады. Бұл ережені сақтау немесе сақтамау
салық салудың тереңдігіне немесе тепе – теңсіздігіне ұрындырады.
2. Жеке тұлға төлейтін салық міндетті түрде айқын болуы керек.
Салықтың төлеу мерзімі, төлем тәсілі, сомасы – барлығы дерлік төлем
төлеуші үшін анық әрі ашық болуы және кез келген адамға да
солай.
3. Әрбір алынатын салық белгілі уақытта немесе белгілі
тәсілмен төлеуші үшін ыңғайлы кезде барлйғын төлейді.
4. Әрбір салық ой елегінен өткізіліп, тоғағына толық
жеткізілгені дұрыс. Оның мемлекет қазынасына құйылуы, халық
қалтасынан алғаны және ұстағаны мүмкіндігінше аздау болғаны жөн.
Қазынаға құйылғаннан гөрі, салықты халық қалтасынан алу мен
ұстаудың көп болуы да әбден мүмкін. Себебі, оны жинау
шенеуліктердің көп болуы талап етсе, оларға төленетін айлық сомасы
салықтың мол мөлшері арқылы жүзеге асады.
Салық дегеніміз не? Экономикалық мазмұн тұрғысынан салық
дегеніміз тұрғындар, кәсіпорындар ( фирма ) мен ұйымдардан заңға
негізделіп алынатын міндетті төлем жүйесін айтамыз. Салық салудың
мақсаты кәсіпорын (фирмамен) тұрғындар қаржыларын қоғамдық
қажеттілікке (өндіріс және әлеумкттік ) тарту болмақ.
Салық төмендегідей қызметтерді атқарады:
1. фискалды (тіркелген ) немесе жұмылдыру, қызметі. Осы
қызметте мемлекет бюджеттік шығындарды қаржыландыру
үшін салық жинайды;
2. бөлу қызметі, мемлекет қаржыны қайта бөлуді әртүрлі
топтардың арасында, территория, облыс, аудандар бойынша
жүргізіледі;
3. реттеуші қызметі, мемлекет салықтың көмегімен тұтыну
және қорлану арасындағы пропорцияны реттейді.
4. ынталандыру қызметі, мемлекет өндіріс пен техникалық
прогресті дамыту үшін әртүрлі ынталандыру шараларын
жүзеге асырады;
5. бақылап – есептеу қызметі, мұнда кәсіпорын мен
тұрғындар топтарының, қаржы қоры көлемінің табысын
есептеуді жүзеге асырады.
Жанама салықтардың келесі бір түрі, ішіндегі ең маңыздысы 1992 жылы
енгізілген қосылған құнға салынатын салық – ҚҚС болып табылады.
Қосылған құнға салық 1958 – шы жылы алдыменен Францияда енгізілді.Бұл салық
1968 жылы толығымен енгізіліп болды. Қазіргі кезде қосылған құнға салық
дүние жүзінің 40 – тан астам елдерінде, соның ішінде Еуропа экономикалық
одағының 17 елінде қолданылады. Әлемдік тәжиірбиеде қосылған құнға
салығының көлемі (мөлшері) 15-тен 18% дейін құрайды. Өсімнің осы мөлшері
Қазақстан Республикасында да мүмкін, алайда ол барлық Тәуәлсіз Мемлекеттер
Достығы елдері үшін біркелкі болған кезде ғана жүзеге асады. Қазіргі
уақытта Қазақстанда қосылған құнға салық көлемі 16% құрайды.
Бұл салықтың артықшылығы мынада:
Біріншіден, ол жаңа құн жасалынған орын бойынша салық төлеушілердің
үлкен тобынан алынады;
Екіншіден, төлеушілер үшін де есептеудің салыстырмалы
қарапайымдылығымен ерекшеленеді;
Үшіншіден, бағалардың өзгеруіне, төлеушінің қаржылық ахуалына, инфляция
деңгейіне қарамастан мемлекет бюджеттің кірістерінің аса маңызды көздерінің
бірі болып саналады. Мемлекеттік бюджет кірістерінің жалпы сомасында бұл
төлемнің үлес салмағы 27.1% құрайды.
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы
Қазақстан Республикасының кодексі (Салық кодексі) бойынша қосылған құнға
салынатын салық - тауарларды (жұмыстарды, қызметтер көрсетуді) өндіру және
олардың айналысы процесінде қосылған, оларды өткізу бойынша салық
салынатын айналым құнының бір бөлігін бюджетке
аударуды, сондай – ақ Республикасының аумағындағы тауарлар импорты
кезіндегі аударымды айтады. Салық салынатын айналым бойынша
бюджетке төлеуге тиісті қосылған құнға салық сатылған тауарлар
(жұмыстарды, қызметтер көрсету) үшін есептелген қосылған құнға салық сомасы
мен алынған тауарлар (жұмыстарды, қызметтер көрсету) үшін
төленуге тиісті қосылған құнға салық сомасы арасындағы айырма
ретінде анықталады.
Шот – фактура барлық қосылған құн салығын төлеушілер үшін міндетті
құжат болып табылады. Қосылған құн салығы салынатын тауарлар өткізуді
жүзеге асыратын қосылған құн салығын төлеуші аталған тауарларды
(жұмыстарды, қызметтер көрсетуді) алушы тұлғаға, қосылған құн салығы
көрсетілген шот – фактураны беруге міндетті. Қосылған құн салығын есепке
жатқызу үшін негіздеме болып табылатын шот – фактуранда;
1. шот – фактураның реттік нөмері мен толтырылған күні;
2. тауарларды беруші мен алушының тегі, әкесінің аты не толық атауы,
мекен – жайы және тіркеу номері, сондай – ақ өнім берушінің
қосылған құн салығы бойынша есепке қойылғаны туралы куәліктің
нөмері;
3. өткізілетін тауарлардың атауы;
4. салық салынатын айналымның мөлшері;
5. қосылған құн салығының ставкасы;
6. қосылған құн салығының сомасы;
7. қосылған құн салығы ескерілген тауарлар құны көрсетіледі.
Егер осындай өзгеше көзделмесе, шот – фактура өткізу бойынша айналым
жасалған күннен кешіктірілмей жазылады және берушінің басшысы мен бас
бухгалтерінің, не оыған уәкілетті өзге де лауазымды адамдардың қолымен
куәландырылады. Қосылған құн салығы салынатын электр энергиясын, су, газ
сатуды, байланыс қызметтерін, коммуналдық
қызмет көрсетулерді, темір жол тасымалдарын, көлік – экспедиторларлық
қызмет көрсетуді, банк операцияларын жүзеге асыратын салық төлеушілер салық
кезеңнің қорытындысы бойынша шот – фактуралар жазып беруге
құқылы. Салық салынатын айналымның мөлшері шот – фактурада тауарлардың
әрбір атауы бойынша бөлек көрсетіледі.
Егер мұндай шот – фактураға өткізілетін тауарлардың тізбесі
көрсетілген құжатқа қоса тіркелген болса, айналымның жалпы мөлшерін
көрсетуге жол беріледі.
Лизинг беруші өзі беретін лизинг нысанына жазатын шот – фактурада
салық салынатын айналым мөлшері оған сыйақы және қосылған құн салығы
сомалары енгізілместен қаржы лизингісінің шартына сәйкес барлық лизинг
төлемдерінің жалпы сомасы ескеріле отырып көрсетіледі.
Жүкті жөнелтушілер немесе алушылар үшін жүктерді тасымалдау шот –
фактураның жазбасын, егер аталған тасымалдау көлік экспедициясы шартына
сәйкес жүргізілсе, экспедитор жүзеге асырады. Мұндай шот – фактураларда
салық салынатын айналымның мөлшері тасымалдаушылар және басқа да
жеткізушілер көлік экспедициясы шартының шеңберінде орындаған және
көрсеткен жұмыстар мен қызметтер құны ескеріле отырып көрсетіледі.
Қазақстан Республикасының кеден заңнамасына сәйкес мағлұмдамалануға
тиісті, Қазақстан аумағында әкелінетін немесе әкелінген тауарлар қосылған
құн салығынан босатылғандарын қоспағанда салық салынатын импорт болып
табылады. Салық салынатын импорт мөлшеріне кеден заңнамасына сәйкес
белгіленген импортталатын тауарлардың кедендік құны, сондай – ақ қосылған
құнға салынатын салықты қоспағанда, Қазақстан Республикасына тауарлар
импорты кезіндегі салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
сомалары қосылады.
Тауарларға қатысты өткізу бойынша айналым:
тауарға меншік құқығын беруді (тауарды сатуды, тиеп жөнелтуді, тауар
экспортын, тауарды тегін беруді, жарғылық капиталға жарна төлеуді, жұмыс
берушінің жалдамалы қызметтерге жалақы есебінен тауар беруін);
тауарларды төлем мерзімін ұзарту шартымен тиеп жөнелтуді, мүлікті қаржы
лизингіне беруді;
комисия шарттары бойынша тауарларды тиеп жөнелтуді;
қарызды төлемеген жағдайда кепіл берушінің кепілген қойылған мүлкін
беруін;
Қосылған құнға салығынын алу объектісі болып айналым алымы импорт алымы
жатады. Айналым алымына қызмет пен жұмыс, тауар өткеруінің айналымы жатады.
Айналым алымы Қазақстан Республикасы шеңберінде жүзеге асуы қажет.
Айналым алымы мына жағдайда: салықтан босатылған да және өзінің
өндірістік қажеттілігін жүзеге асырғанда; ережеге сай анықталған айналым,
Қазақстан Республикасы қатысатын халықаралық келісімде көрсетілген
нәрселерге жүргізілмейді. Жалақыны натуралды түрде төлеген жағдай да
берілген тауар құнына қосылған құн салығы енеді.
Импорт алымына – импортталған тауар жатады. Тек халықаралық келісім
бойынша салықтан босатылған тауардан импорт алымын жүргізілмейді. Айналым
салығы мен сату салығының орынына Қазақстан Республикасында қосылған құн
салығы енді. Бұл салықты ендіргенде оны
есептеудің айқын әдістемесі болмады. Қосылған құнның базалық есетеуі
түсініксіз еді. Көптеген дамыған елдерде қосылған құн ұғымына барлығы
енеді, тек өндіріс бағасынан жоғары болса болды. Әдетте өнімнің өзіндік
құны мен орташа пайдасы қосылған құнды құрайды.
Салық төлеуші мемлекетке оны төлеу нәтижесінде шеккен шығысының орнын
бағаны көтеру жолымен толықтырады және салықты төлеуді сатып

алушыға аударады. Салық салу объектісі материалдық шығындарсыз өндірілген
өнім болып саналатын қосылған құн болып табылады: қосылған
өнімге кешенді шығыстар, мысалы, жарнамаға жұмсалатын және басқа бірқатар
шығындар кіріктілуі мүмкін. Демек бұл салықтың ерекшелігі – оның салық
салынатын объектісі сатудан (өткізуден) түскен бүкіл түсім – ақша емес,
тек салық салынатын айналым мен салық салынатын импортты қамтитын қосылған
құн болып табылатындығында
Жанама салықтардың бірден бір түрі – акциз салығы болып табылады.
Акциздер - бағаға қосылатын және сатып алушы төлейтін тауарларға салынытын
салық.
Елімізге импорталған және Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген
тауарларға, сондай – ақ ойын бизнесіне акциздер салынады (алынады).
Экспортталатын акциздік емес акцизделген тауарлар өндірушінің тауарларды
сыртқа - экспортқа шығаруы расталса, акциз салынбайды. Қазақстан
Республикасы қатысатын халықаралық келісімде көрсетілген кейбір нәрселер
есепке алынады.
Қазақстан Республикасы аумағында акцизделген тауарларды өндірушілер,
оны экспорттаушылар немесе ойын бизнесін жүзеге асыратын заңды және жеке
тұлғалар акциз төлеушілер болып табылады.
Қазақстан Республикасы аумағында өндірілген немесе біздің елге
импорталатын тауарлар акцизделген тауар болып саналынады. Акциз өсімін
Қазақстан Республикасы үкіметі тауардың, құнына пайызбен белгілейді немесе
оның натуралды қалпына қарай физикалық көлеміне сәйкес бекітеді. Акциз
бюджет кірістерінің 2.7% құрайды. Акциздердің өзінің айырмашылықты
ерекшеліктеріне қарай монопольды түрде жоғары бағалары мен тұрақты сұранымы
болатын тауарларды өндірушілер төлейді.
Акциз әмбебаптық және жеке – дара акциздер деп бөлінеді. Әмбебаптық
акциздер тауарлар мен қызметтердің құнына пайызбен жалпы айналымнан
өндіріледі. Оларға сатудан алынатын, айналымдардан алынатын
салықтарды жатқызуға болады. Жеке – дара акциздер айтарлықтай көп болуы
мүмкін. Мысалы, Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген
және Қазақстан Республикасының аумағына импортталатын тауарлардың тізбесі
және акцизделетін қызмет түрлері.
Акциз салығы:
Біріншіден, Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген және
Қазақстан Республикасының аумағына импортталатын тауарларға.
Екіншіден, қызмет түрлеріне салынады.
Акциз салығын төлеушілер:
1. Қазақстан Республикасының аумағында акцизделетін тауарлар
шығаратын жеке және заңды тұлғалар;
2. акцизделген тауарларды Қазақстан Республикасының кедендік
аумағына импорттайтын жеке және заңды тұлғалар;
3. Қазақстан Республикасының аумағында бензиннің (авияциялық
бензинді қоспағанда) және дизель отынын;
4. көтерме, бөлшек саудада өткізуді жүзеге асыратын жеке және
заңды тұлғалар;
Егер Қазақстан Республикасының заңдарыны сәйкес бұрын Қазақстан
Республикасының аумағында аталған тауарлар бойынша акциз төленбесе,
тәркіленген, иесі жоқ акцизделетін тауарларды, сондай – ақ мұрагерлік
құқығы бойынша мемлекетке өткен және Қазақстан Республикасының аумағында
мемлекет меншігіне өтеусіз берілген акцизделетін тауарларды өткізуді жүзеге
асыратын жеке және заңды тұлғалар;
5. Қазақстан Республикасының аумағында қызметтің акцизделетін
түрлерін жүзеге асыратын жеке және заңды тұлғалар;
6. резидент емес заңды тұлғалар және олардың құрылымдық
бөлімшелер
Акцизделетін тауарлардың саны мен көлемі жыл өткен сайын ықшамдалып
келеді.
1995 жылы 24 сәуірде Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдер туралы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығына сәйкес
акцизделетін тауарлардардың тізбесі:
• тағамдық шикізаттан жасалған ішуге арналған этильді спирт пен
тазартылған этильді спирт
• арақ
• ликер – арақ өнімдері
• күшейтілген сусындар, күшейтілген шырындар иен бальзамдар
• шарап
• коньяк
• шампан шарабы
• сыра
• шарап өнімдері
• темекі өнімдері
• құрамында темекі бар басқа да өнімдер
• бекіре жәіне қызыл балық, бекіре жәіне қызыл балық уылдырығы,
бекіре жәіне қызыл балық уылдырықтан дайындалған жеңсік тағамдар
• алтыннан платинадан немесе күмістен жасалған зергерлік бұйымдар
• өңделген немесе өңделмеген мех терілері (көртышқан, қоян, ит,
бұғы, қой терілерінен басқасы)
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.