Жеке табыс салығының экономикалық негіздері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе

Жеке табыс салығының экономикалық негіздері
Салықтар ұғымы, мәні, қалыптасуы
Жеке табыс салығының әлеуметтік – экономикалық мәні

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер тізімі

КIРIСПЕ

Қандай да болмасын мемлекеттің өсіп – дамуының материялдық базасы –
қаржыларды қалыптастыратын ең басты қайнар көздерге салықтар мен басқа да
міндетті төлемдердің жататыны белгілі.
Сонымен салықтар дегеніміз - мемлекеттік бюджетке заңды және жеке
тұлғалардан белгілі бір мөлшерде және мерзімде түсетін міндетті төлемдері
болып табылады.
Экономикалық категория ретінде салықтар – шаруашылық жүргізуші
субъектілердің, жеке тұлғалардың мемлекетпен екі арадағы мемлекеттік
орталықтандырылған қаржы көздерін құруға байланысты туындайтын қаржылық
қатынастарын сипаттайды.
Салықтардың экономикалық мәні:
• Салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының
қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін көрсетеді;
• Шаруашылық жургізуші субъектілер мен халық табысының белгілі-бір
мөлшерін мемлекет үлесіне жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық
қатынастарын көрсетеді.
Қазіргі кезде еліміздің бюджетінің кіріс көзін 90 пайызы* салықтардан
тұрады. Ел экономикасы дамып, мемлекеттік бюджеттің кіріс көздері ұлғайған
сайын салықтық түсімдердің де өсіп отырғаны байқалады. Себебі салықтың
экономикалық табиғаты өндіріске байланысты. Өндіріс бар жерде табыс бар,
одан алынатын салықтар да бар. Сондықтан салық өндірістің дамуына барынша
өз ықпалын тигізіп, өндірушілердің ынтасын артыруға жағдай жасауы қажет.
Салықтардың бақылаушылық қызметі арқылы салық механизмінің қызмет етуінің
тиімділігі бағаланады, қаржы ресурстарының қимылына Салықтардың екінші
маңызды қызметі ол, реттеушілік қызметі. Реттеушілік қызметі салық
маханизмі арқылы іске асырылады. Оның ішіндегі негізгі тетіктері салық
ставкалары мен салық жеңілдіктері. Салықтық реттеудің тетіктері тек қана
өндірістің дамуын реттеп қана қоймай, сонымен қатар ақша және баға саясаты,
шетелдік инвесторларды ынталандыру, шағын және кіші кәсіпкерлікті дамыту
жұмыстарын жүзеге асыруы қажет. Әрине салықтық реттеу тетіктері тиімді
қызмет атқару үшін олардың басқа да экономикалық тетіктерімен тығыз
байланыста болуы керек.

ЖЕКЕ ТАБЫС САЛЫҒЫНЫҢ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ РӨЛІ

Жеке табыс салығының әлеуметтік – экономикалық мәні
Жеке табыс салығы классикалық салық түрі. С.Г.Пепеляевтің айтуы
бойынша жеке табыс салығы басқа салықтарға қарағанда жас - деп
есептейді.
Бұл ең танымал және кең тараған салық түрі. Ең алғаш рет Англияда 1798
пайда болған бұл салық түрі Наполеонға қарсы соғыста қаржыландыру
мақсатында енгізіліп, 1842 жылдан бастап ағылшынның салық жүйесінде тұрақты
түрде орын алды. 1965 жылға дейін табыс салығын заңды және жеке тұлғалардың
барлығы төледі. Корпорация пайдасына салынатын салық енгізілгеннен кейін,
табыс салығын тек жеке тұлғалар ғана төлейтін болды. Салық реформалары жеке
табыс салығының төменгі ставкасын 20 пайызға дейін төмендету болды. Жеке
табыс салығы көптеген елдердің мемлекеттік бюджеттерінде қомақты үлесі бар,
ол дегеніміз барлық салықтан алынған табыстың 12 пайызын (Франция) 41
пайызы (Канада) дейін. Бұл ең танымал және көп тараған салықтың түрі. Ол
кез-келген мемлекеттің тұрғындарының көп бөлігін қамтиды. Дамыған елдердегі
салықтан түсетін табыстар оның қомақты үлесінің негізгі себебі бұл
елдердегі халықтың табыс деңгейінің өсіу болып табылады. Жеке табыс
салығының дамыған елдердегі рөлі мен даму тенденциясына әр түрлі теориялық
мектептер ұстанымдары үлкен әсер етеді.
Осы салықтың өндіріс және де әлеуметтік құралына әсеріне келгенде
теоретикалық мектептердің көз қарастыры әр түрлі. Мысалға, экономикалық іс-
әрекеттің маңызды ынталандырушы ретіндегі төлем мүмкіндігі бар сұраныстың
ұлғаюын қарастыратын кейсияндықтар жеке табысқа прогрессивті шкала бойынша
салық салу қажет дейді. Себебі төменгі табыс бірдестен тұтынуға кетіп,
тұтынушылық сұранысты ұлғайта отырып, өндірістің өсуін ынталандырады. Ал
табыстың жоғары болуы, оның көп бөлігін жинақтауға айналдырады, сонымен
қатар бұл құбылыс өндірісті аса қатты ынталандырмайды. Сондықтанда жеке
табысқа салынатын салықты жоғарылату өндірістің өсіун ынталандыруға еш
кедергі әкелмейді.
Осылайша кейсияндықтар байларға прогрессивті салық салу мен қатар аз
қамтылған халық бөлігін салықтан босату тұжырымдамаларын қорғай отырып, бұл
шаралардың рөлінің тек ынталандырушы ғана емес, сонымен қатар оның
әлеуметтік - әділдік сипатында негіздейді.
Монетаристер мен Ұсыныс экономикасы теориясының жақтаушылырының
ұстанымдары мен көз-қарастары басқа. Олардың айтуынша, жоғарғы табыстан
құралатын жинақтау инвестицияның көбеюуі. Соған сәйкес өндіріс үшін қаржы
ресурстарын қалаптастырады. Осыған байланысты өндірістің өсуіне әкелетін
төмен және пропорционалды табыс салығын ұсынып отыр.
Монитарстер мен Ұсыныс экономикасы теоретиктері бай таптарға жеке
табыс салығын төмендетуін әлеуметтік әділдік пен бай таптардың
ынталандырушы сипатына жүгіне отырып өз пікірлерін негіздейді. Өз
шараларының әлеуметтік әділдігін олар қоғамда маңыздырақ, соған сәйкес
жоғарғы табысты қызмет атқара алатын мүмкіндігі бар адамдарға жоғары жеке
табыс салығын салу арқылы жазалауға болмайды деп түсіндіреді.
Сонымен, бүгінде теоретикалық мектептер жеке табыс салығын реформалау
кезінде аз қамтылған халық мүддесін қорғау үшін ғана емес, сонымен қатар
осыған қарама-қарсы бай таптарын да қорғау үшін әлеуметтік-әділдікке
жүгінеді.
Жоғарыда көрсетілген теоретика мектептерінің пікірлері жеке табыс
салығын салу тәжірбиесінде көптеген дамыған елдерде қолданыс тапты. Ұсыныс
экономикасы теоретиктер пікірлерінің әсерінен көптеген елдерде жеке табыс
салығының ставкалары төмендетілді. Мысалыға Америка Құрама Штатында ең
үлкен ставка 70 пайыздан 30 пайызға дейін төмендетілді. Егер жеке табыс
салығы ставкасының төмендеуі жоғарғы табыс алатын халық бөлігіне тиімді
болса, осы уақыттағы дамыған елдердегі аз қамтылған халық бөлігіне салықтан
толықтай немесе бөліктеп босату тәжірбиесі соңғысының жағдайын біршама
жақсартты.
Негізінен жеке табыс салығы дамыған елдерде прогрессивті шкаламен
есептелінеді. Шкала саны екеуден (Ұлыбритания және Америка Құрама Штатты)
он төртке (Франция). Ал ең төменгі салық ставкасының мөлшері 10-25 пайызға
дейін, ең үлкен ставка мөлшері 33 пайыздан (Америка Құрама Штатты) 60
пайызыға (Ұлыбритания) дейін.
Дамыған елдердегі жеке табыс салығының прогрессивті шкаласын енгізу
тәжірбиесі макроэкономикалық жоспарда мемлекеттегі табыстардың теңсіздігін
теңдестірумен де байланысты. Бұл жағдай американдық танымал Лоренц қисығына
келетін болсақ, жеке табыс салығының прогрессивті шкаласын енгізу салық
төленгенге дейінгі мемлекеттегі табыстың бөлу сызығын бірқалыпты бөлу
сызығына жақындатады.
Жеке табыс салығының экономикалық рөлін бағалай келе, Батыс
сараптаушылары оны енгізілген автоматикалық ынталандырушы ретіндегі рөлі
мен қызметін айқындайды. Себебі. Шаруашылық коньюкктураның жағымсыз
жағдайлары болғанда, салық салғанға дейінге қарағанда салық салғаннан кейін
жеке табыс азырық қысқару керек.
Жеке табыс салық жүйесі соққының белгілі бөлігін өзіне ала тұрып
амортизациялық рөлді атқаруы мүмкін. Сонымен, талдауданкөріп
отырғанымыздай, жеке табыс салығы бүкіл экономикаға және де жеке азаматтар
үшін де үлкен мағынаға ие. Басқа елдерде 19 ғасырдың аяғы 20 ғасырдың
басында осы салық түрі енгізілді. Ресейде жеке табыс салығы 1916 жылдың 6
сәуірінде енгізілді.
Ал ең алғаш рет Қазақстан Республикасында жеке табыс салығының
заңдылығы 1991 жылдың 24-і желтоқсанында енгізілді.
Жеке табыс салығы басқа да салықтар сияқты көптеген сипаттамасы бар:
• Мемлекеттен басқа, салықты еш кім алалмайды. Салықты енгізуде
мемлекет саяси орган ретіндегі субъектісі. Салықты бекіту Парламентке
жүктелген.
• Салық – ол ақшалай төлем, мемлект алдындағы борышы. Жеке табыс салығы
басқа салықтардан қарағанда айырмашылығы, мемлекеттің ерікті
зайымдары, яғни салық төлеуші ақшасын мемлекетке беруі.
• Жеке табыс салығы эквивалентсіз төлем болып табылады. Экономикалық
тілмен айтқанда, салық ақшалай түрдегі форма, бірақ қарама-қарсы
тауарлы фолмасы жоқ айналыс.
• Салық-Е.В.Пороховтың айтуы бойынша “салық тек құқықтық форма түрінде”-
дейді, яғни салықты қабылдау үшін мемлекет заң шығару арқылы
құқықтық актіні қабылдауы.
Салық – ол заңмен бекітілген төлем: Қазақстан Республикасының
конститутциясына сәйкес; ”Заңмен бекітілген салық төлемдері және де
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер әр кімнің мемлекет алдындағы
міндеті”.
Жеке табыс салығы салықтық түсімдердің жалпы 11пайызын құрайды оны біз
3-кестеден көре аламыз.
2-кесте
Атауы 2002 % 2003 % 2004 %
Жеке табыс салығы77381 10,3 93281 9,8

Табыс көзінен алынатын және табыс көзінен алынбайтын табыстар салық
салу обьектісі болып табылады.
Салық Кодексі бойынша жеке тұлғалардың табыс салығының көлемі
прогрессивті түрде белгіленіп салынады. Оны біз әр жылдарға сай Салық
Кодексінің өзгерістеріне байланысты өзгеруін көре аламыз. Мысалға:
1997жылға Салық Кодексі бойынша жеке табыс салығының ставкасы 6 деңгейге
бөлінген. Олар:
3-кесте
Салық салынатын табыс Салық ставкалары
10 еселенген жылдық есептік Салық салынатын табыс сомасынан
көрсеткішке дейін 5пайыз
10 еселенген жылдық есептік 10 еселенген жылдық есептік
көрсеткіштен 20 еселенген жылдық көрсеткіштен салық сомасы + одан
есептік көрсеткішке дейін асатын сомадан 10пайыз
20 еселенген жылдық есептік 20 еселенген жылдық есептік
көрсеткіштен 30 еселенген жылдық көрсеткіштен салық сомасы + одан
есептік көрсеткішке дейін асатын сомадан 15пайыз
30 еселенген жылдық есептік 30 еселенген жылдық есептік
көрсеткіштен 40 еселенген жылдық көрсеткіштен салық сомасы + одан
есептік көрсеткішке дейін асатын сомадан 20пайыз
40 еселенген жылдық есептік 40 еселенген жылдық есептік
көрсеткіштен 50 еселенген жылдық көрсеткіштен салық сомасы + одан
есептік көрсеткішке дейін асатын сомадан 30пайыз
50 еселенген және одан жоғары жылдық 50 еселенген жылдық есептік
есептік көрсеткіш көрсеткіштен салық сомасы + одан
асатын сомадан 40пайыз

Ал енді 2002, 2002, 2003 жылдары Салық Кодексі бойынша жеке табыс
салығының ставкалары 4 деңгейде болды. Яғни:
4-кесте
Салық салынатын табыс Салық ставкалары
15 еселенген жылдық есептік Салық салынатын табыс сомасынан
көрсеткішке дейін 5пайыз
15 еселенген жылдық есептік 15 еселенген жылдық есептік
көрсеткіштен 40 еселенген жылдық көрсеткіштен салық сомасы + одан
есептік көрсеткішке дейін асатын сомадан 10пайыз
40 еселенген жылдық есептік 40 еселенген жылдық есептік
көрсеткіштен 600 еселенген жылдық көрсеткіштен салық сомасы + одан
есептік көрсеткішке дейін асатын сомадан ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.