АБАЙ. 1845-1904

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

АБАЙ.

1845-1904.

ЖОСПАРЫ:

Қазақ ақыны.
Абайдың өмірі.
Абай- өз заманының ірі тұлғасы.
Абайдың өлендері.
Абайдың шығармашылығы.

АБАЙ ҚҰНАНБАЕВ.

Қазақтың кемеңгер ақыны Абай Құнанбаев туған әдебиетіне жаңа, өрлеу дәуірін әкелді. Ол ақын дастаншы, аудармашы, сазгер, ғұлама-ойшыл, гуманист, ағартушы болды. Абай қазақтың көркем жазба әдебиетінің негізін салды, әдеби тілін құлпыртып, оны небір айшықты, бейнелі сөздермен байытты. Ақын тек қазақ емес, әлем әдебиетінің биігіндегі жеке дара тұлға болды. Абай поэзиясы - имандылық, терең адамгершілік, ойшылдыққа баулитын поэзия.

Ол «Адамды, Алланы, әділетті сүй» деп артына өсиет қалдырды. «Әкеңнің баласы емес, Адамның баласы бол», «Біріңді қазақ бірің дос көрмесең, істің бәрі бос» деген қасиетті нақылдары қай заман, қай қоғамда, қай азаматқа болмасын ортақ тағылым іспеттес.

Абай - өз заманының ірі тұлғасы Құнанбай Өскенбайұлының отбасында дүниеге келеді. Ертегішіл әжесі Зере мен бейсалды, дана мінезді Ұлжанның тәрбиесін көреді. Семейдегі «Ахмет - Риза» медресесінде білім алады Орыс тілін өз бетімен меңгеріп, сол арқылы әлем әдебиеті, өнер, ғылымы, пәлсапасына аяқ басады. Алған білімі, үлгі-өнегесін өз халқына тарата бастайды.

Абай - халықшыл, сыншыл, шыншыл ақын болды. Қазақ дебиетіне сыншыл реализм бағытын алып келді.

Абай өзі араласып жүрген ортасын өзгертіп, түзеткісі келеді. Елге пәле әкелуші емес, қоғамына пайдалы еңбек етерлік адамдар шығарғысы келеді . . . Жас буынды мәдениет жеткізуді ойлайды. Соларды өзіне қосуға тырысады . . .

. . . Осының бәрін қауымына, замандастарына жеткізіп, мәлім етерлік құрал - ақындық, өлең болады.

Мен жазбаймын өленді ермек үшін,

Жоқ - барды, ертегіні термек үшін.

Көкірегі сезімді, тілі оралды

Жаздым үлгі жастарға бермек үшін, -

дейді Абай . . .

«Абай табиғат лирикасы, әсіресе жылдың төрт мезгілін суреттейтін өлеңдері- күшті ақындық шеберлікпен, зор мәдениетпен жазылған аса сұлу, сырлы жырлар. Бұлардың композициялық құрылысында да өзіндік өзгешелік бар. Жыл мезгілдерін сипаттау үстінде алдымен әр түрлі ақындық бояу арқылы оқушының көз алдына түрлі- түрлі табиғат көріністері келеді: жайқалған гүл «бәйшешекті», «көгорай шалғыны» мен «күркіреген өзені» бар, тамылжып тұрған «шыбынсыз жаз» да сонда ақ кірпік бораны мен үскірік аязы бар, қылышын сүйреткен қырау қабақ қытымаыз қыс та сонда аспаныр бұлт торлап, гүлі солғын, сарғыш даласын шық басқан, сұрғылт күз де сонда . . . Әр өлеңінде ақын әуелі табиғат көріністерін суреттейді, ізінше сол көрініске бөлінген қазақ ауылының тірлік- кәсібіне, шаруа- жайына көшеді. «Жазда» күркіреп жатқан өзеннің көкорай шалғын жағасына көшіп барып, қонып жатқан ауыл, ақ білегін сыбанып, үй тіккен қыз- келіншектер, өзен шетінде шыбындап, бөгелектеп тұрған құлын- тайлы көп жылқылар . . . одан әрі сол ауыл шындығы өрістеп кете беретін болса, «Қыста» шидем мен тондарын қабаттап киіп, оранып алса да долы боранға «бет қарауға шыдамай, сырт айналып», тағы да мал соңында қар жамылып, мұз жастанған жылқышылар, суық өтіп, титығы құрыған тайлар мен жабағыларға ауыз салуға аран ашып, жанталасып, айдалада шоқақ- шоқақ жортып жүрген аш қасқырлар, т. б. көз алдымызға келеді. Мұның бәрі- көшпелі қазақ ауылының тұрмыс- тіршілігі. Мұнан кейін Абай дәл сол ортадағы биігірек сатыға көтеріліп, саяси сипат алады да, алуан түрлі әлеуметтік мәселелерді қозғайды. Абайдың азаматтық көзқарасы дәл осы арада айқындала ашылып қалады».

Қыс.

Ақ киімді, денелі, ақ сақалды,

Соқыр, мылқау, танымас тірі жанды.

Үсті-басы -ақ қырау түсі суық.

Басқан жері сықырлап келіп қалды.

Дем алысы -үскірік, аяз бен қар,

Кәрі құдан қыс келіп, әлек салды.

Ұшпадай бөркін киген оқшырайтып,

Аязбенен қызарып ажарланды.

Бұлттай қасы жауып екі көзін,

Басын сілкісе, қар жауып, мазаңды алды.

Бурадай бұрқ-сарқ етіп долданғанда,