Абай Құнанбаевтың шәкірттері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Абай Құнанбаев
(1845- 1904)
Қазақ жазба әдебиетінің негізін қалаушы, классик ақын. Абай
Құнанбаев бұрынғы Қарқаралы дуанына қарасты Шыңғыс тауының бауырында туған.
Әкесі Құнанбай Өскенбай ұлы маңайындағы қазақ ауылдары байлары мен
билерінің ішіндегі азулыларының бірі болады.
Абай Құнанбайдың үшінші әйелі Ұлжаннан туады. Ол Қаракесек руының
шешендікпен, мысқылшылдықпен атағы шыққан Шаншар тобының қызы екен.
Ұлжаннан Тәкежан ( Тәңірберді), Абай (Ибрахим), Ысқақ, Оспан деген төрт ұл
туады.
Абайдың азан шақырып қойған аты - Ибрахим. Кейін шешесі еркелетіп
Абай деп кеткен. Қазақта абай - сақ, көреген мағынасында
қолданылатын сөз. Біраз жұрт Абайды Құнанбайдың Ыбырайы деп те атаған.
Молдадан үш - төрт жыл оқыған Абайдың сабаққа зеректігі байқалған
соң, әкесі Семей қаласындағы мұсылман имамы Ахмет Ризаның медресесіне
апарып оқуға орналастырады. Ол - мүтәкәлимин аталатын дін сабақтарына
тарих, поэзия, математика, философия, дүниелік білім салаларын қоса оқыту
да қажет деп тапқан ағымның өкілі болады. Соның медресесінде төрт жыл
оқыған Абай мұсылмандық шығыстағы араб, иран және Орта Азия әдебиеті
классиктерінің шығармаларымен танысып, соларға еліктеп қысқаша өлеңдер жаза
бастайды.
Бірақ, Семейде Абай ұзақ бола алмайды. Оған әкімшілік жұмысынан қол
үзуге айналған және тек дінмен ғана шұғылданып, Меккеге қажылыққа баруға
жиналған Құнанбай себеп болады. Ол ел басқару істерінде өзінің орнын басады
деп дәмеленген Абайды оқудан шығарып, қасына алады. Бұл Абайдың он үш
жастағы кезі болса керек. Сол жасынан ел басқару ісіне араласқан Абай қазақ
елінің білгірлері, тақпақшылары (ақындары), күлдіргілері, әнші - күйшілері
сияқты өнер иелерімен жиі кездесіп, қазақ халқының рухани мәдениет
жүйелерімен жақсы танысады. Өзі де билер үлгісінде шешен сөйлей бастайды.
Сөздері ұтымды, билік шешімдері тұжырымды болады.
Абай шығармалары үш түрлі бағытта өрбиді: өзі шығарған төл өлеңдер,
ғақлия ( нақыл сөздер ) аталатын прозалар және өзге тілдерден, әсіресе,
орыс тілінен аударған өлеңдері.
Барлығы қырық бес сөз, үш - төрт мақаладан құралатын прозалық
шығармаларында Абай тарих, қоғам, дін, мәдениет туралы өз пікірлерін айтып,
өз ұғымын білдіреді. Бірталай нақыл сөздердің сарыны кейбір өлеңдерінің
мазмұнымен астарласады, бірақ прозалық шығармаларында ол өлеңдеріндегідей
көркемдік дәрежеге көтеріле алмайды, ғибрат айтушы, ақылгөй адамдар
дәрежесінде қалып қояды.
Жазу жұмысына жиырма жылдай шұқшия отырған Абайдың басына 1891 - ші
жылдан бастап біріне - бірі ұласқан бірнеше қайғы түседі: сол жылы жақсы
көретін інісі Оспан өледі. Бұл қазаны қалай қайғыруы Оспанға арналған
өлеңдерінен байқалады. Осы қазаның күйігі басыла берген шақта, 1895 - шы
жылы орысша әскери жоғары білімі бар, армияда офицерлік қызметте жүрген
баласы Әбдірахман ( Әбіш) өледі. Бұл баласын жаңаның алдына , өзін
ескінің артына санаған Абай оған тіпті егіле қайғырғаны осы тақырыптағы
көптеген өлеңдерінен байқалады. Заман неткен тар едің, сол қалқамды
қоймаған деген өлеңді осы кезде жазады. Әбдірахманның өліміне көптеген
өлеңдер арнайды.
Екі ауыр қазаны әрең көтеріп жүрген кезінде 1904 - ші жылы қатарынан
екі қазаға және ұшырайды. Сол жылдың көктемінде орысша білім алып,
офицерлік қызметте жүрген баласы Мағауя (Мағаш) опат болады. Мағауядан
қырық күн кейін, Абайдың тұңғыш ұлы - Ақылбай қайтыс болады. Екі ауыр
қазаны көтере алмаған Абай Ақылбайдан қырық күннен кейін, өзі дүние салады.
Абайдың бейіті Шыңғыстаудың ығындағы Жидебай аталатын мекенде, інісі
Оспанның қасына жерленді. Ол арада қазір совет дәуірінде орнатылған күмбез
мавзолей бар.
Абайдың ақындық жолға бет бұрғандағы алғашқы сөзі мәдениет пен білімнің
маңызын насихаттауға арналады. Оның 1885 жылы жазған Жасымда ғылым бар
деп ескермедім өлеңі бұл тақырыптағы тұңғыш шығармасы болумен қатар,
ақынның сөз өнері жолындағы жаңа ізденісін де танытады. Абай мұнда, ең
алдымен, жаңа үлгідегі ақынға керек ғылым жайын сөз етеді. Ғылым – білімді
кезінде зерттей алмағанына өкініш білдіреді. Өз қателігін балаларын
оқытумен түзетуге бет алғанын айтады.
Сонымен қатар ол Қызмет қылсын, шен алсын деген халық мүддесіне жат
тәрбие жайын мінеп – сынайды.

Жасымда ғылым бар деп ескермедім,
Пайдасын көре тұра тексермедім.
Ер жеткен соң түспеді уысыма,
Қолымды мезгілінен кеш сермедім.
Баламды медресеге юіл деп бердім,
Қызмет қылсын , шен алсын деп бермедім.
Бұл - өткенге құр өкіну емес, келешекте жастардың, өзі тәрізді опық
жеп қалмай, білім мен өнер қуатын шағын бос өткізбей еңбектенуіне жөн
сілтеу. Шығарма Абай ақындығының халықтық, ағартушылық мақсатқа қарай бет
алғандығының белгісі тәрізді.
1886 жылы Абай Ғылым таппай мақтанба , Интернатта оқып жүр
деген өлеңдер жазды.
Озық мәдениет пен ғылымды, білімді игерген жаңа адамның бейнесін ақын
кейін өз ұлы Әбдірахман ( Әбіш ) өліміне байланысты жазған өлеңдерінде
жасайды. Ғылым оқып білгенше,
Тыныштық, тыным таппаған,
Дүниені кезіп көргенше,
Рахат іздеп жатпаған Әбдірахманды ол жаңа жылдың
басы санайды. Оның бойындағы бауырмалдықты, адалдықты, қарапайым мінезді
басқа жастарға үлгі етеді. Оның аз өмірін ұзартқан ғылым деп ұғады.
Бұл кезде жазған өлеңдерінде Абай озық мәдениетті насихаттаумен
қатар, әлеуметтік азаматтық санасы өскен, халықтың үлкен қайраткері
дәрежесінде көрінеді. Оның өлеңдерінен анық еңбекші халық мүддесін қорғаған
азаматтың үні естіледі. Өзі ел билеуші тап ортасынан шықса да, тарихи
дамудың бет алысымен қоғамдық шындықты түсінген ол еңбекші шаруаға шындап
бет бұрғанын байқаты. Оларды елім, жұртым, халқым деп дос тұта
сөйлейді.
Абай өзінің поэзиясымен қазақтың көркем әдебиетін өлшеусіз биікке
көтерсе, әдеби тілді дамытып, қалыптастыруда да аса үлкен еңбек сіңірді.
Олқазақтың жазба әдебиеті тілінің негізін салушы болып саналады.
Абай қазақ әдебиеті тарихында шыдықты жан–жақты көркем суреттей
білген тұңғыш суреткер ақын болып табылады. Оның шығармаларында өз
тұсындағы қазақтың қоғамдық өмірінің, халық тіршілігінің қайшылықты шындығы
терең және көркем бейне табады. Ол өз заманында халықты толғандырған
қоғамдық және саяси өмір проблемаларын күн тәртібіне қоя білді. Сөйтіп,
рухани өсіп, байыған Абай демократтық, ағартушылық бағытта қызмет еткен ұлы
таланттар тобына кірді. Ол адам өмірін мағыналы етуді , ақылға, еңбекке
сүйеніп өмір сүруді, жамандық жасамауды, адамгершілікті сақтауды ұрпағына
өсиет етті, адамның рухани азаттығын жырлады.
Бұл айтылғандар Абай шығармалары біз үшін аса қымбат мұра екндігін,
оның қазақ әдебиеті тарихында ерекше орны бар классик ақын екендігін
дәлелдейді. М. Әуезов Абайды Қазақтың классик әдебиетінің атасы , қазақ
поэзиясының күн шуақты асқар биігі деп атауы да жайдан жай емес.
Туған халқын сүйіп, оны қасіреттен құтқаруды, бодандыққа түбегейлі
қарсы тұруды мұрат тұтқан Абай қазақ халқын оятып, берекеге шақыру, елдің
өмір сүру мүмкіндіктерін сақтап қалу үшін өлеңді қарау етті.
Абай өлеңдері бай филофиялық, күрескерлік қасиетке ие. Абай
өлеңдерінің қамтылатын аясы өте кең. Көбі халықты кертартпа қасиеттерден
арылып, ғылым, білім үйренуге жігерлендіретін, әрі жанға жайлы жүрекке жылы
тиетін махаббат өлеңдері болып келеді. Сондықтан Абай өлеңдері ХІХ
ғасырдағы қазақ қоғамының айнасы деп те аталып жүр. Ал, оның өзіндік
өләң үлгісі кейінгі қазақ поэзиясының дамуына зор ықпал етті.
Бүгінде жер жүзіндегі күллі қазақ қауымы өздерінің ұлы Абайымен
мақтанады. Олар күн өткен сайын Абайды жаңа қырынан танып білуде. Абай
шығармалары бүгін де, болашақта да өзінің өміршендік қуаты жойылмайтын
мәңгілік туындылар.
Абай шығармалары қазірдің өзінде көптеген тілдерге аударылып, әлем
халықтарының жақсы бағасын алуда. Қытай Халық Республикасында Абай
шығармаларының қазақша нұсқаларынан сырт оның үш бірдей дастаны және
өлеңдері мен қара сөздері қытай тілінде жарық көрді.
Сондықтан да өзі өмір сүрген заманнан бастап Абай шығармалары қазақ
әдебиеті үшін үлгі, ұлттық өнерді дамытудың жаңа бағыты ретінде жарық
жұлдыздың қызметін атқарып келеді. Абай жолын алдымен өз айналасындағы
шәкірттері – Шәкәрім Құдайбердіұлы, Ақылбай мен Мағауя Абайұлдары ұстанып,
кейін ол кең өрісті даңғылға айналды.
ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басындағы қазақ әдебиеті тарихында
Абайдан кейінгі ірі ақын, ғұлама ойшыл Шәкәрім Құдайбердіұлының (1858-1931)
- орны үлкен. Шәкәрім бұрынғы Семей облысы, Абай ауданындағы Шыңғыс тауының
бөктерінде 1858 жылы 11 шілдеде дүниеге келген. Оның әкесі Құдайберді
Құнанбайдың бәйбішесі Күңкеден туған. Құдайберді ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.