Әбу - Нәсір ибн Мұхаммед әл - Фараби

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Әбу – Нәсір ибн Мұхаммед әл-Фараби
(870-950)

Философ, энциклопедист-ғалым, неоплатонизммен астасып жататын шығыстық
аристотелизмнің ең басты өкілдерінің бірі. Лақап аты – Екінші ұстаз
(Аристотельден кейінгі деген мағынада). Бағдадта, Халебте, Дамаскіде өмір
сүрген. Негізгі шығармалары: Даналық жауһарлары, Қайырымды қала
тұрғындарының көзқарастарын туралы, ғылымдардың классификациялануы туралы
трактат, Музыка туралы үлкен кітап.
Әл-Фараби 870 жылы Фарабтың маңайында, Арыс өзенінің Сырдарияға құяр
сағасындағы Васидж қалашығында (қазіргі Қазақстанның жері) туған. Оның
түркілердің дәллетті әулетінен шыққанын есіміндегі тархан сөзі көрсетіп
тұр, ғалымның толық аты-жөні: Әбу Нәсір Мұхаммед ибн Тархан ибн Ұзлағ әл-
Фараби әт-Түрки.
Әл-Фараби туып - өскен жерінен дүниені танып-білуді мақсат тұтып қоныс
аударған. Бір мәліметтерде ол елінен жастай аттанған, ал басқа бір
деректерде қырықтың маңайында кеткен делінеді. Әл-Фараби Араб халифатының
Бағдад, Харран, Каир, Дамаск, Алеппо және басқа да қалаларында болған.
Әл-Фарабидің өмірі мен өнерінің басым бөлігі Араб халифатына қарасты
өңірлерде өткен. Аббас әулетінің тұсында халифаттың астанасы Бағдад
болатын, осында өріс жайған рухани ағымдардың бәрі де Бағдадтан арна
тартатын.
Әл-Фараби Бағдадты ұжымдасып өмір сүретін қала ретінде сипаттайды. Бұл
қала сауатсыз қалалардың ішіндегі ең қайран қалдырарлығы әрі ең бақыттысы,
ол өзінің сыртқы келбетімен алуан бояулы әрі әдемі құрақталған көрпені еске
түсіреді, сонысымен де әр адамға сүйкті баспана, оның себебі бұл қалада кез-
келген адам өзінің мақсат-мұратына жете алады. Халықтың (осы қалаға) ағылып
келіп, тұрақтап қалатыны сондықтан. Оның аумағы шексіз ұлғайып барады.
Мұнда сан түрлі ұлыстың өкілдері дүниеге келеді, некелесудің, еркек пен
әйелдің төсек жақындығының да неше түрі табылады, нәсілі, алған тәрбиесі
лмен шыққан тегі әр түрлі балалар да осында дүниеге келеді. Бұл қала бір-
бірінен айырмашылығы көп, әрі бір-бірімен кірігіп, бірігіп жатқан алуан
түрлі бөліктерден құралған, онда сырттан келген адам жергілікті
тұрғындардан бөлектеніп көрінбейді, барша тілектің, барша іс-әрекеттің бір
арнаға тоғысатын жері де осы қала. Сонысына қарағанда уақыт өте келе бұл
қаладан ең лайықты адамдар шығуы әбден мүмкін. Ол жерде сан алуан ойшылдар,
шешендер, ақындар өмір сүретін болады.
Алайда, ұжымдасып өмір сүретін қаланың сырттай алғанда қамсыз
көрінетін тыныс-тіршілігіне қарамастан, әл-Фараби оны қайырымды қалаға
емес, сауатсыз шаһарға жатөызған, өйткені жақсылық пен жамандықтың ақ пен
қарадай алма-кезек астасуы басқа жердегіден гөрі осында көбірек көрінеді
деп санаған.
Ғылымға барынша берілмей тұрған кезінде әл-Фараби судья (қази) болған,
алайда, өзінің өмірін ақиқат-шындықты іздеудің жолына бағыштауға бекінген
кезде ол қызметті тастап, зайырлы өмірдің тіршілігімен, атап айтқанда,
ұстаздық жұмыспен айналысқан деген мәлімет бар.
Ұлы ұстаздық толық есімі басқа жұртты былай қойғанда, өз Отаны –
Қазақстанда да әр түрлі жазылып келеді. Ең алғашқы Қазақ Кеңес
Энциклопедиясында ол: Әбу Наср әл-Фараби (Мұмаммед ибн Мұхаммед ибн Узлағ
Тархани) деген атпен берілсе (1970, 2-том, 9-бет), ал сексенінші жылдардың
соңында жарық көрген Қазақ ССР Қысқаша энциклопедиясында: Әл-Фараби,
Фараби, Әбу Наср Мұхаммед ибн Тархан әл-Фараби деген нұсқада берілген
(1988, 3-том, 109-бет). Тәуелсіздік жылдарында басылған Қазақстан
энциклопедиясында: Әбу Наср әл-Фараби, Әбу Наср Мұхаммед ибн Тархан ибн
Узлағ әл-Фараби делінген (1988, 1-том, 613-бет). Бір елдің үш
энциклопедиясында бабаның толық ныспысы үш түрлі жазылған. Сонымен ұстаздың
көзі тірісінде-ақ әлем мойындаған толық есімі қандай болған? Әуелгі
әңгімені осыдан бастайық.
Дамаск қаласының Баб ас-Сағир қорымындағы баба зиратында араб тілінде
алты жолдан тұратын мынандай сөздер жазылған: Фатиха (1-ші жол) Бисмиллаһи
иррахман ир-рахим (2-ші жол) һаза зарих аль-алим уа аль-файласуф уа аль-
адаб уа аль-мусиқи аль-ислами (3-ші жол) Мұхаммед бин Мұхаммед бин Тархан
бин Узлағ (4-ші жол) аль-машһур Абу Наср аль-Фараби (5-ші жол) улиғам 260
хижра фи Фараб уа туффари фи Димашқ 329 хижра (6-шы жол).
Бұл сөздердің аудармасы: Фатиха (Құран кәрімнің бірінші сүресі – 1-ші
жол) Рахманлы, рахымды Алла атымен бастаймын (2-ші жол), бұл зират мұсылман
ғалымы және философы және әдебиетшісі және музыканты (3-ші жол), Мұхаммед
ибн Мұхаммед бин Тархан бин Узлағ (4-ші жол), мәшһүр Әбу Наср Әл-Фараби (5-
ші жол) хижраның 260 жылы Фарабта туды және хижраның 329 жылы Дамаскіде
опат болды (6-шы жол).
Бұл жазу баба зиратына ол қайтыс болғаннн кейін өойылған. Арада
бірнеше жүздеген жылдар өтіп, жазу өшуге айналғанда оның бірде-бір сөзі,
таңбасы өзгертілместен ақ мәрмәр тақтаға көшіріліп, құлпытастың бас жағына
орнатылған. Зираттағы жазудан шығар қорытынды: оның шын аты – Мұхаммед,
әкесінің есімі – Мұхаммед, атасының ныспысы – Тархан, бабасы Ұзлағ екен.
Дүниеге Әбу Наср әл-Фараби деген атпен мәшһүр болған. Ендеше бабаның өмірі
мен шығармашылығын зерттеушілер болашақта оның толық ныспысын жазуда осы
ретті басшылыққа алғандары жөн. (Бабамыз ныспысының қазақша қалыптасқан
айтылуы мен жазылуы Әбу Насыр екені белгілі). Зираттағы жазуда оны Фарабта
туды деп тайға таңба басқандай анық көрсеткен.
Бағдадқа келгенге дейін әл-Фарабидің түркі тілінде, басқа да тілдерде
сөйлегені, бірақ арабшаны білмегені белгілі. Тілдерді зерттеп білуге,
меңгеріге ол көп уақытын жұмсаған, осы салада таңқаларлық нәтижелерге де
қол жеткізген: өмірдің соңына қарай ол жетпістен астам тілде сөйлей алатын
болған. Бағдадқа келген соң аз уақыттың аралығында әл-Фараби араб тілін
жеріне жеткізе меңгеріп алады да, әр түрлі ғылым салаларымен, ең алдымен
логикамен айналыса бастайды. Сол тұстағы Бағдадта аты шыққан ойшыл әрі
философ-ұстаз Әбу-Бишр Матта бен-Жүніс ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.