Төле би Әлібекұлы (1663-1756)-қазақ халқының қоғам қайраткеpi, атақты шешен

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Төле би Әлібекұлы (1663-1756) -халқының қоғам қайраткеpi, атақты шешен. Ұлы жүздің төбе биі. Жастайынан үздік оқып, арабша, парсыша тapиxи кітаптарды, аңыз, хисса тарихтарын ел арасынан тыңдап, өзінен бұрынғы өткен шешен билер мен хандар, бабалары Жанту, Жарылқамыс билердің тапқыр, өнегелік, нақыл, шешен сөздерін ойына түйіп өceдi. 15-20 жасында билікке араласып, әділдігімен, шешендігімен елге танылады. «Жеті Жарғы» әдет заңын шығарушылардың бipi болды. Орта жүздің аға биі Қазыбек Келдібекұлымен, Kiшi жүздің аға биі Әйтеке Байбекұлымен бірге аз Тәукенің басты кеңесші балды. Қабанбай батыр, Бөгенбай батыр, Жәнібек батырмен бірыңғай халық майданын құрып, азаттық күресін басқарды. Өзі билік еткен Шымкент, Түркістан және Ташкент қалаларында көпшілік пайдаланатын ғимараттар салу icіне белсене араласқан.

Толе би (1663-1756) Алибекулы - общественный деятель казахского народа, известный оратор. Ведущий би (судья) Старшего жуза. С детства проявил прилежание к учебе, зачитывался историческими книгами на арабском, персидском языках, интересовался историями легенд, изучал мудрые изречения, меткие, точные и нравственные слова, высказанные красноречивыми биями и ханами, биями-предками Жанту, Жарылкамыс, расширяя свой кругозор.

Стал одним из авторов первого правового свода казахов «Жеты Жаргы». Вместе со старшим бием Среднего жуза Казыбеком Келдибекулы и старшим бием Младшего жуза Айтеке Байбекулы был ведущим советником мудрого хана Тауке. Организовав вместе с батырами Кабанбаем, Богенбаем и Жанибеком единый народный фронт, возглавил освободительную борьбу против джунгар. Активно участвовал в возведении уникальных архитектурных сооружений в городах Шымкенте, Туркестане и Ташкенте.

ӘБУНАСР ӘЛ-ФАРАБИ (Мухаммед ибн Мухаммед ибн Узлаг Тархани) (870-950) - Аристотельден кейін дүние жүзіне білім мен мәдениеттің екінші ұстазы атанған данышпан, ойшыл, энциклопедист ғалым. Алғашқы білімді қыпшақ тілінде Отырарда алады. Бағдадта араб тілін үйренеді. Самарра мен Харрандарда ipi ғалымдармен кездесіп, білімін ұштайды. Түркі, парсы, араб тілдерінде сөйлей де, жаза да білген. Грек, латын, санскрит тілдерін игерген. Бүгінгі ұрпаққа ӘбуНаср әл-Фарабидің 50 шақты еңбегі жеткен. «Альмагеске түсініктеме», «Геометриялық сызықтар жасаудың әдicтepi», «Астрология», «Китабал-мусика әл-кабир» және тағы басқа еңбектері ғылымның сеңгірін көрсететін аса ipi туындылар. Әбу Наср әл-Фарабидің еңбектері ғылымның барлық саласын қамтиды. Оның аясы кең.

АБУ НАСР АЛЬ-ФАРАБИ

(Мухаммед ибн Узлаг Тархани) (850-950) - гений, мыслитель, ученый-энциклопедист, признан вторым авторитетом во всемирной культуре после Аристотеля.

Первоначальное образование он получил в Отраре на кипчакском языке (древний казахский язык), в Багдаде изучил арабский язык. Встречаясь с крупнейшими учеными в Самарре и Харранде, он пополняет свои знания. Хорошо владел и писал на тюркском, персидском, арабском языках. Также владел греческим, латинским, санскритским языками. До нынешнего поколения дошли около 50 трудов Абу Насра Алъ-Фараби. Среди крупнейших сочинений, представляющих научную ценность, «Астрология», «Китаб аль-мусика аль-кабир» и другие. Труды Абу Насра Аль-Фараби охватывают все сферы науки, их горизонты беспредельны. Аль-Фараби признан во всем мире, как выдающийся мыслитель древности. Его философские, мировоззренческие идеи лежат в основе современной физики, астрономии, лингвистики, истории, философии, логики, математики, естествознания и др. Аль-Фараби был назван Аристотелем Востока и стал одной из ярких звезд мировой культуры.

ӘБІЛҚАЙЫР (1693-1748) -қазақ сұлтандарының кіші буыны. Алғашында Тауке ханның ықпалында болған. Күшімен, айласымен, шабуылды ұйымдастыра білушілігімен даңқы шығып, хандыққа қолы жеткен. Қазақ халқының жоңғарларға қарсы азаттық күресі өрлеген кезде, Ордабасы тауының бөктеріндегі халық жиналысында Әбілқайыр қазақ жасақтарының бастаушысы болып сайланады. Ресеймен татулық байланыста болуды көздеді. Ресей империясына арқа сүйеу арқылы өз ықпалын күшейтуді, қазақтың үш жүзін түгел бағындырып, бip орталықтан басқарылатын билік орнатуды, сондай-ақ өкімет билігін балаларына сайлау жолымен емес, мұрагерлік жолымен қалдырып отыруға үміттенді. 1740 жылы Әбілқайыр қазақ жасақтарын бастап барып Хиуаны басып алады. Онда біраз уақыт хан болып тұрады.

АБУЛХАИР (1693-1748) . Происходил из младшей ветви казахских султанов. Прославившись завидной силой, тактикой, организаторскими способностями вести наступление, дошел до ханского трона. В период активизации освободительной борьбы казахского народа против джунгар, у подножия гор Ордабасы, народным собранием Абулхаир был избран вождем казахских ополченцев. Он стал налаживать дружеские связи с Россией. Опираясь на Российскую империю, он намеревался закрепить свои устремления, объединить казахские три жуза, организовать управление из одного центра и передавать бразды правления государством не детям правителя, а путем передачи наследия в надежные руки. В годы «великого бедствия», когда джунгарские феодалы вели непрерывные войны, стремясь уничтожить казахов, как нацию, Абулхаир обратился за помощью к России и в 30-х гг. XIX в. принял российское подданство, введя в состав Российской империи Младший и Средний жузы. Этот исторический шаг сыграл огромную, хотя и неоднозначную, роль в развитии Казахстана, открыв казахскую степь влиянию европейской культуры.

ӘЙТЕКЕ БИ (шын аты Айтық) Байбекұлы (1689-1766) ~ қазақтың атақты шешен биi. Әбілқайыр ханға дейін кіші жүзді басқарған. Әйтеке би жас жағынан атақты Толе би мен Қазыбек биден кіші. Бірақ өзінің даналығымен ел билеп, өз замандастарынан қалыспаған, ешкімнің атақ-даңқына табынбаған. Оның даналық сөздepi осы уақытқа дейін халық аузында сақталған. Тәуке хан дәyipіндегі қазақ хандығының аса көрнекті билерінің бipi peтiндe «Жеті Жарғыны» шығаруға елеулі үлес қосқан. Ол бip орталыққа бағынған қазақ хандығын құруға белсене атсалысты.

АЙТЕКЕ БИ (наст, имя Айтык) Байбекулы (1689-1766) - известный казахский би (судья), оратор. До Абылай хана он возглавлял Младший жуз. Аптеке би был по возрасту младше знаменитых Толе би и Казыбек би. Однако он прекрасно управлял страной, никому из современников не уступал, перед славой и заслугами не преклонялся. Его мудрые изречения до сих пор живы среди народа. В эпоху Тауке хана, он, как один из виднейших биев Казахского Ханства внес заметный вклад в сотворение первого свода законов казахской степи «Жеты Жаргы» («Семь указов») .

Айтеке би активно ратовал за объединение казахского народа, за единое и сильное государство, за справедливое общество.

ҚАЗЫБЕК БИ Келдібекұлы (1667-1763) - он жетінші ғасырдың аяғы мен он сегізінші ғасырдың алғашқы жартысында өмір сүрген қазақтың атақты биі. Орта жүзді билеген. Тәуке, Семеке, Әбілмәмбет, Абылай хандардың тұсында мемлекет басқару ісіне белсене араласып, қазақ хандықтарының iшкi және сыртқы саясатына едәуір ықпал жасап отырған. Жоңғар басқыншылығына қарсы халық күресін ұйымдастырушылардың бipi. «Тәуке заңдарының жинағы» немесе «Жеті Жарғыны» жасауға қатысқан. Абылай жоңғарлардың қолына түскенде оған белсене араласып, құтқарып алады. Ресеймен достық қарым-қатынаста болуды мақұлдап, Цин империясымен тығыз байланыста болуға қарсылық білдірген. Қазыбек би ел арасында Қаз дауысты Қазыбек атанып кеткен.

КАЗЫБЕК БИ (1667-1763) Келдибекулы - известный казахский би (судья), живший в период конца XVII- начала XVIII веков. Правил Средним жузом. Активно участвовал в делах государственного правления во времена ханов Тауке, Семеке, Абильмамбета, Абылая, способствовал действенности внутренней и внешней политики казахских ханов. Стал одним из организаторов всенародной борьбы против джунгарских оккупантов. Участвовал в разработке первого свода казахских законов «Сборнике законов хана Тауке» («Жеты Жаргы») . Поддерживая налаживание дружеских связей с Россией, он одновременно выступал против тесной связи сЦиньской империей. В народе Казыбек би слыл как «Коз дауысты Казыбек» - «Казыбек с гусиным голосом» («коз» значит «гусь») - то есть «звонкоголосый», тот, чей голос звучал в самых дальних степях, как голос Родины.

АХМЕД ЯСС'АУИ (т. ж. белгісіз -1166) - он екінші ғасырда өмір сүрген ақын. Қазақ халқының көне мәдениеті тарихында айрықша орны бар. Яссы шаһарында тұрған. Кейін Яссауи атанады. Ахмед Яссауи Бұхар қаласында діни білім алғаннан кейін Түркістанға келіп, сол кезде Орта Азияда кең тараган софылық діни-мистикалық идеялардың насихатшысына айналады. Сулеймен Бақырғани, Софы Аллаяр, Ахсани және тағы басқалар оның жолын қуып, суфизмнің жаршысы болған. Ахмед Яссауидің бүгінгі ұрпаққа жеткен шығармасы «Диуани Хикмет» («Даналық жайындағы кітап») . Онан қазақ халқының ежелгі мәдениетіне, әдебиетіне, тарихына, этнографиясына, экономикасына қатысты бағалы фактілер табуға болады. Ахмед Яссауи туралы ел аузында көптеген ұнамды аңыз-әңгімелер бар.