Кемеңгер ойшыл, дана Абай

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Кемеңгер ойшыл, дана Абай

Жүрегімнің түбіне терең бойла,
Мен бір жұмбақ адаммын оны да ойла.
Соқтықпалы, соқпақсыз жерде өстім,
Мыңмен жалғыз алыстым, кінә қойма!
Абай

Жоспар:
І. Кіріспе.
Кемеңгер дана Абайдың жол бастауы
ІІ. Негізгі бөлім:
1. Қазақтың бас ақыны
2. Ұстаздық еткен жалықпас
ІІІ. Қорытынды.
Болашаққа – Абаймен

І. Кіріспе.

Кемеңгер дана Абайдың жол бастауы

Ас сөзбен көп мағына беруді мұрат тұтқан ой зергері жалғыз ауыз
өлеңнің төрт жолына бүкіл адамзат баласының әрқайсысының өз заманы
аясындағы тірішілік болмысын сыйғызып, өмірдің шындығын алға тартады. Абай
- өз дәуірінің бар қайшылығының қақ ортасында болған, сол қайшылықтар
қақтығысында өзінше туралық іздеп "мыңмен жалғыз алысқан" дана.
Ес біліп, сөз мағынасын аңғарарлық кезге жеткеннен бастап, Абай
қазақтың әні мен өлеңінің, жыры мен дастанының небір өрнекті сөзінің қалың
ортасында болып, соның асыл нәрін еміп, нұр сәулесін көкірегіне құйып өсті.
Бұлай дейтін себебіміз, Абайдың өз әкесі Құнанбай – жақ біткеннің шешені,
жөн білгеннің көсемі болған. Жастайынан билікке араласып, патша өкіметі
қазақ даласына ел билеудің аға сұлтандық жүйесін енгізгенде қарадан
шыққанына қарамастан, жеке басының алғырлық қасиетімен аға сұлтан болған
үлкен дарыды талант иесі. Міне, осы Құнанбай үйі – исі қазаққа ортақ өнер
иелерінің іздеп келіп түсер жайы, бүкіл тобықты ғана емес, көршілес
ағайындар – наймандар мен керейлердің, уатардың сөз ұстаған билерінің бас
қосып, дау шешер орны болған, былайша айтқанда қазаны оттан түспеген,
кісісіз тамақ ішпеген, келелі кеңесі үзілмеген үй болған. Жаратылысынан
зерделі туған құймақұлақ бала Абай осы кеңестерге, айтылған ел тарихына,
рулардың айтыс – тартысына қаршадайынан қанық болып, соның бәрін де жадында
сақтап, жатқа білген. Оның осылайша ел тарихын, жер тарихын жастайынан жете
білуіне көпті көрген дана әжесі Зере мен тұқымында шешендік, тапқырлық,
ақындық, өнерпаздық дарыған анасы Ұлжан да елеулі еңбек сіңірді. Абай
балалықтан асып, бозбалалық, жігіттік жасына жеткен уақытта қазақтың ескі
сөзі, көне жол жобасы, мақал-мәтел, тақпақ, ескі биліктеріне елдің
маңдайалды кісілерімен қатар түскендей білім жинады. Бұрыңғы өткен ақындар,
шешендер, батырлар болсын барлығы жайында әңгімелер Абайға енді таныс дүние
болды.
Осы күні дана Абайды білмейтін қазақ жоқ десек, қателесе қоймаспыз.
Жалғыз қазақ емес, ұлы ақынымызды байыптап оқыған әрбір адам оның
кемеңгерлігін мойындады. Мұны Абай туралы толғаған басылым беттеріндегі
сөздердің қайсысынан болса да байқай аламыз. Мейлі оны орыс жазушысы, мейлі
француз не испан зерттеушісі жазсын, Абайдың ойшылдығы алдында бас иеді.
Ақынымыздың жүз елу жылдық мерейтойын бүкіл дүние жүзі болып атап өткені де
соның айғағы. Дүние жүзіне мұншалық атағы жайылардай Абай кім еді? Қандай
қадір -қасиетімен әлемге есімі мәшһүр болды? Ол - қазақтың классикалық
әдебиетінің атасы. Оның терең ойлылығы, кемеңгер ойшылдығы бәріміздің де
жүрегімізді жаулап алды.
Талап, еңбек, терең ой,
Қанағат, рақым ойлап қой –
Бес асыл іс көнсеңіз.
Шынында да, ғажап емес пе? Бұл асыл сөздерді оқыған әрбір азаматтың
мұнымен келіспей қоймауы екіталай. Ал оның "Ғақлиясы" ше? Бұл – нағыз
кемеңгерліктің, асау өзендей арқыраған қазақы философияның қайнар бұлағы.
Бұл сөздердегі шындықтың бойыңды шымырлатар асыл қасиеті бар. Абайдың өзіне
жүгініп көрелік: "Осы мен қазақпын. Қазақты жақсы көрем бе, жоқ әлде жек
көрем бе? Егер жақсы көрсем, қылықтарын жақтасам керек еді"... Бірақ дұшпан
күлдіріп айтады, дос жылатып айтады демекші, Абай да шындықтан әрі аттап
кете алмайды, қайта, ақиқатты жасырмай айтып, қазақтың жалқаулығын,
надандығын бетіне баса отырып, халқын кемсіту үшін емес, халық қамын
ойлағандықтан осылай жазғанын айтады. Ғақлиядағы мазмұнның соншалық бай әрі
шырынды болуымен қатар, сөз құрау шеберлігі де таңғалдырады. Мұнда халық
даналығын да, риторикалық сұрауларын да орынды қолданады. Артық ауыз сөз
жоқ: айшықтауы да, түрлі сөз өрнектерін де шебер қолданғаны соншалық, бүкіл
денеңді елжіретіп, баурап әкетеді. Оқи отырып, жүз ойланып, мың толғанасың.
Бар күштің бәрі қалам ұшында екендігіне мойынсұнасың. Ойшылдың мұншалық
шеберлігіне, даналығына қайран қаласың, таңдана отырып Абайдың қазақ
болғандығын мақтан тұтасың.
Абайдың осындай кемеңгерлігінен басқа ұстаздық еткені де баршаға аян.
Сөздеріндегі өзіне ғана тән ұлылықты шәкірттеріне дарыта білгенімен қоймай,
артынан ерген осы інілерінің жан-жақты білім алуына жағдай жасайды.
Білімнің құдіретті күшін түсінетін Абай:
Баламды медресеге біл деп бердім,
Қызмет қылсын, шен алсын деп бермедім, - дейді.
Абай шәкірттері – Шәкәрім, Әріп, Көкпай ақындармен қатар Ақылбай,
Мағауиядай балаларына да ақындық өнердің қыр-сырын үйретеді. Тапсырма бере
отырып қабілетін, ой тереңдігін бағдарлайды. Әр шәкіртінің қабілетіне,
ерекшелігіне байланысты бағыт-бағдар беріп отырған. Сол арқылы
шәкірттерінің әрқайсысынан қайталанбас тұлға, қазақ әдебиетіне қосар үлесі
бар ақын-жазушыларды тәрбиелеп шығарды. Жалғыз Шәкәрім, Көкпайлар ғана
емес, өзінен кейін өмір сүрген қаламгерлердің қай-қайсысына да өз әсерін
тигізбей қоймайды.
Абай халқымыздың жазба әдебиетінің негізін қалаушы ұлы ақыны, ойшыл
да сыншыл данышпаны. Ол – орыс патшасының отарлау саясаты сахарада салтанат
құра бастаған кезде өмірге келіп, көшпелі елдің басына тәуелділік ноқтасы
біржола кигізіліп, жетекке алған кезінде тіршілік кешті. Оның өзі
айтқандай, "соқтықпалы, соқпақсыз" заманда "мыңмен жалғыз алысып" өсті. Өз
заманынан, өз ортасынан түсіністік таппай, жұмбақ жанға айналған ол
ұрпағына үміт артып, "жүрегімнің түбіне терең бойла" деп үн қатты. Сонысы
үшін де кез келген халықтың маңдайына біте бермейтін осынау сирек
кездесетін аса ірі де күрделі тұлғаның, сан қырлы таланттың жұмбақ жанын
түсініп, құпия сырын ұғыну, оның парасатты болмысын танып, білу бүгінгі біз
үшін де орындалуға тиіс аманат-міндет деп ұққан жөн. Абайды осылайша танып,
ол көрсетіп кеткен тағылымдарды үйрене отырып, халқымыздың болашағына
қызмет етуіміз қажет, алған еркіндігімізді баянды етуіміз керек. Азаттық
алу, тәуелсіздікке қол жеткізу - үлкен іс. Ал азаттықты ұстап қалу – онан
да үлкен іс, онан да қиын ұлы тірлік. Азаттықты ұстап қалу үшін,
тәуелсіздікті ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.