М. Горбачев кезіндегі Қонаевтың саяси тұлғасы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

М. Горбачев кезіндегі Қонаевтың саяси тұлғасы2

Қолданған әдебиеттер тізімі12

М. Горбачев кезіндегі Қонаевтың саяси тұлғасы

Қазақстанның көрнекті мемлекет және саяси қайраткері, ғалым, тау - кен инженері, Қазақстан Республикасы ҰҒА академигі, техника ғылымының докторы Дінмұхамед Қонаевтың М. С. Горбачев кезіндегі саяси тұлғасына тоқталу барысында біз Д. Қонаевтың кезінде өзі жазған естеліктеріне тоқталамыз.

1985 жылы наурыз айында К. У. Черненко дүниеден өтті. Оның орнына орталық комитеттің бас хатшылығына М. С. Горбачев ұсынылды. Наурыз айының 11-күні Орталық Комитеттің пленумында М. С. Горбачев Бас хатшы болып сайланды. Содан кейін Орталық комитетің кезекті пленумын жинап, өз аузынан елдің экономикалық және әлеуметтік дамуын жеделдетудің сапалақ және әлеуметтік дамуын жеделдетудің жаңа міндеттері туралы бағыт - бағдарын ұсынып, оны қайта құру және жеделдету деп атады. Бірақ ол елдің үмітін ақтамады.

Бұл туралы аз жазылған жоқ. Әбден жауыр болғаны сонша төтенше жағдайдың өзі де, Мәскеудің қақ ортасындағы «Матросская тишина» түрмесінің аз-кем дәмін татқан тұтқындардың қыл үстінде тұрған тағдыры балапан басымен, тұрымтай тұсымен дегендей, қайтсем жан бағам деп, алмағайып заманның жетегінде кеткен жұртты елең еткізуден қалды. Жер астынан жік шықты, екі құлағы тік шықты дегізгендей, тосын мінез танытып, төтенше жағдайды ұйымдастырушылар Кеңестер Одағын буынды-буынды жерлерінен ұстап тұрған ығай мен сығайлар тұғын. Ең бастысы, олар Горбачевтің маңдайынан шертіп жүріп тандаған сыбайластары еді. Қараңыз: вице-президент, Министрлер Кеңесінің төрағасы, Жоғары Кеңестің төрағасы, Қауіпсіздік комитетінің төрағасы, Қорғаныс министрі, Ішкі істер министрі . . . - бәрі де аузымен ай білеп, қабағымен жер сүзгендер. Баспасөзде хабарлағанындай, олар: «елді ыдыраудан сақтап қалу үшін, айықпас дағдарысқа, ұлтаралық алауыздыққа, миллиондаған жанды қайыршылыққа ұшыратпау үшін, заңсыздық пен қан төгіске жібермеу үшін төтенше шараларды» жүзеге асыруды міндетіне алды.

Мұның түпкі мәні маған беймәлім. Құдай қырына алды ма, жоқ қырсық шалса қымыран іридінің кебі келді ме, әйтеуір іс басқаша ауан алды болды. Айналасы екі-үш күн ішінде қаһарын шашып, елдің тізесін қалтырата бастаған Мемлекеттік төтенше комитет өрт қоюын қойып, оны қалай өшіруін білмей және састы. . Төтенше комитет түгел тұтқынға алынды. Қап, бәлем, деп тісін қайрағандар қырық құбылта жазып, ңит терісінң басына қаптады. Оның есесіне, тергеу ісі іш көгеретіндей уақытқа созылды. Әділеттің ақ туын көтеріп, қазылықтың қара қылын қақ жарып жүр деген заңгерлерден жасақталған сот істің «ақ-қарасын» ажыратып та тынды.

Не айтары бар, Михаил Горбачевтің бұ жолы да сақасы алшысынан тұрды. Кісілігін кісәпірлікке, ақылын айла-амалға алмастыра қойды десек, тіл тигізгендей болармыз. Ненің терісін жамылып шыққанын өзі білер, сырт көзге көктен түскендей көрінген ол, жалаңаш қылышын күні кеше ғана шашбауын көтеріп, қайтсем жағынамын деп құрдай жорғалаған өзінің «ең сенімді серіктерінің» төбесінде ойната бастады. Қолынан келген қонышынан басады, ойына келгенді істеп баққан Горбачев осыған дейінгі бар былықшылығын, адам түгілі құдай кешпес заңсыздығын осы төтенше комитетке итере салды. Сөйтіп сүттен ақ, судан таза боп, қайтадан жалған дүниені жалпағынан басып шыға келді.

Өздеріңіз білесіздер, осы тамыз оқиғасына дейін Горбачевтің сыңар езулігінен, кежегесінен кері кететін әдетінің кесірінен Кеңес Одағы коммунистік партиясының “тоз-тозың шықты. Жоғарыда айтқанымдай, партияның миллиондаған мүшесінің пікірімен санаспай-ақ, Орталық Комитеттің пленумын не партия съезін шақыртпай-ақ төбесінен су құйып, саудасын сақал сипағанша бітіре салды. Коммунизмге, оның жоғын жоқтап, сойылын соққан коммунистердің ту сыртынан «оқ атқан» Горбачев екеніне мына тіршілікте қара танымайтын «көр соқырдың» күмәні жоқ. Жұрт алдында үзеңгі бауы алты қарыс кісідей шіреніп тұрып, көсіле сөйлейтін, дұрысы - жағы сембейтін ол партияның сойылын «соғып» тұрып, көзге көрінбейтін жұлын құртындай соның (партияның) түбіне жеткен де өзі. Ол ұятты шүберекке түйіп қойып, партияның бас хатшылығын мансұқ етіп, шылбырды бере салды. Әшейінде би аға, түйе ауғанда қайда едіңіз демеңіздер, ошақтың оты неге сөніп бара жатыр дегенді ойлауға шама келтіртпей Орталық Комитетті таратып жіберді.

Бұған іш қазандай қайнап жүргенде одан сорақысы басталды. Алтын діңгектей он бес жерден тік көтеріп тұрған шаңырақ ортасына түсті.

Өкінішке орай, бұл жерде де Горбачевтің адам айтса нанғысыз шалағайлығы мен шарасыздығы таразы басын басып кетті, істің дәл осылай бел алуына ерекше ықпал етті. Мемлекет басшысы ретінде қайрат таныта алмады, қоржын басын тең ұстаудың орнына, тізгінді тарта ұстаудың орнына әліптің артын күткен кісідей, сырттан тон пішумен тынды. Ақыр аяғы телегей-теңіз ортасында ескексіз қайықтай айдың күні аманында жалғыз қалды, тіпті бұлай сыпайылап айту келіспейді, дұрысы - мидай далада сазға отырып қалды деу. Горбачев бетімен жер баспас жолы бар ма еді? Менің пайымдауымша, шұғыл түрде КСРО Жоғары Кеңесінің төтенше сессиясын шақырып, оған барлық республикалардың өкілдерін қатыстыру керек еді. Сол жерде айқын да нақтылы іс бағдарламасын алға тарта отырып, КСРО-ның құрылу тарихын және оның қалыптасу кезеңдеріндегі рөлін назардан шығармаған жөн еді.

Халықтан еш нәрсені жасыруға болмайды. Барымызды да, жоғымызды да алға тартқанда ешкім өз құдығына өзі түкірмес еді. Кеңес Одағы көп ұлтты мемлекет ретінде қалай құрылғанын, оның біртұтас ел ретінде ірге көтеруі дер мезгілінде әрі өмірлік маңызы бар тарихи қажеттілігін барша кеңес халқына бүкпесіз баяндап, КСРО-ның құрылуы шаруашылықты басқарудың социалистік жосларлы жұйесіне көшудің кілті болғанын және мұның өзі әбден тұралаған елде бас-талғанын дәлелмен жеткізген жөн еді.

КСРО АҚШ-тан бейбіт мақсатқа пайдаланатын атом қуаты сияқты ғылыми-техникалық прогресс бағытындағы жетекші саладан көш ілгері еді. Сөз орайы келіп тұрған соң айтайын, Горбачев лен Рыжков қай кезде де айрықша мән беруді қажет ететін атом қуатын жай-күйіне дер мезгілінде көңіл бөлгенде Чернобыль апаты болмас еді. Жауапкершіліктің жоқтығы, өкінішке орай, мыңдаған жанды жапа шектіріп, талай адамды қайғылы қазаға ұшыратты. Демек, ел басында отырған кісіге жұмыстың үлкен-кішісі болмайды. Қашанда шекара күзеткен сақшыдай қырағылық қажет.

Горбачевтің ңқайта құруың қара халық ұшін шілдедегі ақ сағымдай елес еді. Қолдау таппақ түгілі, түпкі мақсатын түсінбеді. Ақыры сандырақ ңжаңаруң далада қалды. Ішкенің алдыңда, ішпегенің артыңда болады, мына жалғанда не кием, не ішем демейсің, қой үстінде бозторғай жұмыртқалаған заманда ғұмыр кешесің деген уәде халықты алдау ғана боп шықты. Сөйтіп, Горбачев партия мен халық сенімін ақтамады. Мыңдаған адамның қаны, миллиондаған босқынның көз жасы соның арына жүктеледі.

Баға жылдап, айлап емес, апталап, тіпті күн сайын өсіп жатты.

Бұған алаңдамаған адам шамалы. Елдің естияр азаматтарының жан дауысы шықты. Тіпті жат жерлік экономистер, социологтар қобалжи бастады. Ал Горбачев құлағын құлық басқан жандай қаннен-қаперсіз отыра берді. «Жаны ашымастың қасында басың ауырмасын» дейді дана халық. Қабырғасы қайысса осындай күйге түсірер ме еді . . . Қайдағы жоқ «адам факторы» дегенді жағы сембей қайталаудан аса алмай, елді қысыр сөзге қарқ қылды.

Бар кінәні Горбачевтің басына үйіп-төгуіне қарағанда, Қонаевтың оған деген өкпесі қара қазаңдай болар деуші ағайын табылары анық. Оны да жоққа шығармаймын, бірақ ең басты мәселе мынада және бұра сөйлеуді білмейтін әділ кісі де осы байламға тоқтар еді. Елді ашса - алақанында, жұмса - жұдырығында ұстаған жылдарда Горбачев мемлекетті тұралатып, қоғамды іріген сүттей қылды. Осы жылдар ішінде ол өзінің халық шаруашылығын басқарудан мүлдем мақұрым екенін көрсетті. Естеріңізде болар, ол салған жерден «көлденең табысқа тосқауыл қояйық!» деп, ұран тастады да, елдің аяқ-қолын «матай» бастады. Ойламаған жерден оң көзіміз сол көзімізге жау боп шыға келді. Сынық шеге ұстаған «ұры» атанды. Ал, түйені түгімен жұтып жатқандар жең ұшынан жалғасып жатты . . . Сосын, не айтасың, айды аспанға бірақ шығаратын кісідей білегін сыбанып бірер жылдың ішінде ит басына іркіт төгілетіндей байлыққа батамыз деп «экономикалық жеделдету стратегиясын» ойлап тапты. Оған да мақұл дедік. Бірін таратып, бірін қосып, аласапыран болдық. Қайырын берсін деп, елді жұмылдырып, іске ден қойған тұста: «жоқ, бұл болмайды, экономика ғылыми-техникалық прогрессіз аттап баса алмайды екен» деп, жаңа арнаға бет бұрдық. Өндіріс технологиясын жаңартайық, жақсартайық, сөйтіп өркениетті елдер деңгейіңде тіршілік жасайық деген ізгі ниетте еш сөлекеттік жоқ. Шын құп алатын, барынша қолдайтын бастама еді. Бірақ сол идеяны жүзеге асырудың жолы қалай, неден бастап, немен аяқтауға тиіспіз? Бұл мәселе жан-жақты ойластырылып, терең талданбады. Ақыры, Горбачевтің құрыққа сырық байлатқан бос сөздерінің бірі ретінде аяқсыз қалды.

Жалғыз бұл емес, мемлекеттік қабылдау дегенді шаң қапқан ескі тулақты қаққандай ғып және былай сырып қойдық. Оның ңкүнің біте бергенде: «кооперативсіз күніміз қараң, елді еркін іске жұмылдырайық» деп, бұйданы бұрды. Кеше ғана көлденең табыстың тұқымын тұздай құртайық деп аласұрған Горбачев араға екі-үш жыл салмай, «іскерлердің» ноқтасын сыпырып алып, бетімен қоя берді. Артынша шағын кәсіпорындар инкубатордан шыққан балапандардай қаптады. «Кооператив» коммерцияның қайығына ауысып мініп, делдалдық кәсіпке, «жатып атар» саудагерлікке көшті. Ауыл шаруашылығына, материалдық-техникалық жабдықтау және қаржыландыру жүйелеріне қатысты министрліктер мен ведомстволар біресе таратылып, біресе қайта шоғырландырылды.

Кезінде Хрущевті бүйректен сирақ шығарып жүрмесе ішкен асы бойына сіңбейді деп, қара есекке теріс мінгізуші едік, Горбачевтің қасында ол аттан түсіп сәлем бергендей ме деп қалдым. Неге дейсіз ғой? Едді халық тандауымен сайланғандар емес, Горбачевтің шылауыңда жүргендер басқарды, яғни парламентті көп сөйлеп, көбігін сапырғандар билеп-төстеп кетті. Экономика тізгіні ат төбеліндей «алпауыттардың» қармағына ілікті. Олар қоғам «дамуының» үлгісі тек батыста, демократиялық бостандық кепілі сонда деп өздері ұрттап ішіп, шайқап төкті.

Мен Горбачев «таққа» отырғанға дейінгі халық шаруашылығының хал-ахуалын жер-көкке сыйғызбай мақтаудан аулақпын. Тіпті Горбачевтің сыртынан жұдырық көрсетіп, түйе қотыр сөз жүгірту де лайықсыз. . Экономика шатқаяқтай бастаған тұс еді бұл. Даму қарқыны төмен деп, істің қиюы қашып, ғылым мен техниканың озық жетістіктерін тым сылбыр пайдалана бастаған. Жұрттың өндіріс нәтижелеріне деген ынта-ықыласы азая түскенді. Бірақ соған қарамастан ауызды тым қу шөппен сүрткендей мұшкіл халде емес тұғын. Елде ұлан-ғайыр өндірістік және ғылыми-техникалық потенциалы жинақталғанды. Бірақ барды базарлай білмеді. Горбачев құрғақ уәдеге қарқ қып, қайдағы жоқ «тәжірибелер» жасаймын деп, сүттей ұйып отырған ел ішін бөрі тиген қойдай қылып дүрліктірді.

Осылай үйдей өкпеден құтылғандай еді, қырсық шалайын деген кісі тілінен табады дегендей, Михаил Сергеевич мұхиттың арғы жағында жатып орыстың «жыртысын жыртқан» Солженицыннің «Ресейдің көсегесін қайтсек көгертеміз» деген кітабын даналықтың теңдесі жоқ үлгісі деп, «айды аспанға бірақ шығарды». Атағы «жер жарған» жазушы су ішкен құдығына түкіріп, қазаққа қазақ жерінен енші «бөліп» берді. Бұл елді ел болсын дейтін кісінің сөзі емес еді. Горбачевтің Солженицынге емешегі үзіліп бара жатқандықтан емес, оның кеселден бетер кесірлі сөзі ел ішін лаңға бастайтынын іші сезіп, мысық тілеулі болатын.

Горбачев осы пиғылын КСРО-ны жаңа тұрпатты елге айналдырайық, жаңарту жолын іздейік деген кезде де аңғартып, орынды пікірге құлақ аспай, Одақтық жаңа келісім шарт жасасу қажеттілігі туралы мәселеге келгенде кежегесінен кері кетті де тұрды. Оның есесіне біздің шет елдердегі бұрынғы «ата жауларымыз» не айтса, соған бас шұлғып, алдарына түсіп құрдай жорғалады. Ал Одақтық шартқа тек іс насырға шауып, балдан да тәтті билік уысынан шығып бара жатқанда қол қоюға жанталаса ұмтылды. Бірақ тым кеш еді. Оған дейін басқа күштер бел алып, дегенін жүзеге асыра бастағанды. Горбачев Одақтық шарт жасаудың қажеттілігіне көзі жете тұрса да батыл байлам жасаудан тайсақтап, аттап басқан сайын күмәнданумен, күдіктенумен болды. Ішкі жағдайдан гөрі сыртқа сес көрсетіп, бірлі-жарым ауыс-күйіспен шектелді, одақтас республикалардың, жергілікті органдардың өкілеттігін өзгертуде нақты қадамдар жасай алмады. Оған еш нәтиже бермеген Новоогарев процесі деп аталатын саяси пікір таласы дәлел. КСРО-ның түбіне жеткен де Горбачевтің солқылдақтығы, анығырақ айтқанда қулығына құрық бойламас сұрқия саясаты. Ол кімге пайда, кімге зиян, о жағы мүлде басқа әңгіме. Ал кезекті өкінішке тап болмас үшін ең әуелі ысқырығы жер тескеңдей басқарудың шектен асқан орталықтанған жүйесін босатып, көптеген міндетті орталық, республика және жергілікті органдар арасында бөлісіп, олардың арасындағы барлық қарым-қатынас түрін демократияландыру қажет еді. Сол арқылы елдің мемлекеттік бірлігін сақтау үшін берік негіз қалауға болатынды.

Мен елу жылдан астам партиялық стажы бар коммунист ретіңде Горбачевтің іс-әрекетін сатқындық деп санаймын. Неге дейсіз ғой? Ол іштен кеміретін жұлын құртын еріксіз еске түсіреді. КОКП-ның қоғамдық өмірдегі рөлін бірте-бірте әлсіретіп, оны мемлекетті басқару ісінен аластады. Артынша отқа оралып, суға сүрінгендей етіп, ақыры сабақты жібін қалдырмай бет-бетімен таратып жіберді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.