Өмір жырын толғаған ұлы Баба - қобыз сарыны Қорқыт

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кіріспе 2
Өмір жырын толғаған ұлы Баба. 3
Қорқыт (ІХғ.) 4
Қобыз сарыны Қорқыт 6
Қолданылған әдебиеттер тізімі 10

Кіріспе

Ықылым заманнан бері ұрпақтан-ұрпаққа мирас болып келе жатқан асыл
мұраның бірі – аты аңызға айналған Қорқыт баба күйлері.
Халқымыздың атадан балаға тараған шежіресі бойынша қазақ топырағында
музыка өнерінің тууы Қорқыт есімімен тығыз байланысты. Халқымыз ежелден
Қорқыт бабаны қобызға алғаш тіл бітіріп, оны қыл ішегінен жасағандығы,
жаратылыс үнін күй етіп сөйлеткен өнер иесі, күй анасы деп біледі.
Ол түрік тектес халықтардың бірден-бір көне мәдениет ескерткіші –
Кітаби дедем Қорқыт (Қорқыт ата кітабы) жырының негізгі кейіпкері, әрі
авторы саналады. Бұл жырау бізге екі қолжазба түрінде жетті. Оның бірінші
нұсқасы 1815 жылы Дрезден кітапханасынан табылды. Ал Ватиканда сақталған
екінші түрі ғылымға соңғы жылдары белгілі болды.
Бұл эпостық жырлар

Өмір жырын толғаған ұлы Баба.

Қорқыт есімі қазақпен тектес халықтардың көбіне әр алуан аңыздар
айтылады. Қазақ арасында тараған аңыз бойынша Қорқыт – күй атасы, жер
үстіндегі ән-күй атауының атасы.
Ауыр ойлар азаптап, өлместікті арман еткен Қорқыт ел-жұртынан безіп,
ажалдан қашады. Бірақ қай тарапқа барса да, алдынан өлім елесі шығады.
Тамыры қурап құлаған бәйтерек: мені тапқан ажал сені де табады, - дейді.
Акйналадағы қурап қалған шөп те Қорқытқа сол жайды баян етеді. Осының бәрін
естіген Қорқыт жападан-жалғыз күңіренеді. Жер бетіндегі тұңғыш ағашты
шырғай ағашынан жасап, күңірене күй шертеді. Құдіретті күй сарыны бүкіл
әлемді қаптап кетеді. Оны естіген барша бас ала алмай тыңдап, таңырқап
қалады. Содан бері Қорқыттың күйі де, қобызы да жер бетін шарлап, кезуде.
Ал Қорқыт есімі қобыздың ішіндегі халықтың жүрегінде ұмтылмастай болып
сақталған.
Буржуазияшыл кертартпа индивидуалистер осыдан көне аңыздың мағынасын
бұрмалап, өлім күйі деп түсіндіруге, ал Қорқыт атын торығып, түңілудің,
өмірден безінудің символы етіп көрсетуге тырысқан. Ал шынтуайтқа келгенде
аңызда оптимистік мағына басым. Қорқыт жайындағы аңыздың тақырыбы – Құдай
мен өлу туралы тақырып. Қорқыт жазмыш, тағдыр даярлап қойған талайна қарсы
алысады. Қазақ арасында тараған Қорқыт жайындағы нұсқаулардан басқа
халықтардың ежелгі ғасырлардағы көне эпосының образдарымен кейбір
ұқсастықты сарындастықты сезінеміз. Прометей жайындағы аңыз, осетиндердің
Әміран жайындағы аңызда құдаймен алысу тақырыбы қазақтың Қорқыт жайындағы
аңызда өз шешімін тапқан. Қорқыт өзі алғаш тапқан өнер мен халыққа қызмет
етті. Оның өлмес өшпестігі де осында.

Қорқыт (ІХғ.)

Қобыз атасы, композитор, жыршы, ақын, музыкант, бақсылардың
қамқоршысы. Қорқыт ата кітабы әдеби ескерткштерінен ІХ-Х ғасырларында
билік құрған оғыз тайпасынан шыққандығын білуге болады. Оны Ш.Ш.Уәлиханов
қазақтың алғашқы шаманы, алғашқы ақыны деп атайды. Қорқыт жайындағы аңыз
әңгімелер Ә.Науаи арқылы белгілі болып, түркі халықтары, әсіресе қазақтар
арасында кең тарады.
Аңыздарда Қорқыт Қырмаш пен жарық жүзді сұлудан туылған делінеді.
Оның есімінің өзінде магиялық мән бар. Уәлихановтық-потаниндік түсіндірме
қорқыт сөзі – адамзат тұрмысының жағдайын көрсететін қорқыту сөзінен
шықкан деп түсіндіреді. Өлімнен қорқу мен одан қашу – шаман халық
аңыздарының жемісі.
Аңыздарда Қорқыт қобыз жасаған. Ол қобыздың музыкалық дыбысталуынан
үшкіру, ауа, сиқыр өткізген.
Қорқыттың пайымдауынша, адамдар адамилық қасиеттерін сақтап қалу
керек. Адам ең қауіптісі - адамилықты жоғалту. Қонақ келмес үйдің қирағаны
жақсы, жылқы жемес шөптің шықпағаны жақсы, адам ішпес ащы судың ағысты
жылғаларды қумағаны жақсы, атаның атын былғайтын ақылсыз ұлдың тумағаны
жақсы. Адам қанша қажетсінгенмен, ол өз үлесін артық жей алмайды. Сол
аңыздарда Қорқыт жер-жаһанды кезіп, басқа елден әркімге өз елінде жақсы
деген ой түйіндегенін байқауға болады.
Қорқыт ата кітабы - кейінен түркі халқының құрамына қосылған оғыз
тайпасының эпикалық жазба ескерткіші. Кітап оғыздардың өмірі жайында
баяндайды. Оғыз – қыпшақ тайпаларына ортақ тілде жазылған. Кітаптың араб
әрпімен жазылған екі нүсқасы сақталған (Дрезден, Ватикан). Әр жырдың соңы
Қорқыт атаны мақтаумен аяқталады. Кітап ақыл-өсиет, мақал-мәтел, нақыл,
шешендік сөздерге толы.
Ондағы оқиғалар Сыр бойында, Орта Азия, Кавказ жерлерінде өтеді. Одан
кең даланы мекендеген рулардың құралу, ыдырау тарихы аңғарылады. Бамсы-
Байрақ жыры Алпамыспен ұқсас болса, Үсүн қожа – қазақтың үйсін тайпасының
атасы. Қорқыт ата жайындағы аңыздар қазақ, қырғыз және т.б. түркі
халықтарының арасында сақталған.
Кітапқа қазіргі қазақ тілінде кездесетін географиялық атаулар көптен
кездеседі. Бұл кітаптың қазақ этносына енген әртүрлі түркі тайпалары мекен
еткен қазіргі Қазақстан жерімен тығыз байланысты екенін дәлелдейді. Қорқыт
ата кітабы түркі халықтарының тарихи ескерткіші болып табылады.
Мұраның орыс тіліне толық аудармасын В.В.Бартольд 1922 жылы жасады,
ол 1962 ж. Жарық көрді. Ал қазақ тіліне аудармасын Ә.Марғұлан,
Н.Келімбетов, Ә.Қоңыратбаев сынды қазақ ғұламалары 1986 ж. Басып шығарды.
Қорқыт атаға арналып 1980 жылы Қызылорда облысының Жосалы стансасынан
18 км жерде, Қорқыт разъезінің түбіне архитектуралық ескерткіш
орнатылады. Авторлары – архитектор Б.А.Ыбыраев, физик С.И.Исатаев.
Ескерткіш темір бетоннан жасалған 4 тік көктастан (стеладан) тұрады,
биіктігі 8 м. Жоғарғы жағында аузы кең түтіктер орнатылған. Аузы кең
тесікке келіп түйісетін 40 металл түтік жел соққан кезде қобыз сарынымен
үндес дыбыс шығарады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.