XX ғасыр басындағы жарқын жұлдыздардың бірі - Мағжан Жұмабаев

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Мағжан Жұмабаев

Мағжан өз тегін де, ез жерін де ардақтаумен өткен, өмірдегі азаматтық
орнын адақтауға ұмтылған, өлең сөзді асыл маржандай терген, сұлу жырымен
оқырман жүрегін баураған, ал өзі болса, ине бойы қапаста, қайғы мен
қасіретте өмір кешіп, ақырында мүлт кеткен, өзі айтатындай, соры арылмаған
халқының зарлы перзенті.
Ақын тағдыры бір сыдырғы емес, шытырманды, соқпақты, аяғы трагедиялы.
Ғасыр басынан-ақ ел-жұртына белгілі болған Мағжан Жұмабаев айдаудан көз
ашпаған, жарты ғасырдан аса уақыт есімі аталмай кетіп, тек 1988 жылдың
желтоқсанында ғана ақырғы рет ақталды. Ақырғы рет деуіміз — ол ресми түрде
1960 жылы-ақ ақталған болатын, бірақ оның есімін атауға, шығармаларын
жариялауға рұқсат болмады.
Мағжан Бекенбаласы Жұмабаев 1893 жылы Ақмола губерниясының Ақмола
уезіндегі Полуденовский болысында, қазіргі Солтүстік Қазақстан облысы,
Булаев ауданы, Молодежный совхозында дүниеге келген. Орташа-ауқатты
семьядан шыққан. Ауыл мұғалімінен хат танып, сауат ашады, ал 1905 жылы
Қызылжардағы (қазіргі Петропавловск) медресеге оқуға түседі, бүл медресені
араб, парсы, түрік тілдерін еркін меңгерген, Стамбулда оқып, дәріс алған,
ауқатты семьядан шыққан жергілікті интеллигент Мұхаметжан Бегишев ашқан
екен. Ол өзі Шығыс халықтарының тарихы жөнінде де сабақ берген. Мағжан
Жұмабаев бұл медресені 1910 жылы жақсы үлгеріммен бітіреді.
Мағжан он екі жасында Қызылжар қаласындағы Бегишев медресесіне
түскеннен бастап әдебиетпен қатты шұғылданған. Тіпті қазақ, татар әдебиетін
былай қойғанда, ол араб-парсы ақындарының атап айтқанда, Фирдоуси, Сағади,
Хафиз, Омар Хайям, Низами, Науаи сияқты даналардың ұлы дастандарын түп
нұсқадан оқып үйренуді өзінің машығына айналдырған. Ал ұлы Абай мен Дәрдман
(өлеңдерін қазақша жазған татардың ұлы ақыны Зәкір Садықұлы Рамиев)
өлеңдерінің қазақ дүниесіне келуі кішкентай Мағжанның жан жүрегіне ауызбен
айтып жеткізе алмайтын телегей-теңіз әсер әкелді. Әрбір сауық кештерінде,
шілдеханаларда қыз бен жігіттер Абай мен Дардман өлеңдерін ең алдымен әсем
әнмен шырқайтын болған. Татьянаның мұңға толы толғаныстарын қыздар жүрек
жарасын емдейтін шипалы шербеттей ішіп сусындаған.
Баспадан 1909 жылы шыққан Абай өлеңдерін оқып, Абайға Атақты ақын,
сөзі алтын хакім Абайға деген өлең жазды. Абайға деген махаббатының нәзік
қылын шертті. Ақын болуды арман етті.
1910 жылдың күзінде Мағжан өлеңдерінің қолжазбаларын Қазандағы
Кәрімовтардың баспасына табыс етеді. 1912 жылы Мағжанның Шолпан атты
өлеңдер жинағы жарық көреді.
Мағжанның терең ой мен сұлу суретке толы өлеңдерінің шығуы тек қазақ
еліне ғана емес, сонымен бірге татар, башқұрт, қырғыз, өзбек, қаракалпақ
елдеріне де жеткен үлкен құбылыс еді. Ал бала ақынның өз елі — қалың қазақ
халқы — бала Мағжаннан ардагер Абайдың ізбасарын көріп, өлең-жырдың әсерлі
де әдемі әуеніне бөленді.
Елдегі оқумен қанағаттанбаған болашақ ақын 1910 жылы күзде өзінің
ауылдасы, талапкер жазушы Бекмұхамбет Серкебаевпен бірге (халқымыздың
белгілі әншісі Ермек Серкебаевтың әкесі) Медресе — Ғалияға түсу үшін Уфаға
сапар шегеді. Медресе өзінің дәрежесі жағынан алғанда Жогары оқу орнымен
бара-бар еді. Мағжан сол медреседе сабақ беретін ұстаз, жоғарыда айтылған
белгілі татар жазушысы Ғалымжан Ибрагимовпен медресенің жетекшісі
Сәлімгерей Жантуринмен, жерлесі, болашақ көрнекті жазушы Бейімбет Майлинмен
танысады.
Болашақ ақын талантын таныған Ғалымжан Ибрагимов оған білімін әрі
қарай көтере түсу керектігін айтып, ақыл-кеңес береді. Осыдан соң Мағжан
Жұмабаев Омбыдағы Мұғалімдер Семинариясына түсіп, сол қалада орын тепкен.
1912 жылы Қазан қаласында Шолпан атты тұңғыш жинағы басылып шыққанда оған
жоғарыда айтылған Ғалымжан Ибрагимов көп жәрдем еткен.
Өлеңдер жинағы өзінің соны сезімдегі лирикаларымен қазақ поэзиясындағы
жаңа өрнегімен көзге түседі. Бір айта кетер жәйт 1909 жылы Петербургте
жарық көрген Абай жинағы бұл кезде көпшілікке мәлім еді.
Бірінші дүниежүзілік соғыс қарсаңында Мағжан Жұмабаев көпшілік қауым
мойындаған, қалыптасқан ақын болып танылады. Оның жырлары қазақ даласын
шарлап кетеді. Жан сөзі атты атақты өлеңінде ақын өзінің Медресе —
Ғалиядан кетуіне үзілді-кесілді қарсы болған әкесі Бекенмен арадағы
салқындықты және жергілікті дау-шарға қатысқысы келмеген жайын, өзінің сол
тұстағы қауымға наразылығын зарлай жырлайды. 1919 жылы ақын екі бірдей
қасіретке душар болады, тағдыр қосқан қосағы толғақ үстінен қайтыс болса,
азамат соғысы уақытысына орай есімін Граждан қойған перзенті бір жылдан соң
ол да үзіледі. Осының бәрі ақын жүрегіне зіл батпан ауыртпалығын салып, зіл-
зала ізін қалдырады.
1912—1915 жылдары Мағжан Жұмабаев Қазақ газетінің редакторы,
түрколог, қоғам қайраткері, көрнекті жазушы Ахмет Байтұрсыновтан және Шығыс
мәдениетімен де, Батыс мәдениетімен де, жан-жақты, терең суарылған аса
дарын иесі Міржақып (Мир — Якуб) Дулатовтан дәріс алып, шығармалықтың жаңа
бір қырына көтеріледі. мағжанға европалық білім алуға, орыс тілін үйреніп,
мәдениетімен қанығуға олар көп себін тигізген.
1916 жылы Мағжан Жұмабаев Омбының мұғалімдер даярлайтын семинариясын
ойдағыдай бітіріп, туған өлкесіне оралады. Қазақ даласында Алаш партиясын
құруға қатысып, чех көтерілісін бастан кешеді, кейін Ақмола губерниялық
Бостандық туы газетінде істейді.
Қазақстанға жаңа келген, өлең, әдебиет түгілі, халық, ұлт жайын әлі
аңғарып біле қоймаған Ф. И. Голощекиннің өзі Мағжанды сынай бастауы сол
үлкен, әрі қауіпті дүрбелеңнің салдары екені анық. Осыншама айқай-шудың
аяғы Мағжанды түрмеге жабуға апарып соқты. Онымен де бітпей жанжал ұлғая
берді.
1929 жылы Мағжан Жұмабаев Алқа атты жасырын ұйым құрғаны үшін деген
айыптаулармен 10 жылға сотталды. Шын мәнісінде бұл Сибревком жанындағы
Қазақ АССР өкілінің келісімімен құрылған көпшілік қауымға белгілі,
отырықшылыққа айналдыру ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.