Мақатаев социализм дәуірінің төл перзенті

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
Кіріспе 3
Мұқағали Мақатаевтың өмірбаяны 4
Ақынның туындылары жайында 5
М. Мақатаевтың азаматтық тұлғасын өзінің өлеңдері мен поэмалары арқылы
сомдау 6
Ақынның имандылыққа шақыратын өлеңдері хақында 8
Қорытынды 11
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 12

Кіріспе

Туған жерің?
- Ұланымын, Қарасаз деп аталатын ауылдың.
- Туған жылың?
- 1931. Құрдасымын Шәмілдің.
- Жынысың кім?
- Еркекпін ғой, еркекпін!..
- Мекен-жайың?
- Мекен-жайым – жер менің.
Жерде жүрген ақын деген пендемін.
Қалам, қағаз, уақыт бер аздаған,
Мен өмірді жырлау үшін келгенмін

Ірі ақындық қуат пен азаматтық кесек тұлғаның көркем келісімі ақынның
туындыларының қай-қайсысынан болсын айқын көрініп, ойға қанат, бойға қуат
дарытып, поэзия парасатының заңғар шыңдарына жетелейді. Өйткені
шығармалардың күретамырындағы, көркемдік бітіміндегі шешуші сипаттарды өз
замандасы сыншы – жазушы Ә.Кекілбаев ақынның Қарлығашым, келдің бе?
жинағы туралы Жүректен жүрекке атты мақаласында, сонау 1968 жылы-ақ
мейлінше тап басып айтқан:
Мұқағали Мақатаев – адамдар арасындағы, өмірдегі, табиғаттағы
жарастық пен келісім жыршысы. Оның өлеңдері шын тебіреністен, шын шабыттан,
шын күйзеліс пен қуаныштан, шын сағыныштан туған жырлар. Осынау
пікірлердің дәлдігі мен принциптілігіне, салмақтылығы мен қонымдылығына
шүбә келтіре алмайсыз.
Алмас табиғатта аса сирек кездеседі. Бәлкім, сондықтан да айрықша
қымбат шығар. Шынайы ақындық дарын мен тұлға да осы саф алмас тақілеттес.
Себебі поэзия кенінің жер қыртысы мен қойнауында орналасуы қаншалықты
жұмбақ болса, соның ішінде, әсіресе, алмасты кезіктіру, табу соншалықты
қиын. Осы тұрғыдан келгенде, әр ақынның кен бұрғысына - қаламының ұшына
алмас іліне беруі екіталай нәрсе. Анау-мынау емес, алтын емес, алмас табуға
ұмтылыс кезінде шынайы ақындық өлшемдер мен пендешілік қасиеттердің өзара
үйлесім тауып жатуы некен саяқ. Қайта, біз көбіне сәйкессіздікті жиі
ұшырастырамыз. Ақындық дарын мен парасат азаматтық мейір-махаббатқа, қажыр-
қайратқа қабысқанда ғана саф алмас-жыр бұлдыраған жұмбақ арман-қиялдан жан
қуантар, әрі көкірек сарайыңды ашар, көз сүйсінтер шын болмысқа ие болады.
Өйткені:
Өлең деген тумайды жайшылықта,
Өлең деген тулайды қайшылықта,
Ақын болсаң, жарқыным, алысқа аттан,
Күнделікті тірлікке бой суытпа.
Айшылық жол ...
Шөлдейсің, зарығасың,
Армандайсың, аңсайсың, сағынасың.
Жол азабын көресің, көресің де
Ашынасың, біресе бағынасың.
Даламенен жүресің, тау асасың,
Сезесің биігін де аласасын.
Кенезең кепкенде бір, лай суға
Кез келген мақұлықпен таласасың.
Сапар ұзақ, тағы да аяңдайсың.
Алыпқашпақ басылып, баяулайсың.
Ел шетіне жетесің, жетесің де
Көргеніңнің бәрісін баяндайсың.
Міне, осылай өлеңнің кілті деген,
Құйтай жүйкең қалмайды сілкімеген.
Аттанам деп алысқа айдалада
Адаспаса болғай-ды шіркін өлең - деген жолдардан өнердегі саф алмасын
іздеген ақын мұраты мен шындығын, сенімі мен қаупін, үміт пен күдігін айқын
аңғарамыз. Ақындық дарын мен парасат азаматтық мейір махаббаттан, қажыр-
қайраттан шыңдалған жүрек дүрсілін алып, бұла күшке, табиғи құдіретке ие
болады. Соғады жүрек атты екі томдықтағы өлеңдерден түгелдей дерлік осы
сипат бірден көзге түседі.

Мұқағали Мақатаевтың өмірбаяны

Ақынды белгілі бір қоғамның, әлеуметтік ортаның жемісі десек, Мұқағали
Мақатаев социализм дәуірінің төл перзенті. Ақын творчествосының қайнар көзі
де, айқындар өлшемі де социалистік заманның әлеуметтік-эстетикалық
негіздері. Ал енді ақынның өмірлік жолына, қанат қатайтып, ұшырған ұясына
және биікткте шарлаған туындыларына келсек, Мұқағали Мақатаев 1931 жылы 9
ақпанда, Алматы обылысының Нарынқол ауданындағы Қарасаз деген жерде
(қазіргі Энгельс атындағы колхоз) туған. Ауыл орта мектебін 1948 жылы
бітіріп, өз ауылында комсомол, совет қызметтерінде болған. Кейін аудандық
газетте әдеби қызметкер, Қазақ радиосында диктор болған, Қазақ әдебиеті
газетінде, Жұлдыз журналында поэзия бөлімін басқарған. Қазақстан
Жазушылар одағында поэзия секциясында әдеби кеңесші қызметін атқарған.
М.Мақатаевтың тырнақалды туындылары Нарынқол аудандық Советтік
шекара газетінде 1948 жылдары жариялана бастаған. 1954 жылы бір топ өлеңі
Әдебиет және искусство (қазіргі Жұлдыз) журналында, одан кейін бір
шоғыр жыры Әбділда Тәжібаевтың сәт сапар тілеген сөзімен Қазақ
әдебиетінде жарияланған.
Мұқағали Мақатаев ақындық аз ғұмыры ішінде бірнеше лирикалық жыр
жинағын, Маркс пен Ленин жайлы дастандарын ұсынған. М. Мақатаев жыр
аудармасы саласында американың ұлы ақыны Уолт Уитменнің өлеңдерін
ағылшынның ұлы ақын-драматургі, трагигі Вильям Шекспирдің сонеттерін,
әлемге әйгілі италия ақыны Дантенің Құдіретті комедиясын қазақшалады.
Мұқағалидің Саржайлау, Сөнбейді, әже шырағың, Кел, еркем, Алатауыңа,
өлеңдеріне композитор Нұрғиса Тілендиев ән шығарған.
Мұқағали есімі көпшілікке Аппасионата (1962) поэмасы арқылы
танылды. Ильич (1964), Мавр (1970) поэмаларында ұлы көсемдеріміз Ленин
мен Марксті жырлады. Дәуір ұлылығын, замана шындығын шалқар шабыт, асқақ
азаматтық пафос, терең философиялық ой, шынайы үлкен сезіммен бейнеленген.
Қарлығашым келдің бе? (1908), Дариға жүрек (1972), Аққулар
ұйықтағанда (1974). Шуағым менің,, (1975), Өмір-дастан (1976),
Өмір-өзен (1978), Бәсіре (1981), Соғады жүрек таңдамалы екі
томдық, (1982), Шолпан (1984), Қош махаббат (1988) атты поэзиялық
жинақтары ұлттық әдебиетімізге, қазақ поэзиясының асыл қазынасына қосылған
үлкен үлес болды.
Мұқағали Мақатаев В.И. Лениннің туғанына 100 жыл толу құрметіндегі
мерекелік медальмен наградталған. Ақынның туған ауданындағы бір орта мектеп
оның есімімен аталады. Қазақстан Жазушылар Одағы жылдың ең жақсы жас
ақынына арнап Мұқағали Мақатаев атындағы сыйлық тағайындады.

Ақынның туындылары жайында

Мұқағали Мақатаев жырларын оқып отырғанда, тарихтың маздаған шоғына
айналып кеткен уақыт табы кезінде ақын бойын қаншалықты қыздырса, күйдірсе,
оқырманын да соншалықты күйге түсіреді. Мысалы:
Бәрі есімде-
Мекен жай, тұрағымда,
Тек есте жоқ,
Күлдім бе, жыладым ба?
Балалық шақ жармасып жүретұғын
Өгіз жеккен соқаның құлағында.

Шаруаның баласы болғасын ба?
Шаруамен айналдым он жасымда.
Майдандағы әкеме оқ жібердім,
Айырбастап күлшемді қорғасынға - деген жолдар осының айғағы. Бұл-бүкіл
балалық шағы Ұлы Отан соғысы жылдарында өткен ұрпақтың көркем өмірбаянының
Мұқағали Мақатаев кестелеген шежіресі. Немесе:
Өлеңімсіз өмір сүрмес болыппын,
Өлеңімсіз өмірде жоқ, борықпын.
Ақындық бір жазылмайтын дерт екен,
Ақындық бір ауру екен, соны ұқтым.

Ақын деген лапылдаған өрт екен.
Ақындардың жанып өту-серті екен.
Бықсымаспын, шалам қалмас артымда,
Жана алмасам, ерте келдім, ерте өтем- деген жолдардан ақын болмысын
нақты сезінеміз, көреміз. Өмірі-өлеңге, өлеңі-өмірге айналған мұндай шынайы
туындылар Мұқағали Мақатаев творчествосының көркемдік биіктігін, кемеліне
келгендігін көрсететін белгілер. Сондықтан шығар, ақын шығармаларындағы
әлеуметтік орта жайы өзінің нақты бедерлерімен көзге түседі, есте қалады.

М. Мақатаевтың азаматтық тұлғасын өзінің өлеңдері мен поэмалары арқылы
сомдау

Мұқағали Мақатаев - сыршыл, ойшыл лирик. Оның сезім найзағайлары
шарпысып-шамырқанып жататын лирикасындағы оптимистік жарқын мұң, кемел
философиялық пайымдаулар үнемі өзек-жарды, ащы шындық арқылы ақтарылып
жатады. Мұқағали Мақатаев өз лирикасында жүрек түбіндегі немесе пендешілік
– ақындық болмысындағы бүткіл мінез-құлқын, іс-әрекеттерін (лайық не
оғаштығын) ешқандай бүкпеген, бүркемелемеген. Жаманымды жасырайын,
жақсылығымды жариялайын деген жарапазаншылдық Мұқағали Мақатаев өлеңдеріне,
оның бүкіл творчествосына жат. Ақынның жүгінетіні, пірі-тек шындық пен
оқырман сезімінің, сенімінің тазалығы, адалдығы. Ол - оқырманын алдамаған,
өзін-өзі арнайы жылтыратып дәріптемеген. Мәселен:
Жетпейтіні – жүректің әні болар,
Бақыт, бақтың тарыдай дәні болар-деген ақын енді бірде:
Қарға адым жерде тұр еді менің бақытым,
Ұстай алмадым,
Өткізіп қойып уақытын.
Сансырап шаршап жүргенде,
Біреу тап келіп,
Қақты да кетті,
Айылы мықты, аты тың
Тұратын еді,
Қол созым жерде, қарға адым,
Қамсыздығымнан, қайтейін,
Ұстай алмадым.
Ғанибет етіп, тірлікке мына алданып,
Өлген жоқ бірақ,
Бақытқа деген арманым.
Ырзамын өзім тіршілік етіп жүргенге,
Кімдерге жақпай,
Аяулы болып кімдерге,
Бақыт дегенің - өмір кешу ғой білгенге,
Келуі де оңай,
Кетуі де оңай бір демде..- деген жолдарды оқып отырып, ойды ақын
өлеңімен ілгері дамытсақ:
Аспан мен жер,
Уақыт, заман жайлы,
Өзім жайлы,
Сен жайлы, анау жайлы,
Бүгінгі ұрпақ, бүгінгі адам жайлы-
Азды-көпті алдыңда айтылған сыр,
Сорыңнан сенің сақтап қала алмайды,
Соны ойлап, сорлы көңіл алңдайды.
Білесің бе?
Жыр жазу - маған қайғы?
Мысалы, анам жайлы
Сөзбенен сурет салып, ой түйсем де,
Анамдай бәрібір ол бола алмайды.
Мен ішімнен өртеніп, алаулаймын,
Өз отыма жылынып,манаураймын.
..Шындықтың ауылында- қазына бар,
Шыр айналып, соны іздеп алаңдаймын.
Жоғарыдағы өлеңдерге, немесе Мұқағалидың бүкіл творчествосына
жүгінейік, әйтеуір, даусыз ақиқат, сол ақынның бүкпесіз ашық сырласуға ден
қоятыны. Шым-шым ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.