Герберт Уэллс және Машина времени романы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Герберт Джордж Уэллс1

Герберт Уэллс және “Машина времени” романы7

Қолданылған әдебиеттер тізімі10

Герберт Джордж Уэллс

1866 - 1946

Герберт Уэллс - әлеуметтік-философия ағымындағы фантастика жанрының қас шеберлерінің бірі еді. Әлем әдебиет тарихына да оның аты әлеуметтік-философиялық фантастика жанрын /сол ағымда талай романдар жазумен/ қалаған зиялылардың бірі ретінде алтын әріппен қалған. Уэллс еңбектерінің арјасында өз дәуірінің ғылыми әрі қоғамдық өмірінің даму жолдары біршама кеңейтіледі. 13 жасынаң бастап кішкентай Уэллс заманың үлкен тауқыметін кешіп, жұмыс істей бастайды. Ол бір емес, көптеген жұмыс орындарын ауыстырып, түрлі мамандық негіздерін иеленеді. Бірај жастайынан Уэллс асқан даралағымен, зеректігімен көзге түсетін, ол ғылымға ыңтық болып көп кітап ојитын, соның аркасында ғана мектеп қабырғасынан білім алып шығады. Уэллс бітірген мектепте ұлы ғалым Дарвин шәкірті, ізбасары Томас Хаксли /биолог/ жұмыс істеген тек осы ұстаздың қолдауымен Уэллс университет бітіріп, түрлі дәрісханада /лаборатория/ жұмыс істейді.

Тек Герберт Уэллстың тұла бойынан нағыз ғалым мен даналы жазушының ерекше үндестігін аңғаруға болады. Оның ең 1-туындысы: *Биологиялық анықтамалық*. Уақыт өте келе Уэллстың ғылыми-фантастикалық повестерінде әрдайым нағыз ғылыми сипат басым еді. Оларға биологиялық эволюциялар, жаңа ғылыми ашулар тә„н еді.

Герберт Уэллстың айтуынша: оның сана - сезіміне ерте кезден-ақ социализмның бір түйіршігі еніп кеткен. Халық баласы болу үшін Уэллстың алдындағы мақсат - міндеттері таусылмайтындай еді: қоғам қоғамды жайлаған әлеуметтік іріткі, оны шешудің жолдар, әлеуметтік мәселелер.

Уэллс шығармашылығы, басып айтјанда: оның ғылыми-фантастикалық повестері түгелімен әлеуметтік тақырыптармен, ондағы маңызды мәселелерімен ерекше нақышталған. Міне Жюль Верн екеуінің шығармашылығындағы айырмашылық дәл осы.

Уэллс - пацифист; бұлай деп айтудың басты себебі: 19ғ. Аяғында оның қолымен жазылған көптеген романдарда империалистік ұлы державалардың арасындағы әскери қақтығыс мүмкіндігі айтылып кеткен. Оның айтуынша: Германияға болған қарсы соғыс: шовинизм және минитаризмді жою жолында өткен. Бірақ ол тез арада өз сөзінің дәлсіз екендігін түсініп, тағдырдың өз алдына қойылған сауалдарына жауап іздеумен, ол имандылыққа біршама бет бұрып, “Бог, невидимый король” және “Дума епископа” /1917ж. / атты еңбектерін, ал 1919ж. мистикалық сарында “Негасимое пламя ” атты повесін жазып бітіреді.

Соғыс басталғаннан 2 жылдан кейін Уэллс өзінің “Мистер Бритлинг пьет чашу до дна” атты келесі романында 1914ж. айтылған ойларынан қаншама алшақтап кеткенін аңғарады. Бґл кітапты М. Горький жоғары бағалайды: автор шығармасындағы бас кейіпкер - Бритлинг. Оны әрдайым мазалап жүрген сұрақтар: Англия расында да тәуелсіздік үшін күрес жүргізуде ме Осы жолда Уэллс соғыс алдындағы болған адамгершілік, әділдік сарынына қайта түседі. Туындысының бас кейіпкері - Бритлинг келесі тұжырымға келуге мәжбүр болады: адамгершілік, әділдік қасиеттерінен жұрдай билік басыларының орнына енді құдай билігі келеді. Оның мұндағы алға қойған мақсаты: адамдардың рухани сезімін біршама алға өрбіту, әрине, автордың ойынша, ол тек дінге бетбґрыспен келеді.

Ұлы Қазан төңкерісінің жойылуымен түсіндірсе де оның мән - жайын түсінді. 1920ж. ол Советтік Ресей жеріне саяхат жасайды. Оның басты мақсаты: Совет еліне қол үшін беру, ағылшын капиталистерінің арқасында соғыстан кейін қирап қалған халықтың шаруашылығы мен тұрмыстық мүліктерін қайта оралту. СоғЈыстан кейінгі жылдары Уэллс тарих, әрі педагогика бойынша түрлі трактаттар жазады. Онда ол өзінің реформалық идеяларына жол ашады, - “Краткий очерк историй /1920/”, “Новый подход к преподаванию историй /1921/”, “Краткая история человечества /1922/” т. б. тарихи, педагогикалық шығармалар. Кейін шыққан романдары - “Люди как боги /1923/”, “Сон /1924/” - автордың шығармашылық тоқырау кезені. Мысалға, әлеуметтік - фантастикалық романы “Люди как боги” бґл өмірде қашанға сана мен мәдениет ґштасјанша, социализм ешбір дамуға мүмкіндік алмайды.

Уэллстың шықармашылық тоқырауы тек 20 ж. 2-жартысында қана бәсеңдей түседі. Бұқан бірден-бір себепші: Анлиядағы қоғамдық күресті” басталуы, оның Европа елдеріне төнген жаңа соғыстың қаупіне айналуы. Мысалға: “Мир Уильяма Клиссольда (1926) ”, “Мистер Блетсуорси на острове Рэмпол (1928) ” атты романдары Уэллсты қайта бұрынғы сыни көзқарастары мен жаңа өмірлік кезеңінің реалистік ойларына алып келеді. Бірақ мұнда да ол утопиялық ағымның қоғамға өсерін тигізе алатын, бағдарламаларын ұсынады, сол себепті, оның теориялары енді оралған ойларымен ұштаса алмай, қарама-қайшылыққа соқтығысады.

“Мир Уильяма Клиссольда” атты романы Уэллстың түрлі дін, экономика, рухани өмір бақыттарындағы ойларына толы, әрі мұнда алғаш рет Уэллстың бейбітшілік идеясы жарық көреді және оның бас кейіпкерлері - ағартушы капиталистер. Бұл романның елгезер күші қойылған бағдарламасы емес, керісінше шынайы көрсетілген айнала: яғни, ауыр өмір кезеңдерін басынан кешірген сол заманның буржуазиялық қоғамы.

Жазушының “Мистер Блетсуорси на острове Рэмпол” атты романындағы көркем ой-қиял (фантазия) Өз заманының айқын бейнесінің проекциясы іспеттес, ол ерекше гротеско-фантастикалық қалыпқа енгізілген. Жазушының басқа шығармалары сияқты бұл роман шығармашылық тоқырауы кезеңінен кейін бір бағытқа арналып, ол жайлы 1912 ж. “Современный роман” атты мақаласында жазылады. ХХ ғ. жазылған романдардың мақсаты жайлы ол: “Түрлі адамдардың Өмірлері жайлы айтып жатуды” не керегі бар, егер біз осы жандардың сол қоғамға алып келген өсері жайлы айтпасақ. Біз ақша жайлы, Өнеркәсіп жайлы, саясат пен прецедент жайлы, декорум мен оның жоқтығы жайлы жазармыз, жазқанда мыңдаған түкке керегі жоқ қиялдар мен он мыңдай наразылықтар біздің түсіндірмелерімізде өрши түсер еді. Біз көздері қарақты, сенімді, болашаққа үміттері мол жастарға арнаймыз мұның бәрі. Біз жалған дүниенің әр қыр-сырын ашпағанша, оларды роман беттеріне түсіндіргенімше жаза береміз”, - деп сөз бастайды осы мақаласында.

20 ж. реалистік шығармаларының ішіндегі ең маңыздысы - “Мистер Блетсуорси на острове Рэмпол” - “күллі адамзатқа жасалған келемеж”, автор өзі қойған. Бұл жартылай фантастикалық романның сюжеті аллегориялық. Блетсуорси мырза кеме апатын бастан кешіреді, бірақ құтқарылып, Америкадан жәрдем сұрайды, науқастанған жерінде ол есі-түсінен айырылып, түс көреді, онда ол Рэмпол аралына келіп түсіп, жабайы адамдарқа кезігеді. Бұл адамдардың түсініктері, дөстүрлері, мінез-құлықтары, салыстырмалы түрде еуропа бужуаздарының мінез-құлықтарымен бірдей. Науқасынан айрылған Блетсуорси қоршағандарды (өз қоғамындағы) осы жабайылардың өмірімен теңестіреді. Әрине, мұнда да Уэллс өзін қоршаған зұлымдыққа қарсы дөрі іздейді, сөйтіп технократия идеясына жүгіне кетеді. Мұнда да “Мир Уильяма Клиссольда” секілді романда автордың әрі, күшті, шығармашылық деңгейі реалист-суретші қырынан танылады.

Уэллс өз заманының тарихи-әлеуметтік шындығын буржуаз өктем-таптарының шеңберінен көрсете білген; бұл аяда берілген ғажайып ойлары болашаққа самғайды, сөйтіп өз заман талаптарымен салыстырады. Романист рөлінде Уэллс сомдау тәсіліне жиі жүгінетін, тарихи шындыққа ие образдарды тудырған кезде Уэллс шығармашылығының негізгі орны мына сұраққа беріледі: “Адам тағдырына, болашағына техникалық прогресстің әсері қандай болады? Жазушының айтуынша, қоғамда жаңа үрдіс алқан ғылыми-техникалық жетістіктер адамзат баласын ешбір бақытқа қол жеткізе қоймас, керісінше өлімге жолдама берер. Уэллстың көзқарасы - қоғам дамуы кері даму жолына түсіп, реформистік ойлары - тек қиял. Ол қоғамдағы таптық күрес революцияларына қарсы болған, халыққа сенбей, алға жылжытар қоғамдық өкілдері ретінде - ғылыми интеллегенцияға сенген.

Уэллс әлем әдебиеті тарихында ғылыми-фантастикалық романдардың авторы ретінде үлкен даңққа ие болған. 1895-1914 жылдар арасында ол келесі шығармаларды жазып үлгерген: “Машина времени”, “Остров доктора Моро”, “Человек невидимка”, “Борьба миров”, “Когда спящий проснется”, “Первые люди на луне”, “Борьба в воздухе” т. б.

Әрине мұнымен Уэллстың фантастикалық шығармашылығында мұнымен біте қоймайды. Ол тұрмыстық - әлеуметтік тақырыпта романдар жазады - “Любовь к мистеру Люшшем”, “Киппс”, “Тоно-Бенге”, “Анна-Вероника”, “История Мистера Полин” т. б.

Уэллс шығармашылығының бұл 2 бағыты бір-бірімен тығыз байланысты. Екеуінде де Уэллс болашаққа қажет қазіргі заман мөселелеріне тоқтап, нобайын жасайды. Ғылыми-фантастикалық романдарында Уэллс ғаламшар аралық самғау, Жерге марсияндардың басып кіруін, физиология санасындағы ғажайып жаңалықтар жайын сөз етсе; тұрмыстық романдарында өмірдің солғын-қоңыр күндері мен кейіпкерлердің өмірлік оқиғаларымен шектеле ғана қояды.

Олардың тек кейбіреулері ғана белгілі мақсат қойып, болашаққа үміт артады. Мысалға, Анна Вероника (“Анна Вероника”) және Джордж Пандерво (“Тоно-Венге”) . Олар өз тағдырларының болашағын таңдауға құқығын алу жолында күрес жүргізіп, оқуға-білімге ынтық еді.

Уэллстың мұндай “екі жақтылығы” - адамды тек бүгінгі күнмен шектелген өмірімен қана көрсетпей, оның тұлғасына сай мүмкіндіктерін ашып көрсету. Уэллстың ойынша: адам 2 тұлғалы - ол өз мүмкіндіктерінен біршама жоғары, бірақ өмірдің көрсеткен тауқыметтері бұл мүмкіндіктердің қанат жаюына тосқауыл қояды. Осыған байланысты Уэллс адамның 2 түрін белгілейді - біреуінде: ізденушілік ынтасы мен наразылық ынтасы, ал екіншісінде: жанының рахатына ғана қанағат болу. “Если человек должен изображен полностью”, -дейді. Уэллс “Мир Уильяма Клиссольда” романында, - он должен быть сначала дан в его отношении ко вселенной, затем - к истории, и только после этого - всю отношении к другим людям и ко всему человечеству”.

Жоғарыда айтылып кеткенге қайта оралсақ, “Анна Вероника”, “Тоно-Бенге” шығармаларында Уэллс буржуаздық өмірдің келеңсіздіктеріне қарсы адамзат образын сомдайды, олар тәуелсіздікке қол жеткізуді арман етеді.

Уэллс шығармашылығында ағылшын реалистік әдебиетіне тән ұлттық дәстүрлері ерекше орында. Бұл дарабоз таланттардың шығармашылығына ол өмірбойы табынып келеді.

1911 жылы Уэллс “Современный роман” атты мақаласын жарыққа шығарады. Онда ол: “Я считаю роман поистине знаменительным и необходимым явлением в сложной системе беспокоймых исканий? что зовется современной цивилизацией”. Сөйтіп публицистика жанрына да Уэллс өз үлесін қосқан тарланбоз.

Герберт Уэллс және “Машина времени” романы

1895 жылы Г. Уэллс Өзінің алғаш ғылыми-фантастикалық романын “Машина времениді” жазады. Ол авторқа үлкен атақ алып келеді. Бұл өткір -полемикалық памфлет. Жазушы өз ойында: “буржуаздық қоғамда, дамыған қоғам - үлкен тауқыметін басынан кешіреді. Қоғамның антогоникалық топтарға бөлінуі - нағыз зұлымдық басы”.

Уақыт кеңістігіне саяхатшы алыс адамзатты 802701 жылға сапар шегеді. Ал мұндағы адамзатты шартты түрде 2 бөліп қарастыруға болады. Олар: іссіздіктен шаршағандар. Олар - жас балаша уайым-қайғысыз, білімсіз, санасыздар. Көп жылдар бойы өмір құндылықтарын игермей, жер астында өмір сүріп, хайуандарға айналып кеткен.

Бұл оқиға, әрине, мұңды аяқталады. Бірақ “Машина времени”-пессимистік емес шығарма. Бұл роман - ескерту. Автор болашақты өз заңдылықтарына сай жүйелейді. Өз талғамына сай етіп.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.