Баланың ас қорыту жүйесі. Ас қорыту мүшелері және олардың қызметін зерттеу әдістері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
Баланың ас қорыту жүйесі 1
1. Ас қорыту мүшелері және олардың қызметін зерттеу әдістері 1
2. Ауыздағы ас қорыту және оның жас ерекшеліктері 3
3. Қарында астың қорытылуы және оның жас ерекшеліктері 5
4. Ішектегі ас қорыту 6
5. Ас қорытудың реттелуі 7

Баланың ас қорыту жүйесі

1. Ас қорыту мүшелері және олардың қызметін зерттеу әдістері

Ас қорытудың маңызы. Адам өз тіршілігіне қажетті қоректік заттарды
тамақтану арқылы алады. Желінген тамақ сол күйінде бойға сіңбейді.
Сондықтан ол ас қорыту мүшелерінде қорытылып, ыдырап, соның нәтижесінде
пайда болған заттардан организм өзіне тән бейімделген заттарды құрады.
Астың құрамындағы заттар бірнеше сағаттың ішінде бөлшектеніп,
қорытылып, ыдырауы тиіс. Тамақтың құрамы (нан, ет, ірімшік, кәртөп, сүт,
қияр, қызамық, жұмыртқа, алма, өрік т. б.) адам денесіндегі ұлпалардың
заттарына мүлде ұқсамайтындықтан, олар қорытылып, дененің ұлпаларын жасауға
қажетті қарапайым заттарға бөлінеді. Мұндай бөліну адам денесінде ерекше
жүйе құратын - ас қорыту мүшелерінде болады. Асты қорыту “конвейер
негізінде” жүреді: ас қорыту жолдарының әр бөлігінде жеген тамақтың біразы
ғана қорытылады. Мысалы: Автомобиль зауытында үнемі жылжып тұратын конвейер
лентасының әр жерінде отырған жұмысшылар өзіне жүктелген бір ғана жұмысты
істейді, айталық, жылжып келген рамаға автомобильдің кабинасын, кезектегі
келесі жұмысшылар мәшиненің рулін қондырады т. с. с. Міндеттері әртүрлі
қаз қатар отырған жұмысшылардың алдында баяу ғана жылжып отырып конвейерден
бір кезде толық автомобиль шығады.
Сол сияқты жеген тамақ та ауыз қуысынан тік ішекке дейін апарылады.
Ас ауыз қуысында, одан соң асқазанда, содан кейін он екі елі ішекте, ащы
ішекте біртіндеп қорытыла және сіңіп, ақырында қажетсіз қалдық заттары тік
ішек арқылы сыртқа айдалады. Жеген тамақ белгілі бір жылдамдықпен ас
қорыту мүшелерінің қабырғасындағы еттердің жиырылуына байланысты бір
бағытта жылжиды. Егер ас қорыту жолының қозғалысы жылдам болса, онда жеген
ас толық қорытылып үлгермейді. Ал, керісінше, баяу қозғалатын болса, ас
қоймалжыңы бір жерде тұрып қалып, ас қорыту бұзылады. Ас қорыту мүшелерінің
қозғалысын жүйке жүйесі реттейді.
Бұл химиялық “конвейерде” асты қорыту ерекше заттар – ферменттер -
арқылы іске асады. Ас қорыту мүшелерінің бәрі дұрыс болғанымен, ферментсіз
ас қорыту жүйесінде тамақ қорытылмайды, нәтижесінде ас қоймалжыңы бірнеше
сағат бір орында жатып қалады да шіріп, улы заттарды, газды бөледі. Адамның
іші “кеуіп” мазасы кетеді. Әрбір фермент тек өзіне тән жұмысты ғана
орындайды, бір ферментті екіншісімен алмастыруға болмайды. Әрине, жоғарыда
келтірілген зауыт конвейерінің мысалы тек сырт көрініске ғана ұқсас, шын
мәнінде ас қорыту өте күрделі қызмет. Дегенмен ас қорыту жүйесін зауыттың
конвейерімен бейнелеп сипаттау күллі ас қорыту мүшелерінің біртұтас, бір-
біріне байланысты қызметін толық елестетуге мүмкіндік береді.
Тамақтың құрамын (ет, нан, көкөніс, жеміс т. с.) химиялық тұрғыдан
зерттесек, онда қоректік заттар - белок, май және көмірсу, витаминдер
тұздар және су бар екенін білеміз.
Белок таза күйінде жұмыртқаның ақ уызында болады, май - өсімдік және
жануарлар майы мен сары май, ал көмірсу – крахмал мен қант түрінде
кездеседі.
Егер бір кесек етті алып зерттесек, оның құрамында көп мөлшерде
белок, аздаған май мен көмірсу болады. Ал кәртөпті зерттесек, керісінше,
онда көмірсу көп болып, белок пен май аз болады. Қазіргі кезде барлық
тамақтың құрамындағы белоктар, майлар мен көмірсу, витаминдері мен тұздары
толық зерттелген. Тіпті дайын тағамдардың да мұндай көрсеткіштері белгілі.

Тамақтың құрамындағы белоктар, майлар мен көмірсу - өте күрделі
заттар. Олар ас қорыту жүйесінің мүшелерінде қорытылып, организмнің өсуіне,
жұмыс істеуіне қажетті материал ретінде пайдаланылады. Тамақтың құрамындағы
- қоректік заттар - организмге аса қажетті қуаттың (энергияның) көзі.
Тамақтың құрамындағы витаминдер, тұздар мен су да организм үшін аса
маңызды. Олар түрлі химиялық реакциялардың жүруіне, денедегі клеткалардың
тірлігіне қажетті жағдайларды тудырады және өздері де тікелей сол
реакцияларға қатысады.
Су, минерал тұздары мен витаминдер организмде өзгермей, сол күйінде
сіңеді. Ал тамақтың құрамындағы белоктар, майлар мен көмірсу сол күйінде
сіңбейді. Бұл қоректік заттар ас қорыту мүшелерінің қабырғасы арқылы сіңе
алмайтын ірі молекулалардан тұрады. Ең бастысы - олар адам денесі үшін
басқа текті заттарға жатады, сондықтан организмнің ішкі ортасына бармай
тұрып, қорытылады.
Тамақтың құрамындағы заттардың физикалық және химиялық қорытылуының
нәтижесінде олар жай және еритін заттарға айналады да, ас қорыту
мүшелерінің қабырғасы арқылы қанға сіңіп, қанмен күллі клеткаларға
тасылады. Организмде түрлі ас қорыту сөлдерінің қатысуымен белоктар амин
қышқылдарына, майлар - глицерин мен май қышқылдарына, ал күрделі көмірсулер
жай қанттарға (глюкоза және басқалар) ыдырайды. Мұндай химиялық
өзгерістер ас қорыту сөлдерінің құрамындағы ферменттердің әсерінен болады.
Ф е р м е н т т е р – адам организмнің өзінде түзілетін биологиялық
катализаторлар. Олар өте белсенді белоктардан тұратын ерекше заттар.
Олардың әрқайсысы белгілі бір арнайы қасиетті заттарға, заттар тобына,
молекуладағы химиялық байланысқа ғана әсер етеді. Ферменттердің әсерінен
сіңбейтін, ерімейтін күрделі заттар еритін, оңай сіңетін жай заттарға
айналады.
Ас қорыту жүйесінің мүшелеріне ауыз қуысы, үш жұп сілекей бездері,
жұтқыншақ, өңеш, ас қазаны (қарын), ащы ішек пен тоқ ішек, бауыр мен ұйқы
(қарын асты) бездері жатады.
Ас қорыту мүшелерінің қызметін зерттеу әдістері. Ас қорыту
мүшелерінің қызметтерін орыс физиологы И. П. Павлов мұқият зерттеген.
Арнайы фистулалық әдісті қолданып И. П. Павлов ас қорыту мүшелерінің
негізгі тетіктерін анықтап, осы кезге дейін маңызын жоймаған құнды
мәліметтер алды, ал ғалым 1904 жылы дүниежүзілік Нобель сыйлығымен
марапатталды. И. П. Павлов пен оның шәкірттері жануарлардың ас қорыту
мүшелеріне фистула деп аталатын түтікше орнату арқылы ас жолындағы тамақтың
барлық өзгерістерін зерттеді. Бұл әдіс жануарлардың ғана ас қорыту
тетіктерін көрсете алады, ал адамдарға ондай фистулаларды түрлі
сырқаттарға байланысты уақытша ғана орнатады. Адамның ауыз қуысындағы
сілекейдің құрамын зерттеу үшін арнайы жабысқақ капсулаларды пайдаланады.
Ең кең тарағаны Лешли-Красногорскийдің капсуласы.
Қарын мен ішектерде астың қорытылуын зерттеуде ең көп қолданылатын
әдіс - зонд жұтқызу. Арнайы жасалған түтікше-зонд арқылы ас қорыту жолының
мүшелерінің ішкі беткейін, ас қорыту сөлдеріның химиялық қалпын (жағдайын)
зерттеп, адамның ас қорыту жүйесіндегі сырқаттарды анықтайды. Сонымен
бірге ас қорыту мүшесін зерттеуде арнайы гастроскоп (грек. гастер, гастрос
– қарын + скопия - қараймын) деген аспап арқылы қарынды зерттейтін
гастроскопия және радио байланысы арқылы түрлі физикалық жағдайларын
зерттейді. Сонымен қатар радиотелеметрия және ультра дыбыстармен зерттеу
(УЗИ) әдістері де қолданылады.

2. Ауыздағы ас қорыту және оның жас ерекшеліктері

Ауыз қуысындағы ас қорыту, оның маңызы. Жеген тамақ ауыз қуысынан
бастап қорытылады, мұнда тамақтың дәмі, температурасы, басқа да қасиеттері
анықталады. Сұйық тамақ бірден жұтылады, ал қою тамақ шайналып ұсақталады,
сілекеймен араласып ас қоймалжыңына айналады. Асты шайнау ас қорытудың
алғашқы кезеңі. Астың әрі қарай қорытылуы оның шайналу дәрежесіне сай
болады. Егер ас жеткіліксіз шайналса, онда оның құрамындағы қоректік заттар
толық қорытылмайды, сіңуі де нашар болады. Кейбір мәліметтерге қарағанда,
шала шайналған астың 35-40% қорытылып үлгермей, организмнен сыртқа
айдалады. Сондықтан тамақты мұқият ұзақ шайнайтын адамдарға азғантай тамақ
жеткілікті болады да, шала шайнайтын кісіге ондай мөлшер жеткіліксіз
болады. Тамақты шайнап, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.