СУДА, МАЙДА ЕРИТІН ВИТАМИНДЕР

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 2
1. СУДА ЕРИТІН ВИТАМИНДЕР 3
2. МАЙДА ЕРИТІН ВИТАМИНДЕР 11
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 13

КІРІСПЕ

Кейінгі кезде әлемдік ғылыми терминдерді бұзатын адамдар көбейіп
кетті. Олар витаминді дәрумендер деп атау керек деп түсіндіреді. Бұл дұрыс
емес.
Витаминдер деп химиялық табиғаты әртүрлі органикалық затттарды айтады.
Витамин латынша vita - өмір, тіршілік; vitamin - тіршілік амині деген
мағынаны білдіреді. Олар тағамдық заттармен организмге түciп, зат алмасуға,
организмнің өсiп-өнyіне әcepiн тигізеді. Организмнің қорғаныштық қабiлетiн
apттыpyдa атқаратын мiндеті өте зор. Егер тамақтану дұрыс жолға қойылмаса,
яғни күнделiкті пайдаланатын тағамдарымызда организмдерге қажетті
витаминдер мөлшерi жеткiлiксiз болса, анда организм әлсіреп, ол әртүрлi
ауруларға шалдығады, оның өсiп-өнуi мен жетілуі нашарлайды. Битаминдер, сол
сияқты, жоғары дәрежелi өсімдiктер мен микроорганизмдердің қалыпты өсуі мен
дамуы үшiн қажетті заттар. Организмге тағамдар apқылы келiп түсетін
белоктардың, майлардың, углеводтардың және минералдық тұздардың алмасуын
жылдамдататын реттейтін де витаминдер. Соңғы кезде витаминдерді
классификациялап үлкен 4 топқа бөледі:
1) алифатикалық витаминдер қатары (аскорбин қышқылы);
2) алициклды витаминдер қатары;
3) ароматикалық витаминдер қатары;
4) Гетероциклды витаминдер қатары.
Осылардың iшiнде табиғат пен күнделiктi тіршілікте кеңінен таралып, жиі
кездесетiн, әрі өмірімізде көп пайдаланатын, су мен майларда еритiн
витаминдерге тоқталуды жөн көрдік.
Суда еритін витаминдерге: тиамин, рибофлавин, пантотен қышқылы, никотин
қышқылы, пиридоксин, кобаламин, никотинамид, аскорбин қышқылы, биотин,
инозит, холин, рутин, фолий қышқылы, парааминобензой қышқылы және т.б. (B1,
B2, B3, B5, B6, B12, B15, PP, C, H, P және т.б.) енеді.
Майда еритiн витаминдерге: ретонол, кальциферол,
токоферол, филлохинон, у6ихинон, алмастырылмайтын май қышқылы (А, Д, Е, К)
және т.б. кіреді.
Қазiргi кезде 30-дан астам витаминдер түрлерi ашылды. Суда еритiн
витаминдер ферметтердiң простетикалық тоrrrарының құрамына кipeдi, сөйтiп,
олар ферменттердiң активтiлiгiн жоғарылатады. Керiciнше де әсер етедi. Суда
жақсы еритiн витаминдер түрі өте көп. Бұл витаминдердің адам организмiне
қабылдану мөлшерi де түрлiше болады.
Ал витаминдердi көп мөлшерде пайдалану гипервитаминоз құбьmысының
тууына әкеледi. Тамақ азықтарында, дәрi - дермектiк өсімдіктер мен басқа да
заттардың құрамында басқа да заттардың құрамындa кездесетiн витаминдердi
'түрлі түсті сапалық реакциялар көмегімен aшyға болады.

1. СУДА ЕРИТІН ВИТАМИНДЕР

Тиамин
Тиамин (В1 витаминi, аневрин). Тамақ құрамында тиамин немесе В1
витаминi жоқ болса, бери-бери немесе полиневрит деген ауыруға
шалдығады.Полиневрит кезiнде нерв жүйелерi қабынады, жүректiң қызметi
бұзылады, асқазан-iшек трактасының қызметi бүлiнедi, ас қорыту сөлiнің
секрециясы төмендейдi, судың алмасуы бұзылады, iciк пайда бола бастайды.
Азия және оңтүстік Америка материктерінде тұратын халықтардың арасында
бери-бери ауруы ерте заманнан-ақ кең етек алып келгені белгілі. Бұл нерв
жүйесінің ауруы, әсіресе Жапония, Шығыс Азия, Филлипин аралдары, Оңтүстік
Америка сияқты күріш дақылы көп пайдаланатын елдерде жиі тараған. Еуропа
елдерінде бери-бери ауруы, керісінше өте сирек кездеседі. Мұның себебі,
ондағы тұратын халықтардың негізгі тағамы күріш емес, олар қара нан,
әртүрлі тағамдар мен көкөністер жиі пайдаланады. Голланд ғалымы Эйхман 1890-
1897 жылдары Ява аралында жүргізілген зертттеулері кезінде мынаны байқады:
адамның жегенінен қалған таза күріш берілген тауықтарда бери-бери
ауруларының белгілері пайда болған. Ал әртүрлі қалдықтары берілген
тауықтар бұл аурумен ауырмаған. Осы байқауларға сүйене отырып жүргізілген
зертеулердің нәтижесінде XX ғасырдың басында бери-бери ауруының негізгі
себебі күріштің кебігінде көп кездесетін В1 витаминінің (тиаминнің)
жетіспеушілігінен екені анықталған.
Организмде В1 витаминінің жетімсіздігінен нервтердің жарақатттануының
мәні – бұл витамин фосфор қышқылымен қосылып тиамин- пирофосфат деген зат
түзеді. Тиамин (В1 витамині) тиамин- пирофосфат декарбоксилоза деген
ферменттің құрамына кіреді. Бұл фермент заттар алмасуына пайда болатын
организмде зиянды пирожүзім қышқылы ыдыратуға керек. Денеде В1 витамині
жетіспегенде фермент азаяды да, қанда пирожүзім қышқылы көбейіп кетеді,
ақырында ол нерв жүйесіне зақым келтіріп, адамды ауруға шалдықтырады.
Тиамин ашытқы, сәбіз, сүт бауыр құрамында көп кездеседі. Бұл тағамдарда
тиамин таза, не қосынды – тиамин пирофосфат және карбоксилоза түрінде
кездеседі. В1 витаминінің таза кристалды препараты 1926 жылы күріш
кебегінен бөлініп алынды.
В1 витамині зат алмасуға, әсіресе углеводтардың организмдегі түрлі
химиялық өзгерту процестеріне өте қажет. Өйткені ол осы процестерге қатысы
бар ферменттер құрамына кіреді.
В1 витаиннің органихмнің түрлі зиянды әсерлерге қарсы күресу
қабілетін арттыруда мәні зор. Күнделікті тағамда бұл витамин жеткіліксіз
болса, нерв жүйесі зақымданады. Сөйтіп, полиневрит, яғни нерв жүйелерінің
ауруы пайда болады. Жоғары айтылған бери-бери ауруының негізгі себебі де
осында.
Бери-бери ауруымен ауырғанда адамның жүру қабілеті нашарлап,
кібіртіктеп жүреді, организмнің жалпы әлсіреуі байқалады. Тамаққам тәбеті
тартпайды, салмақ камиді. Аяқ-қолдың шаншып немесе сыздап ауруы пайда
болады, сол ауырған жерлердің сезіну қабілеті нашарлайды. Бұлшықеттер
таратылып, солып қалады. Жүрек қысылып, тамыры жиі соғатын болады.
Тиаминнің организмде жетіспеуінің негізгі себептерінің бірім оның тағам
құрамында аз болуы. Жоғарыда көрсетілгендей В1 витамині қауызынан
тазаланбаған күріште, ірі тартылған ұнда, тағы басқа өсімдік тағамдарында
кездеседі. Сүтте, жұмыртқаның сары уызында, бауырда, бүйректе, етте көп
болады. Организмтәулігіне орта есеппен 2-3 миллиграм тиаминді керек етеді.

В1 витаминінің кейбір тағам құрамындағы мөлшері
( 100 г тағамда, мг)

Тағам түрлері В1 витамині
Сыра ашытқысы 5,0
Нан ашытқысы 2,0
Бұршақ 0,7
Сұлы жармасы 0,6
Қарақұмық жармасы 0,5
Сиыр еті 1,1

Рибофлавин (В2 витамині, лактофлавин)
Тамақта рибофлавин болмаса, баланың бойының өсуі тежеледі және ерін,
мұрын, көз, құлақ айналасындағы терінің кілегей қабықшасының бұзылуы,
көздің мүйіз қабатының қабынуы мен храсталиктің күңгіртенуіне (катаракта)
әсерін тигізеді.
В2 витамині тотығу және қайтадан қалпына келтіру реакцияларына
қатысады. Олай болса, В2 витаминінің зат алмасуындағы маңызы да өте зор.
В2 витамині әсіресе клетканың яғни организмнің өсіп-өнуіне әсерін
тигізеді. Бұл витаминнің тағамдарға жетімсіздігі адамдардың, әсіресе
балалар бойының өсуі қабілетін де төмендетеді. В2 витаминінің көздің көру
процесінде де үлкен мәні бар. Әсіресе бұл витамин А витаминімен бірге
қарңғы түсе көздің көруіне және әртүрлі айыруына қажет.
С витамині жеткілксіз болғандағыдай, рибофлавин гиповитаминозында да
алғашқы өзгерістердің бірі – ұқсас қан тамырларының әлсіреуі, соған
байланысты қан айналуы да нашарлай түседі. В2 витаминінің жетіспеушілігі
бірте-бірте бауыр мен асқазан қызметіне де зақым келтіреді. Балалар
тағамының құрамында рибофлавин аз болса, олардың бойының өсуі мен салмақ
қосуы баяу болады. Жалпы В2 витамині жеткіліксіз болғанда, адам жүдеп,
шаршағыш келеді, көзі ашып қызарады, тілі, ерні жарылып,шаншып ауырады.
Көзден жас ағып, жарыққа қарай алмайды, көздің көруі де нашарлайды.
Кездесетін белгісінің бірі – ауызы уылып, екі езуінің кілегей қабығы мен
терісі жарылып, қабынуы мүмкін. Оны біздің халық арасында ауыздық деп те
атайды. Терінің сырқы қабаты қабыршатанып кетеді. Организмде флавиндер деп
аталатын фермент тердің құрамына В2 витамині кіреді. Демек, В2 витамині
жетіспегенде ферменттер алмасуы бұзылып, осының әсерінен жалпы заттар
алмасу жүйесі зақымданады.
Рибофлавин картопта, капустада, қара нанда, ашытқыда, помидорда
сәбізде, жұмыртқада, бауырда, сүтте және сүттен жасалған тағамдарда көп
кездеседі. В2 витамині дәрі ретінде де қолданады. Әсіресе жараның тез
жазылуына және көздің көру қабілетін арттыруға әсері үлкен.

В2 витаминінің кейбір тағамдардың құрамындағы мөлшері
( 100 г тағамда,мг )

Тағамдар В2 витамині
Ақ ірімшік 0,5
Капуста 0,05
Картоп 0,05
Ашытқы 4,0
Жұмыртқа 0,8
Қара нан 0,2-0,3
Сүт 0,2
Ақ нан 0,05-0,07
Ет-балық 0,1-0,3

Никотин қышқылы
(В5 витамині немесе РР никотиномед, пеллаграга қарсы)

РР витаминінің аты Pellagra prevebtig пеллагра ауруына қарсы-
деген ағылшын сөздерінің бас әріптерінен құралған. Тағамда В5 витамині
немесе никотинамид болмаса, адамдар пеллагра ауруына шалдығады. Бұл кезде
терісі (дерматит), ауыз қуысының кілігейлі қабаты (стоматит), ал тіл
(глоссит) сияқты дертпен ауырады. Бұл ауруға тән қасиет қолдардың терісі
мен бетте жақсы байқалады. Терінің күн тиетін жерлері түгел қызарып, одан
кейін қарайып кетеді. Никотин қышқылы клеткалардағы тотығу және қайтадан
қалпына келтіру процестеріне қатысады. Қарындағы сөлдің бөлінуін реттейді,
ұйқы безінің жұмысына, бауыр қызметіне, эритроциттердің түзілуіне және т.б.
толып жатқан функцияларға әсерін тигізеді. Пеллагра ауруы, әсіресе қорегі
тек жүгері ғана болатын халықтарда кеңінен етек алып тараған. Оның себебі
жүгері белоктарында триптофан амин қышқылы өте аз кездесетіндіктен адм
организмінде никотинамид немесе РР витамині аз түзіледі. РР витаминінің
негізгі провитамині никотин қышқылы ашытқыда, бауырда, саңырауқұлақта,
түрлі жармаларда көп кездеседі.

В2 витаминінің кейбір тағамдардың құрамындағы мөлшері
(100 г. тағамда. мг)
Тағамдар РР
витамині
Сыра ашытқысы 40,0
Қарақұмық жармасы 4,3
Ақ нан
3,1
Қара нан 0,45
Ас бұршақ 2,1
Ет пен балық 2,6
Сұлы жармасы 1,0
Картоп
0,9
Капуста 0,4
Сүт
0,1
Жұмыртқа 0,2

1926 жылы Гольдбергер қолдан жасалған диеталық қорекпен тышқандарды
азықтырғанда, олардың дерматит ауруына шалдыққанын байқаған. Бұған қарсы
В1,В2 витаминдерімен әсер еткенде жазылмай, ал қоректік заттарға ашытқыны
қосып бергенде тышқандардың айыға бастағанын байқады. Кейіннен бұл
витаминнің адам мен жануарлардың қалыпты жағдайдағы тіршілігі үшін де
қажетті екені дәлелденді. 1937-1939 жылдары бұл зат ашытқылардан бөлініп
алынып, оны В6 витамині деп атады. Сөйтіп, тағамдарда пиридоксин
жетіспегенде, полиневрит, анемия және тері ауруы-дерматитті тудырады. Бұл
дерттерден никотин қышқылынан гөрі, пиридоксинмен әсер етіп тез айықтыруға
болады.
В6 витамині организмге өте қажетті-ақ. Өйткені ол зат алмасудың, қан
түзілудің барлық процестеріне қатысады. Тері ауруларынан сақтандырады,
ферменттердің құрамына енеді, нерв жүйелерінің қызметін реттеп, бала көтеру
мен босанудың бірқалыпты өтуіне көмектеседі, ішектегі пайдалы
бактериялардың көбеюіне әсер етеді.
(2-метил – 3 окси – 4,5 диоксиметил – пиридин)
В6 витаминін судағы ерітіндіден фосфорлы-вльфрамды қышқылмен тұнбаға
түсіруге болады. Бұл витаминнің ерітіндісіне қышқыл және сілті қосып
қайнатқанда да тұрақты келеді, бұзылмайды. Тотықтырғыштырсутегінің асқын
тотығы мен перманганатәсерінен пиридоксин үйдің температурасында бұзыла
бастайды. Қышқылдармен В6 витамині тұз түзеді. Пиридоксиннің үш түрі
белгілі. Олар: пиридоскол, пиридоксаль мен пиридоксамин, бұлар бір-біріне
ауыса алады және биологиялық активті келеді.
В6 витаминнің табиғи заттардан бөліп алу өте қиын, сондықтан ол химиялық-
фармацевтикалық зауыттарда синтезделіп алынады. Бұл витаминді төменгі және
жоғарғы сатыдағы өсімдіктер биосинтездей алады. Жарықта өскен өсімдіктермен
салыстырғанда В6 витаминнің биосинтезі жақсы жүреді. Сондай-ақ, бұл
витаминді ашытқы клеткалары да синтездейді.
Пиридоксиннің туындылары – фосфопиридоксаль мен фосфопиридоскаль мен
фосфопиридоксамин амин қышқылдарының алмасуларына қатысытын
аминотрансферазалар, амин қышқылдарының дербаксилазасы, кинуренинаминотран-
сферазалар, фосфорилазалар және т.б.. бірқатар ферменттердің коферменттері
болады. Пиридоксиннің жеткіліксіздігінен көптеген амин цистин глютамин
қышқылдары және т.б. Организмде белокты, майлы және углеводты айналыстардың
қызметі бұзылғанда, оны В6 витаминін беру арқылы жақсартады.
Ересек адамдарға В6 витамині орта есеппен күніне 2 мг шамасында керек
болады.

Кобаламин (В12 витамин, антианемиялық)
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.