XIX гасырдыц аяғындағы — XX гасырдыц басындагы Қытай

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Азияныц оянуы

§ 28. XIX гасырдыц аяғындағы - XX гасырдыц басындагы Қытай

Елдің жағдайы. XIX ғасырдың аяғында Қытайда феодалдық қатынастар әлі үстем еді. Жердің негізгі көпшілігі феодал-помещиктердің қолында. болды. Шаруалардың көпшілігінің өз жері болмады, оны помещиктерден арендаға алды, ол ушін помещиктерге ақшалай немесе егін өнімінің тең жартысынан үштен екісіне дейін заттай ақы төледі. Рас жеке меншік шаруалар да болды. Бірақ олардың көпшілігінің болмашы ғана жер учаскелері бар еді. Сондықтан олар жоғарыдағыдай кіріптарлық шартпен косымша арендаға жер алуға мәжбүр, болды. Помещиктерге төлейтін аренда ақысынан басқа шаруалардың мойнынз мемлекет пайдасына алынатын ауыр алым-салықтар мен міндетті жұмыстар да жүктелді.

Шаруалар деревнялардан қалаларға қашты, бірақ олар онанда көбінесе жұмыс таба алмады, өйткені Қытай өнеркәсібі нашар дамыды. Қытайда ұлттық өнеркәсіптің баяу дамыған себептері: деревняда феодалдық қатынастардың үстемдігінен, қытай шаруасы мен қолөнершісінің сатып алу қабілеті өте нашар болғандығынан, ішкі рыноктың тарлығы, шетел товарларының бәсекесі, шетел капиталының озбырлығы болды.

Қытайда өте-мөте дамыған, қол еңбегіне негізделген майдагерлік өнеркәсіп елге қаптап кеткен шетелдік машина өндірісі өнімдерімен бәсекелесуге төтеп бере алмады. Күйзелген колөнершілер жат елдерге топтобымен эмиграцияға кете бастады немесе жүмыссыздардың катарын толықтырып жатты.

Феодалдык сарқыншақтар мен шетел капиталы Қытайдың ұлттық өнеркәсібінің дамуын қаншама бөгегенмен, XIX ғасырдың соңғы ширегінде жане XX ғасырдың басында елде алғашқы капиталистік кәсіпорындар: көмір шахталары, тоқыма фабрикалары пайда бола бастады. Түңғыш темір жолдар салынды. Экономикалық байланыстар үлғайтылып, іріірі қалалар өсті, жұмысшы табының саны көбейді. Өнеркәсіптің пайда болуымен бірге ұлт буржуазиясы да туды.

Қытай буржуазиясының едәуір бөлегі компрадорлар деп аталатын - шетел капиталы мен Қытайдың ішкі рыногының арасында жүрген делдалдар еді. Шетел фирмаларының агенттері болған компрадорлар шетелдіктермен бірлесіп, елді қанады, ел Қытайдағы түқғыш тар табанды темір жол, оны 1886 жылы француздар салған.

ге әкелінген товарларды өткізуден, халықтан арзан шикізат сатып алудан олжа тауып байыды. Феодалдар сияқты компрадорлык буржуазия да реакцияшыл күш еді. Ол феодалдармен бірге Қытайдағы халыққа жек керінішті монархиялық тәртіпті қолдады.

Елге капиталистік қатынастардың енуімен бірге шетелге кіріптарлықтык күшеюі, сол сияқты елде капиталистік қатынастардың дамуымен бірге қытай халқының ұлттық санасезімі, оныц империалистік құлданушылыққа жәие феодалдық езгіге деген ызасы өсті.

Империалист мемлекеттердің Қытайды экономика жағынан кіріптар етуі. Қытайдың ұлттық капитализмінің дамуы Қытайды шетел капнталының экономика жағынан кіріптар етуі жағдайында өтті. Елді билеп отырған Цин (яғни маньчжур) династиясы акшаға мұқтаж болып, шетел мемлекеттерімен кіріптарлық шарттар жасады және ұлт мүдделеріне нұксан келтіретін оларға көп кецшіліктер берді. XIX ғасырдың 70жылдарының басындаақ шетелдіктер Қытайдың 26 портына еркін еніп алып, онда еіикім бақыламайтын, толық кожа болды.

Темір жол кұрылысы шетелдіктердің қолында болды. Көмір шахталарының, рудниктердің және тағы басқалардын. кепшілігі де солардын карамағында болды. Қытайдың іріірі калаларында шетел сеттльменттері, яғни шетелдіктердің өздерінің жеке басқармасы бар және кытай екімет орындарынан тәуелсіз ерекше аудандары пайда болды.

Шетел капиталистері барған сайын Қытайға тереңдеп кіре берді, онда ездерінің ықпалын нығайтып, елді экономика жағынан кіріптар етті. Қытай шет мемлекеттердің аграрлық шикізаттық шылауына айналды.

Қытайдың жартылай отар мемлекетке айналуы. XIX ғасырдың ақырында Қытайдың нағыз белсенді сыртқы жауы жаңа шыққан жас жыртқыш-Жапония империализмі болды. Қытайдың Жапониямен соғыста (1894-1895) жеңілуі оны империалистердің онан әрі талантаражға салуына және қанай беруіне мүмкіндік туғызды.

1897 жылы неміс импералистері Цзяочжоу қойнауын басып алып, Шаньдун провинциясын'өзінің ықпал аймағыпа айиалдырды 2. Франция Гуанчжоувань қойнауын басып а«ды және Юньнань провинциясына өзінің басымдылық ықпалын орнатты. Россия ПортАртурды басып алды. Англия Вэйхайвэй портын басып алды. Қытайдың аса бай бөлігі - Янцзы өзенінің бассейні - Англияның ықпал аймағына айналды. Фуцзянь провинциясында жапон агрессорларының үстемдігі орнады. Империалистік державалар Қытайды осылайша ықпал аймақтарға бөлісті, Олар Қытай үкіметін негізінен темір жол салу үшін өздеріне көп концессиялар беруге көндірді. Қытай барған сайын шетел империализмінің жартылай отарына айнала бастады.

Халық бұқарасының ұлтазаттығы үшін күресі. Империалиста мемлекеттердің Қытайды тонауы халық бұқарасының наразылығын туғызды. 1897 жылы шаруалардың стихиялық жеке қозғалыстары бұрқ етіп, олар 1898-1899 жылдары елдің едәуір бөлігін шарпыды. Еңбекшілердің қанаушыфеодалдарға қарсы күресі сөзсіз шетел империалистеріне де қарсы бағытталды. Қозғалыстың империализма қарсы сипаты неміс империалистері өтемөте аяусыз қанаған Шаньдун провинциясында ерекше айқын көрінді. Олар қолданған жүгенсіздік пен террор Шаньдунның халық бұқарасын куреске көтерді. Мұнда құпия қоғамдар әрекет жасап, жауынгерлік отрядтар құрды, бұлар «бейбітшілік және әділдік үшін күрес» - қытайша «ихэтуань» деген атақ алды. Олар шетел басқыншыларына қарсы қарулы күресті бастады.

1900 жылғы халық көтерілісі. Қөп ұзамай халық қозғалысы елдің едәуір белігін шарпып, ұлтазаттық сипат алды. Халықтың ашуызасынан аулақ болу үшін әйел император Цыси бастаран Цин династиясы мен оның үкіметі халық бұқарасының қозғалысы шетелдіктерге қарсы бағытталғандықтан, оған бөгет жасамауға провинция өкімет орындарына арнаулы нұскау берді. Цин династиясы қозғалысты өзіне зиянсыз ету үшін оны менгеруге және басқаруға тырысып бақты (бұл талабы белгілі дәрежеде жемісті болды. ) . Сонымен бірге Цин монархиясы опасыздық жасап, көтерілісшілерді жазалауға әзірленді.

Ал халық қозғалысы күн санап кең өріс ала берді. 1900 жылы июньде көтерілісшілер Пекинге енді. Олар шетелдердің дипломатиялық өкілдіктері орналасқан «елшіліктер кварталын» қоршап алды.

Қытайды кіріптарлықта ұстап калу үшін импариалистік державалар бірлесіп, кытай халкына карсы қарулы күрес бастады. Олар Тяньцзинь ауданына әскерлерін түсіріп, оны астанаға карай жөпелтті. Бүл басқыншыларға деген кекті ызаны одан сайын өршіте түсті. Қытайдағы халық күресі орасан зор күшке айналып, кең құлаш жайды. Әйел император Цыси Қытайға интервенция ұйымдастырған шетел державаларына қарсы «сырт кез үшін» соғыс жариялауды әзіне пайдалы деп тапты. Ол осы әрекетімеп монархияны нығайтамын деп есептеді. Ал Цыси мен оның үкіметі іс жүзінде шетел державаларына қарсы нағыз күрес жүргізуді ойлаған да жоқ. Бұл жат елдіктерге қарсы күреске көтерілген, бірақ олармен бірге қытай халқына жек көрінішті Цин династиясының да күлін көкке ұшыру қаупін төндірген халыкты алдауға бағытталған әншейін алдамшы соғыс еді.

Империалистік державалар халық көтерілісін басу мақсатымен бірігіп, интервенция жасауға келісті. Англия, Жапония, АҚШ, Германия, Франция, Россия, Италия, АвстроВенгрия Қытайға өз әскерлерін төкті. Жазалаушылар қытай халқының ұлтазаттық қозғалысын найзаныц ұшымен, семсердің күшімен басты. Олар бүтін деревняларды артиллериямен атқылап, оларды жерменжексен етті, әйелдерді, балаларды, қарттарды айуандықпен қырды.

Қытайдың императорлық үкіметі халыққа опасыздық жасап, астанадан қашты. 1900 жылы августың орта шенінде шетел әскерлері Пекинді алды. Олар қаланы талантаражға салды. Олардың каталдығында шек болмады.

Көтерілісті басып, империалистер Қытайға жаца кіріптарлық шарттар таңды. 1901 жылы сентябрьде қол қойылған протоколга сәйкес Қытай шетелдік державаларға өзі үшін өте ауыр контрибуция төлеуге тиісті болды. Олар ездерінің екілдіктерін қорғау үшін Қытай астанасында қарулы күш ұстау правосын алды. Қытайдың шеттен қаружарақ алдыруына тыйым салынды. Ұлт қозғалысына қатысушылар қатты жазаланды. Осылардыц бәрініц Нотижесінде Қытай дүние жүзілік империализм алдында бұрынғыдан да бетер қорғансыз болды, ал шетелдіктердің Қытайдағы артықшылықтары арта түсті.

Дегеммен, империализмге қарсы «ихэтуань» көтерілісі нәти'жесіз қалған жок, ол отаршылдарды Қытайда біршама сақтықпен әрекет жасауға мәжбүр етті.

1905-1907 жылдардағы орыс революциясының Қытайдағы революциялык қозғалыстың өрлеуіне тигізген ықпалы. Халық көтерілісін басып тастағаннан кейін де Қытайда наразылык бүрынғыша күшейе түсті. Жаңа революциялық дағдарыс біртіндеп пісіпжетіле бастады. Шаруалар көтерілісі тоқтамады. Қытайдың интеллигенциясыиын астыртьш ұйымдарының жұмысы жандана бастады.

Азияны оятқан 1905-1907 жылдардағы орыс революциясы Қытай тағдырында орасаи зор роль атқарды. Осы континенттің азыптозған, жүздеген миллион езілген халқы жаңа өмірге оянып, өздерінің правосы үшін, үлтазаттығы мен демократия үшін күреске көтерілді. Революцияшыл интеллигенция топта рында Цин династиясын құлату ұраны барған сайын жиірек, батылырақ айтыла бастады. Россиядағы революция туралы интедлигенцияның топтары газеттен ғана білген жоқ, олар Европадағы революцияшыл орыс эмигранттарымен араласты, олардың революциялык. идеяларын қабыл алды. Харбиндегі большевиктік ұйымнын ісәрекеті де Қытай жүмысшыларына өзінің революцігяландырушы ықпалын тигізді.

Россиядағы оқиғалардың ықпалымен революцияшыл интеллигенцияның алдыңғы қатарлы топтары Қытайда бірыңғай революциялык ұйым қүру қажет деген қорытындыға келді. 1905 жылдың басындаақ демократиялык идеяларды насихаттаған және феодалдық монархия мен шетел империализміне қарсы куреске шақырған астыртын газеттер бірқатар қалада шыға бастады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.