Ұлыбританияның экономикалық және саяси дамуы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Мәшімбаевтан

Ұлыбритания (1918-1929 жж.)

Ұлыбританияның экономикалық және саяси дамуы.
Бірінші дүниежүзілік соғыста Антанта елдерінің жеңісі Ұлыбританияның
беделінің өсуіне әкелді. Негізгі қарсыласы Германия жеңіліп, Версаль бітімі
нәтижесінде Германия отарлары Ұлыбританияға берілді. Сонымен қатар, араб
және басқа шығыс елдері де бағындырылды. Ұлыбритания бұрынғыша отарлық
империя болып қала берді. 1918 жылы 11 қараша күні бітімге қол қою
салтанатында Ұлыбританияның сыртқы істер министрі Керзон соз сөйлеп,
Империяның қасиетті туы бүкіл әлемде желбіреуде, біртұтас империя
дүниежүзі халықтарының тағдырын шешуге бел байлап отыр - деді. Ал, шын
мәнінде ағылшын буржуазиясының бұл мақтанышы ұзаққа барған жоқ. Бірінші
дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан кейін Ұлыбританияның экономикалық дамуы
әлсіреп, дүниежүзіндегі үлес салмағы азайып, экономикасының дамуы ауру
адамға ұқсады. Бұған не себеп болды? Енді соған талдау жасап көрейік.
XIX ғасырдың соңғы он жылында Ұлыбритания экономикасы жедел дамыды.
Оның негізгі себебі: 1. Өндірістік төңкеріс аяқталып, өнеркәсіп шаруашылығы
жаңа құралдармен жабдықталып, өндіргіш күш тез өсті. Шет елде ағылшын
қаржысы үстем болды. Ұлыбритания отарлық империя ретінде өз отарларында
үстемдікке ие болды. Халықаралық сауда жүйесі ағылшын монополиясының
қолында болды. Ұлыбританияның бақталас елдері болмады. Ұлыбритания
дүниежүзіндегі бірден-бір империя болды.
Бірінші дүниежүзілік соғыс аяқталғанда бұл процесс
керісінше дамыды. Оған бірнеше себептер болды:
1. Дүниежүзіндегі жаңа капиталистік елдер - Германия мен АҚШ
экономикасы жедел қарқынмен даму жолына түсті. Экономикалық даму қарқыны
Ұлыбританияны басып озды. Өндірісте жаңа технологиялық төңкеріс енгізілді.
Өнеркәсіп орындары жаңа тауарларды көптеп шығарып, Ұлыбритания тауарларын
ығыстыра бастады. XX ғасырдың 20-жылдарында Ұлыбритания өнеркәсібіндегі
технология ескірді. Германия мен АҚШ-тың дамуына қарқынды тойтарыс беру
үшін, монополияға өте көп күрделі қаржы қажет еді. Ондай қаржы ағылшындарда
болмады. Шет елге салған капиталы өсімді аз бере бастады. Ұлыбритания өз
капиталын таза пайда табу үшін отар елдерден өндіріске салды да, ал ішкі
ұлттық өндіріс құрылымы өзгермей қалды, технология да жаңартылған жоқ.
Ұлыбритания экономикалық дамуы Германия мен АҚШ-тан артта қала бастады.
2. Бірінші дүниежүзілік соғыс Ұлыбританияның экономикасына айтарлықтай
әсер еткені сондай, ол АҚШ мемлекетінің алдында қарыздар болып шықты.
Германия соғыста әлсірегенімен, АҚШ соғыстан байып шықты. Мысалы:
Ұлыбританияның мемлекеттік қарызы 1914 жылы 645 млн ф.ст. болса, 1918 жылы
7,8 млрд ф.с. өсті. Ал, АҚШ-қа қарызы 1919 жылы 850 млн ф.ст. жетті.
Ұлыбританияның өнеркәсіп салалары тозып, әлсіреді. Байырғы өнеркәсіп
салалары: көмір, тоқыма, кеме жасау артта қалды.
XX ғасырдың 20-жылдарында Ұлыбританияның көмір өнеркәсібі 20%-ға жаңа
технологиямен жабдықталса, АҚШ-та көмір өнеркәсібінің 70%-ы жаңа техникамен
жабдықталды. Көмір шахталарында бұдан 50-60 жыл бұрынғы техника
пайдаланылды.

68

Бірінші дүниежүзілік соғыс жаңа экономикалық дағдарысқа әкелді. 1921
жылы өнеркәсіп өнімдерін шығару 1913 жылғы шығарылған өнімнің 61%-ын берді.
Өнеркәсіптегі тұрақсыздық жұмыссыздықты көбейтіп, 1 млн. адамға жетті.
Дүниежүзілік өнеркәсіп өнімдерін өндірудегі үлес салмағы төмендеді. 1913
жылы 15% болса, 1921 жылы 10%-ға жетті. Жоғарыдағы айтылған мысалдар
Ұлыбританияның беделінің түсуіне, ауруға ұшырауына әкеліп соқты.
3. Бірінші дүниежүзілік соғыс Ұлыбританияның дүниежүзілік қаржы
саласында да құлдырай түскенін байқатты.
Елдегі экономикалық дағдарыс еңбекші халықтың тұрмыс жағдайының
нашарлауына әкелді. Жұмысшы табы саяси және экономикалық күреске шықты.
Гап күресінің күшеюі Ллойд Джордж үкіметін жеңілдіктер жасауға мәжбүр
етті. 1918 жылы сайлау реформасын жүргізіп, 21 жасқа толған еркектер,
30 жасқа толған әйелдерге сайлау құқықтары енгізілді. 14 жасқа дейінгі
мектеп оқушыларына міндетті білім алу енгізілді. Экономикалық дағдарыс
ағылшын буржуазиясының бірігіп либералдық үкіметке қарсы топ құруына
жағдай жасады. Консервачорлар саяси билік үшін күреске шықты. Лейбористік
жұмысшы партиясының қатары есіп, елдегі саяси партияға айнала
бастады. Либерализм козқарасы дағдарысқа үшырады. Осындай саяси дағдарыс
жағдайында 1918 жылы желтоқсанда парламент сайлауы өггі. Сайлауда
консерваторлардың қолдауымен либералдар жеңіске жеткенімен, парламентте
жұмысшы партиясы ірі оппозицияда болды. Лейбористер сайлауда өз
бағдарламасымен қатысып, 62 депутаттық орынға ие болды. Лейбористерді 2,5
млн. сайлаушылар қолдап дауыс берді. Сайлаудан кейін консерваторлар мен
либералдар біріккен үкімет құрды. Ұлыбританияның премьер-министрі болып
Ллойд Джордж тагайындалды. Бұл үкімет 1922 жылға дейін елді басқарды. 1922
жылы Ұлыбританияда үкіметтік дағдарыс болып, жаңадан консерваторлар
үкіметі құрылды. Премьер-министрі Бонар-Лоу болды. Соғыстан кейінгі екі
үкімет те реакциялық, халыққа қарсы саясат жүргізді. Елде саяси дағдарыс
жалғаса берді. Екі үкімет те Ресейдегі большевиктер үкімеііпе қарсы саясат
жүргізді. Бұл саясат алдагы парламент сайлауында лейбористердің жеңіп
шығуына негізгі себеп болды.
Себебі, Ресейдегі қазан төңкерісі Ұлыбританиядағы саяси дағдарысты
тереңдетті, жұмысшы табының Ресейдегі Кеңес үкіметінің саясатын қолдап,
Тарт қолыңды Кеңестік Ресейден деген ұрандағы қозғалыстың кең етек алуына
жол ашты, бұл қозғалыстың басында лейбористер тұрды.

Капитализмнің уақытша тұрақтану кезіндегі Ұлыбритания (1924—1929 жж.).

Жаңа парламент сайлауы қарсаңында саяси күштердің ара салмағы
реформалық жолды қолдаған Лейбористік партия жағына ауысты. Бұдан бұрынғы
реакциялық бағыт ұстаған партиялардың халық арасында беделі түсті.
Лейбористер сайлау қарсаңында өз бағдарламаларын жариялады. Онда
біріншіден, елде әлеуметтік-экономикалық реформа жүргізу, яғни жалпы ұлттық
бірыңғай жалақы, салық реформасы, жұмыссыздықты азайту, жол құрылысын
жүргізу, тұрғын үй мәселесін шешу, әлеуметтік қорғау, жалпыға бірдей сайлау
заңын жетілдіру сияқты мәселелер көтерілді. Сыртқы саясатта КСРО-ны елшілік
деңғейде мойындау да маңызды мәселе ретінде қарастырылды. Лейборист
партиясының жетекшісі Рамзей Макдональд Таймс газетіне берген сұхбатында:
Заңдылықты сақтай отырып, реформа арқылы, еңбекші халықтың қолдауына
сүйенген мұндай партия бұрын-соңды елде болған емес - деді.
1923 жылы желтоқсан айының 6-ы күні кезектен тыс парламент сайлауы
болды. Сайлауда лейбористер партиясы ірі жеңіске жетті. Оларды 4,5 млн
сайлаушылар қолдап, парламентке 191 депутат өткізді. Сайлаудан кейін 1924
жылы қаңтар айының 22-і күні Ұлыбританияда тұңғыш peт лейбористік партия
үкімет құрды. Бірінші лейборист үкіметінің премьер-министрі Рамзей
Макдональд болды.
Жаңадан құрылған үкіметтің көбі оңшыл лейбористер болды. Сондықтан
олар монополиялық буржуазияның мүддесіне сәйкес саясат жүргізе бастады.
Солшыл лейбористер үкіметтің құрамына кіре алмай қалды. Олар үкіметті
сайлау алдындағы әлеуметгік-экономикалық реформаны іске асыруға шақырды.
Елде еңбекші халықтың қозғалысы етек алып, солшыл лейбористердің талабын
қолдады. Р.Макдональд үкіметі сайлау алдындағы көптеген уәделерін
орындаудан бас тартты. 1924 жылы ақпан айында КСРО-ны мойындап, екі ел
арасында сауда жасау туралы келісімге қол қойылды. Зейнеткерлер мен
мүгедектерге зейнетақы мөлшерін өсірді, жұмысшыларға арнап тұрғын үй салуды
қолға алды.
Бірінші лейбористік үкімет халық алдында әшкереленіп, еңбекші халық
үкіметтің ішкі саясатына қарсы күреске шыға бастады. Үкімет, сонымен қатар
Ұлыбритания Коммунистік партиясының басшысы Кэмпбеллді қудалап, сотқа
тартты. Ол Workers газетіне жазған мақалалары үшін айыпталды. Кэмпбелл
ісіне жұмысшы табы қарсы шықты. Үкімет амалсыздан өз шешімінен бас тартты.
Бірақ парламенттегі либерал мен консерваторлар Макдональд үкіметінің
шешіміне қарсы шығып, лейборист үкіметіне сенімсіздік жариялауға ұсыныс
жасады. Кэмпбелл ісін сылтау жасап Р.Макдональд үкіметгі таратты. 1924
жылдың 8-і қазан күні үкімет таратылып, 1924 жылы 29 қазанда парламент
сайлауы өткізіліп, консерватор партиясы жеңіске жетті.
1924 жылы қазан айында ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.