ХХІ ғасырдағы қазақ журналистерінің сөйлеу стилі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

ХХІ ғасырдағы қазақ журналистерінің сөйлеу стилі

ХХІ ғасырдағы журналистердің сөйлеу стилі қандай? Әрине, күрделі, бір
жағынан өте-мөте қажет, соңында үлкен күдік пен үміт ұштасқан ұтымды сұрақ.
Оның ішінде қазақ журналистерінің?.. Бұл жерде біз атаған сұрақтың әлбетте
қоюшылары кімдер болуы мүмкін деген сауалды да ұмытып кетпеген жөн. Қоғамда
көруші көз, естуші құлақ бар, яғни, зейінімен зерделеп, тыңдауымен ой
қорытатын, осы арқылы өзіне күнделікті рухани, азық алып отыратын халық сол
қызметтің иесі. Сондықтан журналист шындап келгенде миллиондар үшін қызмет
ететін жан, сол миллиондар алдында үлкен жауапкершіліктің бар екенін әсте
жадында ұстап, лайықты қызметіне жауап бере білетіндей маман иесі болуы
тиіс.
Бүгінгі қазақ журналистері осы мүддеден табылып отыр ма? Жалпы,
алдымен жаңалық жаршысы деп аталатын осы бір өкілдің өзі журналистика деген
кәсібінің бірнеше саласына сәйкес қызмет атқарады. Мысалы: телевизия,
радио, интернет(бұлар электронды ақпарат құралдары) және баспасөз(газет,
журнал т.с.с) дегендей. Міне, осының әрқайсысына тән журналист қауымын өз
аудиториясына қарай оның стильдік тұрғысынан сөз еткенде алдымен
әрқайсысының жеке-дара ерекшеліктері болатынын естен шығармаған дұрыс.
Мәселен, электрондық ақпарат құралдары саналғандықтан, телевизия мен
радиодағы журналистердің сөз қолданыстарындағы стильдік ерекшеліктері көп
жағдайда бір-бірімен ұқсас дегенімізбен оларды баспасөз саласының стилімен
салыстыруымызға болмайды. Себеді, телевизия мен радионың өн бойындағы
хабарлар алдымен көру мен есту арқылы ғана жүзеге асады, соған лайықты оның
сөйлейтін сөзі де ықшам, қысқа әрі тұшымды болуға тиіс. Және бұлар арқылы
беліетін хабарлардың сөздік құрылымында оғаш тіркестер, қателіктер, көп
сөзділік тағы басқалар берілсе, ол аудиторияға бірден байқалады. Міне,
әлбетте осының бәрі журналист мойнына артылатын үлкен жауапкершілік.
Журналистің жеке басына қажет деген бірнеше шарттарды атап өтуге
болады. Оның бастауы ең әуелі оның білімінде жатса керек. Ал журналист
білімнің негізі саналатын ең басты құрал – тіл. Сондықтан аудитория үшін
қызмет ететін журналист тіл арқылы ғана өз мамандығының лайықты кәсібін
таныта алады.
Соңғы кездері БАҚ-тың қай саласында болмасын қызмет істейтін қазақ
журналистерінің атына айтылып жүрген сындар көп. Әрине, оны да әр қырынан
жеке-жеке саралауға болатын шығар. Бірақ, мемлекеттік тіл үшін өте қажырлы
күрес жүріп жатқан бүгінгі қоғамда журналист қауымының тілдік этикасына да
мін тағылуы сондықтан. Өйткені, халқымыздың орыстанып бара жатқанын былай
қойғанда, қазіргі қолданыста жүрген тіліміздің өзі зор деформацияға
ұшырамасын деген қауіп журналистерден туындап отыр.
Сынның дер кезінде айтылғаны өте орынды. Не дегенмен халық бәріне
таразы. Қысқасы, сырт көз сыншы болмай, осал олқылықтың орнын жабу қиын.
Бүгінгі қазақ телевизиясы мен радиосына деген халықтың орынды сыны көп-
ақ. Әрине, болғаны дұрыс. Алайда, бұны соңғы уақыттары эфир алаңдарын жас
буынның жайлай бастауына қарап, жоруға болатын сияқты. Тіпті, кім
көрінгеннің “журналист” боп кеткені жайындағы әңгімелер де жиі ұшырасып
жатады.
Қазіргі қазақ электронды ақпарат құралдарын жаулап бара жатқан
“диджейлік” дәстүр көп айтылып жүр. Оның түп тамыры әсіресе коммерциялық
арналардан молынан табылады. Тілді мейілінше, бұрап, қорлап, қалай болса
солай пайдалану міне осы арналардағы диджейлердің үлесінде тұр. Мысалы,
“КТК” телеарнасындағы “Аялдама”, “Білгенге маржан” “Таң”-дағы “Тайқазан”,
т.б, ал еліміздегі оннан астам радиоларындағы шұбап жатқан әлі қаншамалары
артып жығылады. Яғни, бұл арада “батыстық суперсаздар” жайлаған жерде, оның
айналасы туған тілге деген құрметтің немқұрайдылықтың көрінісін тудыратынын
айтпасқа шара жоқ. Бұл бір.
Екіншіден, бүгінгі таңда халыққа ақпарат таратуда еліміздегі
мемлекеттік және жекеменшік арналардың бір-бірімен жарыса бәсекеге алаңына
түскенін ескерсек, ондағы журанлистердің халық жүрегінен орын табар сөз
қолданыстағы тілдік өзіндік стильдері назарға көп ілігеді. Осыған орай, біз
тек бүгінде “Ұлттық арна” санатына жататын республикалық беделді “Хабар”
агенттігінің өзін ғана алып қарастырайық. Оның ішінде “Хабардағы”
жаңалықтар бөліміне тән журналистердің тілдік стильдік сипатына үңіліп
көрейік.
Ең алдымен тәжірибелі жүргізуші болса да Қымбат Досжанға айтылып
жүрген сыннның бірін атап өтуге болады. Мәселен оның “Назарларыңызға
рахмет” деуін “Ана тілі” газетінің журналисі Сабыржан Шүкірұлы айтып өткен
еді. Бұл сөз шынымен халықтың наразылығын туғызған. Ал, бұл аталған сөз
тіркесі бұдан бұрын жүргізуші Ләззат Танысбайда кездесіп келді, кейін оны
Дана Нұржігіт те қолданған. Ал, шын мәнісінде рахмет назарға айтылмайды,
назар салған, тыңдаған адамға ғана айтылады. Бұл енді нағыз “Спасибо за
внимание” деген орыс сөзінің қазақша тұп-тура аудармасы.
Журналистердің көбісінде “жауыннан кейінгі саңырауқұлақтай”, “жасырын
емес”, “жасырғымыз келмейді” т.б сан алуан сөздер қолданылады. Тіпті әлі
күнге дейін кездесіп жатады. Бір кездері күнде кешкісін жаңалықтардан соң
эфирге шығатын “Бетпе-бет” арқылы журналист Нұртілеу Иманғалиұлы бұл
сөздердің біразын қолданып келді. Спорт журналисі Телмұханбет Күдеровтан да
“ ...алтын күткенімізді несіне жасырайық” деген тіркесіне қарап
орынсыз қажетсіз тіркестің тағы да пайдаланғандығын аңғарасыз. Бұны
айтпағанда күнделікті жаңалықтар арасында “оқиға орын алды”, “ат басын
тіреді”, “келеді деп күтілуде”, “жарақат алды”, “аталмыш”, “қоңырау шалды”
тағысын тағылар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.