Ақшаның мәні, қызметтері, түрлері және Қазақстан Республикасының ақша жүйесі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 42 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан республикасы
білім және ғылым министірлігі

кафедра: Банк ісі

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

_______ Ақша, несие, банктер________________пәні бойынша

Тақырыбы : Ақшаның мәні, қызметтері, түрлері және Қазақстан
Республикасының ақша жүйесі

Курстық жұмыстың
Орындаған
бағасы Молдиманова Гүлнұр А ЗЭФ- 06-
4к
шифр 225
калы, аты –жөні тобы
______________
бағасы, уақыты

Комиссия Жетекшісі Бекібаева Ш.С
колы, аты –жөні
______________
колы, аты –жөні

_____________
колы, аты –жөні

Шымкент 2007ж

М. О. ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАІІ МЕМЛЕКЕ ТТІК
УНИВЕРСИТЕТІ

Кафедра: Бапк ісі

БЕКІТЕМІН
Кафсдра меңгерушісі
:
Бекибаева Ш.С.
.

.

200
ж

КУРСТЫҚ ЖҮМЫСҚА ТАПСЫРМА

Ақша, несие, банктер Пәні бойынша

Студент Сатыбалдиева А тобы ЗЭФ- 06-4к
.

Курстық жұмыстың тақырыбы Казіргі ағымдағы несиенің ролі .

.

.

Курстық жүмысқа бастапқы берілетін мәліметтер
.

.

.

№ Жұмыс бөлімдерінің аталуы Орындалу мерзімі Жалпы көлемі
бет саны
Кіріспе 09.10.06 5
1 ҚАЗАҚСТАН 20.10.06 7-20
РЕСПУБЛИКАСЫНДА БАНК
ІСІН
ДАМЫТУДАҒЫ НЕСИЕНІҢ ҚАЗІРГІ
ТАНДАҒЫ РОЛІ
2 КАЗАҚСТАН 10.11.06 20--42
РЕСПУБЛИКАСЫНДА НЕСИЕ
ЖҮЙЕСІНІҢ ДАМЫТІУ
ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫІН ТАЛДАУ

Әдебиеттер: 1 ҚР банк және банк қызметі туралы заңы
.
2 .ҚР –ға Ұлттық банкінің жартысы 2003
.
3 У Кох. Управление банком
4 ҚР Ұлттық банкінің статистикалық бюллетені 1996 ж 2001 ж

Тапсырмасын берілген күні
.
Курстық жүмысты қорғау уақьіты
.
Жүмыстың жетекшісі
.
(қызметі, аты жөні қолы)

Тапсырма қабылданған

аты-жөні, студенттің қолы
МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА БАНК ІСІН
ДАМЫТУДАҒЫ НЕСИЕНІҢ ҚАЗІРГІ ТАНДАҒЫ РОЛІ

1.1 Қазіргі кезеңдегі Қазақстан Республикасында несиенің негізгі
элементтері және принциптері
1.2 Қазақстан Республикасының
несиенің ұйымдастырылуы
1.3 Қазақстандық банктердің несиелік қызметінің
негізгі
бағыттары

2 КАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА НЕСИЕ ЖҮЙЕСІНІҢ ДАМЫТУ
ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫН ТАЛДАУ

2.1 Қазақстан Республикасының несиенің қазіргі жағдайын
талдау
2.2 Банктердің несиелік қызметтерінің экономикалык жағдайын
талдау

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

ЖОСПАР

КІРІСПЕ

1 КАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА БАНК ІСІН
ДАМЫТУДАҒЫ НЕСИЕНІҢ ҚАЗІРГІ ТАНДАҒЫ РОЛІ

1. Қазіргі кезендегі Қазақстан Республикасында несиенің негізгі
элементтері және принциптері
2. Казақстан Республикасының несиенің ұйымдастырылуы
1.3 Қазақстандық банктердің несиелік қызметінің негізгі
бағыттары

2 ҚАЗАҚСТАН Р ЕСПУБЛИIКАСЫНДА НЕС И Е ЖҮЙ ЕСІНІҢ ДАМУ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫН
ТАЛДАУ

2.1 Қазақстан Республикасының несиенің қазіргі жағдайын талдау
2.2 Банктердің несиелік кызметтерінің экономикалық жағдайын талдау

ҚОРЫТЫНДЫ

КІРІСПЕ
Несие жүйесі - несие қаржы мекемелерінің жиынтығы ретінде жеке және
заңды түлғалардан уақытша бос ақшаларын есеп шоттарда шоқырландырып, оларды
кәсіпорындарқа, үкіметке және халықтың әр түрлі топтарына қарызға береді.
Несие жүйссінің ең басты принциптері: несиенін, кдйтарымдылықы, төлемділігі
хсоне мерзімділігі болып табылады. Несие жүйесі мемлексттің ақша айналымын
рсттеп, ақша қаражатының экономиканың бір саласынан скінші саласына ауысуын
қамтамасыз ету арқылы өндірістің тиімділігін арттыруқа ықпал етеді.
Маманданған несие—қаржы институтары (немесе оларды парабанктік мекемелер
деп те атайды) бслгілі бір ісггиенттерге қызмет көрсетеді немесе бір-екі
қызмет түрін меңгереді. Ол мекемелер бір жакынан клиенттердің несие-есеп
операцияларын жүргізіп Орталық талаптарын орындаса, скінші жағынан қаржы,
сақтандыру инвестициялық және т.с. операциялар орындауымен сол салалардын
бақылауымен қызмет жасайды. Олар ор түрлі маманданқан қаржы институттарының
жиынтығы: ңесие-жинақтау мекемелері, инвестициялық қорлар немссе
компаниялар, зейнетақы қорлары, сақтандыру компаниялары, мекемелердегі
өзара көмек кассалары, ломбардтар жоне т.б. өркендеген мемлекеттерде бүл
мнститутар, яғни банктік емес мекемелер комерцмялық банктермен қаржы
нарыгында бәсекеге түсіи, халыққа фирмалар мсн компанняларка сан алуан
қызмет корсстудс. Қазақстан экономикасының нарықгык кдтынастарқа өту
шағында бүл мәселелер бойынша олемдік тәжірибеге қызыкушылык. болуда.
Қорыта айтқанда, маманданқан несие^қаржы институтары кез клген
мсмлекеттің нссие жүйесінің қүрамдас болігі.. Бүл институттардың
коммерциялық банктерден негізгі озгсшелсгі — халықтың жинақын тарту арқылы
ресурс жмнақтау, ал коммерциялық банктер өз пассивтерін негізінсн завды
түлкалардың уақытша бос қаражатын тарту арқылы қүрастьірды.
Қазіргі кездегі Қазақстандық л^әне шет елдік банк тәжірибесін зерттеу
нотижесінде депозиттерді тарту барысында несиелік саясаттың
үйымдастырушылық нысандарын ( депозиттік саясатты жүзсге асырудың әдістері
мен тосілдерін) қолданқан дүрыс болатьгндықын байқадық. Ол депозиттік
саясатты күжат түрінде болу керектігін дәлелдейді.
Нссие беру арқыльг біз еліміздегі шақын жонс орта бизнесті
дамытуға комектсссміз.
Несие - үдайы ондірістің ажырамас бөлігі. Тауарлы өндіріс - несие
қатынастарының пайда болатын табиғи негізі. Себебі
тауардың пайда болуы маңызды екі жақдайқа байланысты: біріншіден, өнім
тауар болуы үшін оның заттай түрі жоне қүны болуы қажет; екіншіден, өнім
бір өндірушіден екінші өндірушіге ауысуы қажет, ол ауысу тек айырбас
кезінде, яқни нарыкха боладьг.
Зсрттсу жүргізудің өзектілілігі. Нарықтык экономикаға көшумен байланысты
Қазақстан Республикасының банктер жүйесінде Ұлттык экономиканың басқа
секторларымен салыстырғанда елеулі өзгерістер болып жатқаны баршаға молім.
Бүгінгі тавда нарықтық экономика жолына баяғыда түсіп, зор жетістіктерге
жеткен өркениетті слдср тәжірибесін үйрене отырып, банк жүйесін халықаралык
стандарттарға көшіру ел экономикасы үшін маңызды болып табылады.
Банк жүйссін реформалау кажстілігі Қазақстанның эволюцияльгқ дамуының
сапалы, жаңа деңгейге жетуінің қажеттігінен туындап отыр. Нарықтық
экономикаға көшкен жылдар аралығында Қазақстан Республикасының банк жүйесі
рсформалаудын үзақ та, қиын кезеңін бастан кешірді. Бүл кезевде еліміздің
банк жүйесінде тек сандық емес, сонымен бірге сапалы өзгерістер болды дсп
айтуға болады. Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алуының он жылдығына
арналған салтанатты жиналыста сл Прсзиденті Н.Назарбаев банк жүйссін
реформалау нотижссі бойынша: "Еліміздің банк х;үйесі түбегейлі де сапалы
өзгсрістерге үшырады" деп мақтанышпен атап өткен болатын.
Қазақстанда банк жүйесін рсформалау ісі ең алдымен коммсрциялық
банктерді қүрудан басталды. Тек Қазақстанда емес, сонымен бірге бүкіл КСРО
аумағывдағы бірінші болып қүрьглған банк, Оңтүстік Қазақстан облысында
орналасқан "Союз" кооперативтік банкі болатын. Банк опсрацияларын жүргізу
қүқығын беретін лицензиясын (рүқсатын) ол 1988 жылдың 24 тамызында алды.
Бірақ, аталмыш банктің кызметі нсбәрі 7 жылға ғана созылып, қызметіндегі
айтулы елеулі кемшіліктері ушін 1995 жылдың 24 тамызында банк операцияларын
жүргізу үшін берілген лицензиясы қайтарылып алынды. Қазақстан аумағында
1988 жылдың 19 қыркүйегіндс қүрылған скінші коммерциялық банккс Алматы
Орталық кооперативтік банкі жатады. Қазіргі кездс аталмыш банк
"ЦентрКредит" ААҚ болып, банк қызметі нарығында өз кызметін тиімді
атқаруда.
1990 жылы "Қазақстан Республикасының банктер жоне банк қызметі туралы"
Заңы қабылданды. Бүл Занда Мемлекеттік болып табылатын Үлттық банктін
негізгі міндеттерімен кдтар, экономикадағы ақша-несиелік реттеу қүралдары,
оның атқаратын қызметтерінің түрлері, коммерциялық бангсгердің қызметіне
бақылау жасау принциптері мсн әдістері анықгалған болатын.
1 КАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА БАНК ІСІН ДАМЫТУДАҒЫ НЕСИЕНІН
КДЗІРГІ ТАНДАҒЫ РОЛІ

1.1 Қазіргі кезеңдегі Қазақстан Республикасында несиенің негізгі
элементтері және принциптері

Несиелеу жүйесі несиелік процесті ұйымдастыруды және несиелеу
принциптеріне сай оны реттеуді анықтайтын элементтср жиынтықы ретінде
түсіндіріледі. Қазіргі несиелеу жүйесінің күрылымдық элементтерінс
мыналар жатады:
1. Несиелік қызметті реттеуге бақытталқан зандар
мен
нормативтік актілер;
2. Несиелік саясат;
3. Нссиелеу шарттары;
4. Несиелік механизм;
5. Нссиелеу техникасы (механизм);
Қайта қүру кезеңіне дейінгі несиелеу жүйесінің элементтері
бүрынқысынша қалқанымен, шарушылықтың нарықтық
жакдайын өтуінс байланысты аталқан элементтердің
әрқайсысының мазмүны түбірімен өзгерді. Сонымен кдтар несиелеу жуйесінде ең
басты буын рстіндс болатын, оңың барлық элементтерінің өзара байланысы мен
біртүтастыкын кдмтамасыз етіп отьгратын несиелеу принциптерінің де мазмүны
өзгерді.
Қазіргі несиелеу жүйесінде шаруашылық үйымдардың
меншікті жоне заемдық кдражаттар арасындақы шектік
қатынасты белтілеуде мемлекет тарапынан кандам да бір әмір
жүргізу жоқ. ИІаруашылық үйымдарының қызметтерінің
комерциялық нсгізі, экономикалық түрқыда олардың меншікті
қаражаттарын заемдык қаражаттар үшін толық матермалдық
жауапкершілікті болуқа жүктейді. Мүнда заемдық қаражаттар
ретінде тск қана банктік нссие емсс, сол сияқтьг ақшалай жоне
тауардай форм асы нда қы шаруашылықарал ы қ несие
қарастырылады. Кәсіпорындаркд кімнің каражатын жоне қаңша көлемде заемқа
алу туралы өздері анықтауқа күқық берілген, ал оларды пайдалану шарты
келісім-шартта айтылады.
Шаруашылық айналасывдақы мсншікті қаражаттар шамасы бүгінгі күні берілугс
жататын несие шамасына, сондай-ақ несиелік қабілетін анықгау барысындақы
клиештің іоіастық дәрежесін смпаттайтыы корсеткіштергс өсер етеді.
Қазіргі несиелеу жүйесі банктін рссурсына негізделеді. Бүгінгі жағдайдың
бурынғы әрекет еткен жүйедсн айырмашылықы --ол уақытта несиелік мекемелер
өздеріне жоқарыдан берілген несиелік ресурстармен қана х-сүмыс жасақан
болатын. Шынында
да төменгі банктермен жинақталатын барлық ресурстар КСРО
мемлскеттік банкі басқармасында орталықтандырылқан турде
жинақгалып, қайтадан сол орывдарқа несиелеу лимиті турінде
қайта беріліп отырқан. Сондай несиелеу шегінде, сол немесе
басқа аумақтың клиенттерін несиелеген. Банк бөлімшелерінің
ол уақыттарда қаражат жинақгауқа деген ешқандай да мүддслері
болмақан және олардың активтері пасивтсрінен тоуелсіз болкан.
Қазіргі несиелеу жүйссі басқа негізде құрылқан, яғни берілетін
несиелердің квлемі толықымен банктердің тартылқан
қаражаттарына байланысты. Бүл берілетін кесиелердің ауқьшының, сонымен
қатар иесислік мекемеде калыптасатьтн пайда мөлшерін көрсетеді.
Қазіргі несиелік мсханизм коммерциялык сипатқа ие.
Осықан байланысты сауда мотивтері, үнемдеу мотивтері, ерекше
маңызды болып келеді. Мүндай жакдайда несиелеудің тек
кәсіпорынның қосымша қаражатқа деген қажеттілігін
қанақаттандьгру қана маңызды емес, сонымен қатар несислік мекеменің
рентабельділігін арттыру үшін дс нссислеудің маңызы зор. Дол осы түста
комерцияның: "арзанқа сатып алып, қымбатқа сату " принципі орын алады. Бүл
әрине, клиенттердің несиелеріне жоне депозиттеріне, сол сияқгы банкаралық
нес и с ге де тиісті.
Кдзіргі несиелеу жүйесінің басты ерекшелігі банктердің
меншікті және тартылкан ресурстарына қана байланысты емес,
сол сиякты клиенттерді нссислеуді жүзеге асыратын
комерциялық банктер үшін Орталық банк бекітстін нормаларға
жоне пруденциялық нормативтергс байланысты келеді.
Мысалқа, Қазакстан Республикасының Үлттық банкі орталық резервтерге
міндетті толсмдер аудару нормасын белгілсйді. Сол сияқты, басқа да
нормативтер, оның ішіндс комерциялық банкте қүрылатын ең төменгі ақшалай
резервтер түрінде, ең ірі несиелер көлеміне байланысты шектеу, банк
балансының өтімділігінің параметрлері сияқтьт банктің шндеттемелерін өтімді
кдражаттар резервімен салыстыра өлшеу арқьілы белгіленетін формаларындақы
нормативтері дс бар.
Қазіргі несиелеу жүйесінің маңызды бір белгісі оның келісім-шартқа
негізделуі болып табылады. өтксн несиелеу жүйесінде клиент псн банк
арасында қарыз алу барысында жасал аты н кел і с ім - шартты ң э ко н
омикалық м а ңы з ы тө ме н болқандыктан да, оны формалдық сипатта болды
деп айтуқа болады. Кейінен коммерциялык ынталавдыру туындақаннан кейін қана
банк псн қарыз алушының арасында несиелік шартқа отырып, ол шарт несие
берушінің де, сол сияқгы қарыз алушының да жауапкершілігін нығайта
түсті.
Қалыптасьш отырқан қазіргі несиелеу жүйесінің келесі маңызды
ерешелігі. Бұл несиелеудің объектіден субъектіні несиелеүте отуі болып
табылады. Бурынкы несиелеу жүйесі объектіні несиелеуге қана негізделгендіг
бізге бслгілі. Тауарлы-материалдық құндылықгар қоры және өндірістік
шыкындардың болуы несиені алуқа қүқық берді де, ссуданың қайтарылуы
барысына терең талдау жасалмады, клиент үшін жоспардьщ орындалуы ссуданың
қайтарылуына автоматты түрде кепіл болады.
Жаңа ғіссмслеу жүйесі достурлі жонс өзіндік ерекше принциптерге
негізделеді, оның ішінде мерзімділік және қамтамасыз ету қақвдалары, сол
сияқты несиенің ақылылық сиапты да ескеріледі. Соньхмен қатар, олардың бір
қатарының мазмүны түбірімен өзгерген. Бүдан бірнеше жылдар бүрьтн жақсы
және жаман жүмыс жасайтын косігюрындар категориялары өмір сүріп. несиелеуде
дифференцирлснген режим қолданылқан. Косіпорынды бақалау негізінс олардың
жоспарлы корсеткіштерін орындау дәрежелері хсатқызылды. Бүгінгі тандақы
қалыптасқан жүйе несиенің уақытьтнда кайтармау тәуекелін төмсндететін,
юіиенттік несиелік қабілетін ескереді. Сондай-ақ коммерциялық банк, қарыз
алушыны телем қабілетінсіз деп жармялай отырып, оны қайта үйымдастыру және
тарату туралы сүрақты қоюқа қүқылы.
Несиенің қамтамасыз стілуі принциптеріне де байланысты озгерістер
болды. Тожірибе корсеткендей, нссиелердін тауарлы-материалдық күндылықтар
қалдықымсн қамтамасыз етілуі, олардың уақытылы қайтарылуына кспіл болмады.
Сондықтан да, қамтамасыз стілген ссудаларды бүрынқы тожірибедс қальштасуына
байланыстьт түсіну банк тарапынан жіберілмеуге тиіс. Қайтару түрқысынан
алқанда, толык кепілдігі жоқ ссудалар қана біршама сенімді несиелер
болып табылады
Қазіргі несиелеу жүйссінің келесі бір ерекшелігіне банк несиелерін
жоғарғы дәрехседс кепілдендіру формаларына өту жатады. Несиенің кдйтарылуын
қамтамасыз ету түрқьгсында алканда олемдік тожірибедегідей біршама сснімді
формаларқа кепіл қүқы (оның ішінде ипотска, зпклад, бақалы қақаздар
кепілдігі,) кепілдсме жоне кспіл-хат, жалпы алқанда сақтандыру жүйслсрі
жатады. Осындай формаларды қамтитын несиел ік механизм банкке өзінің
тәуелсіздігін нықайту, сонымен қатар несиелік тоуекелді төмендету
мумкіндігін береді.
Жалпы кәсіпорьщдарды несріелеудің езгсрген жүйесі біршама дәрежсде
нарықтық қатынастарқа сай келген үлгі рстіыдс оларды бақалауға
мүмкіндігін жасайлы.
Несиелік мсханизм — нарыктық кдтынастарқа сай экономиканың тмімді
дамуын кдмтамасыз ететін несие түрлерін, несиелеу принциптерін, несиелеу
әдістері мсн тәсілдерін және несиелік тәуекелді басқарудан тұратын
экономикалық механмзмнің құрамдас бөлігін білдірсді.
Кдзіргі нссислік механизм экономикалық мсханизмнің бір бөлігі ретінде
бола отырып, іс-жүзінде несие кызметінің жүйссін нақты жоне кешенді түрде
бейнелейді. Нарықтық экономика жакдайында несиенің дамуы және қьгзмст етуі
үшін пайдаланылатын несиелік механизм өзіыің негізі және қүрылымы бойынша
объективті сипатқа ие. Олай болмаса несиелік механизм несиснің экономикалык
категория рстіндсгі қызмет етуін жеткізе және тура бейнелей алмай, сондай-
ақ оның қожалыеының объективті негізінен айырылып қалар еді.
Несиелік механизм скпатының объсктивтігін айта отырып, екі элсментті:
несиені жоне нсскслік мсханизмді бір бірінен бөліп карау дүрыс емсс.
Соңішсы несиенің бейнелейтін к,атынастарынан алыс жатпайды, якнм олардың
нақты бір кабаты н қүрайды.
Нссислік механизм несиелеуді экономикальгқ үйымдастыру қатынастарының
бслгілі бІр қабатын, яқни несиелік қатынастардың жоқарқы буыныньЕн
білдірсді. Мүндағы буын ретінде несиенің объсктивті сипатын және несиелік
қатынастарды үйьшдастыруқа байланысты шаруашылықтың субъективті
қызметінің өзара іс орексті түсіндіріледІ.
Демек, несггелік механизмге несиенің мазмүны және өзіндік
ерекшеліктерін сипаттайтын қатынастар және олардың пайда болу әдістері,
тәсілдері және формалары жатадьг. Соңқылары несиелік қатынастардың моніне
жатпаканымен де, олар нссисні іс - тожірибелік сипаттайтьш процеске жақын
немесе оньщ үстінде калыптасады.
Нссиелік механизм банктік қызметке байланысты зандарм-ен, банктердің
дербес несиелік саясаттарымен жоне экономиканьщ тиімділігін арттыру
міндеттерімен анықталады.
Қазақстан Республикасының банк жүйесін реформалау барысында жаңадан
ашылған банктердің басьш бөлігі өз кызметін осы және басқа да коптсген
себептерге байланыстьг тоқтатуға мәжбүр болды. 1992-2002 ж.ж. аралығында
банктсрдің сандык озгсрісінің динамикасын кестеден көруге болады.

Қазақстан Республикасы аумағында екінші деңгейлі банктердің
сандық өзгерісінің динамикасы

1992 1993 4994 1995] 1996
ие я ме аттары
жүй деңгейі аты
Есі Банк I. улггы Орталық І.Ақша айналысын және
жүйе к ба іаппарат қолма-кол ақшасыз есеп
сі і к үлттық айыры-суды
банктің үйым-дастыру. 2.ұкіметке
облыстық несие- есеп айырысу
баскдрмалар ықызметін көрссту. 3.
Алтын-валюта резервін
басқару. 4.Ақша-несиелік
реттеу.
ГІ. І.Екінші Орталық Клиенттерге несие-есеп
дсңгсйде аппарат. айырысу
гі Филиалдары. қызметін кешенді түрде
банктер „кілдік. көрсету
2.Маман Еншілес Банк көрсететінқызметі-нің
данкан банкі. жекелеген түріне қана
башсгер Бөлімшелері. маман-данқан
III. Маманд Орталық Мамавданқан несие-есеп
ырылқан аппараты. айырысу жөнс қаржы-лық
арнайы Филиалдары. қызмет көрсету.
несие-қар„кілдік.
жы
мекемел
ері
Пара IV. Пошта-жинОрталык Халықка несие-есеп
банк ақ аппарат(ААО айырысу
жүйс мексмел Оазпошта ьдызметін көрсету,
сі срі Бөлімшелері) ұсақ салъгмдарын тарту.

Коммерциялың банктер филиалдарға қарағанда, ғимарат гтен персоналды
қажет ететін, Интернет арқыльт транзакция күнымен банк қызметтерін едәуір
арзан көрсете аладьг. Бір транзакцияның өткізу үшін шығындар қолданылатын
жеткізу каналына байланысты өзгеріп отырады. Коммерциялың банктердс ткімді
каналдар бойынша банк өнімдсрі мсн қызметтерді жеткізуге көмектесетін
технологияларды өңдеуге ғсызығушылыңтары мен себегттері бар. Көптегсн
банкирлер электронды каналдардың үлесіне қайта бөлулер азырақ берілсе,
ақшалай кдражаттарды үнемдеуге болады дсп есептеііді.
Интернет — экономика, соңғы уақыттары жай айтылып жүрстін, төлем
жүйесінің нарығына катысушылардың санын коп болғанын
17

жоне тиімді болғанын талап етеді. Ең прогрессииті банктер әлден интсрнсттс
жүйеге қосылған өз клиенттеріне (қарапайым азаматтан бастап ірі
корпорацияларға дейін) планетаның кез-келген нүктесінен нақты уақыт
шенберінде банк шотымен басқаруды ұсына отьгрып, өз орындарын алды[1і, 36
б. Осылайша е-Ъапгіп§ термині туындады (пайда болды)
Интсрнет - банкинг РС Ьапгііщ (банк жүйесімен тікелей модемдік
байланысу арқылы компыотердің көмегімен есеп шотын басқару), іеіерһопе
Ьапгігщ (телефон арқылы есеп шотына қызмет көрсету) жомс үісісо Ьапгіп^
(банк персоналымен клиенттің интерактивті байланысу жүйесі) түрлерінін жақа
үлгісі. [25, 19 б..
Интернст арқылы есеп шоттын басқару шоттың жағдайын тексеру,
кдражаттарды бір шоттан скінші шотка аудару, түрлі төлемдср жүргізу,
сонымсн қатар клиентке ақпараттық жоне баскдда көптеген қызметтер түрлерін
көрсетеді.
Халықаралық банктер арасындағы коммуникациялық жүйелердің алдында
түрған мәселелерді талдау.

1.3 Қазақстандың банктердің несиелік кызметіыің нсгізгі
бағыттары

Несие қатынастарының нақгы көрінісін несиенің формалары мсн түрлері
сипаттайды. Несиенің мазмүны мен түрі диалектикалық бірлікте болады.
өндірістік қатынастардың өзгеруі несиенің мазмүны мен оның қолданылатын
түрін өзгсртеді. Несиенің негізгі екі формасы: комерциялық несие жоне
банктік несие болады. Бүл екі несие бір- бірінен нссмс объектілёрі, құрамы,
кдрыз объектісі, динамикасы, процент мөлшері жоне қызмет ету аясы
бойынша ажыратылады.
Комерциялык нссие - ол тауар өндірушінің басқа тауар өндірушіге сатқан
тауары үшін акдга төлеуді кейінге қалдырып, кдрызқа бсруі. одстте
комерциялық несиеде аударым векселі толтырылады. Комерциялық несие алқашқы
капитал жинақтау кезінде кагшталистік үдайы әндірістік ьсджетін қамтамасыз
ст);ден пайда болып, капиталаистік несие жүйесінің негізін қалады. Мысалы,
кейбір объективті ссбептсрге байланысты (тауар ондіру уақыты оны сатып,
акша түсіру уақытымен сай келмейді, ксйбір өндіріс жыл мезгілдеріне
байланысты үйымдастырылып, онда өндірілгсн тауарларды сату да жыл
мезгілдеріне байланысты жүргізіледі)
Дегенмен комерциялық несиені қолдануда біраз шектеулер бар. Олар:
• бүл несиенің көлемі сатылуқа тиіс тауарлар қорының
көлемімен шектеледі:
1. бүл несиенін колсмі ел экономикасының жакдайында
байланысты өзгереді, яқни дакдарыс кезінде капиталдың
кері қозқалысы бұзылып, комерциялық несиенің көлемі
қысқарады;
2. бул несие тек бір бақытта қозқалыста жүреді: оны
тек
өндіріс қүрал-жабдықтарьш шықаратын салалар оларды
пайдаланатын саларқа береді, керісінше болуы мүмкін емес.
Комерциялык несиенің банктік несиеден бастьг ереісшелігі —
ол тауар түрінде берілетін несие.
Банктік несис - ол банктс шоқырланқан қаражат қорынан кяиенттерге
қайтарьш мерзімін бслгілеп, ақша түрінде берілетін несие. Комерциялық несие
мсн банктік несиенің бір-бірінен бірсыпыра айырмашылықгары бар.
Біріншіден, комерциялық несие тауар түрінде берілсді, ал банктік несие
акша түрінде беріледі. Комерциялык несиені тауар өндірушілер мен сатушылар
бір-біріне тауарды сатылуын қамтамасыз ету үшін береді. Банктік неске
өндірушіден де, сатушыдам да окдіауланып қарыз капиталы ретіндс
берілсді.
Екіншіден, комерциялық несие мсн банктік несие бір-бірінен,
субъектілер, яқни несие келісіміне қатысушылар бойынша да ажыратылады.
Коммерциялык несиеде несие бсруші ретінде де, қарыздар ретінде де кәсігткер
жүреді. Банктік несиеде несие беруші — банк, ал қарыз алушы
косіпкер.
ұшіншіден, коммерциллық несиенің шектеулері банктік несие беруімен
жойылады, себебі банктік несиені қолдану өрісі ксң. Коммерциялық несие тек
тауар айналысына қызмст көрсетсе, банктік нссие халықгың барлық топтарының
уақытша бос акдіасын іпоқырландырып, оны капиталқа айналдырады.
Төртіншіден, бүл екі нссиенің динамикасы (осуі) біркелкі емес.
Коммерциялық несиенің колсмі өндіріс пен тауар айналымьгның дамуына және
төлемдеуіне байланысты өрбіп және қысқарып отырады. „неркәсіптің дамуы
кезінде оқан сүраныс пен үсыныс өсіп, дакдарыс кезівде төмендейді.
Дакдарыстың әсерінен тауарды өндіру мен сату қысқарыа, ал қарызды төлсу
үшін банктік месиегс сүраныс көбейеді.өндірістің жанданып көтелілуі ксзіндс
нақгы капиталдың көлемі өсіп, өндірістік мақсатқа жүмсау үшін банктік
несиегс сүраныс ұлқаяды. Осыдан банктік несиенің скі жақтыльгқы туындайды:
қарыз алушы, оны ондірістік кагхиталдың көлемін өсіру үшін пайдаланса, онда
капитал кдрызы, ал қарыз міндеттемелерін-өтеу үшін толем құралы ретінде
пайдаланса, онда акдга қарызы болады. Банктік несиенің шартты түрде мүндай
екіге бөлінуі қарыздардыц алқан несиені пайдалану мақсатына байланысты
болады. Егер қарыздар несиенің кепілдігіне тауар,
вексель,
бакал ы кақаздарды бер іп алса, онда қарыздардың бан ктен а қша қарызын
алқаны. Егер кдрыз алушы банктен ештеңемен қамтамасыз етілмеген несие алса,
онда қарыздардың капитал несиесін алқаны.
Банктік несисні экономиканың кез келген салалары пайдаланадьг:
өндірістің бір саласынан босақан ақша капиталы оның кез келген саласына
берілуі мүмкін (мысалы, ауыл шаруашылықынан өнеркәсіп өндірісіне).
Несиенің негізгі екі формасының — коммерциялык және
банктік несиелер әрқайсысы ұйымдастыру жақдайларына
байланысты бірнешс түрге бөлінеді: түтьгну, лизинг, ауыл шарушылык,
шарушылықаралық, кпотекалық, мемлекеттік, халықаралық және т.б.
Түтыну несиесі - ол төдемін кейінге қалдырып түтыну тауарларын несиеге
сату. Несие алушы — халық, ал несие беруші - ортүрлі өндіріс орындары,
фирмалар, банктер, мекемелер болуы мүмкін. Түтьгну несиссі коммерциялық
несие формасында (яқни болшек сауда орындары арқылы төлемін кейінге
калдьгрьгп тауар сату ) жонс банктік несие формасында (яқни түтыну
тауарларын сатып алуқа ақша бсру — ұзақ қолданылатын тауарлар — жи аз,
жсңіл машиналар, тоңазыткы штар, теледидарлар жоне т.б.) беріледі. Несненің
бүл түрінде банк пен халық арасында делдал да болуы мүмкін. Мысалы, сауда
орындары халыққа белгілі бір сомақа тауарды несиеге сатады да, сол сома
колсмінде банктен а қш ал а й н с с и с ал ад ы.
Лизинг несиесі — ол тауар түрінде берілетін несие. Лизинг деп
маманданқан қаржы (лизинг) компаниясының дслдалдық етуімен машиналарды,
қүрал-жабдықгарды, жылжьгмайтын мүліктерді жәнс негізгі капиталдың басқа да
элементтерін орташа исмесс үзақ мерзімгс үшінші жақка жалқа беруді айтады.
Тауар өндірушіге ыемесс сатушықа лизинг компаниясы оның күнын төлеп,
мүлікті меншіктеу қүқына ие боладьі. Лизинг бойынша жалка бір өвдірістік
циклда хсойылмайтын кез келген экономикалық дербес объектіні алуқа болады.
Экспортты жонс ммгтортты қаржыландьгру түтқасы больгп табылатын халықаралык
лизингте келісімге қатысушы субъегсгілер ор түрлі елдерде болуы мүмкін.

2 КДЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА НЕСИЕ ЖҮЙЕСІНІҢ
ДАМУ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫБ ТАЛДАУ

2.1 Қазақстан Республикасының несиенің қазіргі жағдайын

талдау

Банк ісін дамытуда басқаруды ағымдық талдауы банкке осер стуші нсгізгі
факторларды зерттеуден басталады. Мүнда ескерілуі қажет:
1. Банктің тандап алған стратегиясы жоне мамандануына сәйкес
ерекшелігі. Тәуекелдің белгілі бір түрлеріне немесе оньгқ қызметіндегі
тәуекелдер жйынтығына, серіктсстср қызметінің
тәуекеліне,
клиенттер тәуекеліне банк квзқарастарының ерекшеліктері.
2. Тәуекелдің жекелсген түрлерінің немесс
тәуекелдер
жиынтығының банктің қаржылық жағдайына әсері;
3. Банк қолданатын есептеу әдістемелерін талдау;
4. Тәуекелдің нақты бір түрін немесе олардың тобын басқарудағы
банктіқ мүмкіндігі;
5. Түтас жағдайды алғандағы тәуекелді басқару қүралдары жонс
әдістемелері;
6. Тәуекелдерді шектеу бойынша бүрын ұсынылған шаралардық
тиімділігін жүйелі түрде бағалау;
Бүгінгі тандақы Кдзақставда қызмет етстін банктік жүйенің не бары он
жылдык тарихы бар. Бүл жүйснің қалыптасуьгна КСРО-ның ыдырауының
нәтижесінде еліміздің өз тәуелсіздігін алуының себеп болқандьгқын айта кету
керек. Содан бсрі банк жүйесінде түбегейлі реформалау жалқасуда. Ондақы
мақсат — отандық банктеріміздін қызметін халықаралық стандартқа өткізу
болып отыркдндықы да жасырын смес.
Қазақстан Республикасындақы банктік жүйе, өз қызметінде 1995 жылқы
шыкарылқан "Қазақстан Республикасының үлттьгқ банкі туралы" жоне "Қазақстан
Республикасының банктер жоне банктік қызмет туралы" зандарын жетекшілікке
алады. 1990 — шы жылдардын басында отандық банктеріміз тск сандық жақынан
өсіп, олардың саны 200-ге дейін жетсе, бүгінгі күні олар сапалық жақынан
өсуде, яқни біріктіру жоне сауықтыру процесі нөтижесінде 47-ге
(01.01.2001ж) дейін қысқарды, жоне алдақы уақытта ол іде азаяды дс
гсн жорамал бар.
Қазақстаңдық банктік секторында шетел капиталыңың қатысуы кеңейе түсүде.
Айталық, 1999 жыл ішінде еншілес банктердің активтері банктік сектордың
жиынтық активтерінің қүрамындақы 12,3 %-дан 15,6 %-қа дейін
үлқайқан.
1999 жылы Халыкдралық стандартқа өту бакдарламасын іске асыру жалқасын
табуда. Аталқан Бақдарламаның ережесі бойынша отаңдық банктерге капитал
жеткіліктігі, активтер сапасы, менсджмснт деңгейі,
бүхгалтсрлік есеп дёңгейі,

ақпараттарды енгізу жонс беру жақынан халықаралық стандартқа
өту қарастырылқан. Барлық жүмьгс жасайтын банктерге 2000
жылдың соңына дейін халықаралық тәжірибеде қабылданқан
стандарттарқа өту көзделген. Бүл талаптарқа жауап бермсйтін
банктерге басқа банктерге қосылу немесе
банк
операцияларының жекелсген түрлерін жүзеге асыратын үйьгмдар болып қүрылу
қажеттігі үсынылады.
Осықан сай, екінші дсңгейдегі бактеріміз өздерінің жасақан қайта
капиталдану жоспарына сәйкес халықаралық стандарттарқа өту шараларын
жүргізуде. Өзіне міндеттемс алқан банктерге ұлттык банк ай саііын
монпторинг жүмыстарын жүзсгс асыруда.
1999 жыл бойына Бакдарламақа қатысушы банктердің саны 50-ден 36 банкке
дейін қысқарқан. Олардың қатарында Ібанк қана Бақцарлама талабын толық
орындақан болса, 4 банк Бакдарлама талаптарын орындай алмақаны үшін 1-ші
топтан -2ші топқа ауыстырылып, 15 банк бакдарламадан шықарылып тасталынқан.
Банк сскторының халықаралық стандартқа отуі соңқы .екі жылдақы
мәліметтер бойынша банктср тобына қатысты негізгі көрсеткіштер төменгі
кестеде корсетілген.

Отандық банктердің халыкдралық стандартқа өтуі бойынша
топталуы

Керсеткіш 01.01.1999 01.01.2000
I. —то п қа жатқызыл қан16 11
банктер
! I. —топ қа жатқы зыл 34 25
қан банктер
Бакдарламақа кіргізілмеген17 14
банктер
"А" санатындақы рейтингі бар 4
бсйпрезидент
банктердің еншілес банктері
Бакдарламаның талаптарын ор— 1
ы ндама қан бан ктер

Халықаралык рейтинг агенттіктерінен алынқан несиелік
рейтингтсрі бар отандык банктер саны 4-тен 7-ге дейін, үқсас рейтингі бар
бейрезидент бас банктердің еншілес бнктсрінің саны 9-дан 10-қа
дейін өсті. Мүнда 01.01.2000 жылы осы
банктердің активтері банк секторының жиынтық активтерінің
77,8 % (01.01.1999ж.- 69,7%) күрады.
Банктік емес сектор бойынша. Парабанктік жуйе эконом икамыздың нар ы
қты қ қаты настар қа көшуі барыс ында жаңадан қалыптасып, енді қана
біртіндеп дамып ксле жатқан құрылымды сипаттайды.
Маманданқан несие - қаржы мскемелері (МНҚМ) нсмесс парабанктік
мекемелердің банктердсн айырмашылықы — олар біріншіден клиенттердің белгілі
бір түріне қьпмет етсе скіншідсн, олар бір-екі қана қызмет көрсете
алады.
Маманданқан несие-қаржы мексмслердің ерскше түрінс пошта-жинақ
жүйесін қалыптастыратын, гюшта-жинақ жүйесі жатады. Бүл жүйенің маңьгзды
элсменттсрі - үсак салымшьглардың қаражаттарын тартатын мемлекеттік мекеме
ретінде күрылатьгн пошта-жинақ банктері болып табылады. Бірақ ондай
банктердің қүрылуы біздің елімізде олі дс болса ксшсуілдік танытуда. Пошта-
жинақ мексмслері пошта бөлімдері арқылы халықтың сальгмдарын жинақтап,
қаражаттарды қабылдау жонс беру қызметін жүзеге асырады.
Соңгы уақыттарда көптеген елдерде пошта-жинақ жүйелерінің нссие-есеп
айырысу қызметтері қанат жаюда.
Сондай-ақ, банктік заңдылықгардың шектеу қойылуына
байланысты аталқан мекемелердің кейбір корсетстін қызмсттсрі дами алма й
отыр.
Несие жүйесп экономиканьтң баска салалары скяқтьт,
тиісті үйымдастырылқан буындарының және оның
элсменттерінің иерархиялық орналасу қүрылымының болуын талап етеді. Бүл
қүрылым орталықтан басқаратын буын мен төменгі буындарды бөліи
корсетеді.Томсні і буындақы несиелік мекемелердін, қызыетін шокырландыру
үшін басқарушы орган олардың қызметіне бақылау және қадақалауды жүзсге
асырып, қызметін талдап отырады.
Мүндағы мақсат — олардың әлсіз жақтары мен кемшіліктсрін айқы ндау
жонс оларқа несиелік жүйе11 ің түрақтыл ықын қолдау тұрқысынан бақыттар
беру болып табылады.
Кейбір экономикалык әдебиеттерде парабанктік жүйенің ішіндегі несиелік
мекемелерге ломбардтарды, несиелік серіктестіктерді, несиелік қоқамдарды
және одактарды жатқызады.
Ломбардттар - бүл жылжитын мүліктерді кепілге ала отырып, қысқа
мерзімге ссудалар беретін несиелік мекеме.
Тарихта ломбардтар өсімқорлык несие беретін лсеке меншік кэсіпорын
рстінде пайда болқан. Ломбардтардың мамандану саласы жылжитын мүлік, онык
ішінде бақалы мсталдар мен асыл тастарды (бақалы қақаздардан басқа)
кепілге алып, түтыну

несиесін беру болып табылады. Олардың ссудалары негізінен қысқа мерзімге
(30 күнге дейінгі мерзімгс) кепілге сатылатын мүлік күнының 50-80
процентінің молшсріндс беріледі, Кспілгс алып ссуда берумен қатар, олар
клиенттердің қүндылықтарын сақгау, сондай-ақ комиссиондық негізінде кепілге
салынқан мүліктерді сатумен айналысады,
Несиелік операцмяны үйымдастырудың басты ерекшелігі — мүнда несилік
шарт және кепіл міндеттемелері болмайды, Ссуданы кепілге бсру барысында
клиент кепілте зат қойқандықын күәландыратын жонс ссуда алқандықын
растайтын қүжат немесе кепіл билетін алады, Онда қарыз алушының
реквизиттері жоне моміленің басты шарты көрсетіледі,
Қазақстан Республикасында ломбардық мекемелер басқа несие-
қаржы мекемелерімен салыстырқанда жақсы дамьгп келеді.
Қазакстан Республикасы Үлттық банктің 1997 жылқы 29-іпы тамыздақы
ғ314 "Ломбард туралы" ережссіне сәйкес, ломбард — банк болып табылмайтын,
үлттык банктің берген лицензиясы негізіндс мынадай операциялар мсн
қызметтерді жүзсге асырушы занды түлка:
3. ломбардтық операциялар: тез іске асырылатьш бақалы
қақаздар мсн жылжымалы мүліктерді кепілге алып, қысқа
мсрзімді несис беруді сипаттайды;
4. бақалы металдардан (алтыннан, күмістен, платинадан,
платина тобындакы металдардан) жасалкан монеталарды,
сондай-ак бакалы металдар жоне асыл тастардан түратын
зергерлік бүйымдарды сатып алу, кепілге қабылдау, есепке
аяу, сақгау жоне сату;
5. сейфтік қызметтер:клиенттердің бақалы
қақаздарын,
қүжаттарын, қүндылықтарын сақгауқа байланысты, сол
сияқты сейфтік жошіктерді, игкафтарды, бөлмелерді жалқа
беру кызметтерін көрстеді;
6. келісім-шарт мерзімі ішіңце жалқа берілген мүліккс жалка
берушінің мсншік қүқықын сақтай отьгрып, ол мүлікті
жалқа беру;
• заң талаптарына сәйкес кепілге алынқан мүлікті сату;
Ломбардтардың қүрылтайшылары мен қатысушыларына жекс
жоне занды түлқалар жатады. Мемлекет озінін өкілетті органдары арқыл ы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.