Бастауыш мектеп оқушыларының қабылдау процесінің ерекшеліктері

Жоспар

Жекелеген психикалық процестерді дамыту бүкіл бастауыш мектеп шағында жүзеге асырылады. Балалар мектепке қабылдау процестері едәуір жетіліп келсе де, олардың оқу ісіндегі қабылдануы формалар мен түстерді тану және атауға келіп тіреледі. Бірінші класс оқушылары өздері қабылдайтын заттардың қасиеттері мен сапаларына жүйелі талдау жасай алмайды. Бұл жағдай арнайы жасалған тәжірибелерден айқын көрінеді. Мәселен, бірінші класс оқушылары суретті қарап отырып салу үшін түрлі түсті құмыра алды дейік. Балалар оны тез қарап шығып, атын атайды, содан соң оның өзіне сонша көңіл аудармай, бірден оның суретін салуға ұмтылады. Олардың салған суреттінде құмыралардың көлемі де, формасы да, әр түрлі болып шығады, тіпті бір.бірден едәуір айырмашылығы да болады, өйткені балалар форманың өзіне талдау жасамаған еді. Құмыраның түсін беру мәліметтері ұқсас болады. Бірінші класс оқушылары бұл түсті танып, атап та береді, бірақ оның нақты ерекшеліктері оларды қызықтырмайды. Саралап қабылдаудағы кемшіліктер басқа тәжірибеден де байқалады [1].
Баланың қабылдаған заттарын талдау және саралау мүмкідіктері онда заттардың жекелеген тікелей қасиеттерін аңғару мен айырудан гөрі күрделілеу қызмет түрінің ұалыптасуымен байланысты. Бақылау деп аталатын бұл қызмет түрі мектептегі оқу процесі кезінде ерекше тез қалыптасады. Сабақтардың үстінде оқушы қандай да бір пәннің және құралдың қабылдау міндеттерін алып, ал одан кейін өзі де кең түрде тұжырымдайды. Осының арқасында қабылдау мақсатқа бағытталады. Мұғалім мен құбылыстарды көру немесе есту әдістерін, бекітілген қасиеттерді жазу құралдарын балаларға үнемі көрсетіп отырады. Одан кейін бала қабылдау жұмысын дербес жоспарлау мен бастысын, көмекшілерін ажырата, қабылдаған белгілерінің иерахиясын бекіте, оларды ортақ шамасына қарай саралай отырып және тағы басқа бұл жұмысты түпкі ойлауға сәйкес алдын ала ойластырып іске асыра алады. Мұндай бақылау іс.әрекеттің басқа бағытталған және еркін бақылау формасына ие болады.

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Бастауыш мектеп оқушыларының қабылдау процесінің ерекшеліктері
Жекелеген психикалық процестерді дамыту бүкіл бастауыш мектеп шағында жүзеге асырылады. Балалар мектепке қабылдау процестері едәуір жетіліп келсе де, олардың оқу ісіндегі қабылдануы формалар мен түстерді тану және атауға келіп тіреледі. Бірінші класс оқушылары өздері қабылдайтын заттардың қасиеттері мен сапаларына жүйелі талдау жасай алмайды. Бұл жағдай арнайы жасалған тәжірибелерден айқын көрінеді. Мәселен, бірінші класс оқушылары суретті қарап отырып салу үшін түрлі түсті құмыра алды дейік. Балалар оны тез қарап шығып, атын атайды, содан соң оның өзіне сонша көңіл аудармай, бірден оның суретін салуға ұмтылады. Олардың салған суреттінде құмыралардың көлемі де, формасы да, әр түрлі болып шығады, тіпті бір-бірден едәуір айырмашылығы да болады, өйткені балалар форманың өзіне талдау жасамаған еді. Құмыраның түсін беру мәліметтері ұқсас болады. Бірінші класс оқушылары бұл түсті танып, атап та береді, бірақ оның нақты ерекшеліктері оларды қызықтырмайды. Саралап қабылдаудағы кемшіліктер басқа тәжірибеден де байқалады [1].
Баланың қабылдаған заттарын талдау және саралау мүмкідіктері онда заттардың жекелеген тікелей қасиеттерін аңғару мен айырудан гөрі күрделілеу қызмет түрінің ұалыптасуымен байланысты. Бақылау деп аталатын бұл қызмет түрі мектептегі оқу процесі кезінде ерекше тез қалыптасады. Сабақтардың үстінде оқушы қандай да бір пәннің және құралдың қабылдау міндеттерін алып, ал одан кейін өзі де кең түрде тұжырымдайды. Осының арқасында қабылдау мақсатқа бағытталады. Мұғалім мен құбылыстарды көру немесе есту әдістерін, бекітілген қасиеттерді жазу құралдарын балаларға үнемі көрсетіп отырады. Одан кейін бала қабылдау жұмысын дербес жоспарлау мен бастысын, көмекшілерін ажырата, қабылдаған белгілерінің иерахиясын бекіте, оларды ортақ шамасына қарай саралай отырып және тағы басқа бұл жұмысты түпкі ойлауға сәйкес алдын ала ойластырып іске асыра алады. Мұндай бақылау іс-әрекеттің басқа бағытталған және еркін бақылау формасына ие болады. Жеткілікті дәрежеде дамыған бақылауда жеке адамның ерекше қасиеті ретіндегі баланың байқағыштығы туралы сөз қозғауға болады. Бастапқы оқытуда барлық бастауыш класс оқушыларының осы маңызды қасиетін бір қатар дамытуға болатынын зерттеулер көрсетіп отыр [7].
Бастауыш мектеп шағы басында бала айналасындағы заттардың қасиеттерін қабылдап, олардың арасындағы қарапайым байланыстарды аңғарып және оларды пайдалана бастайды. Бұл заттақ іс-әрекеттерді, ойның қарапайым формаларын, сурет салу мен сөйлеуді игеруге байланысты бұдан арғы ақыл-ой дамуының алғы шартарын жасайды. Бастауыш мектеп жасындағы ақыл-ой дамуының негізін балада қалыптасып жатқан қабылдау мен ойлау әрекеттерінің жаңа түрлері құрастырылады.
Қабылдау заттық іс-әрекетте қалыптасатын арақатынастың іс-әрекеттер есебінен дамиды. Бала заттарды олардың формаларына, көлеміне, түсіне сәйкес іріктеген кезде, оның сыртқы бағдарлау әрекеттері қалыптасады. Сыртқы бағдарлау әрекеттерін табысты игеру баланың атап айтқанда, қандай заттармен шұғылдануына тәуелді болады. бұл жастағы балаларға деген ойыншықтардың көшілігі олардың құрылыстарының өзінде бөшектерін бір-бірімен салыстырып өлшеу қажеттігін туғызатындай етіп жасалынған.
Сыртқы бағдарлау әрекеттерінің көмегімен заттардың қасиеттерін салыстырудан, ара қатынастарын белгілеуден бала енді оларды көз арқылы табуға ауысады, яғни қабылдау іс-әрекетінің жаңа типі қалыптасады [4].
Көзбен қабылдаумен қатар мектеп шағында балада естіп қабылдау да дамиды. Әсіресе фонематикалық есту өте тез дамиды.
Қабылдау процесін интелектендендіру кез-келген оқу материалды да ойдағыдай игерудің қажеті шартты. Мұндай материалға зейінсіз қарау және оның маңыздылығын жете бағалау біраз тараған. Бұған қарсы күресу керек. Мәселен, теорияны меңгерудың сапасы чертежді көріп, оқу білуге тікелей байланысты. Чертежді әншейін есте сақтап, оны қайта сызып бере білу мүлдем жеткіліксіз. Чертежбен жұмыс істеп, белгілі бір байланыстар мен тәуелділіктер саралағанда ғана айтарлықтай информация алынуы мүмкін. Осындай іс-әрекет болса ғана айтарлықтай информация алынуы мүмкін. Осындай іс-әрекет болса ғана чертежді қабылдау ойлаумен ш , сапалық тұрғыдан өзгереді. Кез-келген материалмен жұмыс істеуде, қандай оқу-практикалық тапсырманы болмасын орындағанда жетекшілікті ойлану дағдысын қалыптастырып дамыту әбден қажет [1].
Ғылыми ұғымдарды игеру процесінде және оның нәтижесінде қабылдаудың жаңа мазмұны, интелектілік қызметінің жаңа формасы қалыптасады.
Адам жоғарыда айтылғандай көзбен көру арқылы есту арқылы қабылдай алады [1].
Зат көлемін қабылдау көз сечаткасында оның бейнелеу параметріне байланысты [4а]. Егер бала затқа дейінгі қашықтықты дұрыс айыра алмаса, онда алыс тұрған зат көз сечаткасында кішкентай бейнелер туғызады. Егер бала обьектіге дейінгі қашықтықты дұрыс айыра алса, онда константылық заңы әрекеттенеді деген сөз [1].
Зат көлемін қабылдаудакөз және қол бұлшықеттері де қызмет жасайды [2].
Адамның қабылдауы белгілі бір заңдылықтарға бағынады [2].
Көптеген фактілер көру, есту, сипап сезу арқылы қабылдау түрлерінің үлкен рольге ие екендігін көрсетеді. Сыртқы сезім органдарының қозалысынсыз адвекатты образ формаланбайды [2].
Мұның түсіндірмесі мынада, яғни біз заттарды тек көзбен ғана емес, санамен, ақылмен көреміз. Миға үнемі қоршаған орта туралы ақпарлар келіп отырады, яғни бізде тәжірибе жинақталады. Егер бұл тәжірибелік бізде болмаса біз түрлі түсінбеушіліктерге кезекпен болар едік [2].
Мысалы, тәжірибелілік бізге заттардың көлемі туралы түсінуге мүмкіндік береді. Егер баладан жағадан қайық, қайықта тұрған адам кіші ме, әлде жағада тұрған адам кіші ме? деп сұрасақ, ол жағадағы қайық, тұрған қайықтағы адам кіші деп жауап қайтарады. Бірақ оны ешкім бірі екіншісінен кіші немесе үлкен деген пікірге келмейді. Бала бір адам қайықта, екіншісі жақында орналасқан екенін айырады.
Тәжірибе көмегімен қабылдау балада болашақ туралы елестер формаланады.
Тоыз және он жасар бала алыстап бара жатқан рельстерді көргенде, оны көкжиектен астасып жатқандай сезінеді. Бірақ бұны көз ғана көріп тұрады. Ал бала миы тәжірибелігіне байланысты оның көкжиекпен еш ұштаспайтынын білдіреді.
Бастың қозғалысы адамға одан әрі не тұрғанын анықтауға мүмкіндік береді. Егер объект бізге бағытталып жылжыса біз көзқарасымызды оған тұрақтандырамыз. (Оған) көз бір нүктеге тіріледі де көз бұлшықеттері қимыл жасайды. Осы көз бұлшықеттерінің кернеулігі, яғни күлтенуі арқылы адамда қашықтық туралы түсінік қалыптасады. Қашықтыққа басқа ештеме нұсқау беру ол әр кездің бейнені түрліше қабылдауына байланысты.
Бала алма жемісін көргенде көру, дәм, иіс әсерлері бірігіп кетеді. Жекелеген заттарды қабылдау процесі өте күрделі процесс. Адам заттардың немесе құбылыстардың негізгі белгілерін ажыратып алып, затты түсінуге кіріседі. Таныс заттарды қабылдағанда оларды түсіну тез жүзеге асырады, ал таныс емес заттарды қабылдау ұсақ процесс [2].
Мысалы, бала терезе алдында тұрған раушан гүлін көреді. Ол өте нәзік, жағымды иісті. Ауа тазартады. Оны өзге жерлерден кезіктіргенде оның қасиеті туралы бала біліп тұрады. Ал қасында өсімдікті алғаш рет көріп тұрғандықтан оның атын да білмеуі мүмкін. Оны білу үшін бала үлкендерден атын, жылына неше гүлденетінін, қандай қасиеттерге ие екендігін тағы басқа сұрап, немесе кітаптардан қарап біледі, яғни оны тануға бірнеше минут кетеді.
Біз қабылдаудың нәтижесінде түсініктердің бір бүтінге жинақталатын күрделі психикалық процесс екенін көрдік. Белгілі совет психологы С.А.Рубинштейн интерпретация әр ойланылған қабылдауға қосылатынын көрсетіп берді.
Қабылдау кезінде адамда заттың көрінген бейнесі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.