Зорлық зомбылықтың психологиялық мәнісі.

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Жоспары:

Зорлық зомбылықтың психологиялық мәнісі.
Саяси психология зомбылықтың феномені, оның негізгі типтері және функциялары.
Зорлық зомбылықтың негізгі факторлары.
Саяси зорлық зомбылықтың негізгі түрлері.
Құрылымдалған құрылымдалмаған зорлық зомбылық.
Зорлық зомбылықтың ұжымдық құрылымдануы.
Зорлық зомбылықтың ұжымдық құрылымдануы институты. Деиндивидуализация зорлық зомбылықтың ұжымдық құрылымдануының әлеуметтік саяси феномені ретінде.
Ұжымдық құрылымданбаған зорлық зомбылық.
Идеологияның ұжымдық құрылымданбаған зорлық зомбылықтың дамуындағы рөлі.
Дара құрылымдалған зорлық зомбылық.
Дара қ. рылымдалған зорлық зомбылықтың механизмдері.
Дара құрылымдалмаған зорлық зомбылық және олардың негізгі көріністері.

Біздің елдерде болсын, шетелдердің қоғамтану ғылымдарында болсын ұзақ жылдар бойы үлкен саяси қопарылыстар тұрсын, өткір қайшылықтар, терең дағдарыстар болса, мемлекеттің қалыпты, ойдағыдай дамымағандығы, жетілмегендігі, ауруы болып саналды. Ол үшін мемлекет тұрақты, тепе теңдік жағдайында бірқалыпты дамуы керек сияқты болып көрінеді. Сондықтан тұрақтылық қоғамның негізгі мақсаттарының, құндылықтарының бірі саналатын.

Ал, шын мәнінде, бұл дұрыс түсінік емес еді. Себебі, олардың өзіндік мақсат мүдделері, талап тілектері, арман аңсарлары, мұқтаж қажеттіліктері болады. Олар сөз жоқ сәйкес келе бермейді. Осыдан келіп араларында айырмашылықтар пайда болады. Олар дер кезінде шешілмесе зорлық зомбылықтарға алып келеді. Зорлық-зомбылық деп әрбір қарсы жақты қолайсыздыққа ұшыратып, істі насырғашаптыратын қарама қарсы мүдделердің, пікірлердің, көзқарастардың қайшы келуін, елеулі келіспеушілікті, өткір таласты айтады.

Зорлық зомбылықты адамзат өте ертеден ақ көңіл аударған. Мысалы, б. з. б. VII-VI ғасырларда қытай фәлсафашылары дүниедегі нәрселердің бәрінің қозғалыс көзі оң (ян) және теріс (инь) бастаулардан тұрады деп есептеді. Ежелгі грек фәлсафашысы Гераклит заттар мен құбылыстардың дамуы қарама қарсылықтардың күресінен туады деді. Макиавелли қоғамдық процестердің дамуында қайшылықтардың пайдалылығын атап көрсетті. Гегель қарама қарсылықтардың қайшылықтары мен күресңн жоғары бағалады.

Саяси зорлық зомбылықтар теориясына әсіресе көп көңіл бөлген марксизм. Маркс пен Энгельс «Коммунистік партияның манифесінде»: «Еркікті мен құл, патриций мен плебей, помещник пен крепостной, мастер мен кіші мастер, қысқасы, езуші мен езілуші бірімен бірі ылғи антогонист болып, бірде айқын түрде үздіксіз күресіп келді, бұл күрес әрқашан бүкіл қоғам тұрғысын революциялық түрде қайта құрумен немесе күресуші таптардың жалпы жойылуымен тынып отыратын» деген. Олар тап күресі таптық қоғамдардың дамуының заңдылығы және қозғаушы күші деп есептеді.

Осы ғасырдың 50 жылдарында американдық Льюис Козер әлеуметтік шиеліністерге құндылықтар, мәртебе, билік, қаржы қаражат үшін күресті жатқызды. Мұндай көзқарас Батыс саясатында кең тараған.

60 жылдары немістің әлеуметтанушысы Ральф Дарендорф «қоғамның дау дамайлық үлгісін» алға тартты. Ол «индустриалдық қоғамдағы таптар мен таптық зорлық зомбылықтар» деген еңбегінде билікті бөлуге байланысты адамдар арасында теңсіздік пайда болады, олар кикілжіңге әкеледі. Соның нәтижесінде қоғамда құрылымдық өзгерістер жасалады. Капитализм біртіндеп терең өзгерістерге ұшырайды. Оларды өздері жүзеге асырады, сондықтан К. Маркс айтқан революциялық төңкеріске жол берілмейді делінген.

Американың әлеуметтанушысы Кеннет Баулдинг «Зорлық зомбылықтың жалпы теориясын» жасады. Оның ойынша, әлеуметтік зорлық зомбылықтың мәні адамның қалыптық реакциясына байланысты. Қандай кикілжің болмасын, тітіркендіргіштер, қоздырғыштардың әрекеттері арқылы реакцияларды, құндылықтарды, жеке адамдардың құштарлықтарын өзгертуге болады. Соның арқасында қоғамдық құрылыс түбірімен өзгеріске ұшырайды.

Қазіргі кезде қоғамдағы зорлық зомбылықтар көптеген ғалымдардың назарын аударуда. Сондықтан осы мәселемен арнайы айналысатын конфлектология деген ғылым пайда болды. Ол мейірімсіздікке, төзімсіздікке, озбырлыққа әкелетін, қоғамды бүліндіріп, тығырыққа тірейтін саяси зорлық зомбылықтардың шығу заңдылықтарын біліп, реттеу жолдарын іздестіріп, оның алдын алуға бағытталады. Соған орай, ол саяси және қоғамдық қатынастарды жетілдіруді қарастырады.

Әлеуметтік зорлық зомбылықтың бірнеше себептері бар. Ең бірінші жалпы себебіне адамдардың теңсіздігі жатады. Себебі әркімнің қоғамдағы мәртебесі, қызметі, билікке қатынасы әр түрлі. Біреулер билік етеді, екіншілері оларға бағынады, дегендерін істейді. Дарендорф: «Бұл қайшылық әрқашан болған және бола бермек, сондықтан Маркстің коммунистік қоғамда таптар, дау дамайлар болмайды деуі бекер сөз» дейді.

Зорлық зомбылықтың екінші себебіне қажеттілік, мұқтаждықтың, талап тілектің өтелмеуі немесе қанағаттандырғысыз өтелуі жатады.

Үшіншісі, адамдар өздерін белгілі бір әлеуметтік, этникалық, діни, т. б. бірлестіктердің мүшесіміз деп санайды. Бұл олардың өмірдегі орнын айқындайды және өздерінің жағдайын басқалардан төмен сезініп, мүдделеріне қысым жасалды деп ұғады. Мысалы, Ресейдің кейбір халықтары, Солтүстік Ирландиядағы католиктер, Канададағы Квебек провинциясы, Испаниядағы баскілер және т. с. с.

Батыстың көптеген саясатшылары зорлық зомбылықтар (төртінші) себебін адамның санасынан іздейді. Мысалы, жеке адам мен қоғамдық құндылықтар туралы түсініктері сәйкес келмеуі, өмірден адамбір нәтижені күтуі, шындығында басқаша шығуы, адамдардың өзара түсініспеушілігі, олардың ішкі сезімдерінің жетілмегендігі, т. т.

Зорлық зомбылықтар қоғам өмірінде маңызды рөл атқарады. Әлеуметтік бақылауға алынған зорлық зомбылық адамдар, топтар арасында пайда болған дау дамайларды уақытында ушықтырмай, асқындырмай шешуге септігін тигізеді.

Әлеуметтік зорлық зомбылықтар сан алуан келеді. Олар мемлекеттер, ұлттар, ұйымдар, жұмысшылар мен әкімшілік басшылары, ері мен әйелі және т. с. с. арасында кездеседі. Олар әр түрлі топтастырылады, жіктеледі. Мысалы, оларға қатынасатын субъектілерге байланысты мемлекеттер, ұлттар, діндер, нәсілдер арасындағы; қатынасатың жақтарға байланысты саяси, экономикалық, идеологиялық, экологиялық, сауда, қаржы, әскери, мәдени; қамтыған шеңберіне қарай халықаралық, аумақтық, жергілікті болып бөлінеді. Оларды антогонистік және антогонистік емес, негізгі және негізгі емес, шындыққа жататын және жатпайтын, ұзақ уақыттық және қысқа мерзімді, т. т. етіп те бөліп жүр.

Саяси зорлық зомбылықтар өзінің даму барысында бірнеше кезеңдерден өтеді. Алғашқы кезеңінде кикілжіңдерге негіз туады. Қоғамның кейбір салаларында қиындықтар пайда болды. Оларға айтарлықтай мән берілмесе, өрби түседі. Мысалы, адамдардың өмір сүру деңгейі төмендейді, құқық сақтау, адамгершілік тәртіптері бұзылады. Әділетсіздікті бұрынырақ сезетін қарсы жақтың алдыңғы қатарлы адамдары өздерінің келіспеушіліктерін білдіре бастайды. Келесі кезеңде келіспеушілік, наразылық ашық айтылып, алғашқы қақтығыстар болуы мүмкін. Билікті халық мойындағанда, оның заңдарын дұрыс деп түсініп, өз еріктерімен орындағанда билік. Сонда оның беделі де халықты бағындыратын сиқырлы сыры да болады. Ал мынадай кикілжіңде басқарушы төбе топтың әр түрлі қылмыстары ашылып, беделдерікетіп, оларға сенімсіздік туады. Одан кейін екі жақтың арасында ашық қарсыластық, қақтығыстар болуы мүмкін. Екі жақты да көптеген адамдар қолдап, дау дамайдың шеңбері кеңейді. Егер мұның бәріне жол табылып, шешілмесе, дау жанжал өркениетті түрде шығып, қарулы қақтығысқа айналады.

Біраз жағдайда билік басындағылар қайшылықты байқаса да байқамаған сыңай танытады. Ондайда кикілжің бықсып, жанып өрістеуі, тіпті өртке айналуы мүмкін. Сондықтан зорлық зомбылықты шешу керек. Бұрын одан екі жолмен құтылғысы келетін. Біріншісі, қоғамның «таза» даму қиысына сәйкес келмегенді өзарасынан аластап, сыртқа ығыстырып шығару арқылы құтылғысы келеді. Екіншісінде, керексіз жағдайды, құрылымды тура басып жаншып құрту, жою арқылы құтылғысы келді. Екеуінде де қайшылық шешілген сияқты алдамшы түсінік туады. Ал, шын мәнінде, бұл ауруды ішке тыққанмен бірдей.

Сондықтан қазір көбінде зорлық зомбылықтарды дер кезінде шешуге тырысады. Оның екі жолы бар.

Зорлық зомбылықты мәмілеге келу арқылы бейбіт жолмен шешу. Мәміле деп дау жанжалға қатысушы жақтардың өзара кешірімділік білдіріп, ымыраға келуін айтады. Онда екі жақ бірін бірі ұсынысып, өзара кешірімділік жасап, ортақ келісімге келуге тырысады.
Зорлық негізінде бітістіру, келістіру. Мұндай жағдай бір жақтың күші айтарлықтай басым болғанда, екінші жақ жеңілгенде немесе оны толық жойып жібергенде туады.

Қоғамдағы саяси зорлық зомбылық көбіне заңды оппозицияның бар жоғына да байланысты. Бұрынғы Кеңес заманында көп партиялық пен оппозицияға қалыпты жағдайдан тыс, ерсі нәрсе сияқты қарайтын. Ал демократиялық елдерге олар қажетті шарт. Олар болмаса билік органдарына сенімсіздік туады, олар бюрократияланады. Оппозицияда әр топтың талап тілектері, көз қарастары ескеріледі. Сондықтан ағылшын фәлсафашысы Джон Милль демократиядан оппозицияны алып тастаса, диктатура қалады деп тегін айтпаған.

Дегенмен, зорлық зомбылық болған соң одан қайткен күнде де шығу керек. Ол азаматтық келісім негізінде шешілуге тиіс. Оның екі жолы бар. Біріншіcі - араздық, жаулық, күдіктілік қалпын бұзып, сенім жағдайын туғызу. Екіншісі- барлық деңгейде адамдардың қарым қатынас тетіктерін қалыптастыру. Зорлық зомбылықты тудырады. Сондықтанда одан аулақ болып, өркениетті жол іздеген абзал.

Саяси салада зорлық зомбылықтарды тудырмаудың, оны одан әрі өршітпеудің басты амалы - халықтың әл ауқатын көтеру, елдің жоғары әлеуметтік - экономикалық дәрежеде дамуын қамтамасыз ету. Оған қоса қоғамның саяси мәдениеті биік болса, билік басындағыларға, заң органдарына деген сенім арта, беки түседі. Ал олар жеткіліксіз болса, саяси жанжалдар мен дағдарыстардың өрбуіне әкеледі.

Біраз жағдайда дау жан жалдардың алдын алу үшін билік басындағылар әр түрлі әдіс айлаларды пайдаланады. Мысалы, халық мүддесін қанағаттандыра алмаған жағдайда, сіздерді мынадай жарқын болашақ күтіп тұр деп үміттендіреді, жұбатады. Бір үміттен кейін келесі үміттің оты жануы мүмкін. Ол үміт зорлық зомбылықты әлсіретуі мүмкін. Ол үміт шиеленісті әлсіретуге әкеледі.

Саяси зорлық зомбылықты шешудің бірнеше жолы бар.

Дау жанжалға бармау, одан қашқақтау әдісі. Мысалы, саяси қайраткер қары жақпен жанжалға түспеу үшін саяси сахнадан кетеді немее кейбіреулер бастығымен жұмыс жасай алмаса, істі насырға шаптырмау үшін өз еркімен жұмыстан кетеді.
Кейінге қалдыру әдісі. Қарсыласпен ерегеске бармай, «не істесең соны істе» деген сияқты, бәріне жүре береді.
Саяси зорлық зомбылықты мәмілеге келу арқылы бейбіт жолмен шешу. Мәміле деп дау жанжалға қатысушы жақтардың өзара кешірімділік білдіріп, ымыраға келуін айтады. Оның екі жақ бірін бірі ұғынысып, өзара кешірімділік жасап, ортақ келісімге келуін айтады. Онда екі жақ бірін бірі ұғынысып, өзара кешірімділік жасап, ортақ келісімге келуге тырысады.
Зорлық негізінде бітістіру, келістіру. Мұндай жағдай бір жақтың күші айтарлықтай басым болғанда, екінші жақ жеңілгенде немесе оны толық жойып жібергенде туады.
Аралық сот немесе арбитраждық сараптау әдісі. Мұндай қарсы жақтар дау, талас тудырған мәселені тексеруге өз еріктерімен үшінші жаққа береді. Оның шығарған шешімін екі жақта мойындайды. Мұндай жағдайда төрелік еруші қазы халықаралық құқықтың жалпыға бірдей ережелерін, елдің конституциялық тәртібін және т. с. с. шарт талаптарын басшылыққа алады.

Саяси зорлық зомбылық жіктеліп тоқталады. Саяси еркіндікті іске асыру объектісіне қарай ол ішкі және сыртқы саяси процес болып бөлінеді. Сыртқы саяси процес жөнінде кейін арнайы сөз болады. Ал, ішкі саяси процесс азаматтардың саяси белсенділігінің институцияланған түрлерінен, олардың іс әрекетінен, билік құрылымының ұйымдасуынан және т. б. белгілі болады. Олар азаматтарды саяси іске тарту, жұмылдырудың амал әрекеттерін, басқару түрлерін айқындайды. Саяси ұйымдардың жаңа талаптарға сай жұмысын, құрылымын өзгертіп, бейімделе, икемделе білуі оның әлеуметтік ортаға етер ықпалының деңгейін көрсетеді.

Саяси билікті ұйымдастыру жүйесінің сапасына қарай демократиялық және антидемократиялық саяси процес етіп бөледі. Демократиялық түрінде халық билейді. Антидемократиялық процесте билік авторитарлық көсем, монархтың, бір билеуші партияның, әскери топтың қолында болады.

Атқаратын қызметінің жариялылығы бойынша ашық және жасырын зорлық зомбылық деп топтастырылады. Ашығында азаматтар, топтар билік институттарымен үздіксіз кездесіп, мақсат мүдделерін білдіріп отырады. Билік органдары қоғамдық пікірді зерттеп, саралап, олардың талап тілектерін ескеріп, соған соған орай саяси бағытына түзетулер енгізеді.

Жасырын түріне тоталитарлық тәртіпті атауға болады. Онда бүкіл билік орталықтың қолында, жергілікті жердің ой арманымен санаспайды, стратегиялық мәні бар саяси шешімдерді қабылдаудан шеттетіледі. Адамдардың барлық өмірі қатаң бақылаудың астына түсіп, еркіндіктері мен бостандықтары шектеледі. Саяси зорлық зомбылыққа қатысқысы келмесе де кейінгі зардабынан қорқып, күш, зорлықтың арқасында қатысуға, орталықтың ығына жүруге мәжбүр болады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.