Банктiк несие түсiнiгi және оның теориясы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

Жоспары:

Кiрiспе

1. Банктiк несие түсiнiгi және оның теориясы.
1. Банктiк несие мәнi және экономикалық ролi.
2. Банктiк несиенiң функциялары мен түрлерi
3. Банктiк несиенiң принциптерi
4. Банктiк несиенiң жiктелуi

2. Қазақстан Республикасының экономикалық жағдайына банктiк несиенiң даму
тенденциясы
2.1. Банктiк несиенiң объективтiк қажеттiлiгi
2.2. Банктiк несиенiң экономикаға тигiзетiн ықпалы
2.3. Банктiк несиелеудiң өзектi мәселелерi мен даму перспективалары

Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер

Кiрiспе

Осы курстық жүмыстың тақырыбы банктiк несие және оның экономиканың
дамуында алатын ролi өзектi тақырыбтардың бiрi болып табылады. Өйткенi,
қазiргi нарықтық экономика жағдайында түрғындар өз қажеттiлiктерiн
қанағаттандыру үшiн несие алуға ұмтылады, ал коммерциялық банктер өз
қызметiн пайда табу мақсатында несиелеу процесi арқылы жүзеге асырып отыр.
Республикамызда нарықтық қатынастар қалыптасқалы берi, көптеген
экономикалық-әлеуметтiк өзгерiстер болды. Банктер жекелендiрiлiп, әр түрлi
меншiк нысанындағы кәсiпорындар дами бастады. Сәйкесiнше, уақытша босаған
ресурстарға деген қажеттiлiк одан сайын өсiп, банктердiң несиелiк әрекетi
жаңа мазмұнға ие болды. Кәсiпорындардың қарқынды дамуы экономикамызға оң
ықпалын тигiзерi сөзсiз. Банктер уақытша босаған ресурстарды жеке және
заңды түлғаларға мерзiмдiлiк, төлемдiлiк, қайтарымдылық негiзде уақытша
пайдалануға беру арқылы кәсiпорындардың, яғни экономикамыздың қозғаушы
күшiне айналды.
Несие нарығы ақшаның экономикадағы мол өндiрiсiнен пайда болды. Несие
тұтынушыларға көп уақытқа пайдаланатын тауарлар алу, үй қүрылысын жүргiзу,
т.б. Үшiн керек. Өндiрушiлер өздерiнiң инвестицияларын қаржыландыру үшiн
ақшаны қарызға алады. Мемлекетте өз шығындарын жабу үшiн несиенi
пайдалануға мәжбүр болады. Несиенiң өнiм өткiзу мен өндiрiс процесiнiң
үздiксiздiгiн қамтамасыз етуде ролi зор. Өндiрiстiң кеңеюiне, ақша айналымы
сферасында да, инфляция кезiнде де несие ролi зор болып табылады.
Банктiк несие экономиканың дамуына үлкен әсер тигiзедi. Банктiк
несиенiң қазiргi жүйесi нарықтық қатынастардың қалыптасуы мен дамуына,
өндiрiстiҢ тиiмдiлiгiн жоҚарлатуҚа, мемлекеттiк экономиканың нығаюына,
айналымдағы ақша массасының негiзсiз көбеюiн шектеуге, инфляциялық
процестердi болдырмауға және ұлттық валютаны нығайтуға бағытталған.
Курстық жүмыстың мақсаты- ҚР-ғы қазiргi таңдағы банктердiң несиелеу
процесiнiң экономикада алатын орнына баға беру, несиелеумен байланысты
туындайтын проблемаларды анықтап, олардың шешу жолдарын қарастыру.
Курстық жұмыс кiрiспеден, 1- несие түсiнiгi және оның теориясы, 2- ҚР-
ның экономикалiқ жағдайына банктiк несиенiң даму тенденциялары,
қорытындыдан тұрады.

I.Банктiк несие тҮсiнiгi және оныҢ теориясы.
1. Банктiк несие мәнi және экономикалық ролi.

Ұдайы өндiрiс фазаларыныҢ бiрлiгi мен өзара „серi тауар-ақша
қатынастарыныҢ, қүнныҢ тауарлық ж„не ақшалай формаларыныҢ бар болуымен
қамтамасыз етiледi.
Удайы өндiрiс процесi фазаларыныҢ өзара „серi тауарлық шаруашылыҚы
несиенiҢ орнын айқындауда ж„не оныҢ м„нiн ашуда елеулi м„нге ие. Ондiрiсте
несиелiк қатынас жҮргiзiлмейдi. Ондiрiстiк процеске несиелiк қатынастардыҢ
тек бiрiншi жаҚы –алынҚан несиенi өндiрiстiк мақсатқа пайдаланушы қарыз
алушы Қана қатынаса алады. Екiншi жақ – кредитор өндiрiстiк процестiҢ
сыртында қалады. Демек, несие бiрегей үдайы өндiрiс процесiнiҢ субъектiлерi
арасындаҚы экономикалық байланысты бiлдiредi. Сондықтан несиенiҢ м„нiн
үдайы өндiрiс процесiнiҢ бiр сатысымен Қана байланыстыруҚа болмайды. Несие
тек өндiрiсте Қана пайда бола алмайды, өйткенi мүндай өнiм „лi жасалҚан
жоқ, ал оныҢ бөлiктерi үдайы өндiрiс процесiнiҢ с„йкес қатынасушыларыныҢ
иелiгiне тҮскен жоқ. Сондықтан несиеге бастаманы өндiрiс сатысы емес
өнiмнiҢ қозҚалысыныҢ келесi сатылары бередi. Осы маҚынада несиелiк
қатынастар бүл өндiрiстегi қатынастар емес, оныҢ сыртындаҚы қатынастар
болып табылады
Несие айырбас сатысында пайда бола отырып, қарыз м„мiлесiнiҢ формасы
ретiнде қүн қозҚалысыныҢ Үздiксiздiгiн қамтамасыз етуге тиiс. Қүн қозҚалысы
несие қозҚалысыныҢ ядросы болып табылады. Айырбас процесiнде м„мiленiҢ 2
тҮрi ажыратылады: қарыз м„мiлесi ж„не алу - сату м„мiлесi. Несие қарыз
м„мiлесi ретiнде тауар айналысыныҢ процесiне себепшi бола алады. Қарыз
м„мiлесi тауар айналысыныҢ ерекше формасы ж„не сатып алу-сату м„мiлесiне
қарсы қатып салыстыру арқылы сипатталуы мҮмкiн. ОлардыҢ арасындаҚы негiзгi
айырмашылық мынада: сатып алу-сату кезiнде эквиваленттiҢ қайтарылуы кейiнге
қалдырылады. Несие ақшаныҢ төлем қүралы функциясындаҚы ақшаныҢ дамуы болып
табылады. Ал, эквивалент қайтарылуыныҢ кейiнге қалдырылуы қүн қозҚалысыныҢ
сатып алу-сатудан дербес, сапалық жаҚынан ерекше қозҚалыс формасын жасайды.
Сондықтан қарыз м„мiлесiн сатып алу-сату м„мiлесiнiҢ бiр тҮрi деп ойлауҚа
болмайды.
АйырбастыҢ 2 контрагентiнiҢ бiрегей келiсiмi ретiнде алынҚан сатып
алу-сату м„мiлесi олардыҢ арасындаҚы кездейсоқ, өткiншi байланысты жҮзеге
асырады.
Несиенi экономикалық категория ретiнде қарыз м„селiсi негiзiнде
көрiнетiн ж„не дамитын өндiрiстiк қатынас арқылы анықтау керек. Қарыз
м„селесi несиесi экономикалық категория ретiнде өз бетiнше сипатталмайды,
оны м„лiм негiзiнде пайда болатын өндiрiстiк байланыстар немесе жҮзеге
асыру формасы м„мiлесi болып табылатын өндiрiстiк қатынастар сипаттайды.
Несие шаруашылық жҮйелердiҢ ауысуына жаҚдай жасап отырып өзi де ауысып
отырады,өз мазмүнын өзгертедi.
Қарыз м„мiлесi ретiнде несиенi екi көзқараста қарастыруҚа болады:
бiрiншiден, оныҢ техникалық заҢдылық белгiлерi көзқарасынан, екiншiден,
„леуметтiк мазмүны, яҚни осы келiсiм негiзiнде өсетiн ж„не дамитын немесе
онда өз көрiнiсiн табатын өндiрiстiк байланыстар типiн сипаттайтын белгiлер
түрҚысынан бүл екеуi бiр-бiрiнен бөлiнгiсiз, олар өзара байланысты ж„не
себепшi. Бiрақ экономикалық талдау Үшiн маҢыздысы қарыз м„селесiнiҢ
экономикалық мазмүны, яҚни өндiрiстiк қатынастардыҢ белгiлi бiр формалармен
байланысты шаруашылық „дiстерi, жүмыс т„сiлдерi емес, өндiрiстiк
қатынастардыҢ өзi болып табылады.
Бүл жаҚдайда былайша тҮсiндiруге болады. Мысалы, машина өндiрiсiн таза
техникалық тиiмдiлiгi түрҚысынан қарастыруҚа болады, сонымен қатар сол
машина өндiрiсi негiзiнде пайда болатын ж„не дамитын өндiрiстiк
байланыстардыҢ формалары мен типтерi түрҚысынан, бүл бiр жаҚынан, оларҚа
себепшi, ал екiншi жаҚынан, олар оны анықтайды. Бiрiншi жаҚдайда, бiз
машина өндiрiсiн техникалық-экономикалық категория, ал екiншiсi жаҚдайда-
экономикалық категория ретiнде қарастырамыз.
Несие-өндiрiстiк қатынастарды бiлдiретiн экономикалық категория. Несие
экономикалық категория Қана емес, сонымен қатар тарихи категория екенiн
атап өту керек. Ол өндiрiстiк кҮштердiҢ тек белгiлi бiр дамуында пайда
болады. Экономикалық категориялар - жалпы тарихи категориялар. НесиенiҢ
ж„не несиелiк қатынастардыҢ пайда болуына табиҚи негiз, тауар шаруашылыҚы
болып табылады.
Қолдан-қолҚа тауарлардыҢ қозҚалысы ретiнде тауарлар айырбасы,
қызметтер айырбасы несие жайындаҚы қатынастыҢ пайда болуына негiз болып
табылады. Ақша қажеттiлiгiн қамтамасыз ететiн себептер, несие
қажеттiлiгiнiҢ де себептерi болып табылады.
Несие үдайы өндiрiс процесiнiҢ Үздiксiздiгiн қамтамасыз ету
қажеттiлiгiнен келiп шыҚады. Несие берiлген сайын ол шар, субъектiлердiҢ
өндiрiстiк капиталы ақшалай, өндiрiстiк ж„не тауарлық формаларда болады.
НесиенiҢ м„нiн ашу-бүл несиенi экономикалық қатынастардыҢ бiртүтас
жҮйенiҢ элементi ретiнде көрсететiн, оныҢ м„ндi анықтыҚын бiлдiретiн
сапаларын тану болып табылады. Сондықтан несиенiҢ м„нi ж„не қажеттiлiгi
туралы жоҚырыда айтылҚандарҚа қосымша оныҢ қүрылымын, қозҚалысыныҢ
заҢдылықтарын қарастырайық.
Несиелiк м„мiледе қатынас субъектiлерi қарыз берушi ж„не алушы болады.
Кредитор мен қарыз алушыныҢ қалыптасуы тауар өндiрiсi мен тауар айналысы
негiзiнде жҮредi.
Кредитор-несиелiк м„мiленiҢ қарызды үсынушы жаҚы. Қарыз беру Үшiн
кредитордыҢ қарамаҚында белгiлi бiр қаражаттар болуы керек. ОныҢ көздерi өз
қорлары, ресустары, өз кезегiнде қайтарымдық негiзiнде үдайы өндiрiс
процесiнiҢ басқа субъектiлерiнен алынҚан ресустар бола алады. Қазiргi
уақыттаҚы шаруашылықта кредитор-банк қарызды тек өз меншiгiндегi ресустар
есебiнен Қана емес, оныҢ шаттарында сақтаулы тартылҚан қаражаттар есебiнен
де, сонымен қатар акция ж„не облигацияларды орналастыру арқылы жинақталҚан
қаражаттар есебiнен де бере алады.
БанктердiҢ қүрылуымен кредиторлардыҢ шоҚырлануы жҮредi. Банкирлер
басқа барлық кредиторлардыҢ өкiлi болды. Банктер үжымдық кредиторлар
ретiнде бола отырып, несиелеу Үшiн шаруашылықта уақытша пайдаланылмайтын
ресустарды жинақтай алады, сонымен қатар эмиссия жасай алады. Кейбiр
жаҚдайларда босаҚан ресустар болып табылатын қүндылықтар да қарызҚа
берiледi. Кредитор ретiнде басқа шаруашылық иесiне белгiлi бiр мерзiмге
ресурс берушi түлҚа болады. Қарыз алушы несиенi белгiленген мерзiмде
қайтармаҚан жаҚдайда несиелiк келiсiмнiҢ ерiктiлiгi бүзылады, қарыз
алушылармен анаҚүрлым қатаҢ қатынастарҚа „кеп соҚады.
Қарыз алушы-несиелiк қатынастыҢ, несиенi алушы ж„не алҚан қарызды
қайтаруҚа мiндеттi жаҚы болып келедi. Борышқор ж„не қарыз алушы бiр-бiрiне
жақын, бiрақ шамасы бiрдей тҮсiнiк емес. Борыш-мiндеттi жалпы сипаттайтын
анаҚүрлым кеҢ тҮсiнiк. Несиелiк м„мiлеге с„йкес борышқор туралы емес, қарыз
алушы туралы айту керек.
Қарыз алушыныҢ кредитордан айырмашылыҚы ол несиелiк м„мiледе
төмендегiдей ерекшелiктерге ие. Бiрiншiден, ол қарызҚа берiлетiн
қаражаттардыҢ меншiк иесi болып табылмайды, олардыҢ уақытша ретiнде болады;
өзiне тиiстi емес бөтен бiреудiҢ ресустармен жүмыс iстейдi. Екiншiден,
қарыз алушы қарызҚа алынҚан қаражаттарды айналыс сферасында да, өндiрiс
сферасында да пайдаланылады.
Ушiншiден, қарыз алушы өзiнiҢ шаруашылыҚында шеҢбер
айналымын аяқтаҚан қарызҚа алынҚан қаражаттарды қайтарады. Қарыз алушы
кредитормен жеткiлiктi тҮрде есеп айырусымен қоса қайтарымды толық өтеу
Үшiн үдайы өндiрiс процесiн өркендете тҮсу керек. Төртiншiден, қарыз алушы
уақытша пайдалануҚа алынҚан қүнды Қана қайтарып қоймай, сонымен қатар қарыз
пайызында төлейдi. Бесiншiден, қарыз алушы өзiнiҢ кредиторы қойҚан
талаптарын орындауҚа т„уелдi болады.
Кредитор мен қарыз алушы несиелiк қатынас жасай отырып, өз мақсаттары
мен мҮдделерiнiҢ бiрлiгiн көрсетедi. Несиелiк қатынастар шеҢберiнде
кредитор ж„не қарыз алушыныҢ орындары ауысуы мҮмкiн: кредитор қарыз
алушыҚа, қарыз алушы кредиторҚа айналады.

1.2.Банктiк несиенiҢ функциялары мен тҮрлерi.

К„сiпорындарды, фирмаларды, мекемелер мен түрҚындарды несиемен
қамтамасыз етудi үйымдастыру, несие жҮйесiнiҢ қызмет етуi шаруашылық
қүрылымдардыҢ дамуында ерекше маҢызды орын алады. Несие механизмi қызмет
етуiнiҢ Үздiксiздiгi мен тиiмдiлiгiнен тек жеке шаруашылық бiрлiктерiнен
қаражаттарды дер кезiнде алуды Қана емес, сонымен қатар толыҚымен
мемлекеттiҢ экономикалық даму типтерi де т„уелдi болады.
ЕҢ алдымен, өнiм өткiзумен өндiрiс процесiнiҢ Үздiксiздiгiн
қамтамасыз етуде несиенiҢ ролi зор.
К„сiпорындар, үйымдар ж„не басқа да шаруа жҮргiзушi субъектiлердiҢ
несиеге деген қажеттiлiгi өнiм өткiзуден тҮскен қаражаттардыҢ тҮсу
уақытыныҢ материалдық қүндылықтарды сатып алу, еҢбекақы төлеу мен қызмет
көрсетулерге төлем жасауҚа кеткен шыҚындарды өтеу уақыты арасы с„йкес
келмегендiгiнен туады. Бүл шыҚындарсыз өндiрiс тоқтап қалуы мҮмкiн.
Мүндай қаражаттыҢ бар болуы мен оларды түтыну арасындаҚы уақытша
қарама-қайшылық несие көмегiмен шешiледi, яҚни несие арқылы өнiм өткiзу мен
өндiрiс процесiнiҢ Үздiксiздiгi қамтамасыз етiледi.
Қаражаттарда уақытша қажеттiлiк маусымдық өндiрiс пен, өнiмнiҢ жеке
тҮрлерiн түтынумен байланысты пайда болуы мҮмкiн. Ондiрiстiк шыҚындарында
маусымдық Үзiлiс өндiрiстiҢ маусымдық кеҢеюi кезiнде өтелетiн несиемен
жабылады. ОнiрiстiҢ кеҢеюiнде несие Үлкен роль ойнайды. Несие негiзгi
қорларды сатып алу Үшiн (қаражат көзi ретiнде), жетiлген жаҢа жабдықтарды
сатып алу Үшiн, өндiрiске жаҢа техналогияны енгiзу Үшiн, таҚы да басқалары
Үшiн қаражат көзi ретiнде көрiнiс табады.
Белгiлi бiр баҚытта несиенi қолдану бөджеттiк қаржыландырумен
салыстырҚанда бiраз артықшылыҚы бар. Капиталды салымдар Үшiн қаражаттарда
қажеттiлiктi анықтау Үшiн шаруашылық жҮргiзушi субъектiлер барынша көп
қаражаттарды алуҚа ж„не оларды бақылаусыз тиiмсiз жүмсауҚа үмтылады, себебi
оларды қайтаруды ешкiм талап етпейдi. Ал, несиенi пайдаланҚанда үмтылыс
болмайды, өйткенi қарызҚа алынҚан қаражаттар пайызбен қайтарылатындықтан.
Ақша айналымы сферасында несие маҢызды роль атқарады. Қолма-қол
ақшаны несиелiк операциялармен ауыстыру функциясын орындай отырып, несие
айналымдаҚы ақша айналымын үйымдастыруда оҢ „серiн тигiзедi.
Нарық қатынасы қалыптасуыныҢ қазiргi жаҚдайында несиелiк қатынастар
сферасы, кеҢеюiнде ж„не несие салымдары көлемi үлҚайып жатыр, осылай
экономикалық дамуында несиенiҢ ролi жоҚарлайды.
Қазiргi кезде бюджеттiк қаржыландыру көлемi қысқарып азаяды.
МемлекеттiҢ (бюджеттiҢ), к„сiпорынныҢ, фирмалар мен басқа да шаруашылық
субъектiлерiнiҢ, сонымен қатар жеке түлҚалардыҢ өндiрiстi үйымдастыру мен
кеҢейтуге ж„не т.б. инвестициялау, банк несиелерi арқылы жҮзеге асырылып
жатыр.
Нарықтық экономиканыҢ дамуымен несиелiк қатынастарды кеҢейту Үшiн
басқа да мҮмкiндiктер пайда болады. Көбiнесе коммерциялық ж„не ипотеклық
несиелер, вексельдер. Сонымен қатар акциялар мен басқа да қүнды қарыздарды
кепiлге беру арқылы несие берiлетiн болады.
Инфляция кезiнде де несие ролi зор болады. Себебi несиелеу арқылы
айналымдаҚы ақша массасын реттеуге мҮмкiндiк туады ж„не ақша бiрлiгiн сатып
алу мҮмкiндiгiн түрақтауҚа көмектеседi.
Сонымен қатар несиелiк қатынастардыҢ кеҢеюiне несиелеудiҢ жаҢа
„дiстерiн, мысалы проекттi қаржыландыру сияқты, қолдану оҢ „серiн тигiзедi.
ОсыныҢ б„рi экономиканы басқарудыҢ нарықтық „дiстерi кезiнде несиенiҢ
қажеттiлiгi кҮшейедi, оныҢ ролi жоҚарлайды ж„не өндiрiстiҢ кеҢеюiне
„келедi.
НесиенiҢ м„нi нақты функцияларда көрiнедi. Қазiргi экономикалық
„дебиеттерде несиенiҢ 2 функциясын ажыратады. Олар қүнды қайта болу мен
нақты ақшаны несиелiк операциялармен алмастыру.
Қайта бөлу функциясы. Кредитор мен борышқор арасындаҚы несиелiк
қатынастар қүн айырбасы процесiнде уақытша босаҚан қаражатты борышқорҚа
берумен, сосын осы қүн бастапқы иесiне қайтарылу жолымен қайта бөлу
стадиясында пайда болады.
Шаруашылық субъектiлерi мен азаматтардыҢ уақытша босаҚан ресурстарын
басқаларҚа уақытша қолдануҚа беру, қүнды қайта бөлу процесiн бiлдiредi. Бүл
процесс несие арқылы жҮзеге асырылады. ОҚан осы қайта бөлу функциясы
жатады.
Қайта бөлу салалық ж„не территориялық белгiлерi бойынша жҮруi мҮмкiн.
Несие арқылы қүнды қайта бөлу микро ж„не макроэкономикалық деҢгейде жалпы
iшкi өнiм мен үлттық табыс қайта бөлiнедi.
НесиенiҢ екiншi функциясы нақты ақшаларды несиелiк операциялармен
алмастыру болып табылады. БүҚан қолма-қол ақша сөзi келедi. Себебi
айналымда қүны жоқ ақша белгiлерi жҮредi. Сондықтан нақты ақша болып
табылмайтын, тек оларды алмастыратын ақша бiрлiктерi болып табылады.
Қазiргi несие шаруашылыҚында осындай алмастыруҚа қажеттi шарттар
қолданылады. Қолма-қолсыз есеп айырысу мен байланысты бiр шоттан екiншi
шотқа ақшаны аудару (несие негiзiнде жҮзеге асырылатын) айналымдаҚы қолма-
қол ақша көлемiн сақтауҚа мҮмкiндiк бередi.
БiздiҢ көз қарасымыз бойынша тек көрсетiлген осыдан басқа несие
келесi қосымша 2 функция атқарады: капиталды орталықтандыру мен шоҚырлануын
жылдамдату ж„не бақылау.
Капиталды орталықтандыру мен шоҚырлануын жылдамдату функциясы.
Несиелiк механизм қосымша қүнныҢ капиталҚа айналу процесiне ықпал тигiзедi
ж„не жеке жинақтау шекарасын кеҢейтедi. Ондiрiс масштабыныҢ Үлкеюi Үшiн
жеке шаруашылық субъектiлерiнiҢ қаражаттары жеткiлiксiз, сондықтан қосымша
қүнныҢ бөлiктерi аҚылып несиелiк мекемелерде жинақталады ж„не м„ндi көлемге
жеткеннен кейiн үдайы өндiрiстi кеҢейту процесiне белсендi „сер етедi.
Несие капиталыныҢ орталықтануында маҢызды роль атқарады. Ол жеке
к„сiпорындардыҢ меншiктiҢ үжымдық формасына айналуына ықпал тигiзедi.
Бақылау функциясы. ОныҢ мазмүны өзiне алҚан мiндеттi Үақытында
орындалуды болдырмауҚа баҚытталҚан борышқордыҢ қаржылық жаҚдайын бақылауҚа
с„йкестендiрiледi. Сондықтан несиелiк процесс уақытында несиелеудiҢ барлық
принциптерiнiҢ сақталуы бақыланады. Сол арқылы кредиторҚа қарызды беру
туралы ж„не несиелеудiҢ т„ртiбiн қатаҢдату туралы немесе қарызды уақытынан
бүрын қайтаруды талап ету туралы шешiмдi қабылдай алады.
Мемлекет жоҚарыда айтылҚан несиенiҢ функцияларын қолдана отырып банк
жҮйесi арқылы бар ресурстарды Үнемдi қолдануҚа жетуге, халық шаруашылыҚы
салаларын дамытуҚа, солай барлық қоҚомдық өндiрiстiҢ тиiмдiлiгiн жоҚарлата
алады.
Несие экономикалық категория ретiнде формаларҚа ие. Форма „р уақытта
қандай да бiр объектiлерге т„н түрақты, қажеттi байланыстардыҢ жиынтыҚын
бiлдiредi.
Экономикалық „дебиеттерде несинiҢ негiзi 2 формасы қарастырылады:
коммерциялық ж„не банктiк. Сонымен қатар көптеген жарияланымдарда несие
формаларына: түтыну, мемлекеттiк, халықаралық, Үкiметаралық, фирмалық ж„не
т.б. жатқызады.
Коммерциялық несие-бүл жеткiзушiнiҢ сатып алушыҚа үсынҚан тауары
немесе көрсетiлген қызметi Үшiн төлемдi кейiнгi қалдыруы. НесиенiҢ осы
формасыныҢ объектiсi ретiнде тауарлық капитал қызмет атқарады. Коммерциялық
несиенiҢ ерекшелiгi мынада: қарыз капиталы өнерк„сiптiк капиталмен
бiрiккен, ал оныҢ мақсаты-тауарларды өткiзудi жылдамдату. Коммерциялық
несиенiҢ қүрылымы версель-жазбаша қарыздық мiндеттеме болып табылады. Ол
оныҢ иесiне белгiлi бiр уақыт өткеннен кейiн, борышқордан вексельде
көрсетiлген ақшалай соманы талап етуге қүқық бередi.
Коммерциялық несие Жапонияда ж„не Францияда кеҢ таралҚан. Олардан
кейiнгi орында аҚылшындық, американдық ж„не германиялық компаниялар кiредi.

Банктiк несие- бүл банктердiҢ, арнайы несие-қаржылық мекемелердiҢ
қарыз алушыларҚа ақшалай қарыз тҮрiнде беретiн несиесi.
Банктiк несие коммерциялық несиенiҢ шектеулерiн жояды. Бос ақшалай
капиталдар кез-келген өндiрiс саласына берiледi ж„не несие арқылы кез-
келген баҚытта қозҚала алады. Тоқыма фабрикасыныҢ иесi өзiнiҢ бос ақшалай
капиталын банкке орналастыра алады, ал банк бүл капиталды машина қүрылыс
к„сiпорнына қарызҚа бередi.
Түтыну несиесi-бүл түрҚындарҚа түтыну тауарларын сатып алу ж„не
түрмыстық қызметтердi төлеу Үшiн коммерциялық ж„не банктiк формада
берiлетiн несие. Түтыну несиенiҢ негiзгi мiндетi-түрҚындарҚа тауарларды
сатуҚа қолдау көрсету. Түтыну несиесi негiзiнен қымбат түратын тауарларды
сатып алу кезiнде: автомобильдердi, электр түрмыстық қүралдарды, жиқаздарды
ж„не т.б. пайдаланылады. Тауар қымбат болҚан сайын, несие де жиi
қолданылады.
Дербес несиелер-бүл жеке түлҚаларҚа ақшалай формада беретiн банктiк
қарыздар. Бүл несиелердi көбiнесе жас жанүялар ж„не бiлiм алудыҢ бҮкiл
кезеҢiне қарыздарын 5 жыл iшiнде өтеу Үшiн оқуҚа тҮскен студенттер алады.
Ипотекалық несие-жылжымайтын мҮлiктердi, жердi, түрҚын Үй ж„не
өндiрiстiк Қимараттарды кепiлдiкке ала отырып берiлетiн қарыз.
Мемлекеттiк несие азаматтарҚа ж„не заҢды түлҚаларҚа қатысты қарыз
алушы немесе кредитор ретiнде мемлекет ж„не жергiлiктi билiк органдары
болатын несиелiк қатынастар жиынтыҚы.
Халықаралық несие-валюталық ж„не тауарлық ресурстарды қайтарымдылық
ж„не пайыздар төлеу шарттарымен беру бойынша байланысты халықаралық
экономикалық қатынастар сферасындаҚы қарыз капиталыныҢ қозҚалыс формасы.
НесиенiҢ тҮрлерi бүл белгiлi бiр тҮрдегi экономикалық қатынас ретiнде
несиеден келiп шыҚатын белгiлi бiр қасиеттерге ие оныҢ бiр тҮрi.
Несие тҮрлерi төмендегiдей жiктеледi:
1. Мерзiмдерi бойынша: а) қысқа мерзiмдi(1 жылҚа дейiн); „) орта
мерзiмдi(1 жылдан 3-5 жылҚа дейiн); б) үзақ мерзiмдi (3-5 жылдан
жоҚары)
2. Несиелеу объектiлерi бойынша: а) негiзгi қорларҚа берiлетiн
несие;„) айналым қорларына берiлетiн несие.
3. Несиелеу „дiстерi бойынша: а) қалдық бойынша несиелеу; „) айналым
бойынша несиелеу. Мысалы, түтыну несиесiнiҢ тҮрлерi тауарлы ж„не
ақшалай болуы мҮмкiн.
Қазақстанда несиелердiҢ келесi тҮрлерi дамыҚан:
1. Улттық БанктiҢ несиелерi:
-аукциондық- үлттық банктiҢ ақша несие саясатыныҢ уақытша қүралы болып
табылатын ж„не екiншi деҢгейдегi банктерге аукциондық негiзде,
республика банктерiнiҢ 1 айдан 3 айҚа берiлетiн қысқа мерзiмдi
несиелерге деген қажеттiлiктерiн қанаҚаттандыру мақсатындаҚы берiлетiн
несие;
-ломбарттық- үлттық банктiҢ мемлекеттiк баҚалы қаҚаздарды кепiлге ала
отырып, жоҚары пайызбен барiлетiн қысқа мерзiмдi несиенiҢ тҮрi.
-бюджеттiк-үлттық банк ҚР Қаржы Министырлiгiне қайтарымдылық шартымен
беретiн несиесi:
2. Екiншi деҢгейдегi банктердiҢ несиелерi:
-өз айналым қаражаттарыныҢ жеткiлiксiздiгiн уақытша толықтыруҚа;
-кҮрделi жүмсаулымдарды қаржыландыруҚа;
-импорттық бойынша котрактiлердi төлеу Үшiн берiлетiн импорт;
-импотекалық;
-несиелiк желi негiзiнде- қарыз алушыныҢ бiрiншi талап етуi бойынша
ж„не белгiлi бiр кезеҢ бойында келiсiлген лимит шегiнде оҚан несие
беру туралы банктiҢ заҢдық р„сiмделген мiндеттемесi;
-консорциялық- несиелiк, кепiлдiк немесе басқа да банктiк
операцияларды бiрiгiп жҮзеге асыру Үшiн қандай да бiр iрi банктiҢ
қамқорлыҚы мен уақытша бiрлескен екi немесе одан да көп банктер
беретiн несие, бүл кезде бiр банктiҢ мҮмкiншiлiгi қандай да бiр
себептерге байланысты бүл функцияларды дербес жҮргiзуге жетпеуi
мҮмкiн;
-түтыну мақсаттарына;
-банкаралық.
Банкаралық несиелердiҢ негiзгi көлемi үйымдастырылҚан банкаралық
нарықта аукциондық сатуда арқылы үсынылады. Негiзгi кредитор ретiнде iрi
банктер (Халықтық банк, Казкоммерц бенк) болады.

1.3.Банктiк несиенiҢ принцiптерi

Несие-бiр заҢды түлҚаныҢ екiншi бiр заҢды түлҚаҚа немесе жеке адамныҢ
заҢды түлҚаҚа „детте келiсiлген мөлшерде пайыз немесе өсiм алу Үшiн белгiлi
бiр уақытқа заттай немесе ақшалай уақытша қаржы беруге байланысты пайда
болатын экономикалық қарым-қатынас жҮйесi болып табылады.
Нарықтық экономика жаҚдайында несие коммерциялық ж„не банктiк болып
екiге бөлiнгедi.
Коммерциялық несие-1 субъектiнiҢ 2-шi субъектiге сатқан тауарыныҢ
қүнынан алынатын төлемiнiҢ кейiнге қалдырылуына байланысты туындайды.
Банк несиесi-субъектiге ақша қаражаты тҮрiнде өндiрiсiн үлҚайтуҚа,
аҚымдаҚы қызметтерiне байланысты қарыздарын төлеу Үшiн берiледi.
Банктiк несие сферасы коммерциялық несие сферасына қараҚанда несиенi
қолдану өрiсi кеҢ. Коммерциялық несие тек тауар айналысында қызмет етедi,
ал банктiк несие қоҚамыныҢ барлық топтарыныҢ ақшалай табыстарынан ж„не
жинақтарын капиталҚа айналдыра отырып, капиталдыҢ қорлануына қызмет етедi.
Банктiк несие „мбебап болып келедi, өйткенi банк арқылы қайта
бөлiнген қарыз капиталы экономиканыҢ барлық салаларында қолданыс табады.
Бүл ерекшелiк оныҢ жедел даму себебi қызметiн атқарады. Қарыз м„мiлесiнiҢ
дербес сипаты бар, онда ақшалай капитал өнерк„сiптiк капиталдан
бөлектенген. КредитордыҢ мақсаты – пайыз тҮрiнде табыс алу. Қарыз алушыҚа
қайтарымдылық, мерзiмдiлiк ж„не пайыз төлеу жаҚдайларында қарыз капиталын
үсынушы банктiк мекеме кредитор ретiнде көрiнедi.
Кредитор ретiнде банктердiҢ несиелеу Үшiн белгiлi бiр шарттармен
тартылатын ресурстарҚа мүқтаж болады. Банк арқылы меншiктi ж„не тартылҚан
ақша қаражаттары банк несиесi келiсiм шартына с„йкес клиент шоттарында
орналасады ж„не қайта бөлiнедi. Сонымен қатар тартылҚан ресурстармен бөлу
несие ретiнде болса, онда банк қарыз алушы ролiнде болады. Сол сияқты
депозиттер мен клиент шоттарындаҚы қаражаттар болса, онда банк ақшаны
сақтаушы ж„не оларды қайтаратын кепiл ролiнде болады. Қарыз алушыдан
төленетiн несие Үшiн төлем, банк Үшiн пайданыҢ қалыптасу көзi б.т.
Сондықтан банк пайыз ставкаларын максимумдеуге баҚытталады. Пайыз
ставкаларын шектеушi болып несиеге орташа нарықтық пайыз ставкалары
табылады.
Шаруашылық субъектiсi банк мекемесiнен несие сүрамастан бүрын несие
алудыҢ қажеттiлiгiн, оны уақытында қайтарудыҢ мҮмкiншiлiгiн, „рбiр
коммерциялық банктердiҢ несие беру, өтеу, өсiм процентi ставкалармен ж„не
басқадай талаптармен танысып алдын ала шешiп алуы қажет. Банктер „детте
несие сүраушы субъектiнiҢ өтем қабiлеттiлiгiмен өтемпаздыҚын мүқият
тексередi. НесиенiҢ объективтi қажеттiлiгi - бүл, субьектiнiҢ өндiрiстiк
ж„не сауда айналымы капиталыныҢ жетiспеушiлiгiнен туындайды.
Банктiк несиенiҢ принциптерi несиелеу жҮйесiнiҢ негiзгi элементiн
қүрайды. Олар өндiрiстiк қатынастар тҮрi ретiнде несие мазмүнын көрсетедi.
Сондықтан принциптер объективтi болады. ПринциптердiҢ объективтiлiгi банк
тҮрiндегi қоҚамныҢ несиенiҢ м„нiн бiлiп, несиелеудiҢ тиiмдiлiгi жөнiнде
ойлап, несие саясатына зиянын келтiрмей кез-келген принциптi жоя алмайды.
НесиелеудiҢ принциптерi қарызҚа берiлетiн қаражаттардыҢ заҢды қозҚалысын
қамтамасыз етуге щақырады. Кредитор мен қарыз алушыныҢ арасындаҚы қарым -
қатынасты несиелеудiҢ принцтптерiн ескермеу қарызҚа берiлген қүнныҢ
қайтарылатын негiзiн кетiредi. Несие мекемесiнiҢ белсендiлiгi несиелiк
қатынастар мазмүнын тереҢ танып бiлу негiзiнде ол несиенiҢ м„нiн ашатын
жаҢа принциптi түжырымдайды.
Банктiк несиелеудiҢ принцитерi түрақты болады. Олар тек несиенiҢ
„леуметтiк – экономикалық м„нiнiҢ өзгеруiмен бiрге өзгередi.
НесиелеудiҢ принциптерi несие мазмүнымен байланысы (осыдан олардыҢ
объективтiлiгi) таҚы да бiр ерекшелiктi туындатады. Несие мазмүнын жалпы
ж„не сонымен оныҢ ерекше белгiлерi де ашады. Егер несиенiҢ жалпы белгiлерi
оныҢ басқа экономикалық категориялармен байланысын көрсетсе, онда ерекше
белгiлерi несиенi экономикалық қатынастар жиынтыҚынан ерекшелейдi. Осыдан
принциптердi екi топқа бөлуге болады, жалпы экономикалық ж„не несие м„нiн
ашатын деп.
Жалпы экономикалық принциптерге мақсаттылық ж„не саралау жатады.
Несие м„нiн ащатын принциптерге несиенi қайтару мерзiмi, несиелеудiҢ
материалдық қамтамасыз етiлуi, несиенi төлеу жатады.
Мақсаттылық принципi. Несиенi беру мақсатын барлық несиелеу процесi
анықтайды. К„сiпорынды несиелеудiҢ „леуметтiк – экономикалық себебi
экономикалық заҢдармен анықталады. Несие мақсаты мен несиелеудiҢ мақсаты
тепе – теҢ емес. НесиенiҢ мақсаты несиелеу мақсатына қараҚанда жалпыҚырақ
категория болып табылады. Ол шаруашылық үйымдарды несиелегендегi
мақсаттарды анықтайды. Жеке категория ретiнде несиелеудiҢ мақсаты нақты
тҮрде көрiнiс табады. Несиелеген кезде банк қарыз алуҚа өзiнiҢ нақты
талабын бiлдiретiн нақты борышқормен iс жҮргiзедi.
НесиелеудiҢ мақсаты – борышқордыҢ қайтарылатын қосымша ақша
қаражаттарында қажеттiлiгiн қанаҚаттандыру болып табылады. Бiрақ, егер
несиелеудiҢ мақсаты тек к„сiпорынныҢ, үйымныҢ, халықтыҢ несиеге деген
қажеттiлiгiн қанаҚаттандыру болса, онда ол автоматты тҮрде борыш қордыҢ кез
– келген қажеттiлiгiн қанаҚаттандыратын мiндеттi актке айналып кетедi, ал
ол ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.