Әбілқайыр хан туралы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

Әбілқайыр хан
Әбілқайыр хан (Әбілқайыр Мұхамбет Ғази Баһадүр хан; 1693—1748) —
1718—1748 жж. билік құрған Кіші жүз ханы. Соғыстарда батырлығымен,
айлакерлігімен, айқас-шайқастарды ұйымдастыра білуімен даңқы шығып,
мұрагерлік жолмен емес, өз беделімен Кіші жүздің ханы болды.
Жошының он үшінші ұлы Тоқа Темірден тарайтын — Өсеке ұрпағы, Қажы
сұлтанның баласы, Шыңғыс ханның он бесінші ұрпағы.
1710 ж. Қарақұмдағы халық жиынында жас Әбілқайыр Кіші жүз әскерінің
қолбасшысы және хан болып сайланды, ал түмен басы болып атақты Бөгенбай
батыр тағайындалды.
18 ғ. қазақ халқы үшін ел басына күн туған кезең болды, жоңғарлар
тарапынан болатын шабуылдар халықты көп күйзеліске ұшыратты. Әбілқайыр бұл
сұрапыл соғыста жанкештілік танытты. Ол бабаларының иелігінде болған
Сайрам, Түркістан және Ташкент қалаларын қорғау жолында ерен ерлігімен
көзге түсті. Бұл қалалар жоңғарлардың қоршауында қалған кезде, тең емес
ұрыста анасы мен әйелі тұтқынға түскен соң, Әбілқайыр хан шегінуге мәжбүр
болды. 1718 жылы Аякөзде Әбілқайыр мен Қайып 30 мыңдық әскері жоңғарлармен
қанды шайқас жүргізді.
Әбілқайыр жастайынан батылдығымен танылып, дарынды әскербасы және
білгір саясаткер болды. 1726 ж. үш жүздің қазақтары бас қосқан құрылтайда
билер мен батырлар бірауыздан Әбілқайырды Қазақ хандығы әскерінің бас
қолбасшысы етіп сайлады. Ал, Әбілқайырдың хандық дәрежеге қалай жеткендігін
1736 ж. оның Ордасына келген ағылшын суретшісі Джон Кэстль былайша
түйіндейді:
Ол зор тұлғалы, сымбатты, аппақ жүзі қызыл шырайлы, түсі сондай жылы
кісі, сонымен қатар зор денсаулық пен қайрат-күш иесі, садақ тартуға
келгенде шынымен-ақ бүкіл ұлтта оған тең келетін кісі жоқ. Хан болмай
тұрып, ол сұлтан ғана болатын, оның барлық балалары да осы лауазымды алып
жүр. Жоңғар қалмақтарымен болған соғыста олардың басшысы қонтайшыны өз
қолымен тұтқынға алғаннан кейін... Кіші орда оны хан сайлады
Әскербасы Әбілқайыр халық жасақтарында қыруар істер атқарды, соғысу
қабілетін жоғары деңгейге көтерді және қарулы күштерде адамгершілік рух пен
патриотизмді марапаттап отырды. 1728 ж. қазақ әскері жеңіске қол жеткізді.
Бұл шайқастар Ұлытау тауларында, Қарасиыр жері мен Бұланты өзенінің бойында
болды, мұнда қазақтар қонтайшының ұлы ұлы басқаратын экспедициялық корпусты
талқандады. Бұл жеңістен кейін халық көкейінде жеңіліске қол жеткізуге
болады деген сенім ұялады. Басқыншыларға қарсы халық жұмыла көтерілді.
Алайда бұл жеңілістен кейін де жау әлі күшті күйінде қалды. Жағдайға
қанық Әбілқайыр жаңа шабуыл бастады. 1730 ж. көктемде Балқаштың оңтүстік
шығысындағы Итішпес елді мекенінде Әбілқайыр бастаған қазақ әскері жауларды
тағы талқандады. Жоңғарларға қарсы жүз жылдық соғыста қазақ халқы өзгерісті
кезеңге аяқ басты, жеңіске бір табан жақындағандай болды.
Алайда дәл осы кезеңде Болат хан қаза табады. Сондықтан да басқа ханды
тағайындау төңірегінде сауал туындайды. Қат-қабат келген жағдайларға
байланысты, Болат ханның жас ұлы Әбілмәмбет хан сайланды. Билік басына
келген жаңа ханды Әбілқайыр құптамай, бас сардар атағынан бас тартып, өз
әскерімен Кіші жүзге келеді. Осыдан ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.