Әлихан Бөкейханов Нұрмұхамедұлы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Әлихан Бөкейханов

Әлихан Бөкейханов Нұрмұхамедұлы (25.03.1866, бұрынғы Семей облысы
Қарқаралы уезі Тоқырауын болысының 7-а-27.09.1937, Мәскеу) – қоғам және
мемлекет қайраткері, ұлт- азаттық және Алаш қозғалысының жетекшісі,
Алашорда автономиялы үкіметтің төрағасы, публицист, ғалым, аудармашы.
Әлихан Б. Орта жүз ханы Бөкейдің ұрпағы. Ата-тегі: Бөкей – Батыр –
Мырзатай – Нұрмұхамед - Әлихан. Жасынан зерек, алғыр өскен. Әлиханды
әкесі Қарқаралыға алып барып, жергілікті молданың қолына оқуға береді.
Бірақ ол молданың қолынан оқуды қанағат тұтпай, қаладағы үш сыныптық
стауат ашатын мектепке ауысады. Оны бітіргеннен кейін 1879-1886ж.
Қарқаралы қаласындағы қазақ балаларына арналған мектепте оқыды. 1886-
1890ж. Омбыдағы техникалық училищеде оқып, оны техник мамндығы бойынша
бітіріп шықты. 1890-1894ж. Санкт – Петербургтегі Орман институтының
эканомика факультетінде оқыды. Мұнда ол студенттік қызу пікірталастарға
қатысып, XI ғ. Бсағасын аттағалы тұрған Ресейдің қандай жолмен дамуы
тиімді болатындығы туралы қайшылықты пікірлер қақтығысына куә болды, өз
ойын да шыңдай түсті. Бөкейханов туралы Семипалатинский листок
газетінің 1906 жылғы 5 маусымдағы санында: Ол Орман институтының
студенті болып жүрген кезінде барлық студенттік қозғалыстарға белсенді
түрде араласып, әсіресе, солшылдарға ілесетін. Марксизм туралы қызу
пікірталастарда эканомикалық материализм қағидаларын дес бермей
қорғайтын делінген. Ә.Бөкейхонов Ресей жандармирия басқармасының
назарына алғаш рет студенттік жылдары – ақ ілігіп, Саяси –
сенімсіздердің қара тізіміне алынды. Ол институтты бітіргеннен кейін
Омбыға барады. Онда Орман ш. Училищесіне математика пәнінен оқтушы болып
орналасты. Социалистік бағыттағы Степной край газетінің қызметіне
белсенді түрде араласып, оның редакция алқасы құрамына енді. 1896 –
1903ж. Щербина экспедициясы жұмысына қатысты. Оның ойы бойынша,
экспедиция жұмысына қатысу сол тарихи кезеңде қазақ халқы үшін ең зәру
мәселеге айналған – жер қатынастарын тереңінен түсініп, белгілі бір
тұжырымдарға келуге жағдай жасауға тиіс еді. Әлихан Б. экспедиция
жұмысына қатысу барысында қазақ даласына байланысты Ресей империясының
көздеген мақсатын бұрын өзі байқай бермеген жңа қырынан көрді және
орталық биліктің таяу жылдары ірі шараларды іске асыруға даярлық жасап
жатқанын байқайы. Қалай болғанда да, Әлиханның көзқарасының Щербина
Экспедициясына қатысқаннан кейінгі кезеңде үлкен өзгерістерге
ұшырағандығы анық. Дегенмен, Бөкейханов сияқты қазақ зиялыларының мүлдем
жаңа сапаға көтерілуіне 1-ші орыс революциясы ерекше ықпал етті.
Студенттік және Омбылық өмірінің алғашқы кезеңінде Маркстік бағытта
тұрған Бөкейхановтың саяси көз қарасы өзгерді. Ол қазақ даласын отарлау
саясатына білек сыбана кіріскен патша өкіметімен күрес жүргізу үшін әуелі
бүкіл қазақ жұртының басын біріктіруді, сонымен бірге орыс қоғамының
ішінде ресми билікке қарсы тұрған саяси крестерге сүйенуді алға тартты.
Әлихан 1905 жылы қарашада Мәскеуде өткен Земство және қала
қайраткерлерінің съезіне қатысты. Съезде қазақ халқының жоғын жоқтап сөз
сөйледі. Сөзінде ол қазақ халқының тіл, сайлау, дін, т.б. бостандықтары
мәселесін көтерді. Ол осы жылы Халық бостандығы (коститутциялық –
демократиялық) партиясының мүшелігіне, ал 1906 жылы оның округі құрамына
енді. Бөкейханов конститутциялық – демократиялық партияның Қазақстанда
бөлімшесін ашуға ынта білдірді. 1906 жылы маусымда Семейде өткен қазақ
сайлаушыларының съезінде Бөкейханов Халық бостандығы партиясының
бағдарламасын қуаттап сөз сөйледі. Бөкейханов бірінші мемлекеттік думаға
Семей облысының қазақтары атынын депутат болып сайланды. Бірақ, ол
бірінші мемлекеттік дума жұмысына қатыса алмаы. Өйткені Бөкейханов думада
өз жұмысын бастаған кезде дала генерал – губернаторының негізсіз
жарлығымен, соттың тергеуінсіз 3 ай Павлодар абақтысында отырды. Ал
абақтыдан шығып, Санкт – Петербуергке жеткенде дума патшаның үкімімен
таратылып, оның біраз мүшелері наразылық актісін қабылдау үшін
Финляндияның Выборг қаласына жүріп кеткен еді. Бөкейхановта солардың
артынан аттанып Выборг үндеуіне қол қойды. Сол үшін жазаға тартылып,
Санкт – Петербург сот палатасының төтенше мәжілісінің шешімімен үш айға
Семей түрмесіне жабылды.1906 жылы Омбыда шығатын кадеттік Голос степи,
Омиш және Иртыш газетінде 1908 жылы Петербургте жарық көрген
меншевиктік Товарищ, кадеттік Речь, Слово газеттеріде редакторлық
қызмет атқарды. Сол жылы Самараға жер аударылып, 1909-1917 ж Дон егішілік
банкі бөлімшесінде жұмыс істеді. 1912-1917 ж кадеттер партиясы ОК-нің
мүшесі болды. XX-ғ басындағы қазақ қоғамының саяси және рухани өмірін де
Қазақ газетін ұйымдастыруда және оның жалпы ұлттық деңгейге көтерілуіне
Бөкейханов зор еңбек сіңірді. 1914 жылы маусымда мемлекеттік думадағы
мұсылман Фракциясының ұйымдастырылуымен шақырылған бүкіл Ресейлік
мұсылман съезіне қатысты, мұсылман фракциысы бюросының тұрақты мүшесі
болды.Бірінші дүние жүзілік соғыс жылдары майданның қара жұмысына алынған
қазақ, қырғыз, өзбек, т.б ел азаматтарына қажетті ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.