Микроэкономика пәні, методологиясы, әдістері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

Микроэкономика пәні, методологиясы, әдістері.

Кіріспе:

1.Пәннің мазмұны.
2.Ресурстардың шектеулі проблемасы.
3.Экономиканың негізгі мақсаты (альтернатив шығын)

Әдебиеттер:

1.Мамыров, Күлекеев- Микроэкономика, қазақ тілі, 2005ж.
2.Күлекеев. Есенғалиева, Тілеужанова- Микроэкономика пәнінен тест
сұрақтарының жинағы, қазақ тілі, 2002ж.
3.Маккеннел-Экономикс, орыс тілі, Москва 1992ж.
4.Маршалл Альфред- Саяси экономика принциптері,1998ж.
5.Самуельсен- Экономика,1992ж.
6.Коуз- Фирма рынка и право,1993ж
7.Чембермен-Теория монополических конкуренций, 1959г.
8.Розанова- Теория сброса и предложениям, 1995г.
9.Чекинский- Теория поведения потребители и рыночный спрос -1996г.
10.Стиглер-Амегополия теориясы.
11.Кайт- Понятия рынка и неопределенности.
12.Эроук- Инфляция экономические поведение.
13. Кейман- Теория игр и экономические поведение 1970г.
14.Нургалиев- Экономика Казахстана 1997г.

Микрос грек сөзінен шыққан. Оның мәні шағын сондықтан ми-
кроэкономика кәсіпорынның, фирманың экономикасын зерттейді. Яғни, тұтыну
сұранысы мен кәсіпкерлік ұсыну жағдайларындағы олардың эко- номикасын
зерттейді.Яғни, тұтыну сұранысы мен кәсіпкерлік ұсыныс жағдайларындағы
тауар өндірушілер мен тұтынушылар арасындағы қа- рым-қатынастар.Нарықтық
жағдайда тұтынушылар ретінде төмендегілер айтылады:
1.Үй шаруашылығы;
2.Іскерлік кәсіпорындар;
3.Мемлекет;
Осы жоғарыда көрсетілген экономикалық әрекеттің негізгі
субъектісі .
Үй шаруашылығы: бір немесе бірнеше кісіден құралған бірлік. От-
басы материялдық өндіріс сферасының, қызмет саласының өндіріс өнім- дері
тұтынылады. Олар экономикада өндіріс факторларын жеткізіп беру- шілер болып
табылады. Қызметтерді өтеуден еңбек капиталынан алынған ақшалар жеке
тұтынуды қанағаттандыру үшін жұмсалады.
Іскерлік кәсіпорындар- Фирмалар, корпорацилар т.б тіркелуі. Бұ-
лар тауар өндіру және қызмет көрсету мәселесімен айналысады. Негізгі
мақсаты- пайда табу. Ікерлік қатынастары нарықтық шаруашылықта та- уарлар
мен қызметтерді жеткізіп береді.
Мемлекет- микроэкономиканық жағдайда түрлі бюджеттік бұйым -дар
ретінде әрекет етеді.
Бюджет. Олардың мақсаты пайда алу емес, үкіметтің экономиканы
реттеу міндеттерін атқарады.
Микроэкономика тауарлардың бағасы және олардың сұраныс пен
ұсыныс көлеміне әсер етуін зерттейді. Микроэкономика нарықтағы тепе-теңдік
жағдайын зерттейді. Микроэкономиканы үйренудің мақсаты: жеке тұтынушының,
фирманың, капитал иелерінің, жұмысшылдықтың эконо- микалық құқығын
зерттейді. Олар экономика саласында шешім қабылдауға көмектеседі.

Экономикс теориясының авторы ағылшын экономисі А.Маршалл. Оның
негізгі еңбегі Саяси экономика принциптері. А. Маршаллдың пі- кірінше:
баға сұраныс пен ұсынысқа байланысты қалыптасады, ресурсты шектейді.
Экономикалық дамудың негізгі проблемасы, Тұтыну қажеттілі- гін өтеу үшін
ресурстарды тиімді пайдалану.
Экономикадағы негізгі
Ресурстар шектелген, ал тұтыну қажеттілігі шексіз. Қ-қ таңдау арқылы
шешіледі .
Таңдау дегеніміз- бір заттың басқа затты алу үшін, басқа затты ал-
мастыру немесе төлем мөлшерін келтіру. Таңдау табыс көлеміне байла- ысты
әрбір жанұя , кәсіпорын табыс көлемімен шектелген. Олардың жи- налған
ақшалары, капиталы шектелген. Табыстар пайда, тұтынушыға та- уарды сатып
алуға мүмкіндік жаратады.Бірақ, бір тауарды сатып алған- нан кейін, басқа
тауарды сатып алу шектеледі. Сондықтан таңдау пробле- масы келіп шығады.
Яғни, микроэкономикада альтернативтік құн деген түсінік шығады. Яғни, бір
игіліктердің басқа игіліктерден көрінісі аль-тернативтік құн деп
аталады. Микроэкономикада бұл мәселені өндіріс мүмкіндігінің қисығы арқылы
түсіндіреді.
Мысалы, кәсіпорын екі зат өндіреді:
1.Ұн, азық-түлік;
2.Жиһаз;
Егер кәсіпорын тек ұн өндіруге жұмсалса, оның көлемі 15000 тонна
болады, егер ресурстар тек жиһаз өндіруге жұмсалса 6000 дана өндіріле
-ді.Әрине бір уақытта жиһаз, бір уақытта ұн өндіруі мүмкін. Бірақ, бұл
мүмкіндіктер төмендегі кестеде көрсетілген:

Ұн Жиһаз
1.15000 0
2.12000 2000
3.10000 3000
4.6000 5000
5.3000 5500
6.0 6000

А нүктесі 10000 тонна ұн өндірсе болады және 3000 жиһаз өндіру-
ге болады. Егер кәсіпорын жиһаз өнімін 5000 данаға жеткізсе, онда ұн 6000
тоннаға түседі. Демек, қосымша 2000 жиһаз өндіру кәсіпорынға 4000 тона ұнды
өндіруді қысқартуға алып келеді (жиһаз 5000-3000=2000; 10000-6000=4000)

Позитивті және нормативті
Нарықты жағдайда позитивтік теориясы- қазіргі экономикалық
жағдайды бейнелейді. Нормативтік теория- экономиканың көлемінде өркендеу
мәселесін зерттейді.
Сұраныс пен ұсыныстың микроэкономикалық теориясы.

1.Құндылық туралы түсінік және бағалар.
2.Нарықтық тепе-теңдіктің қалыптасуы,сұраныс және ұсыныс заңдары.
3.Икемділік туралы түсінік. Сұраныстың бағалы икемділігіне әсер ететін
факторлар.
4.Бірін-бірі ауыстыратын және толықтыратын тауарлар.

Сұраныс- тұтынушылардың белгілі бір өнімді таңдау және сатып алу
қабілеті. Сұраныс- тауар бағасы мен көлемінің арасындағы тікелей байланысты
көрсетеді. Сұраныс- бұл тұтынушының, сатып алушының бір тауарды сатып,
оймен жасайтын жоспарын кесте түрінде көрсетуі. Бұндай жағдайда белгілі бір
уақытты көрсету керек. Мысалы, күніне, айына, жылына т.б.
Сұраныс көлемі- сұранысқа әсер ететін басқа факторларды тұрақ-
ты деп ұйғарғанда әртүрлі бағамен алып-сатылатын тауар санының көрсе-
тілуі.
Сұраныс заңы- бойынша тауар бағасы неғұрлым төмендеген сайын ,
тұтынушының сатып алатын тауарының саны да көбейеді не азаяды. Егер
берілген факторының кез келген біреуі өзгерсе, баға мен сұраныс көлемі
арасындағы тәуелділікте сәйкесінше өзгеріс болады. Сондықтан, қайтадан жаңа
сұраныс кестесін құрып, жаңа сұраныс қисығын сызу керек. Сұраныс қисығының
бойымен қозғалу сұраныс көлемінің өзгерісі деп аталады. Ол бағаның
өзгеруіне байланысты сатып аланатын тауар көлемінің өзгеруін анықтайды.
Келтірілген мысалдардан тауардың бағасымен сұраныс көлемінің арасындағы
байланысты зерттедік. Онда сұранысқа әсер ететін басқа факторлар
өзгермейді деп ұйғардық. Оны математика тәсілімен көрсетсек, сұраныс
функциясы деп атайды және ол төмендегі түрде жазылады:

Qd=F(P)

Мұндағы: Qd-Сұраныс көлемі.

Ұсыныс- тауардың бағасы мен сатушылардың белгілі бір уақыт
аралығында сатқысы келетін заттардың көлемі арасындағы байланыс.
Ұсыныс заңы- тауар бағасы қымбаттаған сайын, сатушылардың
ынтасы орта түседі.
Ұсыныс қисығы- тауардың бағасы қымбаттаған сайын алушылар- дың
ұсыныс қисығы баға мен тауардың ұсынылатын көлемінің арасында- ғы тура
пропорционалды қатынасты көрсетеді. Осы айтылған байланыс- ты функция
түрінде белгілесек, Qs= F(P)
Qs-Ұсыныс көлемі, Р- тауардың бағасы.

1.Ресурстардың бағасы.
2.Технология
3.Басқа тауарлардың бағасы.
4.Сатушылар саны
5.Салық пен жәрдем қаражаты.

Ресурстарға бағаның түсуі өндіріс шығындарын азайтады. Бірдей
ресурстардың көмегімен өндіруге болатын тауар бағасының өзгеруі тал-
данатын тауар өндірудің балама құнына әсер етеді. Мысалы, жүгері баға-
сының өсуі, бидайға деген ұсынысты азайтады. Өйткені фермерлер баға- сы
жоғары жүгеріні өндірісінде дамытуға талпынады.
Ұсыныс көлемі- өндірушілер немесе сатушылардың сатуға дайын
белгілі тауардың саны.
Ұсыныс бағасы- өндіруші тауардың белгілі көлемде сатуға дайын
минималды бағасы.
Тепе-теңдік баға- бұл баға мен тауардың мөлшерінің өзгерістері
теңелген жағдайлардағы сатып алу мөлшері мен сату мөлшері үйлесетін баға.
Егер баға тепе-теңдіктен жоғары болса, онда ұсыныс сұраныстан асып кетеді
де нәтижесінде тұтынушыда артықшылық болады немесе керісінше жағдай
мұқтаждық тудырады.
Тепе-теңдік баға көптеген факторлардың әсерінен өзгеруі
мүмкін, ең маңыздысы салық салу мен бағаны бақылау. Бұл мемлекеттің арала-
суымен жүзеге асырылады. Сұраныс пен ұсынысқа әсер ететін фактор -ларының
өзгеру себептерін анықтау және бағалау үшін икемділік көрсет- кішін
қолданамыз.
Сұраныс икемділігі салыстырмалы көрсеткіш болып табылады және
сұранысты анықтайтын, факторларының өзгеруіне байланысты 3 түрі бар:
Б.б. сұраныс икемділігі – белгілі тауарға баға 1% өзгергенде
сұра- ныс қаншаға өзгергенін көрсетеді.
Т.б. сұраныс икемділігі- тұтынушының тадбыс көлемі 1% өзгер-
генде сұраныс көлемі қаншаға өзгеруі.

Тұтыну теориясы

1.Пайдалылық ұымы. Пайданың сандық теориясы.
2.Бірін-бірі толық ауыстыратын тауарлардың шектік нормасы MRS
3.Бюджет сызығы.
4.Табыс тиімділігі. Ауыстыру тиімділігі.

1. Экономикалық игіліктер- адамдардың бір немесе бірнеше қажет-
тіліктерін, тұтынуын қанағаттандыратын қасиеті игіліктердің пайдалы- лығы
деп аталады.Теорияның негізін салушы Вем-Вебарк.
Кез келген игілікке тұтыну артқан сайын оның пайдалығы төмен
-дейді. Бұл заң шектелген пайдалының заңы деп аталады. Осы теорияға сәйкес
игіліктің бағасы шекті пайдалының дәрежесімен белгіленеді. Сон- дықтан
тауар өндіруші өз өнімінің көлемін арттыруын бағаның төмендеу жағдайында
орындайды. Пайдалылық функциясы – бұл игіліктің көле -мі. Оның саны артқан
сайын пайдалылық көлемі төмендейді. Тұтыну талғамы теориясы бойынша
мынандай жағдайлар болуы қажет:
1.Тұтынушының ақшалай табысы шектелген;
2.Баға-әрбір үй шаруашылығы тұтынушылардың сатып лалатын
игіліктерінің мөлшеріне байланысты емес;
3.Барлық тауарларды сатып алушылар, барлық өнімдердің шектелген
пайдалылығын жақсы түсіну қажет;
4.Тұтынушылар жиынтық пайдалылықты максималдауға ұмтылады;
Жалпы теориясының негізі, қорыта айтқанда төмендегілерге
негізделеді:
1.Тұтынудың көптеген түрлері бар;
2.Қанағатсыздық жағдай;
3.Транзивтік, яғни тұтынушылардың тұрақтылығы және олардың
талғамдарының өзара келісімдігі;
4.Субституция, яғни игіліктердің бірін-бірі алмастыру қасиеттері;
5.Шектелген пайдалылықтың төмендеу барып шығарылуы;

2. Бірін-бірі ауыстыратын тауарлардың шекті нормасы дегенде MRS- бір немесе
екі игілікті тұтынуды арттыру және ауыстыру. Яғни, басқа игілікті
қосымша бір бірлікке тұтынуды , көбейтуді, арттыруды бір бірлікке
төмендетуді түсіндіреді. Бұл жағдайда ауыстыру зонасы ретінде
талғамсыздық қисығы қалыптасады. Осы қисық шекарасында бір бірлікті
басқа бірлікке тиімді алмастыруға болады. Бірін-бірі толық ауыстыратын
тауарлар үшін ауыстырудың шегі оңды пайдалылық көлемі деп атала- ды.
Осыған байланысты экономикада парето, хикс тиімділіктері бар. Олардың
пікірлері бойынша тұтынушының талғамы немесе игіліктерді тұтынуды
талғам белгілейді. Сондықтан тиімділік барлық жағдайда бір -дей
болмайды. Мысалы, өндіруші тиімділікке өндірсе, басқа өндірушіде
пайдасыздық болуы мүмкін.

Мұндағы: Х-игіліктер көлемі;
У-
игіліктерді ауыстыру көрсет-
кіші;
ОТ-минимал қажетті тұтыны-
латын игіліктер көлемі;
ОМ-тұтынылатын игіліктердің
ең төменгі қажетті көлемі ;
RS-алмастыру көрсеткіші;

3. Талғамсыздыққисығы тұтынушы талғамын анықтауға көмектеседі. Осы жағдайда
екі нәрсе ескеріледі:
1.Тауардың бағасы;
2.Тұтынушының табысы;
Талғамсыздық қисығы тек бір игілікті басқа игілікпен ауысты-
ру, алмастыру мүмкіндігін көрсетеді. Бірақ тұтынушы қандай тауар- лардың
жиынтығын өзі үшін өте тиімділігіне жауап таба алмайды. Осы жағдайда
бюджеттік шектеу зерттеледі.
Бюджеттік шектеу- тұтынушның өз табысына, қазіргі жағдайда
тауарларда болған жағдайда жиынтық осы тауарлардың түрі, құрамы әртүрлі
блуы мүмкін. Бірақ олардың көлемі табыс деңгейімен шектел ген Осы
жағдайды айқындау үшін Лейбонштеин теориясына қатысты шығарамыз. Бұл
экономист тұтыну теориясын екіге бөледі:
1.Функционалдық тұтыну сұранысы;
2.Функционалдық емес тұтыну сұранысы.
Функционалдық сұраныс- экономикалық игіліктерге, тұтыну
ерекшеліктеріне сәйкес келіп шығатын сұраныс.
Функционалдық емес сұраныс- экономикалық игіліктердің тұиыну
қасиетіне байланысты емес.

4. Табыс эффекті - игіліктің бағасы өзгеру нәтижесінде тұтынушы
сұранысына әсер ету арқылы алынатын тиімділік.
Алмастыру эффеті- тұтыну сұранысы құрылымының өзгеруі арқы- лы
алынатын табыс. Қорыта айтқанда, табыс эффекті дегеніміз- тауар- дың бағасы
өзгеру арқылы алынатын табыс.
Ауыстыру эффекті- тұтыну құрамының өзгеруі арқылы алынатын табыс.

Нарықтық экономикадағы өндіріс және шығындар

1.Шекті өнімдердің заңы.
2.Өнімділік.

Технология- өнім алу үшін қолданылатын факторлардан пайдала- ну
тәртібі. Өндіріс факторлары төмендегідей құрылады:
1.Табиғи ресурстары;
2.Еңбек ресурстары;
3.Капитал ресурстары;
4.Кәсіпкерлік ресурстары;
Осы факторлардың негізгісі- кәсіпкерлік. Себебі: барлық фактор-
ларды қосатын, өндірісті ұйымдастыратын- адам, кәсіпкер, менеджер. Егер
ресурстар көлемі белгілі болса, фирманың өндіріс көлемін анықтау мүмкін
болады. Егер өнім көлемі белгілі болса, ресурстар өнімділігінің шектеулі
заңы әсер етеді.

Жұмыс Өндіріс көлемі өнімділік Шектеулі өнімділік
саны
1 2 3 4
1 40 40 40
2 90 4,5 50(90-40)
3 160 53,3 90(160-90)
4 200 65 100(260-160)
5 320 64 60(320-260)
6 360 60 40(360-320)
7 380 54,2 20(380-360)
8 370 46,2 -10(370-380)

Өнімділікті анықтау үшін- өнім көлемін жұмысшылар санына бө-
леміз.Сондай-ақ, нарықтық фирма өнімділікті өнім бірлігіне шығындал- ған
еңбек уақытымен де анықтайды. Яғни, өнім бірлігінің неше сағаты шығын
екені халықаралық статистикада-өнімділік өнім бірлігін сатып алуға кеткен
шығындарымен есептелінеді. Бұл көрсеткішті анықтау үшін, мысалы, Астана
қаласындағы бір ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.