Көл түрлеріне анықтама және олардың кезеңдері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Мазмўны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. Көл туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.1. Көлдің пайда болуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2. Көл түрлеріне анықтама және олардың
кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.3. Көлдердің қоректенуі және тіршілігі ... ... ... ... ... ... .. ... ... 10

2. Қазақстан көлдеріне жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ..13
2.1. Қазақстанның ірі көлдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.2. Балқаш - Алакөл көлдерінің экологиясы ... ... ... ... ... ... . ..20
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
Пайдаланылєан әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..30

Кіріспе
Қазақстанда көлдер өте көп, бірақ олар территориясы бойынша әркелкі орналасқан. Көлдердің пайда болуы үшін жер бедерінің қолайлы және климаттық ылєалды болатындыєынан мысалы: оңтүстік бөлікте аєын су алып келген барлық минералдық заттар қалып қоятын тўйық көлдер көп, ол Балқаш сондықтан олардың суы бірте - бірет тўзды немесе тўзы өте көп суєа айналады. Көлдер жер асты және жер беті аєынымен, атмосфералық жауын - шашын суымен қоректенеді дей отырып, көл суында газдар, суспензиялар, көл лиодтар, тўздар, йодтар болады.
Көлдер балық аулау, су транспорт, жер суару, электр станцияларды сумен қамтамасыз етуге, шипалыққа пайдаланылады. Кейде бўндай жаєдайлар экологиялық апатқа әкеледі.
Ўзамай - ақ, Балқаш көлінің маңайындаєы аудандардың экологиялықжаєдайлары себеп. Ең басты себеп Балқашқа қўятын Іле өзенінің аңєарларында суармалы егіс көлемінің жөнсіз ўлєайтылуы, су режимін дўрыс сақтамау.
Атмосфераєа зиянды заттардың шамадан тыс таралуы климатқада өз әсерін тигізуде, балалар өлімі мен ересектер арасында сырқаттану. Балқаш көлінің экологиялық жаєдайы єаламдық проблемаєа айналуда дейді. Балқашқа қўятын Іле өзенін Қапшаєай су қоймасына бўрыннан бері көл суының деңгейі 2 метрге төмендеген. Балқаш ластануда оєан Балқаш комбинатының өндірістік қалдықтары көп зиян келтіруде. Әрбір пайдаланылєан 59 миллион метр су тазартылмай қайта көлге аєызылуда. Көлдегі балық ауруєа ўшырап, жеуге жарамсыз болып отыр. Балқаш экоологиясы өзекті мәселе. Қазір де Арал - Балқаш қоры ашылды.

1. Көл туралы түсінік
Көл деп жер бетіндегі жан - жаєы тўйық, үнемі немесе ауық - ауық суєа толы ойыстарды айтады. Көлдерді Жан - жақты зерттейтін єылым таралуын лимнология ( грекше " лимнэ " - көл ) дейді. Зерттеу обьектісі мен баєыты жаєынан Көлтану географиялық єылымдарєа жатады. Ол гидрохимиялық, гидробиологиялық, гидрофизикалық, геологиялық байланыстармен тыєыз байланысты. Қазіргі көлтануда электрометрлік, фотометрлік және аэрофото түсіру сияқты дәл әдістер қолданылады. Көлдердің қазақша атаулары: көл, сор, қақ, батпақ, бидайық, томар, тақыр, тўз. Көлдер көбінесе ылєалы мол кең ойпаттарда тарайды. Біздің планетамыздың бетінде аєынды судың үлкен роль атқаратындыєы туралмаман емес адам да бўл мәселені вйқын зерттемей тўрып - ақ қорытындыєа келе алады. Мўндай әсер алу көбінекей судың " аєынды " болуынан туады, яєни сўйық заттың даусыз қозєалысы барыєынан туады. Қозєалыс энергиясын түсіну бәріненде оңай келеді. Қозєалып тўратынын бәрі де , міндетті түрде, қандай мөлшерде болсада, бір нәрсеге ықпал етпей қоймайды, - бўл қаєиданың акиома сыйпатын алєанына көп болады.
Қозєалммайтынн денеге келгенде немесе дўрысын айтқанда бізге қозєалмайтын болып көрінетін нәрсеге келгенде, мәселе басқаша боладв. Сондықтан аєынсыз судың географиялық қыртыстың өміріндегі маңызына бірден көөңіл бөлу қажет болады. Егерде әуел бастан - ақ мына ақиқат жаєдайды ойєа түсіретін болсақ, былайша көңіл қоюдың эффектісі күшейе түседі, жаратылыста қандайда болса фактордың ролі тек қана оның жай қозєалысы бўл қарапайым формасы бойынша анықталмайды, қозєалыс деген сөзді кең және жалпы маєынада алумен, яєни өзгеріспен анықталады. Бўл пікірдің дўрыстыєына үгітілудің мысалында біздің көзіміз анық жетті, үгітілу алєаш қараєанда белсенді емес, әлде нендей самарқау қўбылыс сияқты көрінеді, ал іс жүзінде бўл өте - мөте жоєары дәрежелі динамикалы және басқа процестердің белсенді өтуіне көмектесіп отыратын процесс.
Қазіргі кезде көл дүниежүзілік мўхиттың бірбөлігі емес. Егерде одан ешқандай өзен аєып шықпайтын болса, оның Дүниежүзілік мўхитпен мүлдем байлланысы жоқ болуы да мүмкін немесе байланысы болады, бірақ байланыс - біржақты келеді; су көлден теңізге барып қўйылады, бірақ теңізден көлге су келмейді. Дегенмен, теңіздің жаєалауындаєы және теңізден бөлініп қалєан шыєанақ немесе өзеннің саєасы болып келетін көлдер бўл ережеге жатпайды. Мўнымен қабат, көлдің теңізбен байланысты болуы ақиқат бола бермейді, ақпа көлдің өзен арқылы басқа тўйық көлмен байланысуы мүмкін.
Әр көлдің өзінің тарихы болады: көл бір кезде пайда болады, дамиды және соңынан көлшге ўқсамай оєан қарама - қарсы нәрсеге айналып, жоєалып кетеді, Оның бір элементті - су массасы қўрєап болады, екінші элементі - көлдің орны немесе қазан шўңқыры - жазыққа айналып кетеді, немесе тіпті рельефтің дөңес формасын алуы да мүмкін.
Көлдің шыққан тегін сөз қылєанда, суының қайдан шыққандыєы мен көл қазан шўңқырының шыєу тегін бөлек алып қарастыру керек. Көл суының генезисі негізінен алєанда екі - ақ жаєдайдан пайда болады, ал көл қазан шўңқырының пайда болуы бірнеше жолмен жүзеге асады.

1.1. Көлдердің пайда болуы
Қазақстанда көл - Қостанай маңында неолит қонысы. Осы жерден неолит дәуіріне жататын заттар, әсіресе шақпақ тастардан, кварциттерден, орговиктерден, халцедоннан және қайраң тасттардан істелген садақ оєының ўшы, әр қырєыштар, призмалы және қарындаш сияқты өзек тастар, кішкентай ўзынша пышақтар, дән үккіштер, саз балшықтан күйдіріліп істелген әр түрлі ыдыстардың сынықтары табылды.
Қазақстан көлдерінің негізгі ерекшеліктеріне: таралуының өзіндік сипаты, әр кезеңде пайда болуы ( әр жақтылыєы ) деңгейінің шўєыл ауытқып тўруы, типологиялық жаєынан сан алуан түрлі болуы және олардың көпшілігінің аєынсыз болып келуі жатады. Көлдер Каспий бойы Тўран және Батыс Сібір ойпаттарында, сондай - ақ аласа таулы орталық Қазақстан және оңтүстік - шыєысындаєы биік таулы аймақттарда да көп.
Көлдердің тереңдігі әр түрлі - көбінесе ондаєан, жүздеген метр болып келеді. Дүниедегі ең терең көл Байкал - 1620 метр. Байкал көлі сонымен бірге жер бетіндегі тўщы судың ең мол қоры, атап айтқанда, қоры - 23000 км. Суының көлемі жаєынан Байкал Каспий теңізімен тең. Айта кетейік, бўл көл жер бетіндегі көлдердің ең кәрісі - 25 миллион жылдан бері жасап келеді. Жайшылықта көлдер жүз мыңдаєан єана өмір сүреді.
Көлдер көбінесе аймақта топталып кездеседі. Мысалы: " Көлдер елі " аталєан Финляндия 60000 көл бар. Солтүстік Американың Ўлы көлдер аталєан бес көлінің жалпы ауданы - 245000 км. Бурабай маңын " бауырында 80 көл " деп әнге қосамыз єой.
Қазақстанда ауданы - 45 мың км 48262 көл бар. Сонымен Көл деп жер бетіндегі суєа толєан, теңізбен тікелей байланысы жоқ, су алмасуы шабан болатын қазаншўңқырлар мен ойыстарды айтады. Бўл анықтамаєа сүйенсек, Каспий, Арал секілді ірі су көздері де, сонымен бірге көктемгі қар суына толєан сәл - пәл ойыстарды да көлдер қатарына жатқызуєа болады. Жасанды түрде жасалєан көлді бөген ( суц қоймасы ) деп атайды. Шаєын бөгендерді және су өсімдіктері өсіп кеткен, саяз табиєи көлдерді тоєандар, әуеттер деп атайды.
Көлдердің пайда болуы қазан шўнқырєа келіп қўйылєан судың мөлшері одан шыєатын су жүзеге асады. Көл қазаншўңқырларының қалыптасу сипатына қарай бөгелген немесе тоєандалєан, қазаншўңқырлы және аралас сипатты көлдер болып бөлінеді.

1.2. Көл түрлеріне анықтама және олардың кезеңдері
Тектоникалық көлдер жер қыртысының опырынды ойыстарында зіл - зала және басқа да тектоникалық қўбылыстар кезінде пайда болады. Әдетте, бўл көлдер терең, созылыңқы және ауданы үлкен болып келеді. Бўл топқа Каспий, Арал, Балқаш, Зайсан, Алакөл және таєы басқа да көлдер жатады.
Вулкандық көлдер өшкен вулкандардың өңешіне су толуы арқылы қалыптасқан, сондықтанда сўлбасы дөңгелек, воронка тәрізді болып келеді.
Дефляциялық көлдер ( эолдық ) көлдер жер қыртысының ўсақ бөлшектерін желмен суырып әкетуінен пайда болєан қазаншўңқырларда қалыптасады. Әдетте олардың көлемі кішігірім, саяз болып келеді.
Карстық көлдер әк тас тау жыныстары тараєан аумақтарда қалыптасады, себебі әк тастар суда ериді. Бўл көлдердің қазаншўңқырлары, кішігірім кейде сўлбасы дөңгелек, кейде терең болып келеді. Мәңгі тоң таралєан аудандарда термокарсттық көлдер кездеседі. Олар мәңгі тоң қабатының немесе көмілген мўздық еруінен пайда болєан шўңқыр, ойыстарда қалыптасады.
Суффозиялық - грунттық су шайєан қабатындаєы, өзендік көлге айналєан ескі арна, қарасу, теңіздік - теңізден бөлініп қалєан шыєанақтар, лагуналар, көлтабандар эолдық - жел үрлеуден пайда болєан шўңқырлар, бөгендер жасанды көлдер. Аралас текті көлдер жер бетінде көптеген факторлардың әсерінен пайда болып отырады. Мысалы: көптеген тектоникалық қазаншўңқырлар кезінде мўздықтардың әсерінен айтарлықтай өзгеріске ўшыраєан.
Көл қазаншўңқырларының бөліктерінің арасын бөлентін шекара әр кез айқын бола бермейді. Көлде өтіп жатқан химиялық, биололгиялық процестер, толқындар, өзендер әкелетін қатты аєынды көлдің табанының бедерін, қазаншўңқырдыцң беткейлерін және сонымен бірге оның пландаєы көрінісін біртіндеп өзгертіп отырады. Яєни, уақыт өткен сайын көл қазаншўңқырының алєашқы бедері тегістеледі, көп саязданады, ал одан кейін өсімдік басып өледі. Геологиялық тўрєыдан алып қараєанда барлық көлдер уақытша єўмыр кешеді, олар ерте ме, кешпе қўриды.
Көлдердің дамуы келесі кезеңдерден тўрады:1). Жастық кезеңі- қаншўңқырдың алєашқы бедері өзгеріссіз сақталады. 2). Есею кезеңі көлдің айналасында жаєалық қайран пайда болады, ал өзен қўйєандардың атыраулар қалыптасады, бірақ қазаншўңқырдың табанының кейбір кедір-бўдырлықтары сақталады, су өсімдіктері дамиды. 3). Кәрілік кезеңі- көл атырау беткейлермен және жаєалық қайран шөгінділермен қоршалып жатады, көлдің барлық бөлігіңде аллювиалдық шөгінділер таралады, тереңдігі азаяды, жоєары шекарасында орналасқан: біртіндеп бўзылуының шөгуі нәтижесінде ( жинақталу ) пайда болады. Жаєалау мен жаєалық қайраңды қосып жаєаєа жақын белдем немесе литораль деп аталады.
Көлдің терең бөлігін профундаль дейді, ол көп табанының ең терең, толқын әсері жетпейтін бөлігінде орналасқан. Литораль мен профундаль арасында өтпелі аймақты сублитораль деп атайды. Сонымен бірге, көл тәріздес бөген өзен, аєындысын реттеуші су сульфаттар (мирабилит- Na SO 10Н О гипс CaSO 2Н О, ангидрит - СаSO ), ең артынан ас тўзы, магний хлориді шөгеді.
Осындай тўзды көлдерді, әсіресе Каспий маңынан ( Басқўншақ, Індер, Ельтон ) жақсы білеміз.

1.3. Көлдердің қоректенуі және тіршілігі
Көл жер асты және жер беті аєынымен атмосфералық жауын - шашын суымен қректенеді, ал оның суы жер беті және жер асты арқылы көлден аєып шыєатын аєынның әсерінен және ауєа буланудан азаяды. Қосылатын және аєып шыєатын судың мөлшеріне қарай көлдер аєынды, аєынсыз болады.
Көл деңгейінің өзгеруі қосылатын және аєын шыєатын судың арақатынасына байланысты болады да, көп жылдық, маусымдық өзгерістерге ўшырап отырады. Көл деңгейі судың шалқып- шегенуі, сейне таєы басқа процестерге байланысты.
Көлге жиналєан су өзенге біртіндеп қосылып, оның аєынын ретеп отырады. Көлдердің басым көпшілігінде желді әсерінен тўрақсыз аєыс туып отырады. Жеке су қабаттарындаєы температтураның әр түрлілігіне және ішкі толқуєа байланысты. Көлде конвекциялық және динамикалық цикуляциялар байланысты.
Көл суының түсті көкшіл, жасыл, сары, кейде қоңыр (органикалық қосындының мөлшеріне байланысты) болады. Көл негізінен күн радиациясының әсерінен жылынады. Жылуды ең алдымен көл суының беткі қабаттары сіңіреді де, су араласқанда жылу оның төменгі қабаттарына тарайды. Климаты суық не қоңыржай аймақтарда көл температурасы жазда судың бетінен түбіне қарай төмендейді ( тура стратификация), қыста керісінше (кері стратификация) жаєдай байқалады. Ал көктеммен күзде күн суының барлық қабаттарында тең келеді. Субтропиктік және тропиктік белдеулерде жыл бойы көл температурасы су бетінен түбіне қарай төмендеп отырады. Көл суында газдар, суспензиялар, коллоиттар, тўздар, иодтар болады. Климаты ылєалды өңірде тўзщы (минералдануы 1 г л -ге дейін) қуан жерлерде тўзды, тўздылау, минералды көл және ( түгелдей ерітінді тўзєа қаныққан) басым болады.
Көл организмдері планктонєа ( баяу жүзетіндер), нектонєа ( әрекетті жүзетіндер) және бектосқа ( көл түбінде өмір сүретіндер) бөлінеді. Өсімдіктер фотосинтез жолымен органикалық заттар қўрайды, олардың көмегімен басқа организмдер ( автотрофты бактериялардан басқалары) өмір сүреді. Биологиялық ортаның дамуына қарай көлдер - эвтрофтық ( организмдер мен өсімдікке бай), олиготрофтық ( кедей) және дистрофтық ( өсімдікке бай, бірақ организмдерге зиянды гуминдік қышқылдар көп) болып бөлінеді. Тўщы көлдер өзінің эволюциялық процесінде шөгіндіге толып, өсімдік басым, ылєалды климат жаєдайында сорєа айналады.
Көл балық аулау, су транспорты, жер суару, өзен аєынын реттеу, электр станцияларды сумен қамтамасыз ету, тўз ( ас тўзды, сода, шипалық балшық) алу үшін пайдаланады.
Көлдердің атқаратын геологиялық қызметін теңіздермен салыстыруєа болады. Тек олардың көлемімен аумаєы кіші. Көлдерде теңіз сияқты бўзушылық және жасампаздық қызмет атқарады, әр түрлі шөгіңді қабаттар түзіледі. Көлдік шөгінділер механикалық, химиялық және органикалық болып үшке бөлінеді.
Көл жаєалауында ірі, салмаєы ауыр бөлшектер, ал жаєалауда алыстаєан сайын( көлдің ортасына қарай ) майда ўсақ бөлшектер көбейе бастайды. Көл түбінде планктонєа бай механикалық майда шөгінділермен бірге органикалық қалдықтар аралас лайлы- сазды (сапропель) шөгінділер түзіледі. Бўлармен бірге көл түбінде ас тўзы, гипс, бор қабаттары және темір рудалары қатар пайда болады. Батпақты көлдерде шөгінді қабаттардың қўралуына әсерінн тигізетін жаєдайлар мына төмендегідей: 1. Климаттық ( төмен температуралы) ; 2. Топографиялық ; 3. Жер асты суларының жер бетіне көтерілуі. 4. Көп жылдық тоңазу.
Батпақты көлдер - көп жаєдайларда кішігірім көлдердің шөгінді жыныстарєа тез толып және өсімдіктердің қаулап өсуіне байланысты пайда болады. Өсімдіктердің шырынды қалдықтары қабатталып жинала келе торф қабаттарын түзеді.
Көл шөгінділердің өнер кәсіпте маңызы зор. Олардан әр түрлі тўздар, темір, марганец, боксит рудалары өндіріледі, сапропель, жанар тақта тастар, диатомиттер қазылып алынады. Батпақ шөгінділері арасында шымтезек пен көмір таралады. Көмір әдетте оттегі жетпейтін тереңірек қабатта үстін басқан жыныстары қысымымен көтеріңкі температура жаєдайында пайда болады. Сонда өсімдік клеткасында ( СНО) оттегімен көміртегі біртіндеп сыєылып, көміртегі көбейе бастайды. Осыны " көмірлену " дейді. Сөйттіп басында қоңыр көмір, сосын тас көмір түзіледі. Метаморфизмэ артқан сайын олардың қызу шыєаруыда арта түседі. Шөгінділер арасында көмір қалыңдыєы сантиметрден ондаєан метрге жеткен пласт не линза түрінде қабаттасады. Таскөмір жер үстінде девон кезеңінен бері пайда бола бастады, дегенмен зор қорлары таскөмір пермь, юра, памоги жүйелерінде мол кездеседі. Көмір неєўрлым көне болса, соєўрлым метаморфизмі басым. Сонымен көл балық аулау, жер аудару, өзен аєынын реттеу, электр станцияларын сумен қамтамасыз ету, тўз ( ас тўзы, сода, миробилит ) және шипалық, балшықалу үшін қолданылады. Су табиєаттың қўны сыйы. Су өмірбўлаєы, өндірістің дамуы үшін қажетті жаєдайлардың бірі.

2. Қазақстанның көлдеріне жалпы сипаттама
Қазақстанның кең байтақ жері көлге өте бай. Мўнда ірілі - ўсақты 48262 көл бар. Балқаш, Зайсан, Алакөл сияқты ірі көлдерден басқалары, көбінесе ( 94% ) көлемібір шаршы километрден кем шаєын көлдер. Көлдердің барлыєы дерлік аєынсыз тўйық көлдер. Олардың деңгейі шўєыл өзгеріп отырады. Көбінің суы тўзды, сондықтан тўнба тўзды болады, олардан тўз өндіріледі.
Қазақстанның көлдері территория бойынша әркелкі таралєан. Олар бір - бірінен жүздеген км қашықтықта жатады, немесе бір өңірге шоєырланып, көлді аудандар түзеді. Климат жаєдайына байланысты көлдердің саны солтүстіктен оңтүстікке қарай азая береді. Көлдер орманды дала және дала зонасының солтүстігінде көп шоєырланєан. Сондай - ақ ірі өзендердің жайылмаларында және қўмдарєа сіңіп жоєалатын тўйық өзендердің атыраптарында көлдер көп. Көлдердің басым көбі 100 м - ден 300 м - ге дейінгі биіктікте жатыр.
Көлдердің қазаншўңқырлары әр түрлі жолдармен пайда болєан. Балқаш, Алакөл тобына жататын ірі көлдер бўрыңєы теңіздердің орнында қалєан қалдық көлдер. Олар тектоникалық ойыстарда орналасқан. Өзен аңєарларындаєыкөлдер ескі арналардан пайда болєан. Қазақстанның жазық бөлігіндегі көлдер - жердің үстіңгі қабаты шөгіп, су басқан ойпаңдарда, таулардаєы көлдер бөгелуден, көбінесе мореналрдың бөгеуінен түзілген.
Көлдердің ішіндегі ең үлкені Балқаш ўзындыєы - 605, ені - 74 км, жиналєан су көлемі 112 км куб. Екінші орында Алакөл ўзындыєы - 104, ені - 52 км, су көлемі 56,6 км куб. Олардан басқа ірі көлдер қатарына Сасықкөл, Ўялы, Теңіз, Сілетті, Үлкен Қараой, Кіші Қараой, Шалқар, Шаєалалытеңіз, Теке, Қосмўрын, Марқакөл, Сарықопа, Қамыстыбас, Аррыс, Жалаулы, Қарасор, Қызылқақ көлдері бар. Барлық көлдердің су көлемі 190 км, оның ішінде тўщы ( тўзы 1грл ) сулар тек 20 км куб шамасында єана. Балқаш көлі - ол республиканың оңтүсттік - шшыєыс бөлігінде, теңіз деңгейінен 342 м биіктікте орналасқан. Ауданы 18200 шаршы км. Көл ўзынша формалы, оның ўзындыєы - 614 км, орташа ені - 30 кмге жуық. Ең терең жері - көлдің шыєыс бөлігінде - 26 м-ге жетеді.
Балқаш суының тўздылыєы біркелкі емес. Батыс бөлігінде, Іле өзенінің қўяр жерінде суы тўщы, ал шыєыс бөлігінде ащы. Көл суынінің деңгейі, оєан қўятын өзен суы аєңынының өзгеруіне байланысты жыл жоєары кезі сәуірден шілдеге дейін. Жазда судың температурасы 27 градусқа дейін көтеріледі. Қыста көл 120 - 140 күн бойы қатып жатады. Балқаштың жаєасының формалары әр түрлі. Солтүстігі мен батыс жаєалаулары биік және тік. Бўлар уақытша аєатын су тасқындарынан пайда болєан көптеген жыралармен, аңєарлармен тілімденген. Оңтүстігі мен шыєысы жазық болады.
Балқашта кәсіптік маңызы бар балықтардың 20-дан астам түрібар. Онда Балқаш алабўєасы, сазан, көксерке ауланады. Бўлардан басқа салпы ерін балық, көкталма және сібір табаны бар. Совет өкіметі жылдарында мўнда басқа жерден бекіре, қаяз, пілмай және басқа балықтар әкелініп өсірілді.
Көлдің даєаларына көптеген қўртас ўялайды. Көлде көптеген үйрек, қаз және басқа суда жүзетін қўртас бар. Ну қамыста қабандар болады. Қырқыншы жылдары Балқаш ауданына терісі баєалы аң - ондатра жерруашылыєына айналды. Ондатрадан мемлекетімізге жыл сайын миллиондаєан сом пайда мүседі. Көлде кеме қатынасы үзілмейді.
Кейінгі жылдарда Балқаш көлінің шаруашылыєындаєы маңыззы шўєыл артты. Көлдің солтүстік жаєасында мыс балқыту комбинаты салынєан. Бўл тек Қазақстан єана емес, бүкіл елімізде көрнекті кәсіпорын болып саналады.
Орталық және Солтүстік Қазақстанда мыңдаєан көл бар. Бўлардың ең ірілері : солтүстіктегі - Сілетітеңіз көлі онша терең емес, суы ащы - теңіз суына жақын, мөлдір жасыл түсті, ал Теңіз көлінің суы кермек, тўзды. Көлдерден балық ауланады және тўз өндіріледі. Кейбір көлдерде емдеуге пайдаланылатын шипалық балшықтар бар.
Табиєи су алабы жоқ көптеген аудандарда бөгендер мен түрлі су қоймалары жасалєан. Көлдер мен бөгендр халықты сумен қамтамасыз етуге, ішінара егін суаруєа, сонымен қатар үйрек, қаз өсіуге де пайдаланылады.

2.1. Қазақстандаєы ірі көлдер
Балқаш көлі - Қазақстанның оңтүстік - шыєысында орналасқан көл. Көлдің ауданы - 18,2 мың км, ўзындыєы - 605 км, ең тар жерінің ені - 8 км. Суының деңгейі жыл мезгіліне байланысты өзгеріп отырады. Ең терең жері - 27 км. Балқаш көліне Іле, Қаратал, Ақсу, Лепсі, Аягөз өзендері қўяды. Көлдің солтүстік жаєалауы тік сай - жыралар көп тілімденген, ал оңтүстік жаєалауы жайпақ. Ірі шыєанақтары - Алакөл, Қарақамыс, Кеңтүбек, аралдары - Басарал, Тасарал. Көл әр түрлі мллюска, шаян, ўсақ жәндіктер мен планктонєа бай. Балықтың 20 - дан аса түрі бар. Көлде кеме қатынастары үзілмейді.
Алакөл - Балқаштың шыєыс даєалауында жатқан көлдер тобының ең ірісі. Алакөлге 15 - тен астам шаєын өзендер келіп қўяды. Жаєалауының ўзындыєы - 384 метр. Көл балыққа бай, онда балдырды - 58 түрі кездессді. Жаєалауында өсетін қасым пен шалєындық арасын жабайы аңдар қўстар мекендейді. Еліміздің солтүстік аймаєында ең ірі көлдер - солтүстік Қазақстанда сілеті теңіз, орталық Қазақстандаєы Теңіз және Қорқал жыл көлдері. Сілетітеңіз көлі - теңіз деңгейінен 64,7 метр биікте жатыр. Көлдің ауданы 150 км, ўзындыєы - 65 км, ені -22 км, орташа тереңдігі - 2 метр, жаєасы шаєын шыєанақты және түбекті келеді. Солтүстік - шыєыс жаєасы тік жарлы, оңтүстік - батыс жаєалауы, аласа болып келеді. Көлге үлкенді - кішілі 19 өзен қўяды. Теңіз көлі дүние жүзілік теңіз деңгейінен 304 метр биіктікте орналасқан.Көлдің ауданы - 1161,5 километр, ўзындыєы - 14 киллометр, ені - 32 км.Көл тектоникалық жолмен қалыптасқан. Жаєасы жайпаң. Нўра, Қўланөтпес өзендері қўяды. Суының деңгейі көктемде жоєары болады. Теңіз бен Қорєалжын көлдерінің шаралары төрттік дәуірде қалыптасып суєа толєан. Көлдің аймаєында жауын - шашын мөлшері 250 - 350 миллиметр.
Қаракөл - Қызылорда обылысындаєы Арал ауданындаєы көл, ең терең жері - 10 м. Көл аумаєы 10,7 км кв, ўзындыєы - 4,5 км, ені - ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.