Меншікке салынатын салықтардың экономикалық маңызы
Жоспар
Кіріспе
I. МЕНШІККЕ САЛЫНАТЫН САЛЫҚТАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАҢЫЗЫ
1.1 Меншікке салынатын салықтардың мазмұны және экономикалық мәні
1.2 Меншікке салынатын салықтардың жекелеген шет елдердегі алыну механизмін талдау
II. МЕНШІККЕ САЛЫНАТЫН САЛЫҚТАРДЫҢ ҚАЗАҚСТАН
РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ҚЫЗМЕТ МЕХАНИЗМЫ ТАЛДАУ
2.1 Меншікке салынатын салықтарды есептеу механизмі:
2.1.1 Жер салығы
2.1.2 Көлік құралдарына салынатын салық
2.1.3 Мүліксалығы
2.2 Меншікке салынатын салықтардың бюджет кірісін құрудуағы
рөлі
III МЕНШІККЕ САЛЫНАТЫН САЛЫҚТАРДЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛРІ
3.1 Меншікке салынатын салықтарды жетілдіру жолдары жэне даму перспективалары
Қорытынды
Пайдаланылған Әдебиеттер
Кіріспе
Салықтар дүниежүзіндегі барлық адамзаттық өмірінде күнделікті кездесіп отыратын қүрал болып келеді, себебі эрбір түлғаның сатып алатын, түтынатын заттарының барлығының құрамында салықтың белгілі бір мөлшері тұрады. Мемлекет қоғамның қызығушылықтарын эр-түрлі салада қолдай отырып, сэйкесінше белгілі бір саясатты үхтанады. Мүнда элеуметтік-экономикалық процесстерді мемлекеттік реттеуінің объектісі мен субъектісінің ара-қатынасының құралы ретінде қаржы-несиелік жэне баға механизмі қызмет атқарады.
Қаржылық-бюджеттік жүйе мемлекеттің қаржылық ресурстарын, яғни бюджеттік жэне бюджеттен тыс қорларды құру мен қолдану жөніндегі қатынастарды қамтиды. Бұл қорлар мемлекеттің элеуметтік, экономикалық, қүдықтық, діни жэне қорғаныс сияқты басқа да қызметтерінің тиімділігін қамтамасыз етуге бағытталған. Ал осы қорлардың ҚР-да бүгінгі таңда көп үлесі салықтар мен бюджетке төленетін міндетті телемдерден құрылатындықтан қаржылық-бюджеттік жүйенің негізгі қорлану көзі салықтар болып келеді.
Барлық салықтық жэне салықтық емес түсімдер, басқа да капиталмен жасалатын операциялардан түскен түсімдердің барлығы мемлекеттік бюджетте шоғырланады, ал мемлекеттік бюджет өз кезегінде республикалық жэне аумақтық бюджеттерге бөлінеді. Біз алдымыздағы жұмысымызда аймақтық бюжеттердің кірісінің негізін құрайтын жер, келік, мүлік салықтары туралы бар мэліметті беруге тырысамыз. Бірінші бөлімде біз салықтарға жалпы сипаттама беріп өтеміз: салықтар ұғымы, мазмүны, экономикалық мэні, жүйесі, механизмі жэне меншікке салынатын салықтардың мэні туралы. Екінші бөлімде меншікке салынатын салықтарды жекеше қарастырып, олардың түрлерін, жалпы сипаттамасын, жүмыс істеу механизмін қарастырып өтеміз.
Ал соңғы бөлімде біз меншікке салынатын салықтарды жетілдіру жолдары мен даму перспективаларына шолу жасаймыз.
I. Меншікке салынатын салықтардың экономикалық мазмұны
1.1 Меншікке салынатын салықтардың мазмұны және мэні
Мемлекет бюджеті эр-түрлі көздерден қалыптасады:
біріншісі, ішкі жэне сыртқы көздер — қаражат иесінің қарыз алушыға қаржыны ерікті түрде беруі; екіншісі, салықтар - бүнда қаражат керісінше мәжбүрлеп алынады.
Салықтар эскери табыстар мен баждармен қатар пайда болған мемлекеттің қорлану көзінің бірі болып келеді, яғни заңды түрде белгіленген қойылым арқылы халық пен шаруашылық субъектілердің табысынан алынатын міндетті алымдар.
Салықтардың үғымы бір, еғер ғалымдардың анықтамаларында айырмашылық болса, алшақтық алысқа кеткен емес. Американдықтардың айтуынша салықтар - қоғамның өркениетке жету қүралы деген. Ал Бенджамин Франклин өмірде 2 күмэнсіз нэрсе бар: өлім мен салық деген. Бұл жөнінде Ф.Аквинский "Салықтарды үрлаудың рұқсат етілген нысаны" ретінде қарастырса, экономикалық теория негізін қалаушылырдың бірі А.Смит "салық төлеушілер үшін қүлшылықтың белгісі емес, бостандықтың белгісі" деп түжырымд аған.
Салыққа деген көзқарас экономикалық және элеуметтік жағынан да қарастырылған, сондықтан анықтамалар кеп болғанмен олардың эрқайсысының кемінде бірнеше кемшіліктерін табуға болады. Мысалға С.Д. Цыпкиннің мәлімдеуінше, салықтар, бұл алдын-ала белгіленген қойылым бойынша жэне белгілі уақытта материалды алғышарттар арқылы бюджетке төленетін мемлекетпен белгіленген жеке-қайтарымсыз ақшалай төлемдер. Салықтардың ең тараған анықтамасы болғанымен бүнда салықтардың эквивалентсіздігі туралы айтылмаған. Ал Л.К. Воронованың ұсынған анықтамасы бойынша, салықтар дегеніміз, жалпымемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсатында белгілі уақытта жэне мөлшерде өкілеттілігі бар мемлекеттік органдардың актісіне сэйкес заңды жэне жеке түлғаларды бюджетке аударатын төлемдері болып келеді. Бұл анықтама авторы салықтарды қүқықтық жағынан қарастырған жэне олардың міндеттілігі, қайтарымсыздығы, эквивалентсіздігі туралы ешқандай мэлімет берілмеген. Сонымен қатар коптеғен авторлар салықтарға салым ретінде анықтама беріп, оның неғізгі анықтамасынан қатты алшақтайды. А С.Г. Пепеляев өзі заңгер болғандықтан салықтарды меншікті қолданғаны үшін алынатын төлемдердің жалғыз заңды нысаны ретінде ұсынады, бірақ бұл анықтаманың да қарама-қайшылықтары көп1.
Салықтардың сипаттайтын белгілері өте көп, олардың барлығын атамай, бірақ ескере отырып қысқа да нұсқа анықтамасын берген дүрыс болар: демек біздің пікірімізше, салықтар дегеніміз, заңды жэне жеке түлғалардан белгілі бір мөлшерде жэне мерзімде мемлекеттік бюджетке аударылатын, қайтарымсыз жэне өтеусіз сипатта болатын біржақты міндетті төлемдері.
Бұл Салық Кодексінде белгіленген салықтардың анық жэне қысқа анықтамасы, ал егер толық формасына келетін болсақ, салықтар дегеніміз, мемлекеттік бюджетке (республикалық жэне жергілікті) мемлекетік органдар өкілеггілігі арқылы заңды және жеке түлғалардан (шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халықтан) түрақты түрде алынатын жэне мемлекет табысына, яғни меншігіне аударылатын, мемлекеттік жоғары билік органдарының (парламент) заңдарымен белгіленген және мемлекеттік мэжбүрлеу күшімен қамтамасыз етілген міндетті, қайтарымсыз төлемдер болып келеді.
Салықтардың классикалық анықтамасына тоқтала кетсек, салықтар - шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке түлғалардың мемлекетпен арасындағы мемлекеттік орталықтандырылған қаржы көздерін қүруға байланысты туындайтын қаржылық қатынастарды сипаттайтын категория.
Ал жоғарыда берілген салықтардың қысқа жэне толық анықтамаларында берілмеген немесе оларға сыймаған сииаттамалары келесідей болып келеді жэне олардың өздері экономикалық, қүқықтық жағынан қарастырылған.
Салықтардың қүқықтық сипаттамаларына жатады:
• тек мемлекет салықтарды белгілей алады;
• салықтар тек мемлекет тарапынан, біржақты міндеттейді;
• салықтар нормативті актлермен белгіленеді, яғни күқықтық
нысанда жүргізіледі;
• салықтар мэжбүрлі сипатқа ие;
• салықтарда теңқүқылы қаражат алымы орын алады;
• салықтарды төлеу мемлекеттік жауапкершілік дэрежесімен
қамтамасыз етілген;
• салықтарды төлеу кезінде бақылау міндетті түрде жүргізілу
қажет;
Салықтардың экономикалық сипаттамасына жатады:
• салықтар қаражы нысанындағы төлемдер болып келеді;
• салық қатынастарының түрақты сипаты;
• баламасыздығы;
• салық салу объектісінің орын алуы;
• салық субъектісінің анық болуы;
Салықтардың экономикалық мәні келесіде:
• салықтар жеке түлғалардың табысының қалыптасуындағы
қаржылық қатынастардың бір бөлігін көрсетеді;
• жеке тұлғалар табыстарының бслгілі бір мөлшері мемлекет
үлесіне жинақталып, жинақтаудың қаржылық қатынастарын
көрсетеді;
Салықтардың қызметтеріне келсек, олар жеткілікті дэрежеде көп болады жэне ғалымдар олардың ішінен кейбіреулерін іріктеп негізгісіне жатқызып жатады. Сонымен қатар бұл іріктеу мемлекеттің салық жүйесіне, үстанатын салық саясатына тікелей байланысты болып келеді, сондықтан эр елдің салық қызметтері, қағидалары, түрлері эр-түрлі болып келеді.
Салықтардың қызметі - бұл олардың негізінің жүмыс жасауда көрінуі, оыың ерекшеліктерінің көрінуінің эдісі болып келеді. Салықтар бюджетке түсетін төлемдер болғандықтан оның негізгі қызметі мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімінің құрылуын қамтамасыз ететін фискалдық қызмет болып келеді. Бұл қызмет арқылы салықтардың қоғамдық міндеті артады, яғни бюджет кірісі топтастырыла отырып әлеуметтік, эскери, діни және т.б. шаралардың іске асуын қамтамасыз етеді. Фискалдық қызмет қаражаттарды бюджетке орталықтандырумен сипатталады, ал орталықтанған қаражат эрі қарай бөлінеді. Бүдан оның бөлгіштік қызметі туындайды, бірақ Қазақстан Республикасының Салық Кодексі бойынша бүның барлығы фискалдық қызмет деп есептелінеді. Фискалдық қызметтің өзі біриеше қызметтер жиынтығынан түрады: бюджеттік, жүмылдырушы, аккумуляциялаушы, жинақтаушы.
Мемлекет шаруашылықты үйымдастыруды қолға алғаннан бері салықтық механизмі арқылы жүзеге асырылатын реттеуші қызметі пайда болды. Бұл қызмет арқылы кез-келген шаруашылық өмірдегі қаржы ресурстарьшың қимылына бақылау жасалынады, салық жүйесі мен бюджет саясатын жетілдіру жолдары қарастырылады, салық механизмінің тиімді қызмет етуі бағаланып отырады. Бұл қызметтің негізгі тетіктеріне салық ставкалары мен салық жеңілдіктері жатады. Салық тетіктерінің негізгі мақсаттарына өндірістің дамуын реттеу, ақша және баға саясатын реттеу, шетелдік инвесторларды ынталандыру, шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту шаралары жатқызылады.
Ол қалай жұмыс жасайды десек, мысалға егер салық мөлшері кәсіпкер табысының 50 пайызын алса, он да оның бизнесі банкротқа үшырау ықтимал, егер 45 пайызын алса, ісі алға баяу жылжуы мүмкін, ал егер 35, немесе 30 пайыздан төмен болса, онда кәсіпкер пай да тауып, мемлекеттің эл-ауқатып көтереді2. Екінші тетігі - салық жеңілдіктері. Олар салық преференциялары, салықтық несие нысанъшда, сонымен қатар шетел инвесторларына, элеуметтік қамсызданбаган түлғаларға жоне басқа да мемлекетпен белгіленген жағдайларда қолданылады.
Осы реттеуші қызметі негізінде ынталандырушы қызметі бар, жэне ол жоғарыда аталып кеткен салық жеңілдіктері, преференциялары арқылы жүзеге асырылады. Бүған байланысты салық жеңшдіктершің қандай мақсаттарды ьшталандыруға бағытталатындығы анықталады:
• шағын және орта бизнесті қаржыландыру;
• үй құрылысына жэне өндіріске кеткен шығындарды
қаржы л ан дыру;
• зейнеткерлер мен мүгедектердің жұмыспен қамтылғандығьш
қаржы л ан дыру;
• мәдени жэне қоршаған ортаны қорғау шараларымен
байланысты қызметті қаржыландыру;
Сонымен қатар реттеуші қызметінің күрамына кіретін тежеуші және өндірістік бағытқа арналған қызметі бар .
Салықтық бақылауды жүзеге асыру барысында бақылау нысандаръша сэйкес салық төлейтін жеке жэне заңды түлғалардың тэртіпті сақтауын, салық төлеуінің заңға сәйкестілігін, мерзімі мен көлемінің дүрыстығын, жалтарудың бар, не жоқ болуын тексеру басты мақсаты мен міндетіне жатқызылады. Ал негізгі міндеті салықтық түсімдердің сандық көрсеткіштерін белгілеп, олардың мемлекетгің қаржылық ресурстарға деген қажеттілігіне сәйкес келуін аныктауында болып келеді.
Сонымен бірге әлеуметтік қамсыздандыру, табыстардың элеуметтік теңдестірілуі қызметтері болады, бірақ олар ішкі функция негізінде немесе жанама қызмет түрі негізінде белгіленген.
Салықтар жүйесі заңды және жеке тұлғалардың мемлекетпен ара қатынасы барысында туындайтын қаржы қатынастары жэне оны анықтайтын салықтар, салық механизмі, салық салу әдістері, жолдары, салық заңдары мен салык қызмет органдарының жиынтығын құрайды.
Салық жүйесінің - ел экономикасын қайта қү.руға, өндірістін үлғайъш дамуына, саяси-элеуметтік шараларды толық орындалуыі қамтамасыз етуге мүмкіндік туғызатын мемлекет қаржы кездерініі негізгі күралы болып келеді.
ҚР Салық жүйесінін, дамуы 4 кезеңнен отті:
1991-95ж.ж. - алғашқы салық кодексі жасалды және саль жүйесі туралы заң қабылданды. Сонымен бірге 42 салықт; қолданысқа енгізілді.
1995-98ж.ж. - 1995ж. 1-шілдесінен бастап ҚР аумағында жергілікті, 6 жалпымемлекеттік салықтар нақтыланды, ал 24-сэуіү салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер тура заң күші бар жарлығы қабылданды, шағын жэне орта бизнеске салық салу ережелері анықталды.
1998-2000ж.ж. - салық салудық барлық қағидалары ескеріле келе салық жүйесін жетілдіру мақсатында жаңа өзгерістер мен толықтырулар енгізілді;
2000-2002ж.ж. - жаңа Салық Кодексі қабылданып, іске қосылды, арнайы салық режимі пайда болды, салық салу қағидалары нақтыланды, кептеген ұғымдар пайда болды.
Осы 2002 жылғы Салық Кодексі бойынша ҚР-да 1-қаңтардан 9 салық түрі қолданысқа енгізілді, олар:
Корпорациялық табыс салығы, жеке табыс салығы, қосылған құн салығы, акциздер, жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнайы төлемдері, элеуметтік салықтар, жер салығы, көлік құралдарының салығы, мүлік салығы. Бұл салықтар республикалық жэне жергілікте деңгейлерде төленеді жэне салық салу элементтері бойынша айрықшаланады. Бұл элементтерге жатады:
Субъект, объект, салық көзі, салық ставкасы, салық елшем бірлігі, салық оклады, салық жеңілдіктері, салық төлеу мерзімі мен тэртібі, салық төлеушінің және салық қызметі органдарының қүқықтары мен міндеттері, салық төлеуіи бақылау, салық жазалау шаралары.
Салық жүйесі салық механизмінен түрса, салық механизмі жоғарыда аталып кеткен элементтерден түрады, яғни бұл салық салу барысындағы мемлекет пен заңды жэне жеке тұлғалар арасындағы туындаған қатынастардың жүзеге асуына комекші және негізгі қүралдар болып келеді десек те болады.
Салық механизмі өз кезегінде бұл, салық жүйесін қүрайтын жэне оның қызмет етуіне жағдай жасайтын компоненттер жиынтығы болып келеді.
Салық механизмінің қүрамдас бөлігі салық салу әдістеріне келетін болсақ, ҚР-да салық салудың 4 эдісі бар:
Меншік түрлеріне, яғни жер, колік, мүлікке салынатын салықты есептеу жолы - кадастрлық әдіс, жеке кэсіпкерлікпен айналысатын азаматтардың табысынан салық патент иегізінде алынады, заңды жэне жеке түлғалардың қызмет етуі барысында пайда болатын табыстан декларация негізінде салық алынады жэне соңғысы, толем козіне салық салу кезінде салық агентінің делдалдық қызметі арқылы заңды немесе жеке түлғаның табысына салық салынады.
Бұл салық салу эдістері жекелеген салық түрлеріне қолданылады жэне бірнеше критерийлерге байланысты болып келеді, біріншіден, кэсіпкердің жылдық табысының молшеріне байланысты, екіншіден, қарамағындағы жалдамалы жұмысшылардың санына байланысты, үшіншіден, өндіретін немесе сататын тауарлары мен өнімдерінің түріне байланысты болып келеді.
Салық механизмінің келесі қүрамдас бөлігі салық қағидалары болып келеді.
А.Смит өзінің "халықтар байлықтарының себептері мен табиғатын зерттеу" шығармасында салық салудың негізгі қағидаларын белгілеген жэне оларды салық жауап беретін талаптар деп атаған: эділеттілік, ыңғайлылық, нақтылық, жалпыға бірдейлік, төлемнің арзандылығы, заңды тэртіптің орын алуы жэне шаруашылық тэуелсіздік. Бұл талаптар қатарына Смиттің жолын қуушы Н.И.Тургенев салықтардың жеткіліктілігін және қозғалмалылығын қамтамасыз ететін қағиданы, сонымен қатар салық салудың объектісін таңдау мен бірыңғайлығы қағидаларын үсынған болатын.3
Бұл қағидалармен қатар классикалық қағидалар үлгісі бар, олар:
Табысына қарай, міндеттілік, мерзімділік, үнемділік пен ыңғайлылық;
Қазақстан Республикасы өзінің салық жүйесін қүрған кезде жоғарыда аталып кеткен қағидалардың барлығы ескерілген болатын. Сонымен елдің экономикалық, қүқықтық, элеуметтік жэне т.б. аспектілеріне қайшылық тудырмайтын қағидалар қүрылды:
• міндеттілігі - салық төлеуші салық заңдарына сүйене отырып
міндеттемелерін толық жэне мерзімді орындауға
міндеттенеді;
• айқындылығы - салықтар салық төлеушіге түсінікті де, күдік
тудырмайтындай болу керек;
• эділдігі - ҚР аумағында салықтар барлық азаматтар үшін
бірдей, жэне себепсіз жеңілдіктер жасалмауы тиіс;
• біртүтастылығы - ҚР бүкіл аумағында салық жүйесі барлық
салық төлеушіге қатысты біртұтас болады;
• жариялылығы — салық салуға байланысты нормативті
қүқықтық актілер мен оларға енгізілген толықтырулар мен
өзгертулер ресми басылымдарда міндетті түрде жариялануы
тиіс;
Салық салу механизмінде салықтардың ерекше белгілері бойынша жіктелуі орын алады, ол салықтардың қызметін тиімді ұйымдастыру мақсатында топтастырылады:
1) Салық салу объектісіне байланысты :
1.1) Тікелей салықтар - табысқа немесе мүлікке салынады:
Корпоративті табыс салығы, жеке табыс салыгы, жер салығы, көлік қүралдарына салынатын салық, мүлік салығы жэне т.б.
1.2) Жанама салықтар - субъектісі түлъінушы болып келеді, бірақ салық сомасы тауардың құнында болғандықтан салықты бюджетке сатушы аударады, оларға жатады:
- қосылған қүн салығы, акциздер;
2) Бюджетке түскен соң қолданылатын белгісіне қарай:
2.1) жалпы салықтар - бюджетке түскен соң жалпы мақсаттарда қолданылады. Оларға Корпоративті табыс салығы, қосылған күн
салығы жэне т.б. жатады.
2.2) Арнайы салықтар - бюджетке түскен соң алдын ала
белгіленген нақты шараларға бағытталады.
3) Экономикалық белгісіне байланысты:
3.1) Табысқа салынатын салықтар - салық төлеушінің кез-
келген салық салынатын объектісінен түсетін табысынан алынады,
оларға табыс салығы мен пайдаға салынатын салық жатады.
3.2) Түлынуға салынатын салықтар — салық төлеуші тауар
немесе қызмет күнын төлеген кезде төлейді, мысалға қосылған құн
салығы жэне акциздер.
4) Салық салу объектісін багалау дэрежесіне қарай:
4.1) нақтылы салықтар - салық төлеушінің салық салынатын
объектісінің сыртқы белгісіне қарай салынады, мысалға жер, мүлік
салығы.
4.2) дербес салықтар - салық төлеушінің салық салынатын
объектісінен алынатын табыс мөлшеріне байланысты салынады,
оларға корпоративті табыс салығы, жеке табыс салығын жатқызуға
болады.
Салық салу орғанына байланысты салықтар жалпы мемлекеттік жэне жергілікті болып белінеді.
Барлық салықтар экономикалық механизм қ ызметіне байланысты байланысқан жэне байланыспаған болып бөлінеді. Байланысқан салықтарға қосылған қүн салығы жатады. Экономикалық механизм негізінде салық төлеушілерден байланысқан салықтарды алу барысында бұл салықтардың байланыстылыгын байқаймыз. Бұл байланыстың болмауы ҚР салық жүйесінде күрделі қиындықтарға әкелер еді. Әсіресе салық телеушілер тарабынан заң немесе салық төлеу тэртібінің бүзылғандығы байқалар еді. Сонымен байланысқан салықтар горизонтальді механизммен алынады, белгіленген азаматтық-қүқықтық мэміле бойышна салық салуды білдіреді.
Ал байланыссыз салықтарға салық салу механизмінде байланыс байқалынбайтын салықтар жатады. Бұл байланыссыз салықтарға мүлік жер көлік салықтарын жатқызамыз. Екі салықтардың арасындағы айырмашылығы - байланысты салық салуда мэмілеге отыру барысында 1 түлғаның салық міндеттемелерінің төмендеуіне, ал екінші түлғаның міндеттемелерінің артуына экеледі. ал байланыссыз салықтарда мэміле немесе шарт жасасу негізінде екі түлғаның міндеттемелері бір-біріне тэуелсіз болып табылады.
XVIII-XIX ғасырларда дамушы саяси экономия окілдері жер меншігі табыс экелуші және байлықтың негізі болатындықтан мемлекеттің қазынасын толтыратын бірден бір көз бола алатынын түжырымдаған болатын. Бұл салық белгілі бір жер алаңын қолдануды есепке ала отырып табысқа негізделген. Салыққа байланысты сауал тудыратын мэселелер өте көп, оларды өткен ғасырда Г. Джордж, С. Корд, Н. Тидеман, ал кейінгі кездерде МЛ. Бронштейн, А.А. Калныньш, А.Э. Сагайдак, Б.И. Пошкус, Н. Суханов талдаған болатын. Салық мэселесін қарастыра келе ол 2 жағдайды талдайды: біріншіден, қандай тэсілдермен жер рентасын салық түрінде алуға болады, және екіншіден, қандай тэсілдермен жер рентасын элеуметтік қажеттіліктерге аударуға болады.
Жер салығын енгізудің мақсаттары алғашында жер мен басқа ресурстарды тиімді пайдалану мен шығындарды қысқартатын механизмді табу арқылы ауыл шаруашылық өндірістің тиімділігін арттыру болды. Сухановтың айтуынша жекелеген топтардың монополиялық билігін қысқартатын жэне ауыл шаруашылық түлғаларының қүқықтарын теңдестіретін бірден бір қүрал - осы жерлерғе салық салу деген. Н.Зенец елдің элеуметтік-экономикалық жағдайын есепке ала отырып жерге салық салудың толық келесі элементтерін үсынады:
• жер салығының қызметтері;
• төленетін салықтық пайда болу көзі;
• салықтың колемін анықтау;
• салық салу объектілері;
• салық ставкаларын анықтайтын база;
• салық алушы (республикалық, жергілікті бюджет);
• басқа салықтармен байланыс;
• жер салығын төлеушілердің категориясы(акционерлік қоғам)
Жер салығы меншікке салынатын салықтар қатарына
жатқызылатындықтан оның негізіне алынған қаражат басқарудың қандай деңгейінде аккумуляциялануы керек деген эдістемелік маңыздылығы бар сауал туады: егер мемлекеттік бюджетке тура түсетін болса, онда бұл салықтың басты мақсаты - ауыл шаруашылық өндірісінің оркендеуіне қайшылық тудырады, сондықтан меншікке деген салымның басты қағидасы - алынатын толемнің коп болігінің сол жерде қалуы, яғни жергілікті бюджетте. Оның себебі — меншікке салынатын салықтар жергілікті бюджеттің түрақтануына экеледі, жекелеген аймақтардың озіндік басқаруын дамыту үшін қаржылық негіз қүра алады, жиналған қаражаттар арқылы аймақтар озін-өзі қаржыландыра алады, яғни ол мемлекеттік бюджетке аударылып талан-таражға түспейді. Осындай өзін-өзі қаржыландыру механизмі жүретіндіктен аймақтар қаржылық қажеттіліктерін бірден біледі, сондықтан кейбір жағдайларда өз бюджетін толықтыру мақсатында салық ставкаларын көтере алады немесе профициті орын алса оны 20-50%-ға шейін төмендете алады. Меншік салығы неге аумақтық бюджеттің иелегінде деген сауалға тағы бір жауап - меншікке деген төлемді барлық халық бірдей деңгейде төлеу керек.
Қазақстан Республикасының Президентінің 1995ж. 22 желтоқсанда шыққан заңдық күші бар қаулысы бойынша жер мемлекеттік меншікпен қатар жеке меншікте де болуы мүмкін. Осында жеке тулғаның жерге деген қүқығын растайтын қүжаттар болады, олар: - жерді түрақты пайдаларіатын жағдайда - тұрақты жер пайдалануының қүқығы, ал жерғе деген жеке меншік орын алғанда меншік құқығына деген акт болу керек.
- уақытша қайтарымсыз жер қолдануы орын алғанда осы
жағдай бойынша келісімшарт болу керек.
Жер салығы - жер рентасының сыбайлас бөліктерінің бірі болып келеді. Жер салығы меншік қүқығын, тұрақты жер пайдалану қүқығын, өтеусіз уақытша жер пайдалану қүқығын кузландыратыи қүжат болып келеді, сонымен қатар жер салығы жер салығын басқару жөніндегі уәкілетті оргарі әр жылдың 1 қактарындағы жағдай бойынша берген жерлердің мемлекеттік сандық және сапалық есебінің деректері негізінде есептейді. Жер салығы толығымен жергілікті бюджетке түседі, сондықтан бұл жергілікті өкімет орғандарының аталған салықты жинауға деген мүдделерін арттырады. Жер салығы Қазақстан Республикасында 1992 жылы енғізілгеи болатын және оны енгізудің негізгі мақсаты - экономикалық эдістермен жерді тиімді пайдалануды қамтамасыз ету мен аумақтың әлеуметтік-мәдени дамуы, жердің қүнарлылығын арттыру, оны қорғау және бөлу шараларын жүзеге асыру мақсатында бюджеттің кіріс бөлімін қүру болып табылады.
Мүлік салығы - қарамағында жер меи автокөліктерден басқа жылжымайтын мүлкі үшін заңды және жеке түлғалардың толейтін төлемдері.
Әлемдік тәжірибеде мүлікке салынатын салық бүрыннан белгілі және зор мағынаға ие:
• меншік иегерінің экономикалық жағдайына байланыссыз
мүлікке салынатын салықтар бюджет кірісінің бөлімін
түрақты түсімдермен қамтамасыз етеді;
• салықтың тиімді қойылымдары неғізінде мүлікке салынатын
салықтар онім өндірушіні бірдей ондірістік ресурстармен
қамтылғандығына байланысты жақсы табысқа экеле алады.
Бүнда онім өндірісінің көп болігіне ие болғандар табысқа ие
болады.
• Нарықта қосымша сату-сатып алу онімдерін арттыратын
керегі жоқ, тиімсіз ресурстардан кәсіпкерлерді босатуды
ынталандырады;
• Мүлікті тек тиімді қолданатын кәсіпкерлерге жағдай
жасайды;
Мүлікке салынатын салықтар объектісі болып кез-келген жылжитын жэне жылжымайтын мүлік есептеледі, ал оны төлейтін тұлғалар болып заңды және жеке түлғаларға бөлінеді.
1.2 Меншікке салыатын салықтардың жекеленген шет елдердегі алыну механизмін талдау
Бірыңғай салықтардың алғашқысының бірі жер рентасы болып келеді. Физиократтардың, қоғамның ауыл шаруашылық жүйесінің дамуын жақтаушылар, мэлімдеулерінше өнеркэсіп табысқы таза қосымша қаражат экелмейді деген. Бар байлық жерден шығады және жерде жүйеленген деп түжырымдаған.4 Сондықтан табыстылықтың жалғыз көзі ретінде жер рентасына салық салу керек жэне сэйкесінше бұл салықты тек жер иеленушілері ғапа төлеу керек деген. Бұл салықты орнату жэне оған негіз беру мақсатында жердің жалпылығы деген үғым енғізілген болатын. Неге жекелеген азаматтар жер салығын төлеу керек деген сауал қойып өздері оған, себебі жер барлық адамзаттың ортақ меншігі, ал біздің заманда ол жекелеген түлғалардың меншігінде болғандықтан олар пайдаланғаны үшін салық төлеу керек деп мэлімдеген. XIX ғасырдаң соңында Генри Джордж біртүтас жер салығын енгізу арқылы қоғамның элеуметтік теңдік, бейбітшілік, байлыққа жете алатынына сенген болатын.
Австралияда жер салығы салынбайтын минимум 2003 жылы 261 000 доллар, 2002 жылы бұл сома 1,8%-ке азырақ болатын - 220 000 доллар. Бү_л нені білдіреді - яғни 2002 жылдың 31 желтоқсанына иелік еткен жердің қүны 261 000 доллардан аспаса, онда бұл жерге салық салынбайды. Жердің негізгі меншігіне салынатын салық 2003 жылы түрғын үйі бар жер алаңы үшін ғана салынатын. Ал егер осы жагдайда да үй түрған жер алаңының қүны 1 680 000 доллардан асса гана салық салынады. Бұл корсеткіш те 2002 жылдың 1 414 000 доларына қарағанда элдеқайда жоғары. 2003 жылгы жер салығының ставкасы 1,7%- ға тең болды. Австралияда салық органының лауазымды түлғалары салық толеушілерге уақытысында төленуге тиісті салық сомасы корсетіліп тұратын нүсқама беруге міндетті, иеленіп отырған салық салынатын немесе салынбайтын жер туралы барлық мэліметтермен қоса сонымен қатар қосымшалар мен алдынғы жылдар бойынша қарыздарары туралы толық ақпарат болуы тиіс. Салық төлеуші нүсқаманы алғаннан кейін 1 жылға теленетін салық сомасының барлығын 30 күн ішінде төлеп тастаса, онда оған 1,5% мөлшерінде жеңілдік қарастырылған. Егер салық толенетін мерзімі кешіктірілсе немесе айыппүлдар мен осімпүлдар орын алған жағдайда бұл жеңілдіктер қолданылмайды. Салық төлеуші жер салығын жыл бойыиа 3 ағымдагы төлемдерге бөліп төлеуіне болады, бірақ бұл жағдайда да жеңілдік қолданылмайды. Ал егер 3 ағымдағы төлемдердің біріншісі уақтысында атқарылмаса, онда жер иесі қалған 2 ағымдағы төлемдерде төленуге тиіс салық сомасын түгел бюджетке бірден төлеуге міндетті болып келеді. Сонымен бірге егер осы жағдайда салық төлеуші өзінің қаржылық қиындықтары салдарынан салықты төлей алмаса, онда ол салықтық несие, каникул немесе салық төлеу уақтысын кейінге қалдыруға өтініш жазуға қүқылы, ал салық органының қызметкерлері оған көмектесуге міндетті болып келеді. Әлемнің басым елдерінде меншікке салынатын салық жергілікті бюджетте жинақталатын салықтың түрі болып келеді.
Жерғілікті салықтар жүйесі АҚШ-та мемлекет деңгейінде заңмен бекітіледі. Жергілікті салықтардың мемлекетік салықтардан айырмашылығы - олардың көптүрлілігі мен регрессивті сипатта болуында. Оларды ішінде ең маңыздыларының бірі - мүлікке салынатын салық болып келеді жэне ол мүліктің бағалау қүнынан алынады. Мүлік 4 жылда 1 рет бағаланып отырылады. Барлық жерде бағалау қүны объектінің нарықтық қүнынан бағалау коэффициенті деп аталатын бірдей пайызбен бекітілуі тиіс. Жергілікті билік органдары егер штат заңы тиым салмаса, бөлшек саудадан алынатын меншік салығын енгізе алады. Меншікке салынатын салық ставкасы штаттарда бекітілген ставкадан төмен болады жэне 2 %-дан артпау керек. Жергілікті билік органдары азық-түлік онімдерін, спиртті ішімдіктерді, темекі бүйымдарын сату, қонақ үй қызметімен айналысу, автокелікте мен мотоциклдерді пайдалану, үй жануарларын ұстау қүғына лицензия береді. Ал лицензия беру барысында лицензия аламы үсталынып, ол жергілікті салық жүйесіне кіреді. АҚШ-тың жергілікті салықтар жүйесін, оныц қүрылымын талдай келе оларды 4 топқа бөлеміз:
1. белгілі бір аумақта ғана жиналатын
салықтар, оған тура жэне жанама салықтар жатады. Тура салықтарға
мүлік, жер мүраға салынатын басқа да салықтар. Жанама салықтаға
сатудан алынатын салықтар жэне акциз дер жатады.
2. Жалпымемлекеттік салықтан қосымша
ретінде жергілікті бюджетке аударылатын салықтар;
3. Колік қүралдарына, қонақ үйлер мен
коммуналдық қызметке салынатын салықтар;
4. Жергілікті салықтар тобы. Бұл салықтар осы
аймақтың жекеше үстанатын саясатын сипаттайды.
Сонымен дамыған немесе дамушы басқа елдермен қатар АҚШ-ң жсргілікті салықтары аймақтардың озін-өзі дербес қаржыландыру үшін қолданылады.
1907 жылы салықтық ат күші деген термин пайда болды. Ол көлік қүралдарына салынатын салықтың көлемін анықтайтын коэффициент ретінде пайдаланылатын. Францияда ат күшіне салынатын салық CV-деп белгіленіп, Cheval vapeur мағынасымен кейбір машиналардың атауларына енетін, мысалға, Citroen 2CV. Салықтық және жай ат күштерімен қатар АҚШ-та котловые - bhp, электірлі - еһр, метрикалық - трһ, сулық - whp.
2003 жылдың 1-қаңтарынан бастап Ресейде көлік кұралының пайдалану мақсатына. байланыссыз салықты барлық азаматтар мен тұлғалар төлейді. Көлік қүралдары үшін төленетін салықтың өзгеше интерпретациясы пайда болды: жол магистральдарын қолданғаны үшін және көлік құралдарының иелері үшін жекелеп салық төлейтін түлғалар енді біртүтас көлік салығын төлейтін болды. Салықты толеудің басты себептерінің бірі колікті ГИБДД-ің есебіне қою болып табылады. Колік қүралдырын тіркеумен айналысатын мекемелер Салық Мекемесіне тіркелген колік құралдарының иелері жайлы мэліметтерді толық уақтысында беру керек. Машина сатылған ба, ұрланған ба, бүзылып тұр ма, оның басқа да себептермен қандай да жағдайда болуына байланыссыз Салық Органы көлік иесін ағымдағы жылдың 1 қаңтарынан маусым айының аяғына шейін нұсқама беруге міндетті болып келеді. А л осы айтылған себептермен автомобиль қолданыста болмаса, онда салық төлеуші тіркемені жойып, автомобильді есептен шығару керек. Колік салығы барлық елдердегідей Ресейде двигатель қуаттылығына байланысты есептеледі. Оның қойылымдары төмендегідей болып келеді:
двигатель көлемі ІООл.с — салық колемі Іл.с-на 10 сом
двигатель көлемі 100-150л.с. - салық 20 сом Іл.с.
двигатель колемі 150-200л.с. - 30 сом Іл.с.
двигатель колемі 200-250л.с. — 50 сом Іл.с.
двигатель көлемі 250 ден жоғары - 100 сом Іл.с.
Заңға сэйкес аймақтық билік органдары көлік қүралдарына салынатын салық сомасын оз ыңғайлықтанына қарай озгерте алады. мысалға, Мэскеуде двигатель көлемі 70л.с. -ден кем емес жеңіл автокөліктері салық толеуден мүлдем босатылған. Бірақ шетел азаматтырың бизнес-класс автомобильдері үшін салық бекітілген мелшерден элдеқайда жоғары болып келеді.
Корпорацияның мүлкіне салынатын салық түрі Еуропаның 18 елінің 8-де ғана бар. Коптеген елдерде жеке түлғалардың мүлкіне салынатын салықтар ғана бар, және бұл салық түрінің ол елдердің жергілікті бюджеттеріндегі үлесі басым болып келеді. Корпораіщяньщ мүлкіне салық осы 8 елдерде 0,3%-да Швейцарияда Грецияның 2,2%-на дейінгі аралықты алады. 90-жылдары бұл салық түрі Австрия мен Норвегияда алынып тасталынып, ал Италия мен Швецияда енгізілген болатын. АҚШ-тың жергілікті бюджетінде мүлік салығының үлесі оте үлкен, сондықтан салық органдарыныц қызметкерлері жергілікті билік органдарынан қызметін тәуелсіз жүргізетін "қозғалмайтын мүлікті бағалайтын бөлім" қүрган болатын. Бағалаушылар бухгалтерлер, жергілікті заң қызметкерлері қатарынан тұрады. Әр штатта салықтар эр түрлі болып келеді, мысалға Вирджиния штатында бағаланатын мүліктің 100 долларына салық 1 доллар 19 цент көлемінде белгіленген. Мулік салығы АҚШ-тың кейбір штаттарында ғана алынады. Жергілікті билік органдары салық көлемін алда күтілетін бюджет шығысына жэне салық салынатын базаға байланысты белгілейді.
Францияда мүлік салығының құрылымы қүрылысы бар жер, қүрылысы жоқ жерлер жэне түрғылықты үйлерге салынатын салық болып бөлінеді. Мүлік салығы бүнда кәсіпкерліктерге де, жалға алушыларға да, меншік мелеріне де заңды жэне жеке түлғаларға да салынады. Жергілікті бюджеттегі мүлік салығының үлесі бұл елде 50% болып келеді.
Испанияның мүлік салығы жергілікті билік органдарының құзыреттігінде болып келеді. Оның сомасы мемлекеттік деңгейде анықталатын кадастрлық қүнға байланысты болады. Мэриялар мен муниципалитеттер белгіленген лимиттер шегінде салықтар ставкасын ездері анықтай алады, лимит шегі 0,4-1% аралығында. Мысалға Мадридте салық ставкасы мүліктің кадастрлық қүнының 0,4%-н алады, бұл ставка басқа да көптеген қалалар үшін қолданылады, ауыл шаруашылық аймақтар үшін 0,3%, ал Барселонда - 0,9% көлемінде бекітілген. Салық салу базасы болып табылатын бұл кадастрлық қүнды Кадастрлық Басқарма жер мен ғимараттардың қүнын ескере отырып есептелетін мүліктің нарықтық қүнына сүйене отырып 8 жылда 1 рет қайта бағалайды. Кадастрлық Басқарма - бұл мүлікті бағалау мен қайта бағалаумен жэне қайта жазумен айналысатын мемлекеттік қүрылым болып табылады.
Германияның мүлікке салынатын салығының сомасы жалпы федералды қойылымды 0,35% бойынша мүліктің салық салынатын қүнына есептегенде анықталады. Нэтижесі 280-600% болатын бекітілген жергілікті коэффициенте көбейтіледі, сонымен салық ставкасы 0,98-2,1% аралығында анықталады. Ал пайыз қойылымының орташасы 1,5-ға тең болып келеді. Салық төлеуден бұл елде мемлекеттік кэсіпорындар мен діни бірлестіктер ғана босатылған.
Ал Австрияның мүлікке салынатын салығы 1954 жылы шыққан "Мүлікке салынатын салық туралы заң" жэне 1955 жылы шыққан "Құн анықтау туралы заң" -ға суйене отырып анықталады. Бұл заңдарға сэйкес мүлікке деген шектелген жэне шектелмеген кінэ анықталған. Шектелген кінэні елде түрмайтын, яғни резидент емес жеке түлғалар атқарады, ал шектелмеген кінэні елде түрғылықты жері бар, жэне салық салынатын объектілері бар жеке түлғалар атқарады. Егер шектелген кінәсі бар түлғаларды түрғылықты жері болмаса да салық салынатын объектілері болса оларға салық салына береді. Салық ставкасы 1% мөлшерінде анықталған.
II. Қазақстан Республикасында меншікке салынатын салықтардыц алыну механизмі.
2.1 Меишікке салынагын салықтарды есептеу механизмі:
2.1.1 Жер салығы
ер салығы жерді иеену мен пайдалану құқығы үшін төленетін салық болып абылады. Жер салығын төлеу мақсаты:
• жерді үлымды пайдалануды қамтамасыз ету;
• жерді сақтау;
• жердің құнарлылығын арттыру;
• жергілікті аумақтардың элеуметтік жэне мэдени дамуын
қамтамасыз ету, олардың қаржылық көздерін құру;
Барлық жерлер олардың арналған нысанасы мен тиесілігіне қарай мыиадай санаттарға бөлінеді, және бұл санаттар ҚР-ц жер туралы заң актілерінде белгіленген:
1. ауыл шаруашылық мақсатьшдағы жерлер;
2. елді мекенді жерлер;
3. өнеркэсіп, көлік, байланыс, қорғаныс жэне басқа да ауыл
шаруашылығына қатысы жоқ жерлер;
4. ерекше қорғалатын табиғи аумақты жерлеріне, сауықтыру,
рекреациялық жэне тарихи-мэдени мақсаттағы жерлер;
5. орман қорының жерлері;
6. су қорының жерлері;
7. қордағы жерлерге жатқызылатын жер аумақтары;
Жердің осы аталған санаттарға бөлінуі заңды тұлғалар үшін
белгілеген, олардың арасында қордағы жерлер жэне ерекше
қорғалатын табиғи аумақты жерлеріне, сауықтыру, тарихи-мәдени
мақсаттағы жерлерге салық салынбайды.
Олардың арасында салық салынатын жерлерге салық салу объектісі ретінде сипаттама беретін болсақ:
1. Жер учаскесі бойынша ауыл шаруашылық мақсаттарда салық төлеген уақытта жер қүнарлылығы, яғни бонитеті анықталады. Бонитет балын Ауыл шаруашылығының Министрлігі мен жерді зерттейтін институттар анықтайды. Жеке қосалқы шаруашылық жүргізу, бақша мен саяжай жасау үіпін берілген жерлерге салық ставкасының молшерлемесі - 0,50 гектарға дейінгі жер алаңы - 0,01 гектар үшін 20 тенге, ал 0,50 гектардан жогары жер алаңы үшін - 0,01 гектар үшін 100 тенге көлеміиде белгіленген5.
Жер салығының аймақтық бюжеттегі толықтығын жергілікті окілеттілігі бар органдар қадағалайды. Сондықтан олар оздерінің орналасқан жер учаскелеріне, оның сумен қамтамасыз етілуіне, шаруашылық жүргізудің өндірістік жэне баска да жағдайланына байланысты жер салығының базалық ставкаларын өзгертуге құқылы, бірақ ол 20%-дан артпау керек.
Ауыл шаруашылығы мақсаттарында жер учаскелеріне қолданылатын базалық салық ставкалары мынадай:
А) жазық аумақтардың далалық, қуаң далалық аймақтарының кэдімгі, оңтүстік қара, сарғылт жэне күңгірт-сарғылт топырақты, сонымен бірге тау бөктеріндегі аймақтардың күңгірт сүр, қоңыр топырақты жэне қара топырақты жерлеріне қүнарлылық көрсеткішіне, яғни бонитетіне 1-кестенің №1 болімінде көрсетілген базалық ставкалар қолданылады.
Б) шолейтті, шөлді және тау бөктерлеріндеғі ашық-саргылт, қүба, сүр-қүба, ашық және кэдімғі сұр топырақты, сонымен бірге таулы аймақтардың таулы-далалық, таулы-шалғынды далалы, таулы-альпілік жэне субальпілік опырақты жерлердің бонитетіне 1-кестенің №2 бөлімінде көрсетілген базалық салық ставкалары қолданылады.
Қорғаныс қажеттілігіне берілген, бірақ қандай да бір себептермен қолданылмайтын, сондықтан ауыл шаруашылық мақсаттарындағы қолданысқа берген жерлер, сонымен бірге, егер темір жол көлігімен айналысатын кэсіпорындар темір жол магистралінің бойындағы ормандандырумен айналысатын болса, олардың жерлері жоғарыдағы базалық ставкалар бойынша бекітілген. Б.үл базалық салық ставкаларының қолданылатын тағы бір жері ерекше қорғалатын табиғи аумақты жерлер, орман жэне су қорлары болып келеді. Бірақ бұл жағдайда олар тек ауылшаруашылығы мақсаттарында ғана қолданылуы керек.
2. Елді мекенді жерлердің жер учаскесі бойынша салық салынған кезде үй, ғимараттар мен қүрылыстар орналасқан жерлерден басқа алаңдардың барлығы есептелінеді. Бұл салық түрі жердің эрбір шаршы метріне салынады жэне оның мөлшері ҚР-ң қалалары бойынша 2-кестеде көрсетілген.
Сонымен бірге осы қойылымдардың 10 еселенген молшерінде елді мекендік және басқа да санаттағы жерлерінде орналасқан автотүрақтар, жанармаймен қамтамасыз ететін станциялар орналасқан жерлер жэне тауар сатуға арналған базар аумағындағы жерлерге салық салынады. Бірақ базардың тауар сатудан басқа қызметпен айналысуға жэне мал сатуға берілген жерлеріне бұл ставкалар 10 еселенбей қолданылады.
Бұл базалық салық ставкалары ешқандай түрғылықты үйі, ғимараты, құрылысы жоқ жерлерғе салынады, ал енді керісінше түрғылықты үйі бар жерлерге деген салық ставкаларын анықтасақ, олар келесідей қойылым бойынша есептеледі:
Алматы, Астана қалаларымен қоса Қазақстан Республикасының басқа да облыс болып қүрылған орталықтары үшін салық ставкалары жер алаңының көлеміне байланысты болып келеді және қойылымдар бұл жерде басқа да аймақтарға деген қойылымнан элдеқайда жоғары болып келеді, мысалға:
• егер жер алаңының көлемі 1000 шаршы метрге дейін болса,
онда оның эрбір шаршысына 0,20 тенгеден салық салынады -
бұл облыстық маңызы бар орталықтар мен Алматы, Астана
қалалары үшін қолданылады, ал басқа аймақтар үшін мүндай
ставкалар 5000 шаршы метрге дейіягі алаңдар үшін
қо л даны лады;
• Ал егер алаң көлемі осы 1000 шаршыдан асатын жагдайда эр
шаршы метіріне 6 тенгеден салық белгіленген — облыстық
маңыздылыққа ие жэне Астана, Алматы қалалары үшін
белгіленген, ал басқа елді мекендер үшін 5000 шаршы метрге
дейінгі алаңға эр шаршысына 1 тенгеден салық белгіленген,
бірақ екі жағдайда да жергілікті органдар шешімдеріне
байланысты салық көлемі 0,20 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
I. МЕНШІККЕ САЛЫНАТЫН САЛЫҚТАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАҢЫЗЫ
1.1 Меншікке салынатын салықтардың мазмұны және экономикалық мәні
1.2 Меншікке салынатын салықтардың жекелеген шет елдердегі алыну механизмін талдау
II. МЕНШІККЕ САЛЫНАТЫН САЛЫҚТАРДЫҢ ҚАЗАҚСТАН
РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ҚЫЗМЕТ МЕХАНИЗМЫ ТАЛДАУ
2.1 Меншікке салынатын салықтарды есептеу механизмі:
2.1.1 Жер салығы
2.1.2 Көлік құралдарына салынатын салық
2.1.3 Мүліксалығы
2.2 Меншікке салынатын салықтардың бюджет кірісін құрудуағы
рөлі
III МЕНШІККЕ САЛЫНАТЫН САЛЫҚТАРДЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛРІ
3.1 Меншікке салынатын салықтарды жетілдіру жолдары жэне даму перспективалары
Қорытынды
Пайдаланылған Әдебиеттер
Кіріспе
Салықтар дүниежүзіндегі барлық адамзаттық өмірінде күнделікті кездесіп отыратын қүрал болып келеді, себебі эрбір түлғаның сатып алатын, түтынатын заттарының барлығының құрамында салықтың белгілі бір мөлшері тұрады. Мемлекет қоғамның қызығушылықтарын эр-түрлі салада қолдай отырып, сэйкесінше белгілі бір саясатты үхтанады. Мүнда элеуметтік-экономикалық процесстерді мемлекеттік реттеуінің объектісі мен субъектісінің ара-қатынасының құралы ретінде қаржы-несиелік жэне баға механизмі қызмет атқарады.
Қаржылық-бюджеттік жүйе мемлекеттің қаржылық ресурстарын, яғни бюджеттік жэне бюджеттен тыс қорларды құру мен қолдану жөніндегі қатынастарды қамтиды. Бұл қорлар мемлекеттің элеуметтік, экономикалық, қүдықтық, діни жэне қорғаныс сияқты басқа да қызметтерінің тиімділігін қамтамасыз етуге бағытталған. Ал осы қорлардың ҚР-да бүгінгі таңда көп үлесі салықтар мен бюджетке төленетін міндетті телемдерден құрылатындықтан қаржылық-бюджеттік жүйенің негізгі қорлану көзі салықтар болып келеді.
Барлық салықтық жэне салықтық емес түсімдер, басқа да капиталмен жасалатын операциялардан түскен түсімдердің барлығы мемлекеттік бюджетте шоғырланады, ал мемлекеттік бюджет өз кезегінде республикалық жэне аумақтық бюджеттерге бөлінеді. Біз алдымыздағы жұмысымызда аймақтық бюжеттердің кірісінің негізін құрайтын жер, келік, мүлік салықтары туралы бар мэліметті беруге тырысамыз. Бірінші бөлімде біз салықтарға жалпы сипаттама беріп өтеміз: салықтар ұғымы, мазмүны, экономикалық мэні, жүйесі, механизмі жэне меншікке салынатын салықтардың мэні туралы. Екінші бөлімде меншікке салынатын салықтарды жекеше қарастырып, олардың түрлерін, жалпы сипаттамасын, жүмыс істеу механизмін қарастырып өтеміз.
Ал соңғы бөлімде біз меншікке салынатын салықтарды жетілдіру жолдары мен даму перспективаларына шолу жасаймыз.
I. Меншікке салынатын салықтардың экономикалық мазмұны
1.1 Меншікке салынатын салықтардың мазмұны және мэні
Мемлекет бюджеті эр-түрлі көздерден қалыптасады:
біріншісі, ішкі жэне сыртқы көздер — қаражат иесінің қарыз алушыға қаржыны ерікті түрде беруі; екіншісі, салықтар - бүнда қаражат керісінше мәжбүрлеп алынады.
Салықтар эскери табыстар мен баждармен қатар пайда болған мемлекеттің қорлану көзінің бірі болып келеді, яғни заңды түрде белгіленген қойылым арқылы халық пен шаруашылық субъектілердің табысынан алынатын міндетті алымдар.
Салықтардың үғымы бір, еғер ғалымдардың анықтамаларында айырмашылық болса, алшақтық алысқа кеткен емес. Американдықтардың айтуынша салықтар - қоғамның өркениетке жету қүралы деген. Ал Бенджамин Франклин өмірде 2 күмэнсіз нэрсе бар: өлім мен салық деген. Бұл жөнінде Ф.Аквинский "Салықтарды үрлаудың рұқсат етілген нысаны" ретінде қарастырса, экономикалық теория негізін қалаушылырдың бірі А.Смит "салық төлеушілер үшін қүлшылықтың белгісі емес, бостандықтың белгісі" деп түжырымд аған.
Салыққа деген көзқарас экономикалық және элеуметтік жағынан да қарастырылған, сондықтан анықтамалар кеп болғанмен олардың эрқайсысының кемінде бірнеше кемшіліктерін табуға болады. Мысалға С.Д. Цыпкиннің мәлімдеуінше, салықтар, бұл алдын-ала белгіленген қойылым бойынша жэне белгілі уақытта материалды алғышарттар арқылы бюджетке төленетін мемлекетпен белгіленген жеке-қайтарымсыз ақшалай төлемдер. Салықтардың ең тараған анықтамасы болғанымен бүнда салықтардың эквивалентсіздігі туралы айтылмаған. Ал Л.К. Воронованың ұсынған анықтамасы бойынша, салықтар дегеніміз, жалпымемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсатында белгілі уақытта жэне мөлшерде өкілеттілігі бар мемлекеттік органдардың актісіне сэйкес заңды жэне жеке түлғаларды бюджетке аударатын төлемдері болып келеді. Бұл анықтама авторы салықтарды қүқықтық жағынан қарастырған жэне олардың міндеттілігі, қайтарымсыздығы, эквивалентсіздігі туралы ешқандай мэлімет берілмеген. Сонымен қатар коптеғен авторлар салықтарға салым ретінде анықтама беріп, оның неғізгі анықтамасынан қатты алшақтайды. А С.Г. Пепеляев өзі заңгер болғандықтан салықтарды меншікті қолданғаны үшін алынатын төлемдердің жалғыз заңды нысаны ретінде ұсынады, бірақ бұл анықтаманың да қарама-қайшылықтары көп1.
Салықтардың сипаттайтын белгілері өте көп, олардың барлығын атамай, бірақ ескере отырып қысқа да нұсқа анықтамасын берген дүрыс болар: демек біздің пікірімізше, салықтар дегеніміз, заңды жэне жеке түлғалардан белгілі бір мөлшерде жэне мерзімде мемлекеттік бюджетке аударылатын, қайтарымсыз жэне өтеусіз сипатта болатын біржақты міндетті төлемдері.
Бұл Салық Кодексінде белгіленген салықтардың анық жэне қысқа анықтамасы, ал егер толық формасына келетін болсақ, салықтар дегеніміз, мемлекеттік бюджетке (республикалық жэне жергілікті) мемлекетік органдар өкілеггілігі арқылы заңды және жеке түлғалардан (шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халықтан) түрақты түрде алынатын жэне мемлекет табысына, яғни меншігіне аударылатын, мемлекеттік жоғары билік органдарының (парламент) заңдарымен белгіленген және мемлекеттік мэжбүрлеу күшімен қамтамасыз етілген міндетті, қайтарымсыз төлемдер болып келеді.
Салықтардың классикалық анықтамасына тоқтала кетсек, салықтар - шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке түлғалардың мемлекетпен арасындағы мемлекеттік орталықтандырылған қаржы көздерін қүруға байланысты туындайтын қаржылық қатынастарды сипаттайтын категория.
Ал жоғарыда берілген салықтардың қысқа жэне толық анықтамаларында берілмеген немесе оларға сыймаған сииаттамалары келесідей болып келеді жэне олардың өздері экономикалық, қүқықтық жағынан қарастырылған.
Салықтардың қүқықтық сипаттамаларына жатады:
• тек мемлекет салықтарды белгілей алады;
• салықтар тек мемлекет тарапынан, біржақты міндеттейді;
• салықтар нормативті актлермен белгіленеді, яғни күқықтық
нысанда жүргізіледі;
• салықтар мэжбүрлі сипатқа ие;
• салықтарда теңқүқылы қаражат алымы орын алады;
• салықтарды төлеу мемлекеттік жауапкершілік дэрежесімен
қамтамасыз етілген;
• салықтарды төлеу кезінде бақылау міндетті түрде жүргізілу
қажет;
Салықтардың экономикалық сипаттамасына жатады:
• салықтар қаражы нысанындағы төлемдер болып келеді;
• салық қатынастарының түрақты сипаты;
• баламасыздығы;
• салық салу объектісінің орын алуы;
• салық субъектісінің анық болуы;
Салықтардың экономикалық мәні келесіде:
• салықтар жеке түлғалардың табысының қалыптасуындағы
қаржылық қатынастардың бір бөлігін көрсетеді;
• жеке тұлғалар табыстарының бслгілі бір мөлшері мемлекет
үлесіне жинақталып, жинақтаудың қаржылық қатынастарын
көрсетеді;
Салықтардың қызметтеріне келсек, олар жеткілікті дэрежеде көп болады жэне ғалымдар олардың ішінен кейбіреулерін іріктеп негізгісіне жатқызып жатады. Сонымен қатар бұл іріктеу мемлекеттің салық жүйесіне, үстанатын салық саясатына тікелей байланысты болып келеді, сондықтан эр елдің салық қызметтері, қағидалары, түрлері эр-түрлі болып келеді.
Салықтардың қызметі - бұл олардың негізінің жүмыс жасауда көрінуі, оыың ерекшеліктерінің көрінуінің эдісі болып келеді. Салықтар бюджетке түсетін төлемдер болғандықтан оның негізгі қызметі мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімінің құрылуын қамтамасыз ететін фискалдық қызмет болып келеді. Бұл қызмет арқылы салықтардың қоғамдық міндеті артады, яғни бюджет кірісі топтастырыла отырып әлеуметтік, эскери, діни және т.б. шаралардың іске асуын қамтамасыз етеді. Фискалдық қызмет қаражаттарды бюджетке орталықтандырумен сипатталады, ал орталықтанған қаражат эрі қарай бөлінеді. Бүдан оның бөлгіштік қызметі туындайды, бірақ Қазақстан Республикасының Салық Кодексі бойынша бүның барлығы фискалдық қызмет деп есептелінеді. Фискалдық қызметтің өзі біриеше қызметтер жиынтығынан түрады: бюджеттік, жүмылдырушы, аккумуляциялаушы, жинақтаушы.
Мемлекет шаруашылықты үйымдастыруды қолға алғаннан бері салықтық механизмі арқылы жүзеге асырылатын реттеуші қызметі пайда болды. Бұл қызмет арқылы кез-келген шаруашылық өмірдегі қаржы ресурстарьшың қимылына бақылау жасалынады, салық жүйесі мен бюджет саясатын жетілдіру жолдары қарастырылады, салық механизмінің тиімді қызмет етуі бағаланып отырады. Бұл қызметтің негізгі тетіктеріне салық ставкалары мен салық жеңілдіктері жатады. Салық тетіктерінің негізгі мақсаттарына өндірістің дамуын реттеу, ақша және баға саясатын реттеу, шетелдік инвесторларды ынталандыру, шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту шаралары жатқызылады.
Ол қалай жұмыс жасайды десек, мысалға егер салық мөлшері кәсіпкер табысының 50 пайызын алса, он да оның бизнесі банкротқа үшырау ықтимал, егер 45 пайызын алса, ісі алға баяу жылжуы мүмкін, ал егер 35, немесе 30 пайыздан төмен болса, онда кәсіпкер пай да тауып, мемлекеттің эл-ауқатып көтереді2. Екінші тетігі - салық жеңілдіктері. Олар салық преференциялары, салықтық несие нысанъшда, сонымен қатар шетел инвесторларына, элеуметтік қамсызданбаган түлғаларға жоне басқа да мемлекетпен белгіленген жағдайларда қолданылады.
Осы реттеуші қызметі негізінде ынталандырушы қызметі бар, жэне ол жоғарыда аталып кеткен салық жеңілдіктері, преференциялары арқылы жүзеге асырылады. Бүған байланысты салық жеңшдіктершің қандай мақсаттарды ьшталандыруға бағытталатындығы анықталады:
• шағын және орта бизнесті қаржыландыру;
• үй құрылысына жэне өндіріске кеткен шығындарды
қаржы л ан дыру;
• зейнеткерлер мен мүгедектердің жұмыспен қамтылғандығьш
қаржы л ан дыру;
• мәдени жэне қоршаған ортаны қорғау шараларымен
байланысты қызметті қаржыландыру;
Сонымен қатар реттеуші қызметінің күрамына кіретін тежеуші және өндірістік бағытқа арналған қызметі бар .
Салықтық бақылауды жүзеге асыру барысында бақылау нысандаръша сэйкес салық төлейтін жеке жэне заңды түлғалардың тэртіпті сақтауын, салық төлеуінің заңға сәйкестілігін, мерзімі мен көлемінің дүрыстығын, жалтарудың бар, не жоқ болуын тексеру басты мақсаты мен міндетіне жатқызылады. Ал негізгі міндеті салықтық түсімдердің сандық көрсеткіштерін белгілеп, олардың мемлекетгің қаржылық ресурстарға деген қажеттілігіне сәйкес келуін аныктауында болып келеді.
Сонымен бірге әлеуметтік қамсыздандыру, табыстардың элеуметтік теңдестірілуі қызметтері болады, бірақ олар ішкі функция негізінде немесе жанама қызмет түрі негізінде белгіленген.
Салықтар жүйесі заңды және жеке тұлғалардың мемлекетпен ара қатынасы барысында туындайтын қаржы қатынастары жэне оны анықтайтын салықтар, салық механизмі, салық салу әдістері, жолдары, салық заңдары мен салык қызмет органдарының жиынтығын құрайды.
Салық жүйесінің - ел экономикасын қайта қү.руға, өндірістін үлғайъш дамуына, саяси-элеуметтік шараларды толық орындалуыі қамтамасыз етуге мүмкіндік туғызатын мемлекет қаржы кездерініі негізгі күралы болып келеді.
ҚР Салық жүйесінін, дамуы 4 кезеңнен отті:
1991-95ж.ж. - алғашқы салық кодексі жасалды және саль жүйесі туралы заң қабылданды. Сонымен бірге 42 салықт; қолданысқа енгізілді.
1995-98ж.ж. - 1995ж. 1-шілдесінен бастап ҚР аумағында жергілікті, 6 жалпымемлекеттік салықтар нақтыланды, ал 24-сэуіү салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер тура заң күші бар жарлығы қабылданды, шағын жэне орта бизнеске салық салу ережелері анықталды.
1998-2000ж.ж. - салық салудық барлық қағидалары ескеріле келе салық жүйесін жетілдіру мақсатында жаңа өзгерістер мен толықтырулар енгізілді;
2000-2002ж.ж. - жаңа Салық Кодексі қабылданып, іске қосылды, арнайы салық режимі пайда болды, салық салу қағидалары нақтыланды, кептеген ұғымдар пайда болды.
Осы 2002 жылғы Салық Кодексі бойынша ҚР-да 1-қаңтардан 9 салық түрі қолданысқа енгізілді, олар:
Корпорациялық табыс салығы, жеке табыс салығы, қосылған құн салығы, акциздер, жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнайы төлемдері, элеуметтік салықтар, жер салығы, көлік құралдарының салығы, мүлік салығы. Бұл салықтар республикалық жэне жергілікте деңгейлерде төленеді жэне салық салу элементтері бойынша айрықшаланады. Бұл элементтерге жатады:
Субъект, объект, салық көзі, салық ставкасы, салық елшем бірлігі, салық оклады, салық жеңілдіктері, салық төлеу мерзімі мен тэртібі, салық төлеушінің және салық қызметі органдарының қүқықтары мен міндеттері, салық төлеуіи бақылау, салық жазалау шаралары.
Салық жүйесі салық механизмінен түрса, салық механизмі жоғарыда аталып кеткен элементтерден түрады, яғни бұл салық салу барысындағы мемлекет пен заңды жэне жеке тұлғалар арасындағы туындаған қатынастардың жүзеге асуына комекші және негізгі қүралдар болып келеді десек те болады.
Салық механизмі өз кезегінде бұл, салық жүйесін қүрайтын жэне оның қызмет етуіне жағдай жасайтын компоненттер жиынтығы болып келеді.
Салық механизмінің қүрамдас бөлігі салық салу әдістеріне келетін болсақ, ҚР-да салық салудың 4 эдісі бар:
Меншік түрлеріне, яғни жер, колік, мүлікке салынатын салықты есептеу жолы - кадастрлық әдіс, жеке кэсіпкерлікпен айналысатын азаматтардың табысынан салық патент иегізінде алынады, заңды жэне жеке түлғалардың қызмет етуі барысында пайда болатын табыстан декларация негізінде салық алынады жэне соңғысы, толем козіне салық салу кезінде салық агентінің делдалдық қызметі арқылы заңды немесе жеке түлғаның табысына салық салынады.
Бұл салық салу эдістері жекелеген салық түрлеріне қолданылады жэне бірнеше критерийлерге байланысты болып келеді, біріншіден, кэсіпкердің жылдық табысының молшеріне байланысты, екіншіден, қарамағындағы жалдамалы жұмысшылардың санына байланысты, үшіншіден, өндіретін немесе сататын тауарлары мен өнімдерінің түріне байланысты болып келеді.
Салық механизмінің келесі қүрамдас бөлігі салық қағидалары болып келеді.
А.Смит өзінің "халықтар байлықтарының себептері мен табиғатын зерттеу" шығармасында салық салудың негізгі қағидаларын белгілеген жэне оларды салық жауап беретін талаптар деп атаған: эділеттілік, ыңғайлылық, нақтылық, жалпыға бірдейлік, төлемнің арзандылығы, заңды тэртіптің орын алуы жэне шаруашылық тэуелсіздік. Бұл талаптар қатарына Смиттің жолын қуушы Н.И.Тургенев салықтардың жеткіліктілігін және қозғалмалылығын қамтамасыз ететін қағиданы, сонымен қатар салық салудың объектісін таңдау мен бірыңғайлығы қағидаларын үсынған болатын.3
Бұл қағидалармен қатар классикалық қағидалар үлгісі бар, олар:
Табысына қарай, міндеттілік, мерзімділік, үнемділік пен ыңғайлылық;
Қазақстан Республикасы өзінің салық жүйесін қүрған кезде жоғарыда аталып кеткен қағидалардың барлығы ескерілген болатын. Сонымен елдің экономикалық, қүқықтық, элеуметтік жэне т.б. аспектілеріне қайшылық тудырмайтын қағидалар қүрылды:
• міндеттілігі - салық төлеуші салық заңдарына сүйене отырып
міндеттемелерін толық жэне мерзімді орындауға
міндеттенеді;
• айқындылығы - салықтар салық төлеушіге түсінікті де, күдік
тудырмайтындай болу керек;
• эділдігі - ҚР аумағында салықтар барлық азаматтар үшін
бірдей, жэне себепсіз жеңілдіктер жасалмауы тиіс;
• біртүтастылығы - ҚР бүкіл аумағында салық жүйесі барлық
салық төлеушіге қатысты біртұтас болады;
• жариялылығы — салық салуға байланысты нормативті
қүқықтық актілер мен оларға енгізілген толықтырулар мен
өзгертулер ресми басылымдарда міндетті түрде жариялануы
тиіс;
Салық салу механизмінде салықтардың ерекше белгілері бойынша жіктелуі орын алады, ол салықтардың қызметін тиімді ұйымдастыру мақсатында топтастырылады:
1) Салық салу объектісіне байланысты :
1.1) Тікелей салықтар - табысқа немесе мүлікке салынады:
Корпоративті табыс салығы, жеке табыс салыгы, жер салығы, көлік қүралдарына салынатын салық, мүлік салығы жэне т.б.
1.2) Жанама салықтар - субъектісі түлъінушы болып келеді, бірақ салық сомасы тауардың құнында болғандықтан салықты бюджетке сатушы аударады, оларға жатады:
- қосылған қүн салығы, акциздер;
2) Бюджетке түскен соң қолданылатын белгісіне қарай:
2.1) жалпы салықтар - бюджетке түскен соң жалпы мақсаттарда қолданылады. Оларға Корпоративті табыс салығы, қосылған күн
салығы жэне т.б. жатады.
2.2) Арнайы салықтар - бюджетке түскен соң алдын ала
белгіленген нақты шараларға бағытталады.
3) Экономикалық белгісіне байланысты:
3.1) Табысқа салынатын салықтар - салық төлеушінің кез-
келген салық салынатын объектісінен түсетін табысынан алынады,
оларға табыс салығы мен пайдаға салынатын салық жатады.
3.2) Түлынуға салынатын салықтар — салық төлеуші тауар
немесе қызмет күнын төлеген кезде төлейді, мысалға қосылған құн
салығы жэне акциздер.
4) Салық салу объектісін багалау дэрежесіне қарай:
4.1) нақтылы салықтар - салық төлеушінің салық салынатын
объектісінің сыртқы белгісіне қарай салынады, мысалға жер, мүлік
салығы.
4.2) дербес салықтар - салық төлеушінің салық салынатын
объектісінен алынатын табыс мөлшеріне байланысты салынады,
оларға корпоративті табыс салығы, жеке табыс салығын жатқызуға
болады.
Салық салу орғанына байланысты салықтар жалпы мемлекеттік жэне жергілікті болып белінеді.
Барлық салықтар экономикалық механизм қ ызметіне байланысты байланысқан жэне байланыспаған болып бөлінеді. Байланысқан салықтарға қосылған қүн салығы жатады. Экономикалық механизм негізінде салық төлеушілерден байланысқан салықтарды алу барысында бұл салықтардың байланыстылыгын байқаймыз. Бұл байланыстың болмауы ҚР салық жүйесінде күрделі қиындықтарға әкелер еді. Әсіресе салық телеушілер тарабынан заң немесе салық төлеу тэртібінің бүзылғандығы байқалар еді. Сонымен байланысқан салықтар горизонтальді механизммен алынады, белгіленген азаматтық-қүқықтық мэміле бойышна салық салуды білдіреді.
Ал байланыссыз салықтарға салық салу механизмінде байланыс байқалынбайтын салықтар жатады. Бұл байланыссыз салықтарға мүлік жер көлік салықтарын жатқызамыз. Екі салықтардың арасындағы айырмашылығы - байланысты салық салуда мэмілеге отыру барысында 1 түлғаның салық міндеттемелерінің төмендеуіне, ал екінші түлғаның міндеттемелерінің артуына экеледі. ал байланыссыз салықтарда мэміле немесе шарт жасасу негізінде екі түлғаның міндеттемелері бір-біріне тэуелсіз болып табылады.
XVIII-XIX ғасырларда дамушы саяси экономия окілдері жер меншігі табыс экелуші және байлықтың негізі болатындықтан мемлекеттің қазынасын толтыратын бірден бір көз бола алатынын түжырымдаған болатын. Бұл салық белгілі бір жер алаңын қолдануды есепке ала отырып табысқа негізделген. Салыққа байланысты сауал тудыратын мэселелер өте көп, оларды өткен ғасырда Г. Джордж, С. Корд, Н. Тидеман, ал кейінгі кездерде МЛ. Бронштейн, А.А. Калныньш, А.Э. Сагайдак, Б.И. Пошкус, Н. Суханов талдаған болатын. Салық мэселесін қарастыра келе ол 2 жағдайды талдайды: біріншіден, қандай тэсілдермен жер рентасын салық түрінде алуға болады, және екіншіден, қандай тэсілдермен жер рентасын элеуметтік қажеттіліктерге аударуға болады.
Жер салығын енгізудің мақсаттары алғашында жер мен басқа ресурстарды тиімді пайдалану мен шығындарды қысқартатын механизмді табу арқылы ауыл шаруашылық өндірістің тиімділігін арттыру болды. Сухановтың айтуынша жекелеген топтардың монополиялық билігін қысқартатын жэне ауыл шаруашылық түлғаларының қүқықтарын теңдестіретін бірден бір қүрал - осы жерлерғе салық салу деген. Н.Зенец елдің элеуметтік-экономикалық жағдайын есепке ала отырып жерге салық салудың толық келесі элементтерін үсынады:
• жер салығының қызметтері;
• төленетін салықтық пайда болу көзі;
• салықтың колемін анықтау;
• салық салу объектілері;
• салық ставкаларын анықтайтын база;
• салық алушы (республикалық, жергілікті бюджет);
• басқа салықтармен байланыс;
• жер салығын төлеушілердің категориясы(акционерлік қоғам)
Жер салығы меншікке салынатын салықтар қатарына
жатқызылатындықтан оның негізіне алынған қаражат басқарудың қандай деңгейінде аккумуляциялануы керек деген эдістемелік маңыздылығы бар сауал туады: егер мемлекеттік бюджетке тура түсетін болса, онда бұл салықтың басты мақсаты - ауыл шаруашылық өндірісінің оркендеуіне қайшылық тудырады, сондықтан меншікке деген салымның басты қағидасы - алынатын толемнің коп болігінің сол жерде қалуы, яғни жергілікті бюджетте. Оның себебі — меншікке салынатын салықтар жергілікті бюджеттің түрақтануына экеледі, жекелеген аймақтардың озіндік басқаруын дамыту үшін қаржылық негіз қүра алады, жиналған қаражаттар арқылы аймақтар озін-өзі қаржыландыра алады, яғни ол мемлекеттік бюджетке аударылып талан-таражға түспейді. Осындай өзін-өзі қаржыландыру механизмі жүретіндіктен аймақтар қаржылық қажеттіліктерін бірден біледі, сондықтан кейбір жағдайларда өз бюджетін толықтыру мақсатында салық ставкаларын көтере алады немесе профициті орын алса оны 20-50%-ға шейін төмендете алады. Меншік салығы неге аумақтық бюджеттің иелегінде деген сауалға тағы бір жауап - меншікке деген төлемді барлық халық бірдей деңгейде төлеу керек.
Қазақстан Республикасының Президентінің 1995ж. 22 желтоқсанда шыққан заңдық күші бар қаулысы бойынша жер мемлекеттік меншікпен қатар жеке меншікте де болуы мүмкін. Осында жеке тулғаның жерге деген қүқығын растайтын қүжаттар болады, олар: - жерді түрақты пайдаларіатын жағдайда - тұрақты жер пайдалануының қүқығы, ал жерғе деген жеке меншік орын алғанда меншік құқығына деген акт болу керек.
- уақытша қайтарымсыз жер қолдануы орын алғанда осы
жағдай бойынша келісімшарт болу керек.
Жер салығы - жер рентасының сыбайлас бөліктерінің бірі болып келеді. Жер салығы меншік қүқығын, тұрақты жер пайдалану қүқығын, өтеусіз уақытша жер пайдалану қүқығын кузландыратыи қүжат болып келеді, сонымен қатар жер салығы жер салығын басқару жөніндегі уәкілетті оргарі әр жылдың 1 қактарындағы жағдай бойынша берген жерлердің мемлекеттік сандық және сапалық есебінің деректері негізінде есептейді. Жер салығы толығымен жергілікті бюджетке түседі, сондықтан бұл жергілікті өкімет орғандарының аталған салықты жинауға деген мүдделерін арттырады. Жер салығы Қазақстан Республикасында 1992 жылы енғізілгеи болатын және оны енгізудің негізгі мақсаты - экономикалық эдістермен жерді тиімді пайдалануды қамтамасыз ету мен аумақтың әлеуметтік-мәдени дамуы, жердің қүнарлылығын арттыру, оны қорғау және бөлу шараларын жүзеге асыру мақсатында бюджеттің кіріс бөлімін қүру болып табылады.
Мүлік салығы - қарамағында жер меи автокөліктерден басқа жылжымайтын мүлкі үшін заңды және жеке түлғалардың толейтін төлемдері.
Әлемдік тәжірибеде мүлікке салынатын салық бүрыннан белгілі және зор мағынаға ие:
• меншік иегерінің экономикалық жағдайына байланыссыз
мүлікке салынатын салықтар бюджет кірісінің бөлімін
түрақты түсімдермен қамтамасыз етеді;
• салықтың тиімді қойылымдары неғізінде мүлікке салынатын
салықтар онім өндірушіні бірдей ондірістік ресурстармен
қамтылғандығына байланысты жақсы табысқа экеле алады.
Бүнда онім өндірісінің көп болігіне ие болғандар табысқа ие
болады.
• Нарықта қосымша сату-сатып алу онімдерін арттыратын
керегі жоқ, тиімсіз ресурстардан кәсіпкерлерді босатуды
ынталандырады;
• Мүлікті тек тиімді қолданатын кәсіпкерлерге жағдай
жасайды;
Мүлікке салынатын салықтар объектісі болып кез-келген жылжитын жэне жылжымайтын мүлік есептеледі, ал оны төлейтін тұлғалар болып заңды және жеке түлғаларға бөлінеді.
1.2 Меншікке салыатын салықтардың жекеленген шет елдердегі алыну механизмін талдау
Бірыңғай салықтардың алғашқысының бірі жер рентасы болып келеді. Физиократтардың, қоғамның ауыл шаруашылық жүйесінің дамуын жақтаушылар, мэлімдеулерінше өнеркэсіп табысқы таза қосымша қаражат экелмейді деген. Бар байлық жерден шығады және жерде жүйеленген деп түжырымдаған.4 Сондықтан табыстылықтың жалғыз көзі ретінде жер рентасына салық салу керек жэне сэйкесінше бұл салықты тек жер иеленушілері ғапа төлеу керек деген. Бұл салықты орнату жэне оған негіз беру мақсатында жердің жалпылығы деген үғым енғізілген болатын. Неге жекелеген азаматтар жер салығын төлеу керек деген сауал қойып өздері оған, себебі жер барлық адамзаттың ортақ меншігі, ал біздің заманда ол жекелеген түлғалардың меншігінде болғандықтан олар пайдаланғаны үшін салық төлеу керек деп мэлімдеген. XIX ғасырдаң соңында Генри Джордж біртүтас жер салығын енгізу арқылы қоғамның элеуметтік теңдік, бейбітшілік, байлыққа жете алатынына сенген болатын.
Австралияда жер салығы салынбайтын минимум 2003 жылы 261 000 доллар, 2002 жылы бұл сома 1,8%-ке азырақ болатын - 220 000 доллар. Бү_л нені білдіреді - яғни 2002 жылдың 31 желтоқсанына иелік еткен жердің қүны 261 000 доллардан аспаса, онда бұл жерге салық салынбайды. Жердің негізгі меншігіне салынатын салық 2003 жылы түрғын үйі бар жер алаңы үшін ғана салынатын. Ал егер осы жагдайда да үй түрған жер алаңының қүны 1 680 000 доллардан асса гана салық салынады. Бұл корсеткіш те 2002 жылдың 1 414 000 доларына қарағанда элдеқайда жоғары. 2003 жылгы жер салығының ставкасы 1,7%- ға тең болды. Австралияда салық органының лауазымды түлғалары салық толеушілерге уақытысында төленуге тиісті салық сомасы корсетіліп тұратын нүсқама беруге міндетті, иеленіп отырған салық салынатын немесе салынбайтын жер туралы барлық мэліметтермен қоса сонымен қатар қосымшалар мен алдынғы жылдар бойынша қарыздарары туралы толық ақпарат болуы тиіс. Салық төлеуші нүсқаманы алғаннан кейін 1 жылға теленетін салық сомасының барлығын 30 күн ішінде төлеп тастаса, онда оған 1,5% мөлшерінде жеңілдік қарастырылған. Егер салық толенетін мерзімі кешіктірілсе немесе айыппүлдар мен осімпүлдар орын алған жағдайда бұл жеңілдіктер қолданылмайды. Салық төлеуші жер салығын жыл бойыиа 3 ағымдагы төлемдерге бөліп төлеуіне болады, бірақ бұл жағдайда да жеңілдік қолданылмайды. Ал егер 3 ағымдағы төлемдердің біріншісі уақтысында атқарылмаса, онда жер иесі қалған 2 ағымдағы төлемдерде төленуге тиіс салық сомасын түгел бюджетке бірден төлеуге міндетті болып келеді. Сонымен бірге егер осы жағдайда салық төлеуші өзінің қаржылық қиындықтары салдарынан салықты төлей алмаса, онда ол салықтық несие, каникул немесе салық төлеу уақтысын кейінге қалдыруға өтініш жазуға қүқылы, ал салық органының қызметкерлері оған көмектесуге міндетті болып келеді. Әлемнің басым елдерінде меншікке салынатын салық жергілікті бюджетте жинақталатын салықтың түрі болып келеді.
Жерғілікті салықтар жүйесі АҚШ-та мемлекет деңгейінде заңмен бекітіледі. Жергілікті салықтардың мемлекетік салықтардан айырмашылығы - олардың көптүрлілігі мен регрессивті сипатта болуында. Оларды ішінде ең маңыздыларының бірі - мүлікке салынатын салық болып келеді жэне ол мүліктің бағалау қүнынан алынады. Мүлік 4 жылда 1 рет бағаланып отырылады. Барлық жерде бағалау қүны объектінің нарықтық қүнынан бағалау коэффициенті деп аталатын бірдей пайызбен бекітілуі тиіс. Жергілікті билік органдары егер штат заңы тиым салмаса, бөлшек саудадан алынатын меншік салығын енгізе алады. Меншікке салынатын салық ставкасы штаттарда бекітілген ставкадан төмен болады жэне 2 %-дан артпау керек. Жергілікті билік органдары азық-түлік онімдерін, спиртті ішімдіктерді, темекі бүйымдарын сату, қонақ үй қызметімен айналысу, автокелікте мен мотоциклдерді пайдалану, үй жануарларын ұстау қүғына лицензия береді. Ал лицензия беру барысында лицензия аламы үсталынып, ол жергілікті салық жүйесіне кіреді. АҚШ-тың жергілікті салықтар жүйесін, оныц қүрылымын талдай келе оларды 4 топқа бөлеміз:
1. белгілі бір аумақта ғана жиналатын
салықтар, оған тура жэне жанама салықтар жатады. Тура салықтарға
мүлік, жер мүраға салынатын басқа да салықтар. Жанама салықтаға
сатудан алынатын салықтар жэне акциз дер жатады.
2. Жалпымемлекеттік салықтан қосымша
ретінде жергілікті бюджетке аударылатын салықтар;
3. Колік қүралдарына, қонақ үйлер мен
коммуналдық қызметке салынатын салықтар;
4. Жергілікті салықтар тобы. Бұл салықтар осы
аймақтың жекеше үстанатын саясатын сипаттайды.
Сонымен дамыған немесе дамушы басқа елдермен қатар АҚШ-ң жсргілікті салықтары аймақтардың озін-өзі дербес қаржыландыру үшін қолданылады.
1907 жылы салықтық ат күші деген термин пайда болды. Ол көлік қүралдарына салынатын салықтың көлемін анықтайтын коэффициент ретінде пайдаланылатын. Францияда ат күшіне салынатын салық CV-деп белгіленіп, Cheval vapeur мағынасымен кейбір машиналардың атауларына енетін, мысалға, Citroen 2CV. Салықтық және жай ат күштерімен қатар АҚШ-та котловые - bhp, электірлі - еһр, метрикалық - трһ, сулық - whp.
2003 жылдың 1-қаңтарынан бастап Ресейде көлік кұралының пайдалану мақсатына. байланыссыз салықты барлық азаматтар мен тұлғалар төлейді. Көлік қүралдары үшін төленетін салықтың өзгеше интерпретациясы пайда болды: жол магистральдарын қолданғаны үшін және көлік құралдарының иелері үшін жекелеп салық төлейтін түлғалар енді біртүтас көлік салығын төлейтін болды. Салықты толеудің басты себептерінің бірі колікті ГИБДД-ің есебіне қою болып табылады. Колік қүралдырын тіркеумен айналысатын мекемелер Салық Мекемесіне тіркелген колік құралдарының иелері жайлы мэліметтерді толық уақтысында беру керек. Машина сатылған ба, ұрланған ба, бүзылып тұр ма, оның басқа да себептермен қандай да жағдайда болуына байланыссыз Салық Органы көлік иесін ағымдағы жылдың 1 қаңтарынан маусым айының аяғына шейін нұсқама беруге міндетті болып келеді. А л осы айтылған себептермен автомобиль қолданыста болмаса, онда салық төлеуші тіркемені жойып, автомобильді есептен шығару керек. Колік салығы барлық елдердегідей Ресейде двигатель қуаттылығына байланысты есептеледі. Оның қойылымдары төмендегідей болып келеді:
двигатель көлемі ІООл.с — салық колемі Іл.с-на 10 сом
двигатель көлемі 100-150л.с. - салық 20 сом Іл.с.
двигатель колемі 150-200л.с. - 30 сом Іл.с.
двигатель колемі 200-250л.с. — 50 сом Іл.с.
двигатель көлемі 250 ден жоғары - 100 сом Іл.с.
Заңға сэйкес аймақтық билік органдары көлік қүралдарына салынатын салық сомасын оз ыңғайлықтанына қарай озгерте алады. мысалға, Мэскеуде двигатель көлемі 70л.с. -ден кем емес жеңіл автокөліктері салық толеуден мүлдем босатылған. Бірақ шетел азаматтырың бизнес-класс автомобильдері үшін салық бекітілген мелшерден элдеқайда жоғары болып келеді.
Корпорацияның мүлкіне салынатын салық түрі Еуропаның 18 елінің 8-де ғана бар. Коптеген елдерде жеке түлғалардың мүлкіне салынатын салықтар ғана бар, және бұл салық түрінің ол елдердің жергілікті бюджеттеріндегі үлесі басым болып келеді. Корпораіщяньщ мүлкіне салық осы 8 елдерде 0,3%-да Швейцарияда Грецияның 2,2%-на дейінгі аралықты алады. 90-жылдары бұл салық түрі Австрия мен Норвегияда алынып тасталынып, ал Италия мен Швецияда енгізілген болатын. АҚШ-тың жергілікті бюджетінде мүлік салығының үлесі оте үлкен, сондықтан салық органдарыныц қызметкерлері жергілікті билік органдарынан қызметін тәуелсіз жүргізетін "қозғалмайтын мүлікті бағалайтын бөлім" қүрган болатын. Бағалаушылар бухгалтерлер, жергілікті заң қызметкерлері қатарынан тұрады. Әр штатта салықтар эр түрлі болып келеді, мысалға Вирджиния штатында бағаланатын мүліктің 100 долларына салық 1 доллар 19 цент көлемінде белгіленген. Мулік салығы АҚШ-тың кейбір штаттарында ғана алынады. Жергілікті билік органдары салық көлемін алда күтілетін бюджет шығысына жэне салық салынатын базаға байланысты белгілейді.
Францияда мүлік салығының құрылымы қүрылысы бар жер, қүрылысы жоқ жерлер жэне түрғылықты үйлерге салынатын салық болып бөлінеді. Мүлік салығы бүнда кәсіпкерліктерге де, жалға алушыларға да, меншік мелеріне де заңды жэне жеке түлғаларға да салынады. Жергілікті бюджеттегі мүлік салығының үлесі бұл елде 50% болып келеді.
Испанияның мүлік салығы жергілікті билік органдарының құзыреттігінде болып келеді. Оның сомасы мемлекеттік деңгейде анықталатын кадастрлық қүнға байланысты болады. Мэриялар мен муниципалитеттер белгіленген лимиттер шегінде салықтар ставкасын ездері анықтай алады, лимит шегі 0,4-1% аралығында. Мысалға Мадридте салық ставкасы мүліктің кадастрлық қүнының 0,4%-н алады, бұл ставка басқа да көптеген қалалар үшін қолданылады, ауыл шаруашылық аймақтар үшін 0,3%, ал Барселонда - 0,9% көлемінде бекітілген. Салық салу базасы болып табылатын бұл кадастрлық қүнды Кадастрлық Басқарма жер мен ғимараттардың қүнын ескере отырып есептелетін мүліктің нарықтық қүнына сүйене отырып 8 жылда 1 рет қайта бағалайды. Кадастрлық Басқарма - бұл мүлікті бағалау мен қайта бағалаумен жэне қайта жазумен айналысатын мемлекеттік қүрылым болып табылады.
Германияның мүлікке салынатын салығының сомасы жалпы федералды қойылымды 0,35% бойынша мүліктің салық салынатын қүнына есептегенде анықталады. Нэтижесі 280-600% болатын бекітілген жергілікті коэффициенте көбейтіледі, сонымен салық ставкасы 0,98-2,1% аралығында анықталады. Ал пайыз қойылымының орташасы 1,5-ға тең болып келеді. Салық төлеуден бұл елде мемлекеттік кэсіпорындар мен діни бірлестіктер ғана босатылған.
Ал Австрияның мүлікке салынатын салығы 1954 жылы шыққан "Мүлікке салынатын салық туралы заң" жэне 1955 жылы шыққан "Құн анықтау туралы заң" -ға суйене отырып анықталады. Бұл заңдарға сэйкес мүлікке деген шектелген жэне шектелмеген кінэ анықталған. Шектелген кінэні елде түрмайтын, яғни резидент емес жеке түлғалар атқарады, ал шектелмеген кінэні елде түрғылықты жері бар, жэне салық салынатын объектілері бар жеке түлғалар атқарады. Егер шектелген кінәсі бар түлғаларды түрғылықты жері болмаса да салық салынатын объектілері болса оларға салық салына береді. Салық ставкасы 1% мөлшерінде анықталған.
II. Қазақстан Республикасында меншікке салынатын салықтардыц алыну механизмі.
2.1 Меишікке салынагын салықтарды есептеу механизмі:
2.1.1 Жер салығы
ер салығы жерді иеену мен пайдалану құқығы үшін төленетін салық болып абылады. Жер салығын төлеу мақсаты:
• жерді үлымды пайдалануды қамтамасыз ету;
• жерді сақтау;
• жердің құнарлылығын арттыру;
• жергілікті аумақтардың элеуметтік жэне мэдени дамуын
қамтамасыз ету, олардың қаржылық көздерін құру;
Барлық жерлер олардың арналған нысанасы мен тиесілігіне қарай мыиадай санаттарға бөлінеді, және бұл санаттар ҚР-ц жер туралы заң актілерінде белгіленген:
1. ауыл шаруашылық мақсатьшдағы жерлер;
2. елді мекенді жерлер;
3. өнеркэсіп, көлік, байланыс, қорғаныс жэне басқа да ауыл
шаруашылығына қатысы жоқ жерлер;
4. ерекше қорғалатын табиғи аумақты жерлеріне, сауықтыру,
рекреациялық жэне тарихи-мэдени мақсаттағы жерлер;
5. орман қорының жерлері;
6. су қорының жерлері;
7. қордағы жерлерге жатқызылатын жер аумақтары;
Жердің осы аталған санаттарға бөлінуі заңды тұлғалар үшін
белгілеген, олардың арасында қордағы жерлер жэне ерекше
қорғалатын табиғи аумақты жерлеріне, сауықтыру, тарихи-мәдени
мақсаттағы жерлерге салық салынбайды.
Олардың арасында салық салынатын жерлерге салық салу объектісі ретінде сипаттама беретін болсақ:
1. Жер учаскесі бойынша ауыл шаруашылық мақсаттарда салық төлеген уақытта жер қүнарлылығы, яғни бонитеті анықталады. Бонитет балын Ауыл шаруашылығының Министрлігі мен жерді зерттейтін институттар анықтайды. Жеке қосалқы шаруашылық жүргізу, бақша мен саяжай жасау үіпін берілген жерлерге салық ставкасының молшерлемесі - 0,50 гектарға дейінгі жер алаңы - 0,01 гектар үшін 20 тенге, ал 0,50 гектардан жогары жер алаңы үшін - 0,01 гектар үшін 100 тенге көлеміиде белгіленген5.
Жер салығының аймақтық бюжеттегі толықтығын жергілікті окілеттілігі бар органдар қадағалайды. Сондықтан олар оздерінің орналасқан жер учаскелеріне, оның сумен қамтамасыз етілуіне, шаруашылық жүргізудің өндірістік жэне баска да жағдайланына байланысты жер салығының базалық ставкаларын өзгертуге құқылы, бірақ ол 20%-дан артпау керек.
Ауыл шаруашылығы мақсаттарында жер учаскелеріне қолданылатын базалық салық ставкалары мынадай:
А) жазық аумақтардың далалық, қуаң далалық аймақтарының кэдімгі, оңтүстік қара, сарғылт жэне күңгірт-сарғылт топырақты, сонымен бірге тау бөктеріндегі аймақтардың күңгірт сүр, қоңыр топырақты жэне қара топырақты жерлеріне қүнарлылық көрсеткішіне, яғни бонитетіне 1-кестенің №1 болімінде көрсетілген базалық ставкалар қолданылады.
Б) шолейтті, шөлді және тау бөктерлеріндеғі ашық-саргылт, қүба, сүр-қүба, ашық және кэдімғі сұр топырақты, сонымен бірге таулы аймақтардың таулы-далалық, таулы-шалғынды далалы, таулы-альпілік жэне субальпілік опырақты жерлердің бонитетіне 1-кестенің №2 бөлімінде көрсетілген базалық салық ставкалары қолданылады.
Қорғаныс қажеттілігіне берілген, бірақ қандай да бір себептермен қолданылмайтын, сондықтан ауыл шаруашылық мақсаттарындағы қолданысқа берген жерлер, сонымен бірге, егер темір жол көлігімен айналысатын кэсіпорындар темір жол магистралінің бойындағы ормандандырумен айналысатын болса, олардың жерлері жоғарыдағы базалық ставкалар бойынша бекітілген. Б.үл базалық салық ставкаларының қолданылатын тағы бір жері ерекше қорғалатын табиғи аумақты жерлер, орман жэне су қорлары болып келеді. Бірақ бұл жағдайда олар тек ауылшаруашылығы мақсаттарында ғана қолданылуы керек.
2. Елді мекенді жерлердің жер учаскесі бойынша салық салынған кезде үй, ғимараттар мен қүрылыстар орналасқан жерлерден басқа алаңдардың барлығы есептелінеді. Бұл салық түрі жердің эрбір шаршы метріне салынады жэне оның мөлшері ҚР-ң қалалары бойынша 2-кестеде көрсетілген.
Сонымен бірге осы қойылымдардың 10 еселенген молшерінде елді мекендік және басқа да санаттағы жерлерінде орналасқан автотүрақтар, жанармаймен қамтамасыз ететін станциялар орналасқан жерлер жэне тауар сатуға арналған базар аумағындағы жерлерге салық салынады. Бірақ базардың тауар сатудан басқа қызметпен айналысуға жэне мал сатуға берілген жерлеріне бұл ставкалар 10 еселенбей қолданылады.
Бұл базалық салық ставкалары ешқандай түрғылықты үйі, ғимараты, құрылысы жоқ жерлерғе салынады, ал енді керісінше түрғылықты үйі бар жерлерге деген салық ставкаларын анықтасақ, олар келесідей қойылым бойынша есептеледі:
Алматы, Астана қалаларымен қоса Қазақстан Республикасының басқа да облыс болып қүрылған орталықтары үшін салық ставкалары жер алаңының көлеміне байланысты болып келеді және қойылымдар бұл жерде басқа да аймақтарға деген қойылымнан элдеқайда жоғары болып келеді, мысалға:
• егер жер алаңының көлемі 1000 шаршы метрге дейін болса,
онда оның эрбір шаршысына 0,20 тенгеден салық салынады -
бұл облыстық маңызы бар орталықтар мен Алматы, Астана
қалалары үшін қолданылады, ал басқа аймақтар үшін мүндай
ставкалар 5000 шаршы метрге дейіягі алаңдар үшін
қо л даны лады;
• Ал егер алаң көлемі осы 1000 шаршыдан асатын жагдайда эр
шаршы метіріне 6 тенгеден салық белгіленген — облыстық
маңыздылыққа ие жэне Астана, Алматы қалалары үшін
белгіленген, ал басқа елді мекендер үшін 5000 шаршы метрге
дейінгі алаңға эр шаршысына 1 тенгеден салық белгіленген,
бірақ екі жағдайда да жергілікті органдар шешімдеріне
байланысты салық көлемі 0,20 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz