Ішек-қарын жолдарының қызметінің реттелісі.

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИСТРЛІГІ

ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК ФАРМАЦЕВТИКА АКАДЕМИЯСЫ

СӨЖ

Тақырыбы: Ішек-қарын жолдарының қызметінің реттелісі.

Орындаған: Айтбаев Т.

Тобы: 104 «А» МІК

Шымкент 2012 ж

Жоспар

І. Кіріспе

Асқорытуды зерттеу әдістері
Аузындағы ас қорыту

ІІ. Негізгі бөлім

Қарындағы ас қорыту
Он екі елі ішектегі ас қорыту
Ішектегі ас қорыту

ІІІ. Қорытынды

IV. Пайдаланған әдебиеттер

Кіріспе

Асқорытуды зерттеу әдістері

Физиология ғылымының дамуында түрлі қызметтерді зерттеу, осыған лайық әдістер іздеу үлкен роль атқарады. Кезінде талдау (анализдік) физиологиясы әдістерінің бірі-вивисекция әдісі кеңінен қолданьшған. Мұның нәтижесінде қан айналысы физиологиясы тарапында құнды материалдар жиналды, бірақ бүл әдіс ас қорыту физиологиясын зерттеуге жарамайтыны байқалды. Мәселен, лабораториялық жануарды наркоз беріп ұйықтатып, оның ас қорыту безіне түтік қойып бірнеше тамшы сөл алуға болады, сондай-ақ ішек-қарынды жарып жіберіп, ас қойыртпағын, ішек-қарын сөлін алу да қиын емес. Бірақ мұндай сөл таза емес, асқорыту үрдісі жайлы тұжырым жасауға мүмкіндік бермейді.

Асқорыту ағзаларының аурулары өте жиі кездеседі. Көптеген зерттеушілер адамның ішек-қарынынан таза сөл алып, оның ас қорытудағы мәнін білуді арман етті. Мысалы, Рюмер адамның қарын сөлін зерттеу үшін бір кесек губканы жіпке байлап зерттелетін адамға жұтқызды, біраздан кейін губканы жіппен тартып сыртқа шығарып, оның сығындысын (алынған сөлді) зерттеді.

Канада дәрігері Боумон 8 жыл бойы ішінен жараланған мергеннің қарын қуысын түтік (фистула) арқылы терімен жалғастырып, жиналған қарын сөлінің құрамын зерттеп, ол туралы тұңғыш рет мәлімет алды.

1842 жылы Mocква университетінің профессоры Басов итке операция жасап, оның қарнына қойылған фистула арқылы ас қойыртпағы араласқан қарын сөлін жинап, оны зерттеді. Бұл операцияны өте жоғары бағалаған И. П. Павлов кейін итке эзофаготомия (өңешті кесіп, оның екі үшын сыртқа шығару) операциясын жасап, жалған тамақтандыру әдісін ұсынды. Таза қарын сөлін жинап, оның қүрамын анықтады, бүл сөлдің адам қарнының сөлінен айырмашылығы жоқ екенін дәлелдеді.

Эзофаготомия мен қарын фистуласы жасалған иттің тамақтануы. (И. П. Павлов) .

Сонымен ас қорыту жүйесінің қызметін зерттеуде бірден бір тиімді әдіс - И. П. Павлов ұсынған фистула қою. Фистула қою әдісі ас қорыту физиологиясын жаңаша дамытуға жол ашып, бұл тарапындағы әйгілі еңбектері үшін И. П. Павловқа Нобель сыйлығы берілдд Фистула дегеніміз белгілі бір ағзаның қуысын немесе бездің түтігін сыртқы ортамен байланыстырып тұратын өзек. Фистула салу үшін белгілі бір жануар түріне, айталық, итке наркоз беріп, антисептика және асептика талаптарына сәйкес операция жасап, ағза қуысын немесе без түтігінің ұшын сыртқа шығарып тігіп қояды. Осы мақсатпен кейде арнайы фистула түтігі қолданылады. Физиологиялық тәжірибе жасау үшін ит тек жарасы жазылған соң пайдаланылады. Фистула қою әдісі иттің қоректеніп жатқан кезде қарын сөлін таза күйінде жинауға, сөл құрамының тағам түріне қарай қалай және қаншалықты өзгертетінін білуге мүмкіндік береді. Фистула қойылған итті (жануарды) бір рет емес, ұзақ уақыт, мәселен, айлар бойы пайдалана отырып, ас қорыту ағзаларының сөл шығару қабілетін, жиырылу-жазылу қасиетін, ас сіңіру дәрежесін бірден бір дәл анықтауға болады.

Мәселен, И. П. Павлов лабораториясында асқорыту жолының әрбір бөлімін тексеру үшін әртүрлі операциялар ұсынылды. Астың ауызда қалай қорытылатынын зерттеу үшін белгілі бір сілекей безі түтігінің бір ұшы сыртқа шығарылды. Қарым солін жипап алып зерттеу үшін Басов әдісімен иттің қарнына фистула қойылады да оның өңешінің екі үшы сыртқа шығарылады (эзофаготомия-"жалган тамақтандыpy" тәжірибесі) . Иттің үлкеи қарнынан кіші қарынды бөліп алады да, Гейденгайи, Павлов одістерімен кіші қарын солін жинап алады. Ұйқы безінің солін, сондай-ақ от шыгару үрдісіи зерттеу үшін сол бездің оттүтігінің 12 елі ішекке ашылған жерінен айнала ішек қабырғасын тіліп жібереді де, 12 елі ішектің кіші болігі мсн түтік аузын сыртқа шығарады. Өт түзілуін зерттеу үшін фистула түтігін от қабымен жалғастырады. Аш ішек қызмсті Тири- Вслла фистуласы арқылы зерттеледі.

Адамның сілекей бездсрі жскс-жске зерттеледі, сілекейді Лешли Красногорскийдің капсуласы арқылы жинауға болады.

Адам қарнының солі зонд арқылы алыпады. Зонд жүтудан 30-40 минут бұрын адамға Боас-Эвельд тамағы (50 г ақ nan - 1 стакап шәй) беріледі.

Қарын қимылы қарын биотогін әдісімен жазып алу арқылы зерттеледі. Ол үшін аппарат датчиктсрі адамның құрсақ терісіне бскітіледі.

Асқорыту ағзаларыныц қимыл әрексті рентген сәулесімеи (рентгеноскопия, рентгенография, рентгенокимография) зерттследі. Шайнау кезіцдс пайда болатып жақ еттерініц биотогі электромиография арқылы, жақтың шайнау қимылы мастикациография арқылы жазып алынады.

Ішек-қарын сөл шығару қызметі мен қимыл әрекеті радиотелеметрия әдісімен зерттеледі. Алдымен адамга радиомагниттік генератор-радиопилюля (диамстрі шамамен 1 см) жұтқызылада. Іштегі радиопилюлядан тараған электромагниттік толқындар сырттағыда датчиктер мен радиоқабылдағыш антенна арқылы ұсталып аппарат құрамындағы жазу құралы арқылы сөлдың қышқылдығы (pH), температурасы, басқа да озгерістер жазып алынады.

Эндоскоппен қарау (эндоскопия) үшін ауыз, жұтқыншақ, өңеш apқылы қарын мен он екі елі ішскке арнайы кұрал - эндоскоп енгізіледі де соның көмегімен қарының ішкі құрылысын көруін, суретін салуға жонс биопсия әдісімен қажет материал алуга болады. Радиоактивтік изотоп арқылы қоректік заттардыц сіңу ережесін, мәселен, изотоппен белгіленгсн белок пен май молекулаларының үлгісін пайдалана отырып, бұл заттардың ыдырау, сіңу ерекшеліктерін білуге болады. Ал ультрадыбыс пен сканирование жасап дертті үрдістің қай жерде қалай орналасқанып анықтауға болады.

Ауыздағы ас қорытылу

Асқорыту ауыздан басталады. Ауызға келіп түскен тағам мұнда 15-30 секундтей кідіреді. Осы уақыттың ішінде тағам (ac кесегі) шайналып, ұсатылады, сілекеймен шыланып, жұмсарады, астың дәмі, физикалық қасиеттері туралы мағлұмат алынады. Көмірсулы заттар (көмірсулар) ыдырай бастайды. Ұсатылган ас кесегі сілекейге шыланып, шырышпен қапталып тілдің түбіріне қарай жылжиды да жұтқыншаққа жетіп жұтылады.

Ауыз ішінде (шырышты қабыгында) ас кесегінің ыстық-суықтығын, жұмсақ-қаттытлығын сезетін қабылдағыштармен қатар дәм ceзетін қабылдағыштары да бар. Осыған орай ауыз шырышты қабығын қабылдағыш алаң деуге де болады. Қабылдағыштар ас кесегімен жанасып тітіркенеді, бұдан пайда болған қозу сигналдары бет (n. facialis), тіл-жұтқыншақ (n. glossopharingeus), үшкіл (n. trigeminus) жүйкелер мен кезеген жүйке (n. vagus) арқылы орталық жүйке жүйесіндегі рефлекстер орталыгына барып жетеді. Сол жүйкелерден келген эфференттік серпіністер ас кесегінің ауызда шайналып, жұтылуын реттейді де ас қорыту бездерінің сол шыгаруын, ішек-қарынның қимылын күшейтеді. Мұнымен қатар рефлекстік жолмен зат алмасуы, жүрек соғуы, қан айналысы, дем алу үрдістері де өзгереді.

Қарындағы ас қорытылу

Қарын дегеніміз ішек-қарын түтігінің кеңейген жері. Оның сыйымдылығы 2-4 литрдей, сырт пішіні мүйізге үқсайды. Қарын бірнеше бөліктен тұрады. Өңешпен қарынның қосылған жері кардиа деп аталады. Қарынның жоғарғы жағы күмбез тәрізді жоғары қарай көтеріңкі келеді, бұл-қ арын кумбезі, қарын мен он екі елі ішектің қосылған жері пилорус (қақпақша) деп, ал қарынның қақпақшаға жалғасқан бөлігі пиорустік бөлік болып саналады. Қарынның алдыңғы және артқы беткейі, жоғарғы және төменгі шеттері болады. Жоғарғы шеті дөңестеу, ал төменгі шеті ойыстау келген. Жоғарғы шетін қарын тұңғыш, төменгі шетін қарын ойығы дейді. Қарынның пилорустан басқа бөлігі қ арын денесі деп аталады.

Он екі елі ішектегі ас қорытылу

Он екі елі ішекке келіп түсісімен асқа 3 түрлі сөл (ұйқы безінің, он екі елі ішектің шырыны және өт) әсер етеді. Бұлардың ішінде ең күрделісі ұйқы безінің сөлі: оның құрамында органикалық қоректік заттарды (белок, май, көмірсу) ыдырататын ферменттер бар. Өтте ас қорытатын ферменттер жоқ, бірақ күрделі қоректік заттарды гидролиздеу үшін өт қажет. Онсыз ұйқы безі ферменттері әсер ете алмайды, етсе де өте әлсіз болады, әсіресе май ыдырамай, майдың ішектен лимфаға өтуі тоқтап қалады. Сондықтан өт ас қорыту сөлдері қатарына жатқызылған. Он екі елі ішектің шырышты қабығында бруннер бездері бар, олар өз сөлін шығарып отырады. Он екі елі ішек сөлі сәл сілтілі (pH - 7, 2-8, 0), қүрамында пепсин ферменті бар. Ондағы пепсин химусқа сіңген қарын сөлі пепсинімен бірлесіп, ішекте біраз уақыт белоктарды ыдыратуы мүмкін. Реакциясы сілтілі үйқы безі сөлі мен мол мөлшерде өт келіп қүйылысымен пепсиндердің әсері токтайды. Асқорытуда он екі елі ішек сөлінің айтарлықтай мәні жоқ, бірақ науқастанған жағдайда, әсіресе қарын сөлінде тұз қышқылы көбейіп кетсе, пепсиндердің әсері күшейіп, ұйқы безі ферменттерін ыдыратуы, мұның салдарынан ішекте ас қорытылуы наарлап кетуі мүмкін. Он екі елі ішек сөлінің бөлінуі кезеген жүйке әсерінен күшейе түседі, бұл сөл шығуын қан арқылы әсер ететін заттар - секретин мен глюкогон де күшейтеді.

Ішектегі ас қорытылу

Ішек аш және тоқ ішек болып екіге бөлінеді. Аш ішек адамның бойынан орта есеппен 4-5 есе ұзын. Ол үш бөлімнен: он екі елі ішектен, аш және мықын ішектерден тұрады. Адамда он екі елі ішектің ұзындығы 25 см, ішектің жалпы ұзындығының 2/5-і аш ішек үлесіне тиеді, ал мықын ішектің ұзындығы аш ішектің З/5-не тең. Ішек ұзындығына қарай ас ішекте 10-12 сағаттай кідіреді. Осы мезгілде: а) ішектің кілегейлі қабығындағы либеркюн (12 елі ішекте-бруннер) бездерінің сөлі мен ішектегі химус араласқан ұйқы безі сөлінің және өттің бірлескен әрекеті арқасында ішекте ас қорыту үрдісі аяқталады; б) ішектің ортаңғы қабаты - бірыңғай салалы ет талшықтарының жиырылып созылуы нәтижесінде ішектегі химус төмен қарай біртіндеп жылжып тоқ ішекке жетеді; в) асқорыту барысында пайда болған өнімдер ішектен қанға, лимфаға сіңеді.

Ішектің жоғарыда аталған сөл шығару, қимыл-қозғалыс жасау, қоректік заттарды сіңіру қызметтерін тексеру үшін итке Тири-Велла фистуласын қояды. Аш ішектен үзындығы 25-30 см кесінді алып, оның екі ұшын операциялық жарадан өткізіп сыртқа шығарады. Кесінді алынған ішек түтігінің екі ұшын жалғау үшін алдымен лигатура салып тігіп тастайды. Осьшайша бекітілген ішектің қабырғасын (үзындығы 58 см) жарып, екі жақтағы жараны бір-бірімен түйістіріп, шетін айналдыра тігеді. Сөйтіп ішек каналын бүтіндеп, ас өтетіндей етеді. Бұл операция энтеро-энтероанастамоз деп аталады (латынша энтерум - іш, анастомоз-қосу) . Ішекке қан мен лимфа тамырлары, жүйке талшықтары шажырқайдың бойымен келеді. Сондықтан операция кезінде жекеленген ішек бөлігінде тарамданатын тамырлар мен жүйкелердің негізгі бұтақтары кесілмейді. Сөйтіп бүтінделген ішек түтігінің жекеленген ішек бөлігімен жүйкелік, гуморальдық байланыстары бұзылмайды.

Аш ішек сөлі. Ішек сөлі либеркюн бездерінде түзіледі. Сөл шығарда без жасушалары жарылып, олардың ішіндегі заттар сөлмен бірге ішек қуысына түседі. Ішек сөлінде көптеген жарылған эпителий қалдықтары бар. Ішек сөлі сарғыштау келеді, өзіне тән иісі болады. Сөл ортасы сілтілеу (pH 7, 2-7, 5), сөл шығару үдеген сайын реакциясы сілтілене түседі 8, 6) . Сөл қүрамында 2% қүрғақ зат бар. Оның құрамында ферменттер (жалпы саны 20-дан асады), минералды заттар (калий, натрий, кальций хлоридтері, бикарбонаттары), көп мөлшерде муцин бар. Сөлдегі кейбір ферменттер қаннан ауысқан. Мәселен, ішек сөлінде көмірсуларды ыдырататын фермент-амилаза өте аз, ол әдетте қаннан өтеді. Осыған орай оның гидролиздік әсері жоқтың қасы. Ішек сөлінде негізінен ас қорыту үрдісін аяқтайтын ферменттер пептидазалар, нуклеаза, липаза, фосфатаза, сахараза, лактаза, мальтаза және трипсиноген проферментін белсендіретін энтерокиназа болады.

Энтерокиназа трипсиногенді трипсинге айналдырып, белоктың ыдырауын қамтамасыз етеді, трипсинмен бірге әсер ететін басқа да ферменттердің гидролиздік әсерін күшейтеді. Пептидазалар (монопептидаза, дипептидаза) пептидтерді амин қышқылдарына, нуклеаза нуклейн қышқылдарына ыдыратады. Дисахаридтерге әсер ететін ферменттер, айталық мальтаза мальтозаны екі молекула глюкозаға, лактаза лактозаны глюкоза мен галактозаға, ал сахараза (инвертаза) caxaрозаны глюкоза мен фруктозаға айналдырады. Сахараза тек аш ішек шырынында ғана кездеседі.

Майды гидролиздейтін липаза, фосфолипаза ферменттері ішек сөлінде аз, бірақ күшті ферменттер қатарына жатады. Ішек сөліндегі көптеген ферменттер, үйқы безі ферменттері ішек эпителиінің түкті жиектеріне тоқтап мембраналық гидролиз үрдісін қамтамасыз етеді.

Ішек бездерінің сөл шығару қабілеті тамақ ішуге байланысты. Сөл шығару әсіресе қоректік заттар ішек түтігіне келіп түсісімен үдей бастайды. Химус ішектің кілегейлі қабығына қысым жасап, тікелей және химиялық жолмен әсер етеді. Мұнымен қатар химус ішек қабырғасындағы механоқабылдағыштар мен хемоқабылдағыштарды тітіркендіріп, осы арадағы интрамуральдық ганглийлердің қатысуымен ішектің сөл шығару қабілетін рефлекс арқылы да күшейтуі мүмкін.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.