Ауа райы және климат

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе

1.
Ауа райы және климат

2.
Климатты құраушы факторлар.

3.
Климаттың ғаламдық проблемасы

3.1
Озон қабатының (озоносфераның) бұзылуы.

3.2
Парникті эффект (жылу эффекті).

3.3
Қышқыл жаңбырлар

4
Атмосфера туралы түсінік

5
Ауаны тазалау әдістері

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе
Химиялық, мұнай өндіруші, мұнайхимиялық, тағамдық, ет-сүт, тоқымашылық, қағаз және бір қатар өнеркәсіп салаларының кәсіпорындарында күшті әсер етуші улы заттар бастапқы материал немесе түпкілікті нәтиже не жанама өнім болып табылады. Қазіргі таңда өнеркәсіпте және ауыл шаруашылығында адам он мыңдаған түрлі химиялық қоспаларды пайдаланса да, жыл сайын бұл сан 200-1000 жаңа заттар-ға көбейеді. Өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында және тұрмыста қолданылатын химиялық заттар ассортименті үздіксіз өсіп келеді. Бұның барлығы төтенеше жағдайлардың өте жиі туындауына ықпал етеді. Бұл жарылыстар, өрттер, опы-рулар, теміржол, автомобиль және авиациялық оқиғалар, түрлі химиялық зат-тардың, оның ішінде авариялық химиялық қауіпті лақтырындылар мен төгілулер. Олардың айтарлықтай қорлар тағамдық, ет-сүт өнеркәсібінің оюъектілерінде, сауда базасының тоңазытқыштарында, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық-тарында жұмылдырылған. Осылайша, мысалы көкөніс базаларында хладагент ретінде пайдалынылатын 100 т. аммиак, су құбырлары станцияларында - 10-нан 30 т. дейін хлор бар. Бұл объектілер тұрғын үйлер мен аудандарға тікелей жақын жерде орналасқан. Көп келеңсіздіктер темір жол әкеледі. Бұнда вагонның рельстен шығуы және аударылуы жиі болады. Жерге хлор, аммиак, бензол, бутадиен, формалин, түрлі қышқылдар, бензин, керосин, дизель отыны, мотор майы және тағы басқалар төгіледі. Жерлер, су тоғандары, ауа және барлық қоршаған орта зақымданады. Сол кәсіпорындарда да жағдай жақсы емес. Біздің елімізде және шет елдерде улы заттардың төгілуімен химиялық қауіпті кәсіпорындарда болған әр түрлі аварияларды талдау тек соғыс уақытында ғана емес, сондай-ақ бейбіт уақытта да өндірістік персоналдар мепн халықты қорғауды ұйымдастыру қажеттілігі туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Қоршаған ортаны зақымдауды бақылау радиациялық бақылау сияқты қоршаған ортаның жалпы жағдайын бақылаудың құрама бөлімі болып табылады. Ол оның мониторингін - химиялық жағдайды нақты болжау, анықтау және бағалау, бақылау деректерімен мониторингтің ауыспалы деректерін салыстыру негізінде - халықты қорғау және химиялық жағдайды қалпына келтіру жөніндегі шараларды әзірлеу қажеттілігін анықтау болып табылады. Кәсіпорынның үздіксіз жұмыс істеуі үшін әдеттегідей орта есеппен 3 тәулікке,ал өндіріс бойынша кәсіпорындарға минералды тыңайтқыштар 10-15 тәулікке дейін есептелген химиялық заттардың азайтылмайтын запасы құрылады. Нәтижесінде ірі кәсіпорындарда, сондай-ақ қоймаларда және кейбір порттарда бір уақытта өндіріс ауқымына байланысты мың, сондай-ақ ондаған мың осындай заттар сақталады. Жеке көкөніс базарларында хладагент ретінде қолданылатын 150 тоннаға дейінгі сұйылтылған аммиак, су дайындау станцияларында 100-ден 400 тоннаға дейін сұйылтылған хлор бар. Күшті әсер ететін улы заттардың запасы базалық және шығындық қоймалар резервуарларында сақталады, технологиялық желілерде, көліктік құралдарда (өнім құбырында, темір жол цистерналарында, контейнерларда, баллондарда, танкерларда) бар. Зымыран отыны компоненттері қоймлар резервуарларында сақталады, темір жол цистерналарында және жанар-жағар май құюшымен та-сымладанады. Темір жол цистерналарының жүк көтергіштігі: хлор үшін 47,6 тоннаны, 55,8 тоннаны немесе 57 тоннаны; аммиак үшін 30,7 және 45,3 тоннаны; тұз қышқы-лы үшін 52,2 және 59,4 тоннаны құрайды. Автомобиль цистерналарының жүк көтергіштігі 2-6 тонна. Контейнерлердің (бөшкелердің) сыйымдылығы 0,4-2,5 м3, баллондар 0,005-тен 0,08 м3 құрайды (1).

1.Ауа райы және климат

Ауа райы мен климат ұғымдарын бөле-жара қарауға болмайды, өйткені бұлардың екеуі де атмосфераның күйіне жатады.
Ауа райы дегеніміз осы сәттегі немесе қысқа уақыт аралығындағы, мысалы, тәулік ішіндегі. (тәулік ауа райы) белгілі бір жердегі атмосфераның күйі. Тәуліктер ауа райы ұғымы өте маңызды, өйткені тәуліктер дегеніміз атмосфера күйінің заңды өзгерістерінің ең қысқа табиғи кезеңі. Бұл өзгерістерді ауа райы элементтерінің ауаның температурасы мен ылғалдылығының, бұлттылықтың, жауын-шашынның, атмосфера қысымының желдің тәуліктік барысын бақылай отырып, қадағалауға болады.
Климат дегеніміз де атмосфераның күйі, бірақ белгілі бір кеңістікке немесе түгелдей алғанда Жерге тән күйі. Атмосфераның осындай күйі туралы түсінікті оның алмасуларының заңдылықтарын, яғни ауа райы режимін анықтауға мүмкіндік беретін ауа райы туралы көп жылдық мәліметтердің негізінде ғана алуға болады.
Сонымен ауа райы мен климат өзара байланысты. Климат ауа райы арқылы қабылданады, ол ауа райынан қалыптасқандай болады. Ауа райы болса, белгілі бір климаттың фонында алып қаралады.
Атмосфераның күйі жеке алынған элементтер, мысалы, температура немесе жауын-шашын арқылы емес, олардың комплексімен сипатталады. Бұл комплексте ауа райының барлық элементтері өзара байланысты, әрі бұлардың біреуінің өзгерістері бүкіл комплекске әсер етеді. Біз ауа райын жеке элементтері бойынша емес, тұтас қабылдаймыз, мұнда элементтердің қайсысы болсын ең маңызды болып көріне алады. Организмдер, мысалы, бірдей ыстық ауа райын, бірақ бір жағдайда ылғалды, екіншісінде, құрғақ, желдің немесе желсіз т. б. ауа райын түрліше қабыл алады. Ауа райын жүйелі түрде бақылап отыру, оны зерттеу бір тәуліктік ауа райының комплекстік типтерін бөлуге мүмкіндік береді. Әр тәуліктің ауа райын қайсыбір типке жатқызуға болады. Ауа райының типтерін үш үлкен топқа аязды, 0° арқылы ауыспалы және аязсыз ауа райларына біріктіреді. Әрбір топта ауа райы бірнеше кластарға бөлінеді. Аязсыз ауа райының тек орташа тәуліктік қана емес, сондай-ақ минималды, 00-тан жоғары ауа температурасы болады. Бұлар оң радиациялық баланс шарттарына (сирегірек нейтральды) сай келеді.

Аязсыз ауа райының кластары:
I. Құрғақты қуаңшылық (t°сс 22°,rсс 40%) 2.
II. Қоңыржай құрғақшылық (t°сс22°, rсс 40-тен 60%-ке дейін).
III. Шамалы бұлтты.
Алғашқы үш кластың ауа райы тұрақты антициклонмен байланысты.
IV. Күндіз бұлтты. Күндіз фронт өткенде немесе жылы беттен ауа қызғанда пайда болады.
Түнде бұлтты. Фронт түнде өткенде немесе теңіздің беті
Құрылықпен салыстырғанда жылы болғанда пайда болады.
Жауын-шашынсыз бұлыңғыр.
VII. Жауын-шашынды бұлыңғыр (жаңбырлы).
VI және VII кластардың ауа райының шыққан тегі фронтальдық.
VIII. Ылғалды тропиктік (t°сс22°, rсс80%). Жылу мен
ылғалдың молшылық жағдайларына тән.
0°арқылы өтпелі ауа райлары. Егер орташа тәуліктік температура оң болса, онда минимумды температурада теріс; егер орташа тәуліктік температура теріс болса, минимумды температура оң болады. Мұндай ауа райы әдетте өтпелі маусымдарда болады.
0° арқылы өтпелі ауа райының кластары.
Күндіз-бұлтты. Бұл ауа райы желді және жауын-шашынды фронттар өткенде жиі болады.
Күндіз ашық. Бұл жоғарғы қысым кезінде пайда болады. Біздің еліміздің оңтүстік аудандарында бұл жылдың суық кезінде болуы мүмкін.
Аязды ауа - райы. Бұлар үшін тіпті 0°-тан төмен максимумды температура тән болып келеді. Аязды ауа райы теріс Рациональды баланс жағдайларына, қөбінесе жоғарылаған атмосфералық қысым кезіне сай келеді.

Аязды ауа райының кластары.
X және XI. Әлсіз және шыңылтыр аяздар (t°сс 0°-тан -- 12°,
4-қа дейін)..,-""`
Күн радиациясының шағын теріс балансының жағдайларына сай келеді.
XII.Едәуір аязды (t°сс -- 12°, 5-тан 22°, 4-қа дейін).
Күшті аязды (t°сс -- 22,5-тан -- 32°,4-қа дейін).
Үскірік аязды (t°сс -- 32°, 5-тан -- 42°, 4-қа дейін).
XV. Өте-мөте аязды (t°сс -- 42°, 5-тан төмен).
Ауа райының қарастырылған классификациясы адамдардың өмірі мен қызметіне бұлардың ықпалын ескере отырып жүргізілген және практикада пайдаланылып жүр.
Классификациядан ауа райын радиациялық балансқа қарай ғана емес, сондай-ақ қандай атмосфералық процестер -- фронттық немесе ішкі массалық, яғни бір ауа массасымен байланысты процестердің басымдылығына қарай ажыратқан жөн болады (бұлар циклондарда да антициклондарда да болуы мүмкін, бір-ақ фронт бойынша емес).
Ішкі массалық процестер төселме беттен ауаның қызуымен немесе суынуымен байланысты. Бірінші жағдайда температура жоғарылайды конвекция туады, будақ бұлттар түзіледі. Екіншісінде ауаның температурасы төмендейді, конвекция жерге таяу қабатта ғана болуы мүмкін.
Фронт бойынша ауаның көтерілуінентуғанфронттық процестер барлық жағдайларда бұлттардың түзілуімен, жауын-шашын, желмен қоса-қабат болады, бірақ жылы және суық фронттардың ауа райы әр түрлі. Жылы фронт үшін қатпарлы бұлттардың басым болуы, ақ жауын, әлсіз желдер, суық фронт үшін будақ жаңбырлы бұлт, нөсерлі жаңбыр, ұйтқыма желдер тән болып келеді. Жалпы әсіресе, фронт сызығын өткен кезде, фронттық ауа райы өте күрделі және өзгергіш келеді.
Циклондар мен антициклондардың үнемі орын ауыстырып тұруы қоңыржай ендіктердегі атмосфера циркуляциясының ерекшелігі, ауа райының өзгергіштігінің себебі. Циклонның жақындап келе жатқандығы туралы қысымның төмендеуі мен тез қозғалатын шарбы бұлттардың, бірте-бірте шарбы-қатпарлы бұлттарға ауысатын жылы фронт бұлттарының пайда болуы паш етеді. Циклонның алдыңғы бөлігі ақ жауын беретін қатпарлы-жаңбырлы бұлттардан, артқы жағы нөсерлі жаңбыр жауатын будақ-жаңбырлы бұлттардан құралған. Жел циклон өткенде бақылау орнынан циклонның қайсы бөлігімен өтетіндігіне қарай, оңтүстік бөлігінде оңтүстіктен оңтүстік батысқа және солтүстік батысқа, солтүстік бөлігінде оңтүстік шығыстан шығысқа және солтүстікке өзгеріп отырады. Желдердің ауысуы температураның тиісті ауысуын тудырады. Антициклондар үшін ауаның төмен түсу қозғалысы, температура инверсиясы тән болады, сондықтан антициклондағы ауа райы аз бұлтты да құрғақ, жазда ыстық, қыста суық. Жылдың жылы кезінде инверсия қабаты астында жадағай будақ бұлттар пайда бола алды, тәулік пен жылдың суық уақытында тұмандар мен қатпарлы бұлттардың түзілуі мүмкін (ауаның суытуы), Инверсия қабатының үстінде толқынды бұлттар болуы мүмкін. Антициклонның ішкі жағында желдер әлсіз (көбіне толық желсіз) және шет-шетінде әр түрлі күште болады. Ауа райының өзгерістері барлық ендіктерде байқалады. Алайда, егер қоңыржай ендіктердегі ауа райы өте өзгергіш болса, онда экваторлық ендіктерде циклон әлі дами қоймаған бұл біршама тұрақтылығымен көзге түседі. Тәулік ішінде беттің және оның үстінде-тұратын ылғал ауаның (конвекцияның дамуы, бұлттардың түзілуі, бұлардан нөсерлі жаңбырдың жаууы) тәуліктің бір белігінде қызуымен және екінші бөлігінде олардың күшті салқындауымен байланысты атмосфера күйінің ауық-ауық өзгерістері болады. Экваторлық ендіктерде ауа райының жылдық режимі біркелкі келеді. Түрлі ендіктердегі ауа райының айырмашылығы радиация балансының әр қилылығы мен атмосфера циркуляциясы арқылы түсіндірілді.
Ауа райын болжау. Ауа райын зерттеудің практикалық маңызы орасан зор. Оны болжау халық шаруашылығының барлық салаларына керек. Ауа райын болжаумен синоптикалық метеорология деп аталатын метеорология бөлімі шұғылданады. Ауа райының алдын ала айтылуы метеорологиялық және аэрологиялық станциялардың кең жүйесі бір мезетте жүргізетін жүйелі бақылаулардың негізінде ғана мүмкін болады. Ауа райы туралы мәліметтерді алу мен болжауларды жасау және бұларды мүдделі ұйымдар мен халыққа хабардар етіп жеткізумен шұғылданатын мекемелер ауа райы. Қызметі ұйымына бірігеді. Ауа райы Қызметі барлық елдерде дерлік бар. СССР-де СССР Министрлер Советі жанындағы Мемлекеттік гидрометеорологиялық қызмет құрамына енеді. Ауа райы Қызметінің Орталық ғылыми-зерттеу және методикалық органы Гидрометеорологиялық орталық болып табылады. Республикалық, өлкелік және облыстық орталықтарда Гидрометео қызметтің жергілікті басқармасына бағындырылған ауа райы Бюролары ұйымдастырылған Ауа райы қызметіне бірден-бір программа бойынша тәулігіне 00, 03, 0,6 т. б. сағаттарда Гринвич уақыты бойынша бір мезетте сегіз рет бақылау жүргізетін бірнеше метеорологиялық станциялар (синоптикалық метеорологиялық станциялар) енгізілген. Әдеттегі метеостанциялардан басқа жолы қиын аудандарда (таулар, шөлдер т. б.) автоматикалық метеостаициялар жұмыс істейді. Атмосфераның күйі туралы мәліметтерді сондай-ақ корабльдерден, самолеттерден, ракеталардан, метеорологиялық спутниктерден береді. Цифрлық телеграммалар түрінде гидрометеорологиялық орталыққа келіп түсетін орасан көп түпкі информациялар (бұлар күніне бірнеше жүз мың болып түседі) электрондық есептеу машиналарында өңделеді, бұл енді атмосфера қысымының нақты және болжау өрістерінің сызылған карталарын береді. Бұл қарталар фотоаппараттардың көмегімен республикалар, облыстар т. б. ауа райының карталары (синоптикалық карталар) мен оның болжауын жасау үшін негіз ретінде жергілікті болжау жүйелеріне беріледі. Синоптикалық картаға радио немесе телеграф арқылы кодыланған метеотелеграммамен берілген өзінің бақылау пункттеріндегі ауа райы туралы деректер шартты таңбалармен және цифрлармен (Бүкіл дүние жүзілік метеорологиялық ұйым қабылдаған схема бойынша) түсіріліп отырылады.
Ауа райының жерге таяу және биіктік карталары жасалады. Жерге таяу синоптикалық карталарда изобаралар, циклондар мен антициклондар, атмосфера фронттары, түрлі ауа массалары, жауын-шашынды облыстар (78-сурет) көрсетілген. Негізгі синоптикалық карталарда үлкен кеңістікке арналған ауа райы туралы барлық мәліметтер дерлік болады. Қосымшалары жеке элементтер бойынша деректермен шектеледі. Бұдан басқа аэрологиялық диаграммалар, графиктер (мысалы, жоғарылаған сайын температураның өзгерістері) жасалады т. б. Ауа райының биіктік карталары абсолюттік және салыстырмалы топография карталары циклондар мен антициклондардың, фронттық зоналар мен фронттардың құрылымдық ерекшеліктерін анықтауға мүмкіндік береді. Бұлар процестердің даму сипатын, қысым өрістерінің өзгеріс себептерін, тропосферадағы температура мен желді анықтау үшін қажет.
Ауа райы карталары -- оны алдын ала болжауға арналған негіз. Ауа райын болжаудың синоптикалық методы бірден-бір болмағанымен әзірге әлі бастысы болып отыр. Болжаудың сандық методтары, мысалы, атмосфералық процестер гидродинамикасы теңдеулерін интегралдау жолымен оның өзгерістерін алдын ала айту барған сайын зор маңызға ие болып отыр. Бастапқы шарттар -- ауа райының элементтерін температураны, ауа ылғалдылығын және қысымды т. б. бақылау деректері.
Ауа райын болжау мейлінше күрделі, өйткені бұлардың тұрақты дамуында өзара әрекет жасайтын факторлардың бүкіл комлпексін есепке алу қиынға түседі.
Қысқа мерзімді болжауларды жасау үшін (1 -- 3 тәулікке) атмосфера процестерінің дамуына алдын ала жағдай жасаған себептер ашылады. Содан соң теориядан белгілі заңдылықтар мен қолда бар деректер негізінде таяудағы уақыт ішіндегі олардың дамуының ең ықтимал бағытын анықтайды.
Атмосфера процестерінің дамуында тез өзгерістер болмаған жағдайларда болжауларды жасау біршама жеңіл және олар мейлінше дұрыс болып шығады. Ауа райының сәтсіз болжалуы көбіне көп синоптикалық процестердің тез қайта құрылуын анықтаудың қиыншылықтарымен, атмосфера объектілерінің жылдамдығы мен бағыты өзгерістеріне байланысты. Қысқа мерзімді болжаулардың орташа алғанда дәл келулігі 80%-тен аспайды. Арнайы болжаулар үлкен дәлдігімен (авиация, флот, ауыл шаруашылығы т. б. үшін), жалпы болжаулар дәлдігінің аздығымен көзге түседі. Болжау мерзімі неғұрлым көп болса, оның дәлдігі соғұрлым аз болады. Ауа райының ұзақ мерзімдік болжаулары шағын алдын ала (8 -- 4 тәулікке) және үлкен алдын ала (ай, маусым)- болжаулар болып бөлінеді. Бұларда тек ауа райының жалпы сипаттамасы мен оның шұғыл өзгерістерінің шамаланған мезгілдері көрсетіледі. Ауа райының ұзақ мерзімді болжауын жасау мәселесі бұдан да гөрі күрделірек және бұлардың дәлдігі қысқа мерзімді болжау дәлдігінен едәуір аз. Ұзақ мерзімді болжауларды жүйелі түрде жасау СССР-де Б.П. Мультановский ұсынған және басқа ғалымдар дамытқан методы бойынша 1922 жылы басталды. Ұзақ кезеңдегі синоптикалық карталарды зерттеу негізінде 4 -- 8 тәулік ішінде (табиғи синоптикалық кезең) біршама үлкен территорияда жалпы тұрғыда қысым өрісінің негізгі жүйелері мен ауа массаларының үстемдік ететін тасымалы сақталатындығы анықталған, сондықтан ауа райының жалпы сипаты сақталады да күтпеген өзгерістер болмайды. Кезең басындағы атмосфера процестері дамуының бағытын біле отырып, оның қалған күндеріндегі ауа райы туралы пайымдауға болады. Траекториялар және циклондар мен антициклондар қайталауларының көпжылдық байқаулары негізінде жасалған карталар олардың атмосфера әрекеттері орталықтарымен Азор максимумымен, Исландия минимумымен т. б. байланысын көрсетеді. Циклондар мен антициклондардың жақсы көретін қозғалыс бағыттары бар екендігі және атмосфера әрекеті орталықтарынан осьтер бойынша (Нордкап, венгрия, кара және т. б.) орын ауыстыратыны табылды. Ұзына бойында белгілі осьтер үйлесуі сақталатын синоптикалық маусымдар бөлінді. Метеорологтар жылдың осындай 6 маусымы бар деп санайды көктемгі (12 марттан), жаздың алғашқы жартысы (7 майдан), жаздың екінші жартысы (30 июньнен) күзгі (22 августан), қыс алды (15 октябрьден) және қысқы (21 декабрьден). Синоптикалық маусымдардың басталу мезгілі етіп көпжылдық байқаулардың орташасы алынған. Нақтылы жылда 20 -- 40 күнге ауытқу болуы мүмкін.
Ауа райының айлық, маусымдық болжамын жасай отырып, мұның алдындағы айлардың (сол жылғы) және бірқатар өткен жылдардың синоптикалық жағдайларын мұқият зерттейді, процестер ұқсас дамиды деп жобалай отырып, ұқсас синоптикалық жағдайларды іріктеп алады (карта -- аналогтер), ауа райын болжап айтады. Әр айдың метеорологиялық процестерінің жылдың басқа айларының арасында аналогтері бар екендігі статистикалық тәсілмен табылып отыр. Мәселен, октябрьдің атмосфералық процестерінің 73% ноғдайлары январь процестеріне ұқсайды. Ауа райын болжағанда да осы тәуелділік пайдаланылады. Түпкілікті болжау болжап айтудың түрлі тәсілдерінің қаншалықты ақталатынын есепке ала отырып бүтін бір қатар жеке болжамдар негізінде жасалады. Ұзақ мерзімді болжамдардың дәл келуі әлі онша емес. Мәселен, айға арналған болжамның дәлдігі 70%-тен аспайды. Төтенше ұзақ мерзімді болжамдар туралы айтуға болады, бірақ бұл шешілуі әлі қашық климат болжамдарының проблемасы болады. Ауа райын болжаудың методтарын жетілдіре түсу көптеген ғалымдар мен мамандардың синоптиктердің, климатологтердің океанологтердің, физиктердің, математиктердің, есептеу-техникасы жөніндегі, метеорологиялық спутниктер системасы жөніндегі мамандардың күш-жігерін біріктіруді талап етеді. Соңғы екі он жылдық ішінде жасанды спутниктер мен ЭВМ ауа райы қызметінің дамуына орасан зор ықпал етті. ЭВМ орасан көп метеоинформацияны (болжамды есептеп шығаруды қоса алғанда) өңдеуге мүмкіндік берді. Жасанды спутниктер бүкіл Жер бетіндегі ауа райы туралы мәлімет алуға жол ашты. Бұларда Жердің кескінін және планетаның жарық түсіп тұрған жағының бұлттылығын беретін телевизиялық аппаратура бар. Инфрақызыл аппапатура Жердің түндік жағын қарап көруге жол ашады. Актинометриялық аппаратура Жердің жылулық балансы туралы мәлімет алу үшін қызмет етеді. Спутниктер түрлі орбиталардан Жерді түрлі жағынан қарап, жарты шарды түгелдей бірден (бір спутниктен), көре алады. Метеор метеорологиялық спутниктердің системасын ұйымдастыру олардың үздіксіз жұмысын, планетадағы атмосфераның күйі туралы үздіксіз информацияны қамтамасыз етеді. Қазірдің өзінде-ақ ғылымның ерекше тармағы, спутниктік метеорология қалыптасқан, бұл адамға тәуелсіз қалыптасатын ауа райын болжауларда ғана емес, сөзсіз жалпы үлкен роль атқарады. Ауа райына белсенді ықпал етудің алғашқы әрекеттері де жасалған (жасанды жауын-шашын, бұршақпен күрес ). Ауа райын ғылыми басқару проблемасы тұр. Мұның шешілуі адамзаттың әл-ауқатының жақсара түсуіне де әсер етер еді. Шек дегенді білмейтін атмосфераға қатысты мәселе болғанда Халықаралық ынтымақтың қажеттілігі ерекше сезіледі. Бұл Бүкіл дүние жүзілік метеорологиялық ұйым (ВМО) арқылы жүзеге асырылады. Көп нәрсе Мельбурндағы, Вашингтондағы және Москвадағы үш дүние жүзілік Гидрометеорологиялық орталық бастап отырған ВМО жанындағы ауа райының Бүкіл дүние жүзілік қызметіне (ВСП) байланысты болады.
Біздің уақытымызда ауа райы болжамын радио арқылы күніне бірнеше естіп, газеттерден оқуға болады. Бірақ болжамдар әдетте үлкен ауданға арқалып беріледі. Нақтылы жерде бұларды анықтау үшін ауа райының жергілікті белгілерін пайдаланған тиімді. Бұл белгілер әсіресе, ауыл шаруашылығымен шұғылданатын адамдарға жақсы таныс және көптеген ұрпақтардың тәжірибесінен алынған. Бұлардың физикалық негізі бар және оңайлығы жағынан құнды келеді. Мәселен, жазда аз бұлтты, жауын-шашынсыз (жақсы) ауа райы белгілерінің сақталуы: таңертең нашар және күндіз күшейе түсетін, әрі кешке қарай қайтадан тынатын жел, кешке қарай тарап кететін бұдақ бұлттардың таңертең (сағат 10-да) шағын мөлшерінің пайда болуы, Күн шығуымен сейілетін ойыстардағы түнгі тұман мен шық, жақсы білінетін бриздер, қыста жалған күн көзі, бағаналар, үлкен радиусты ақ тәждер кешкі қызыл шапақ, мұржадан жоғары көтерілген түтін т. б. Жауын шашынды бұлыңғыр ауа райына ауысу белгілері: батыстан тез қозғалатын шарбы бұлттар, гало мен тәждің пайда болуы, жұлдыздар жыпылықтауының күшейюі т. б. Жалпы жер тану бойынша лабораториялық сабақтарда ауа райы белгілерінің таблицасы беріледі, мұнда олардың атмосфера күйімен байланысты екендігі көрінеді.
Жергілікті белгілер бойынша ауа райын болжап айтқанда төмендегідей ережені пайдаланады: Егер бүгінгі ауа райы кешегідей болса, оның өзгеру белгілері болмаса, онда ертең де шамамен бүгінгідей болады. Егер ауа райының өзгеру белгілері байқалса, бұлардың жиынтығын пайдаланады. Ауа райының жергілікті белгілерін бақылау табиғаттағы құбылыс байланыстарын көріп мұндағы болып жатқан процестерді түсінуге мүмкіндік береді. Сондықтан мектепте мұндай бақылауларды ұйымдастырудың маңызы өте зор.
Ауа райын зерттеу -- бұл бір мезетте климатты зерттеу, өйткені атмосфера күйі зерттеледі.
Ауа райы қалай құбылмалы болғныменен көпжылдық бақылаулар оның алмасуының заңды дәйектілігін - белгілі тән ауа режимін байқауға мүмкіндік береді. Москвада 1972 жылы июльде болғандай құрғақ әрі ыстық ауа райын москвалықтар бұрын-соңды көрмеген. Ал 1969 жылы олар плащтарын мүлде дерлік шешпеді де. Январьда Москвада ауа райыв жылы болды. Бірақ көп жылдар ішінде Москвада ауа туралы деректер Москва тұрған клмат үшін әдеттен тыс ауа райлары ерекшелік емес. Алайда Москвада қыста ауа райы керісінше , аяз қыста ешқешенда байқалмаған. Қыс әрқашанда жаздан суық келеді. Атмосфера күйі жыл бойы маусымнан-маусымға заңды түрде өзгереді тек өзгерістердің жалпы фонында ғана едәуір ауытқулар болуы мүмкін. Бұлар ауа райының құбылмалы болуын паш етеді, бірақ ауданға тән атмосфера күйін яғни климаты өзгертпеді. Көне Грецияда қолданылғанымен Жер бетіне түсу бұрышын еске алатындай жалпы қабылданғананықтамасы жоқ. Климат атмосфераның орташа күйі ретінде анықталды да, ауа райы көп жылдық бақылаулар ретінде негізінде шығарылған орташа температуралар , жауын-шашының орташа мөлшерімен метеорологиялық элементтердің орташа мәнімен сипатталады. Орташа көп жылдық шамаларклимт көрсеткіші болып саналады. Орташаларынан басқа орташа күйден ауытқуы мүмкін болатын шекті анықтайтын метеорологиялық компоненттердің (ең көп және ең аз ) ақырғы мәні де есепке алынған . Барлық климаттық көрсеткіштер климатологияның ұзақ бір методы болған есептеу жолымен яғни статистикалық алынды. ( статистикалықклиматология). Мұны қолдану метеорологиялық бақылаулардың өте үлкен материалын климаттық анықтамалықтар, атластар жасауға климатын салыстырмалы сипаттамсын және классификациясын жасауы мүмкін етті. Климатологиядағы статистикалық метод іс жөніндегі маңызын қазірде де жоғалтпаған. Алайда бірқатар метеорологиялық элементтерге ауа райын қандай болса солай бөле салу атмосфераның нақтылы күйін зерттеуге бөгет жасады. Оларды жеке есептеліп шығарылған ұштасуы табиғатта өте-мөте сирек ұшырайтын болып шықты. Ауа райының берілген жердегі барлық байқалған заңды дәйектерінде көрінген ауа райының көп-жылдық ретінде анықталған климатты тұңғыш ретЕ.Е. Федоров жаңа комплексті методтың қолданылуы климатология дамуына(комплексті климатология) жол ашты. Комплексті методтың мәні мынада: климатты сипаттау үшін жеке алынған орташаланған метеорологиялық элементтер емес, нақтылы күйінде нақты ауа ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.