ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП ЖАЙЫНДА
ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП ПӘНІНЕН
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК ҚҰРАЛЫ
Мазмұны
1-Тарау Қаржылық есепті ұйымдастырудың мақсаттары мен қағидалары (қайталау жүргізу)
Қаржылық есептің мақсаттары мен қағидалары
2-Тарау:Ақшалай қаражаттар, есеп айрысу және несиелік әрекеттер есебі
Ағымдағы банктік шотының операциялары есебі
Банктердегі валюталық шоттар бойынша операциялар есебі.
Кассадағы операцияларды құжатпен рәсімдеу, есептілік және есеп беру.
Қаржылық салымның есебі
Есеп беруге тиісті тұлғалармен есеп айырысуды құжатты ресімдеу, оның жинақтау және талдау есебін жүргізу.
Банк несиелерінің есебі
Дебиторлармен есеп айырысу есебі
Кредиторлармен есеп айырысу есебі
3-Тарау Негізгі құралдар мен материалдық емес активтер есебі
Негізгі құралдар, олардың қаржылық есептегі топтамасы мен бағалануы
Ғимараттар мен құрылғыларды мердігерлік және шаруашылық әдістермен салу есебі
Негізгі құралдардың тозу есебі
Негізгі құралдардың амортизациясын есептеу тәсілдері
Негізгі құралдарды түгендеу және қайта бағалау
Материалдық емес активтердің есебі
Материалдық емес активтердің амортизациясының есебі
4-Тарау Тауарлы-материалдық қорлар есебі
Материалдық қорлар, олардың жіктелуі
Материалдық қорлар есебінің мақсаттары мен бағалануы
Материалдарды қоймаға қабылдау және оларды өндіріске босатуын құжаттау
Материалдық құндылықтарды сатып алу және жабдықтаушылармен есеп айырысу есептері
Материалдық құндылықтардың бухгалтериядағы есебі
Өндіріске жіберілген материалдарды бағалау тәсілдері
Тауарлы-материалдық құндылықтарды түгендеу және бағалау
Материалдық құндылықтардың қоймадағы есебін ұйымдастыру
Материалдық құндылықтардың қоймадағы есебін ұйымдастыру.
5-Тарау Еңбектің және оның төлемақысының есебі
Еңбек есебінің міндеті және оның нысандары
Кесімді және мерзімді төлемақыны есептеу
Жұмыс уақытының есебі
Бюджетпен есеп айырысу есебі
Есеп төлем ведомосін құру
6-Тарау Өндіріс шығындарының есебі және өнімнің өзіндік құнының калькуляциясы
Өндіріс шығындары есебін ұйымдастырудың негізгі принциптері
Үстеме шығындар, олардың құрамы мен сипаттамасы
Көмекші өндіріс шығындары есебі бойынша шоттар корреспонденциясын құру
Кезең шығындарының есебі
Калькуляция ұғымы, оның мәні, калькуляция объектілері
Жалпы және әкімшілік шығындарының есебі
Өндіріс шығындары есебінің негізгі әдістері
Шығынның есепке алудың қарапайым әдісі
7-Тарау Дайын өнім және оны сату есебі.
Дайын өнім, оны бағалаудың есебі мен құжатталуы.
Сатып алушылармен есеп айырысу есебі
Қосылған құн салығы бойынша бюджетпен есеп айырысу есебі.
8-Тарау Қаржылық нәтиже және меншікті капитал есебі.
Қаржылық нәтижелердің құрылу тәртібі
Табыс, жиынтық табыстың түсінігі және қалыптасуы мен есебі.
Меншікті капитал, қосымша резервті капиталдар есебі
Таратылмаған табыс (жабылмаған зиян) есебі
9-Тарау Сыртқы экономикалық қызмет есебі
Сыртқы экономикалық қызметтің негізгі бағыттары
Сыртқы экономикалық қызметтің құжатты рәсімделуі
Тауарлар импорты, экспорты және реэкспорты есебіне шоттар корреспонденцияларын құру
Толлингтік операциялар есебі
Қаржылық есептің мақсаты мен қағидаларын атап нұсқаулығын көрсет.
10-Тарау Ұйымның есеп саясаты
Есеп саясатының ұғымы және құрылымы
11-Тарау Ұйымның қаржылық есеп беруі
Экономикалық ақпарат жүйесіндегі қаржылық есеп берудің мағынасы
Қаржылық есеп беруді құрудың дайындық жұмыстары
Ұйымның қызметі туралы қаржылық ақпаратты сыртқы және ішкі пайдаланушылар
Қосымшалар
Қолданған әдебиеттер
1-Тарау Қаржылық есепті ұйымдастырудың мақсаттары мен қағидалары (қайталау жүргізу)
Сабақ тақырыбы : Қаржылық есептің мақсаттары мен қағидалары
1. Бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы және нормативтік-құқықтық реттелуі
2. Қаржылық есептің қағидалары
1. Бухгалтерлік есепті ұйымдстыруда, шаруашылық әрекеттерді орындау барысында заңдылықтарды қадағалауда ұйым басшысы жауапкершілік атқарады. Ол бухгалтерлік есептің дұрыс жүргізілуіне, барлық бөлімшелері мен қызметтерінің, ұйым қызметкерлерінің орындауын қамтамасыз етуіне, есеп ұсыну үшін барлық құжаттар мен мәліметтерді ресімдеу және ұсыну тәртібінің талаптарын қамтамасыз етуде жағдай жасауы керек.
Қазақстан Республикасында 1995 жылдан бастап бухгалтерлік есептің нормативті реттеудің төрт деңгейлі жүйесін ұсынған бухгалтерлік есептің реформалануы жүргізілді.
Бірінші деңгей - Қазақстан Республикасы Заңдары:
ҚР-да бухгалтерлік есепті ұйымдастыру мен жүргізудің біртекті құқықтық әдістемелік негіздерін бекітетін Бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы;
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі;
Қазақстан Республикасының салық Кодексі.
2007 жылдың наурыз айынан бастап 28 қаңтар 2007 жылғы №234-ІІІ Бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы ҚР Заңы күшіне енді. Заң Қазақстан территориясында тіркелген, кәсіпкерлік қызметпен айналысатын барлық шаруашылық заңды субъектілер мен жеке тұлғалар үшін есеп пен есеп берудің біркелкі құқықтық әдістемелік негіздерін бекітеді.
Бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы ҚР Заңы 5 бөлімнен тұрады.
1-бөлім. Жалпы ережелер. Бөлімде: заңның қызмет ету саласы; бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру жүйесінің мемлекеттік реттелуі; бухгалтерлік есеп стандарттары мен бухгалтерлік есепшоттарының үлгі жоспары; бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп берудің мақсаттары мен қағидалары берілген.
2-бөлім. Бухгалтерлік есеп жүйесі, бухгалтерлік құжаттандыру және ішкі бақылау. Бөлімде бухгалтерлік есеп, бухгалтерлік құжаттандыру және ішкі бақылауды ұйымдастыруға негізгі талаптар қарастырылған.
3-бөлім. Қаржылық есеп элементтерінің есебі және бағалау. Бұл бөлімде қаржылық есеп берулердің элементтері, олардың бағалануы мен есебі қарастырылған.
4-бөлім. Қаржылық есеп беру. Қаржылық есеп беру түсінігі меолданн құрамы, консолидирленген қаржылық есеп беру; есептік кезең туралы түсінік; қаржылық есеп беруді ұсыну мерзімдері мен мекен-жайлар қарастырылады.
5-бөлім. Қорытынды ережелер. Бұл бөлімде Бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы Қазақстан Республикасының заңдылықтарын бұзғандығы үшін жауапкершіліктер көрсетіледі.
Екінші деңгей - ҚР қаржы министрлігінің өкілетті органымен (1998 жылға дейін бухгалтерлік есептің Ұлттық комиссиясы, ал қазір бухгалтерлік есеп және аудит әдістемесі Департаменті) дайындалған және бекітілген ҚР бухгалтерлік есеп стандарттары, бухгалтерлік есеп шоттарының үлгі жоспары.
Бухгалтерлік есеп стандарттары - есеп жүйесін реттеудің екінші деңгейі, олар қаржылық есеп беретін барлық субъектілер үшін нормативті құқықтық құжаттар болып табылады. Стандарттардың негізінде есептің жеке учаскелері, сонымен қатар шаруашылық субъектілерінің салалық ерекшеліктері бойынша бухгалтерлік есепті жүргізудің базалық тәртіптері бекітіледі.
Қазақстанда қызмет етіп отырған есеп стандарттарын келесідей бөлуге болады::
Жалпы әдістемелік (№1 Есеп саясаты, №2 Бухгалтерлік баланс және қаржылық есептерді негізгі ашулар, №3 Қаржы-шаруашылық қызмет нәтижесі туралы есеп, №4 Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп және т.б.);
Әлеуметтік саясат бойынша стандарттар (№16 Зейнетақылық қамтамасыз ету шығындары есебі және т.б.);
Мүліктер мен құралдардың жеке түрлері бойынша стандарттар (№6 Негізгі құралдар есебі, №7 Тауарлы-материалдық қорлар есебі, №8 Қаржылық инвестициялар есебі) және т.б.
ҚР 2006ж 1 қаңтарынан бастап барлық ұйымдар бухгалтерлік есепті ҚЕХС-на сәйкес жүргізеді.
Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары - жоғары кәсіби халықаралық ұйымдармен дайындалған және ұсынбалы сипаттағы бухгалтерлік есеп ережелері, әдістері, ұғымдары мен процедуралары жиыны.
2007 жылдың наурыз айынан бастап 28 қаңтар 2007 жылғы №234-ІІІ Бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы ҚР Заңына сәйкес бухгалтерлік есепті және қаржылық есеп беруді төмендегідей субъектілер құру керек:
- ҚР Салық Кодексіне сәйкес арнайы салықтық режимді қолданатын жеке кәсіпкерлер бухгалтерлік есепті және қаржылық есеп беруді жүргізбейді.
- шағын және орташа ұйымдар, коммерциялық емес, қазыналық-мемлекеттік ұйымдар қаржылық есепті ҚЕҰС-на сәйкес жүргізеді. (НСФО №1, 2 )
- ірі кәсіпкерлер мен жария ететін ұйымдар қаржылық есепті ҚЕХС-на сәйкес жүргізуге міндетті.
Үшінші деңгей - бухгалтерлік есеп стандарттарына әдістемелік ұсыныстар, шоттардың үлгі жоспарын қолдану бойынша нұсқаулықтар, бухгалтерлік есептің есеп тіркегіштерін толтыру бойынша нұсқаулықтар және т.б. Нормативті құжаттардың осы деңгейі ҚР қаржы министрлігімен дайындалып бекітіледі.
Үлгі шоттар жоспары 2007 жылдың 23 мамыр айының ҚР Қаржы министрінің бұйрығымен бекітілді.
Төртінші деңгей - субъектінің есеп саясаты, осы субъектінің жүргізетін есебінің нысаны, шоттардың жұмыс жоспары, белгілі бір объектілер бойынша есептің таңдалған әдістері талқыланатын субъектінің өзімен дайындалып бекітіледі.
Есеп саясаты - бұл бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беруді ашудың негізгі қағидаларына және негіздеріне сәйкес жүргізу үшін субъектінің басшысымен қабылданатын әдістердің жиынтығы.
2. Қағида - бұл бухгалтерлік есептің ғылым ретіндегі одан келешектегі шығатын барлық тұжырымдарды анықтайтын негізі, бастапқы және базалық ережесі.
Бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы №234-ІІІ Заңына сәйкес негізгі қағидалар болып келесілер табылады:
1.Есептеу қағидасы. Қаржылық есеп берулер есептеу қағидасының негізінде құрылады, өйткені табыстар тауарлар сатылған және қызметтер көрсетілген кездегі есепті кезеңде, ал шығындар табыстар алу үшін пайдаланылған кездегі есепті кезеңде көрсетіледі.
2.Үзіліссіз қызмет қағидасы. Шаруашылық субъектісі өз қызметін белгіленбеген уақыт аралығында жалғастыра береді және жақын арада оның жойылуы күтілмейді.
3.Түсініктілік қағидасы. Қаржылық есеп берудегі ақпараттар оларды пайдаланушылар үшін түсінікті болуы керек.
4.Маңыздылық қағидасы. Қаржы ақпараты пайдаланушылардың шешім қабылдауы барысында, олардың қажеттерін қанағаттандыруда және қаржы-шаруашылық қызметіне баға беруде көмектесуі тиіс.
5.Мәнділік қағидасы.Есеп жүргізу саясатында мәнді, маңызды ақпараттың ескерілмеуі немесе дұрыс көрсетілмеуі қаржы есептемесін пайдаланушылардың экономикалық шешімдеріне ықпал етуі мүмкін болса, онда оны қаржы есептерінде ашып көрсетуге бағытталуы тиіс.
6.Дұрыстық қағидасы.Ақпарат шынайы көрсетіліп, қате болмауы тиіс.
7.Қаржылық ақпаратты әділетті және тура көрсету.Қаржылық есептемелер оларды пайдаланушыларды субъектінің қаржылық жағдайы, операцияларының нәтижелері және ақша қаражаттарының қозғалысы туралы шынайы және тура түсінік тудыруы керек.
8.Бейтараптық қағидасы.Ақпарат сенімді болуы үшін бұрмаланудан аулақ болуы керек.
9.Сақтық қағидасы. Активтер мен табыстардың асыра бағаланбауын, ал міндеттемелер мен шығындардың жете бағаланбауын болдырмас үшін, белгісіздік жағдайда баға беруге қажетті шешімдер қабылданған кезде сақ болған жөн. Активтер мен міндеттемелерді бағалаған кезде неғұрлым консервативті әдіс таңдалынады: шығындар-максимум бойынша, ал табыстар минимум бойынша.
10.Тиянақтылық қағидасы.Қаржы есептеріндегі ақпарат толық болуы керек.
11.Салыстырмалық қағидасы. Қаржы ақпараты пайдалы әрі мазмұнды болуы үшін, ақпарат бір есепті кезеңнен екіншісіне салыстырмалы түрде, ал оны пайдаланушылар есеп саясатынан және оған енгізілетін барлық өзгерістерден хабардар болуы керек.
12.Кезектілік қағидасы. Ұйымдармен таңдалып алынған есеп саясаты бір есепті кезеңнен екіншісіне дәйекті түрде қолданылады. Пайдаланушылар субъектінің қаржылық есеп беруін әр түрлі есеп кезеңдерімен салыстыруға мүмкіндіктері болуылары керек.
Бақылау сұрақтары:
1.Қаржылық есеп дегеніміз не?
2. Есеп саясаты дегеніміз не?
3. Қағидаға аңықтама бер?
4. Салыстырмалық қағида дегеніміз не?
5. Кезектілік қағида дегеніміз не?
2-Тарау:Ақшалай қаражаттар, есеп айрысу және несиелік әрекеттер есебі
Сабақ тақырыбы: Ағымдағы банктік шотының операциялары есебі
1. Ақшалай қаражаттар есебі және олардың мақсаттары
2. Ақшасыз есеп-айырысу нысандары
3. Ағымдағы банктік шотының операциялары есебін жүргізу тәртібі және құжаттандыруы
1. Нарықтық экономикада ұйымдар арасында еңбек құралдары мен заттарын сатып алу, өнімдерді, жұмыстар мен қызметтерді сату жөніндегі әрекеттер жасалып отырады. Есеп айырсу екі нысанда жүргізіледі:
- банк арқылы қолма-қол ақшасыз аудару жолымен
- қолма-қол ақшамен төлеу түрінде.
Ақшалай қаражаттар, есеп айрысу және несиелік әрекеттер есебінің негізгі мақсаттары:
Ақшасыз және ақшалай есеп айрысулар жолымен қажетті есеп айрысулар уақытында және дұрыс жүргізу.
Есеп тіркегіштерінде ақша қаражаттары мен есеп айрысулар әрекеттерінің бар болуы мен қозғалысын толығымен және жедел түрде көрсету.
берілген лимиттерге және сметаларға сәйкес ақша қаражаттарын мақсатты пайдаланудың қолданыстағы ережелерін сақтау.
Кассадағы ағымдағы шотындағы және банктегі басқа да шоттардағы ақша қаражаттарының болуына және сақталуына бақылау жасау.
Есеп айрысу төлем тәртібін қадағалауға бақылау жасау.
2. Ақшасыз есеп айырысудың негізгі нысандары:
- Төлем тапсырмаларымен есеп айырысу. Төлем тапсырмаларында көрсетілген соманы бенефициардың пайдасына ақшаны жіберушіге қызмет көрсететін банк алушының ақшаның аударғаны туралы тапсырмасы болып табылады. Қызмет пен жұмысты және тауарлы-материалдық құндылықтарды өтеу үшін есеп айырысу кезінде, сондай-ақ қызмет пен тауарға алдын-ала төлем жасаған кезде, аванстық төлемдер жасаған кезде төлем тапсырмаларын пайдаланады.
- Төлем талап тапсырмасы тауарларды алғанда, жұмысты орындағанда, қызметті көрсеткенде бенифициарлардың ақшаны төлеушіге жіберген талабы болып табылады.
- Чектермен есеп айырысу. Чек беру төлемді жүзеге асырудың бір тәсілі болып табылады, онда төлем чек беруші аттас төлем құжатын ұстаушыға беру жолымен жасайды.
- Инкассалық өкім. Төлеушінің келісімінсіз қаражаттарды өндіріп алу үшін тиісті құжаттарды қоса тіркей отырып, банкке төлем талап бланкісінде инкассалық өкімді тапсырады. Инкассалық өкімде төлемнің мақсаты көрсетіледі және осы төлемдерді төлеушілердің келісімінсіз шоттарынан қаражаттарды есептен шығаруға құқығын көздейтін заң актісіне сілтеме жасайды.
- Аккредитив. Есеп айырысу мынадай нысанында төлеуші аккредитив ресімдейді. Мұндағы мәлімдеме өз банкінің бөлімшесіне өзіне жіберілген ТМҚ шоты үшін төлем жасауға арналған аккредитив қоюды тапсырады.
3. Уақытша бос ақшаларды сақтау және қолма қол ақшасыз есеп айырысуды жүргізу үшін шаруашылық субьектісі өзі таңдаған банкте есеп айрысу шотын ашады.
Есеп айырысу шоты мындай құжаттардың негізінде ашылады
1)шот ашуға арналған өтініш
2)қойылатын қол мен мөртабан белгісінің үлгісі бар карточка;
3) субъектінің салықтық есепке қойылу фактісін растайтын салық органының анықтамасы;
4) мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің көшірмесі;
5) жарғы мен құрылтай шартының көшірмесі.
Банкі шоттары теңгемен де шетелдік валютасымен де ашылуы мүмкін.
Банк келісім бойынша ағымдағы немесе корреспонденттік шоттарын ашқан кезде, шот иесінің пайдасына келіп түсетін ақшаны қабылдауды, оның өзіне немесе үшінші тараптарға тиесілі ақша сомаларын аударымды орындауды және басқа да қызмет түрлерін көрсетуді өз міндетіне алады. Субъектінің шотынан барлық төлемдер есеп айырысу құжаттарының банкке түсуіне қарай күнтізбелік кезек тәртібімен жүзеге асырылады. Банктер мезгіл-мезгіл немесе күн сайын шоттардың иелеріне жүргізілген операциялар туралы хабарлап, оларға есеп айырысу шотынан көшірме береді. Бухгалтер банктен алынған көшірмені тексереді, құжаттарды таңдап шоттардың кодын (корреспонденциясын) қояды, олардың негізінде есеп тіркегіштері толтырылады. Субъектілердің банктегі есеп айырысу шоты кредиторлық берешекті көрсететін пассивті шот болып табылады. Көшірмеде банк ақша қалдығын немесе кредит бойынша оның өсуі, ал дебет бойынша оның есептен шығарылуын көрсетеді. Шаруашылық жүргізуші субъектінің бухгалтериясында керісінше, есеп айырысу шоты активтік болып табылады. Есеп айырысу шотындағы ақша қозғалысының есебі 1030 Ағымдағы банктік шотындағы ақша қаражаттары шотында жүргізіледі. Дебетінде ақша қаражаттарының қалдығы мен өсуі, ал кредитінде кемуі (есептен шығару) көрініс табады. 1030 шотта көрсетілген шаруашылық әрекеттерді есепке алу үшін №2 журнал-ордер мен №2 ведомосы толтырылады, ол банк көшірмелері негізінде толтырылады. №2 ж-о мен №2 ведомосы бойынша жиынтық айналымдар мен сальдо ай соңында бас кітаптағы 1030 шотына көшіріледі.
Есеп айырысу шоты оның иесінің өтініші, 3 ай бойы шотта қозғалыс болмаған жағдайда, субъектіні құрған органның шешімімен жабылады.
Негізгі шоттар корреспонденциясы
№
Шаруашылық әрекеттің мазмұны
Дебет
Кредит
1.
Есеп айрысу шотына кассадан ақша қаражаттары келіп түсті
1030
1010
2.
Есеп айрысу шотына жолдағы ақша қаражаттары есептелді
1030
1020
3.
Есеп айрысу шотына депозиттік банк шоттарындағы ақша қаражаттары салынды
1030
1050
4.
Есеп айрысу шотына басқа мекемелерге көрсеткен займдарды өтеуден түсті
1030
1110, 2010
5.
Есеп айрысу шотына жөнелтілген өнім үшін сатып алушылардан ақша қаражаттары келіп түсті
1030
1210
6.
Есеп айрысу шотына бюджетке артық төленген сома қайтарылды
1030
1410-1430
7.
Есеп айрысу шотына ерте берілген аванс сомасы қайтарылды
1030
1610, 2910
8.
Есеп айрысу шотына несие келісім-шарты бойынша алынған ақша қаражаттары келіп түсті (банк займы)
1030
3010, 4010
9.
Есеп айрысу шотына алынған аванстар бойынша ақша қаражаттары келіп түсті
1030
3510, 4410
10.
Есеп айрысу шотына мемлекеттік субсидиялардан алынған кіріс түсті
1030
6230
11.
Есеп айрысу шотына сатылған өнімдерден (көрсетілген қызметтерден) түсім келіп түсті:
ҚҚС сомасынсыз
ҚҚС сомасы
1030
1030
6010
3130
12.
Есеп айрысу шотына жарғылық капиталға салым ретінде алынған ақша қаражаттары келіп түсті
1030
5030
13.
Есеп айрысу шотынан кассаға ақша қаражаттары алынды
1010
1030
14.
Есеп айрысу шотынан ақша қаражаттары шетел валютасын алу үшін аударылды
1032
1031
15.
Есеп айрысу шотынан депозиттік шоттарды толықтыру үшін ақша қаражаттары салынды
1050
1030
16.
Жабдықтаушыларға (мердігерлерге, жалға берушілерге, коммуналдық мекемелерге) аванс есеп айрысу шотынан аударылды
1610, 2910
1030
17.
Есеп айрысу шотынан бюджетке салықтар аударылды
3110-3190
1030
18.
Есеп айрысу шотынан ақша қаражаттары несиені (займ) жабуға аударылды
3010, 4010
1030
19.
Есеп айрысу шотынан тауарлы-материалдық қорлар мен орындалған жұмыстар үшін жабдықтаушылар мен мердігерлердің шоты төленді
3310
1030
20.
Жұмысшылардың төлемақысы есеп айрысу шотынан карт шотқа аударылды
3350
1030
21.
Есеп айрысу шотынан сатып алушыдан бұрын алынған аванс қайтарылды
3510, 4410
1030
22.
Есеп айрысу шотынан жарна бойынша шығындар аударылды
7110
1030
23.
Есеп айрысу шотынан жалпы әкімшілік және сату бойынша шығындар өтелді
7110, 7210
1030
24.
Банктің қызметі, өсім ақы, айып-пұл, сот шығындары есеп айрысу шотынан аударылды
7210
1030
Бақылау сұрақтары:
1. Ақшалай қаражаттар есебі және олардың мақсаттары
2. Ақшасыз есеп-айырысу нысандары
3. Ағымдағы банктік шотының операциялары есебін жүргізу тәртібі және құжаттандыруы
4.Ақшасыз есеп айырысудың негізгі нысандары
5.Чекпен есеп айырысу дегеніміз не ?
Сабақ тақырыбы: Банктердегі валюталық шоттар бойынша операциялар есебі.
1. Банктердегі валюталық шоттар бойынша операциялар есебі.
2. Бағамдық айырма түсінігі және есебі
1. 20 сәуір 2001 жылғы №115 Ұлттық банкінің Қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасында валюталық операцияны жүргізудің Ережесіне сәйкес валюталық операцияларды жүргізу үшін заңды және жеке тұлғалар өкілетті банктердің бірінде валюталық шот ашады. Шотты ашу үшін мындай құжаттардың негізінде ашылады:
1)шот ашуға арналған өтініш
2)қойылатын қол мен мөртабан белгісінің үлгісі бар карточка;
3)субъектінің салықтық есепке қойылу фактісін растайтын салық органының анықтамасы;
4) мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің көшірмесі;
5) жарғы мен құрылтай шартының көшірмесі.
Валюталық әрекеттер осы ел территориясындағы шетел валютасының жүру тәртібін, валюталық қатысушылардың құқықтары мен міндеттерін бекітетін ұлттық заңдылықтармен реттерледі. Шетел валютасында жүзеге асырылатын ұйымдардың қызметтері мен әрекеттерін Қазақстан Республикасының заңдылықтары реттейтін нормативті актілерден тұрады:
Валюталық реттеу туралы заңы Қазақстан Республикасының заңы
Шетел инвестициялары туралы Қазақстан Республикасының заңы
Кеден тарифі мен бажы туралы Қазақстан Республикасының заңы
Қазақстан Республикасының Кеден Кодексі
№2 ҚЕҰС
Валютамен операциялар жөніндегі бухгалтерлік есептегі жазулар бухгалтерлік есептің шоттарында операция жасалған күнгі Ұлттық банктің бағамына қайта есептелген ҚР-ның валютасында көрсетуліге тиіс.
Валюталық шоттар бойынша әрекеттер мынадай құжаттармен рәсімделеді:
1. Қолма-қол валютаның (түсім, пайдаланылмаған сома, есеп беретін сомалар және т.б.) келіп түсуі валюталық кіріс ордерімен ресімделеді.
2. Қолма-қол валютаның берілуі валюталық шығыс ордерімен ресімделеді.
3. шетелде жүрген бенефициарға (алушыға) валюта қаражатын аудару аударым өтінішімен ресімделеді.
Валюталық шоттар бойынша әрекеттер есебі 1032 Ағымдағы банктік шетел валютасындағы ақша қаражаттары шотында жүргізіледі. Бұл шот активтік, негізгі, ақшалай. Осы шоттардың кредиті бойынша әрекеттер банк көшірмесінің негізінде №2 Журнал-ордерге, ал дебеті бойынша №2 ведомостқа жазылады. Жиынтық айналым мен қалдық ай соңында Бас кітапқа жазылады.
2. Бағамдық айырма - бұл шетелдік валютаның бір ғана бірлігін бағам (курстық) өзгерісі кезінде бухгалтерлік есептің жүйесі мен қаржылық есептемеде көрсету нәтижесінде туындайтын айырма.
Бағамдық айырма туындайтын жағдайлар:
А) импорттық операциялар кезінде тауарларды кедендік ресімдеу мен жеткізушілермен және мердігерлермен есеп айырысу жөніндегі дебиторлық немесе кредиторлық берешектерді қосымша бағалау немесе бағасын кеміту жолымен олар үшін ақша қаражаттарын аудару күндерінің арасында келісімшарттық құнның ұлттық валютадағы өзгерісі. Субъект 2000АҚШ долларына шикізат сатып алған, кедендік ресімдеу құнындағы бағам 1 доллар үшін 122 теңге болған кезде сомасы 244 000теңге құраған Д 1310 К3310 - 244 000теңге. Төлем күніндегі төлем бағамы - 170 теңге Д 3310 К 1032 - 340 000тенге (2000*170). Бағамдық айырма (теріс) Д 7430 К 3310 - 96000теңге.
Егер төлем күні доллар бағамы 120 теңге болса, онда Д 3310 К1032 - 240000 (2000*120). Оң бағамдық айырма болады. Д 3310 К 6200 - 4000теңге.
ә) экспорттық операциялары кезінде келісімшарттық құнның сату күні мен күндерінің арасыдағы ұлттық валютаның өзгерісі. Шетелдік сатып алушыға 5000АҚШ долларының өнімі жөнелтілді. Кедендік ресімдеудің есеп айырысу - ақша қаражаттарын жазу күн күнінде бағам 1 доллар үшін 122 теңге болған.
Бағамдық (курстық) айырма бухгалтерлік есепте:
егер оң курстық айырма болса №6250 Бағам айырмасынан түсетін табыс
егер теріс курстық айырма болса №7430 Бағам айырмасы бойынша шығыстар шоттарында жүргізіледі.
Негізгі шоттар корреспонденциясы
№
Шаруашылық әрекеттің мазмұны
Дебет
Кредит
1.
Кассадан шет ел валютасы бойынша ақша қаражаттары келіп түсті
1030
1010
2.
Сатудан шет ел валютасы бойынша жолдағы ақша қаражаттары аударылды
1032
1020
3.
Шет ел валютасында сатып алушылардан ақша қаражаттары келіп түсті
1032
1210
4.
Шет ел валютасында пайдаланылмаған есеп беру сомасы қайтарылды
1032
1251
5.
Шет ел валютасында займдар алынды
1032
3010, 4010
6.
Шет ел валютасында аванс алынды
1032
3510, 4410
7.
Кассаға шет ел валютасы бойынша ақша қаражаттары келіп түсті
1012
1032
8.
Шет ел валютасы бойынша аванстар аударылды
1610
1032
9.
Шет ел валютасы бойынша жабдықтаушыларға ақша қаражаттары аударылды
3310
1032
10.
Жалпы әкімшілік және сату бойынша шығындар шет ел валютасында өтелді
7210, 7110
1032
11.
Бағамның өзгеруінен теріс бағамдық айырмашылықтан болған шығыстар есептен шығарылды
7430
1032
12.
Бағамның өзгеруінен оң бағамдық айырмашылықтан болған түсім есепке алынды
1032
6250
Сабақ тақырыбы: Кассадағы операцияларды құжатпен рәсімдеу, есептілік және есеп беру.
1. Касса әрекеттерінің есебі және касса бойынша жауапкершілік
2. Касса әрекеттерін құжаттандандыру
3. Кассадағы ақша қаражаттарын түгендеу.
1. Касса қолма-қол ақша қаражаттардың қабылдау, беру және уақытша сақтауға арналған арнайы жабдықталған және оқшауландырылған орны.
Кассалық әрекеттерді кассир жүзеге асырады. Кассир мен және оның міндеттерін жүзеге асыратын тұлға бухгалтермен жеке еңбек келісім шартын жасағаннан кейін жұмысқа қабылдау туралы сәйкес бұйрық шығарылады. Содан кейін ұйым басшысы өзімен дайындалып бекітілетін кассалық әрекеттер есебін жүргізу ережесімен таныстыру қажет. Кассир осы ережеге қол қоя отырып, танысқаннан кейін міндетті түрде онымен толық материалдық жауапкершілік туралы келісім шарт жасалынады. Оның негізінде кассир кассадағы ақша қаражатының сақталуына, бастапқы кассалық құжаттардың дұрыс толтырылуына және кассалық кітаптың дұрыс жүргізілуіне толық жауапкершілікпен атқарады.
Кассадағы операциялар есебі 1011 Кассадағы теңгемен ақша қаражаттар 1012 Кассадағы валютамен ақша қаражаттары шоттарында жүргізіледі. Кассалық әрекеттер №2 ҚЕҰС сай жүргізіледі.
2. Кассаға ақша қабылдау кіріс кассалық ордерлері бойынша жүзеге асырылады, оған бас бухгалтер мен кассир қолын қояды. Кассаға ақша салған жеке немесе заңды тұлғаларға бас бухгалтер мен касиир қол қойған ашаны қабылдағаны туралы түбіртек квитанция беріледі. Кассаға қабылданған теңге сомасы жазумен жазылып, тиын сандармен жазылады. Оған ақша қаражатын басқарушы ретінде ұйым басшысы, бас бухгалтер, кассир және ақша алушы тұлға қолын қояды. Ақша берілген кезде кассир алушының төлқұжатын немесе жеке басының куәлігін көрсетуді талап етеді. Оның атауы мен нөмерін, оны кімнің және қашан бергенін ордерде көрсетеді. Алушы касса ордеріне қол қояды және алған сомасын: теңгені жазумен, тиынды - сандармен көрсетеді.
Барлық орындалған кассалық құжаттар кассирмен жинақталады, және олардың негізінде кассалық кітап толтырылады. Кассалық кітап нөмірленуге, тігілуге және оған сүргі салынуға тиіс; ондағы парақтар санын басшы мен бас бухгалтер қол қойып куәландырады.
Касса операциялары шағын болса, онда касса есебі 3-5 күнде бір рет жасалуы мүмкін. Касса кітабында ақшаның кіммен алынғаны және кімге берілгені жөніндегі құжаттың нөмері, корреспонденцияланған шоты, сомасы көрсетіледі. Күн сайын жұмыс күнінің аяғында кассир берілген ақшаның жиынтығын шығарады және қалдықты есептейді.
Кітапта жазбалар көшірме қағазы арқылы 2 данада жүргізіледі. Екінші данасы жыртылатын беті кассирдің есебі қызметін атқарады. Ол барлық құжаттар мен бірге бухгалтерияға беріледі. Бухгалтерияға кассир есебінің түсуіне қарай №1 журнал-ордер (регистрлер) толтырылады. Айдың аяғына қалдық шығарылып, бас кітапқа жазылады.
3. Түгендеу дегеніміз- белгілі бір мерзімге, ақша қаражаттарының нақты бар болуын айқындау тәсілі. Кассаны түгендеу кезінде кассадағы барлық ақша қаражаттарын толығымен қайтадан санау жолымен нақты ақшалардың болуын тексереді. Кассадағы ақша қаражаттарының жетіспеушілігі немесе артықшылығы анықталған кезде актіде артықшылық немесе кемшілік сомасын көрсетіп олардың туындау себептері анықталады.
Кассада түгендеу №2 ҚЕҰС сай: ұйым басшысының өкімімен, бақылаушы органдардың тапсырысымен, материалды-жауапты тұлғалардың ауысуы кезінде, табиғат апатынан, ұйым жабылғанда кейін жүргізіледі.
Түгендеуді тексерілетін құндылықтарға жауап беретін жауапты тұлға болып тағайындалған арнайы комиссия жүргізеді.
Түгендеу жүргізу мерзімділігі, жиілігі, түгендеу комиссиясының құрамы әрбір шаруашылық жүргізуші субъекті есеп саясатынада бекітіледі.
Кассада түгендеу жүргізу тәртібі:
Кассаға мөрі бар қағаз жабыстырылып, кілт кассирде, ал мөртабан текссерушіде қалады.
Кассир түгендеу комиссиясының көзінше кассалық есепті құрып, барлық кіріс және шығыс ордерлер тіркелгендігі туралы қолхат жазады.
Кассалық есепке бас бухгалтер қолын қояды.
Кассадағы ақша қаражаттарын купюра бойынша толық санайды.
Кассадағы нақты ақшаны бухгалтерлік есеп мәліметтерімен салыстырады.
Сонымен қатар түгендеу комиссиясы кассаның дұрыс жабдықталуын тексеріп, заң бұзушылық анықталса, түгендеу актісінде көрсетеді.
Түгендеу нәтижесін актіге тіркеп, ол 3 данада біруі бухгалтерияға, екіншісі кассирде және үшіншісі түгендеу комиссиясының төрағасында қалады.
Егер жетіспеушілік анықталса кассирден жазбаша түсініктеме хат алынып, басшыға айтылады және кассирді түгендеу аяқталғанға дейін жұмыстан босатып, тексеру органдарына іс жүргізеді.
Түгендеу аяқталғанна кейін түгендеу комиссиясы түгендеу актісі негізінде есеп құрып, түгендеу комиссиясының төрағасы қолын қойып, бас бухгалтерге береді.
Негізгі шоттар корреспонденциясы
№
Шаруашылық әрекеттің мазмұны
Дебет
Кредит
1.
Есеп айрысу шотынан кассаға ақша қаражаттары алынды
1010
1030
2.
Кассаға есеп беруге тиісті тұлғалардан қолданылмаған ақша қаражаттары қайтарылды
1010
1251
3.
Кассадан есепайрысу шотына ақша қаражаттары алынды.
1030
1010
4.
Кассадан есеп беруге тиісті тұлғаларға ақша қаражаттары берілді.
1251
1010
5.
Кассадан жұмысшыларға төлемақы берілді
3350
1010
6.
Кассаға банк несиесі кірістелді
1010
3010
7.
Кассадан сатылып алынған компьютерлерге ақша қаражаты қайтарылды
3310
1010
8.
Кассадан бюджетке салықтар бойынша міндеттемелер аударылды
3100
1010
9.
Қолма-қол ақша қаражаттарымен банк несиелері өтелді
3010
1010
10.
Қолма-қол ақша қаражаттары арқылы кредиторлық қарыздар жабылды.
3300
1010
11.
Кассаға сатылған өнімдерден (көрсетілген қызметтерден) түсім келіп түсті:
-ҚҚС - з құнына
-ҚҚС сомасына
1010
6010
3130
12.
Кассаға банктегі валюталық шотынан қолма-қол шетел валютасы келіп түсті
1010
1032
13.
Кассаға берілген аванс қайтарылды.
1010
1610
14.
Оң бағамдық айырмадан табыстар сомасы касса келіп түсті
1010
6250
15.
Кассадан депозиттік банктік шотына ақша қаражаттары берілді
1050
1010
16.
Кассада ақшаның жетіспеушілігі анықталды:
-кассирдің кінәсынан
-кінәлі тұлға анықталмаған жағдайда
1253
7210 не 7470
1010
1010
17.
Кассадан түгендеуден артықшылық сомасы
1010
6280
18.
Кассадан алынған материалдар , тауарлардың құны өтелді
- ҚҚС - з құнына
-ҚҚС сомасына
1310, 1330
1420
1010
19.
Кеңселік, типографиялық және телефондық байланыс шығындары төленеді:
-әкімшілік басқарушылықтың
-ұйым цехының
7210
8410
1010
20.
Ақпараттың, кеңестік қызметтер және аудиторлық қызметтер үшін төленді
7210
1010
Бақылау сұрақтары:
1.Түгендеу дегеніміз не?
2.Шаруашылық әрекетінің мазмұнына мысал келтір
3.Бағамдық айырма дегеніміз не?
4. Негізгі шоттар корреспонденциясына мысал келтір
5. Касса әрекеттерін құжаттандандыру дегеніміз не?
Cабақ тақырыбы : Қаржылық салымның есебі.
1. Қаржылық салым түсінігі мен есепке алуы
2. Бағалы қағаздардың жіктелуі
1. Қаржы салымына кәсіпорындар мен ұйымдардың басқа заңды тұлғалардың бағалы қағаздарын сатып алуға жұмсаған қаржылары жатқызылады. Бүгінгі күні елімізде көптеген акционерлік қоғамдар, сақтандыру компаниялары, инвестициялық және мемлекеттік емес зейнетақы қорлары, басқада кәсіпорындар мен ұйымдар тіркелген. Кәсіпорындар мен ұйымдарға жаңа технология енгізу, өндірісті жаңғырту (модернизациялау), қайта құру (реконструкциялау) әрқашанда ірі капитал салымын керек етеді.Ал мұндай жұмысты атқару үшін әр уақытта капитал бола бермейді. Сондықтан да кәсіпорындар мен ұйымдар қарыз капиталы нарығына несиелер мен заемдарының қаражаттарын, айналымға акциялары мен облигацияларын шығарса, онда елімізде бағалы қағаздар нарығы пайда болады. Қаржы салымының есебі 1100 Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар, 2000 Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар шоттарында жүргізіледі. Бұл шот активті, негізгі, ақшалай болып табылады.
2. Бағалы қағаздар жалпы екі түрге бөлінеді:
1) Ақшалай бағалы қағаздар - ақшаны қарызға алғанын білдіреді. Мы: вексельдер, депозиттік және жинақ сертификаттарын жатқызуға болады. Бағалы қағаздардан табыс бір рет қана алынады. Іс жүзінде ақшалай бағалы қағаздар қысқа мерзімді болып келеді, яғни 1 жыл уақыт аралығында қолданылады.
2) Капиталды бағалы қағаздар - кәсіпорындар мен ұйымдарды дамыту үшін, оның капиталын құрастыру немесе арттыру мақсатында шығарылады. Мы: акция, облигация жатады.
Инвестиция өзінің арнаулы мақсаты бойынша:
Қаржылық
Нақты
Нақты инвестиция - бұл кәсіпорынның негізгі капиталын және материалдық -өндірістік қорын өсіруге салынатын салымдар.
Қаржылық инвестиция - бұл субьектінің табыс алу мақсатында пайдаланылатын активті, инвестицияланған капиталдың өсімі немесе алынатын басқа да олжалар.
Сондай-ақ, қаржылық инвестицияға пайдаланбай тұрған жылжымайтын мүліктер де жатады. Қаржылық инвестициялардың бір түрі болып бағалы қағаздар саналады. Барлық бағалы қағаздар 2 топқа жіктеледі:
Ақшалай
Күрделі
Ақшалай бағалы қағаздарды алған кезде ақашлай түрде етіп ресімделеді. Оларға вексельдер, депозиттер және жинақ сертификаттары және т.б. жатады.
Бағалы қағаздар құқығы бойынша кімге жататындығы туралы белгілерін куәландыру үшін олар бойынша бөлінеді:
Бағалы қағаздар ұсынушыға - құқықтарын орындау үшін бірақ олардың иелерін теңестіруді талап етпейді, ұстаушылардың атына тіркеу жасалынбайды.
Атаулы бағалы қағаздар - белгілі бір адамның атына жазылады. Бағалы қағаздарда куәландырылған құқықтары ондағы қойылған талапты жеңілдету үшін белгіленген тәртіппен басқа тұлғаға беріледі.
Ордерлік бағалы қағаздар - ол ең алғашында иемденушінің атына немесе оның бұйрығы бойынша жазылады.
Борыштық бағалы қағаздар - пайыздарды төлеуді немесе негізгі қарыздың негізгі сомасын графикке сәйкес жабуды эмитент өз міндетіне алады.
Инвестициялық бағалы қағаздар - эмитент активтерінің бір бөлігін иемденуге құқық береді, оларға эмитенттердің барлық типтеріндегі акциялары тұтастай жатады.
Фондалық бағалы қағаздар - көптеп шығарылуымен ерекшеленеді және олар қор биржаларында айналысқа түседі.
Ссудалық бағалы қағаздар - коммерциялық бағытқа ие. Олар негізінен сауда операциялары бойынша есеп айырысуға және тауарларда орын алмастыру процесіне қызмет көрсетуге арналған.
Депозитті сертификат - салушының депозитті алуға құқығын куәландыратын ақша қаражаттарын депозиттен өткізгені туралы қаржы мекемесі беретін куәлік.
Депозиттер - бос ақша қаражаттарының банктердегі салымдары.
Бондар - мемлекеттік қазына, жекелеген мекемелер мен кәсіпорындар шығаратын қарыздық міндеттемелері.
Қазыналық вексельдер - мемлекеттік қысқа мерзімді міндеттемелердің түрі, олардың пайыздық купондары болмайды. Негізінен, банктер арасында номиналдан кеміту немесе жеңілдік жолымен сатылады.
Қазыналық ноталар - қазыналық эмиссия тәртібі бойынша шығарылатын ақшалардың түрі.
Шартты бағалы қағаздар - бұл опциондар, варранттар, қаржылық фьючерстер, алуға ерекше артықшылық құқығы бар тәріздес бағалы қағаздар.
Опцион - опциондық контрактінің нәтижесі болып табылады, соған сәйкес қатысушылардың бірі біршама уақыт өткен соң бағалы қағаздарда алдын-ала ескерілген бағасы бойынша алуан немесе сатуына құқығы бар қатысушыны айтады.
Депозитті сертификат - бұл негізгі бағалы қағаздарды шығарумен қатар көрсетілген қор құндылықтарын сатып алуға қызығушылық тудыру үшін пайда болатын бағалы қағаздар.
Фьючерлік контракт - мәміле жасасу кезінде белгілі бір уақыт мерзімі ішінде белгіленген бағалар бойынша уағда етілген құндылықтар көлемін жеткізіп беру туралы келісім жасалған құнды қағаздар.
Эмитенттің кім болғанына байланысты:
Мемлекеттік бағалы қағаздар - бағалы қағаздардың бұл түрі Қ.Р.-ның заң актілеріне сәйкес мемлекеттің сыртқы және ішкі қарыздарын қайтару мақсатында шығарылады. Бағалы қағаздардың бұл түрі Қ.Р. Ұлттық банк мекемесімен эмитенттелетін бағалы қағаздарға жатады.
Муниципалдық бағалы қағаздар - бағалы қағаздардың мұндай түрі жергілікті бюджетпен эмиссияланатын жергілікті атқарушы органдар шешімімен шығарылады. Бұл бағалы қағаздардың шығу себебі, әлеуметтік мәселелерді шешуі.
Корпоративтік бағалы қағаздар - кәсіпорындар мен ұйымдардың заң күшіне сүйене отырып, өзінің жарғылық капиталын қалыптастыруға немесе шаруашылық қызметін жүзеге асыру үшін шығарылады.
Табысқа байланысты:
Қарызды бағалы қағаздар - бұл түрі бойынша эмитент көрсетілген уақыт барысында белгіленген пайыз көлемінде тиісті қарыздарын өтеуге міндетті. Оған облигацияның барлық түрі мен вексельдер жатады.
Инвестициялық б.қ. - бұл түрі иемденушіге активтің бір бөлігін иемденуге құқық береді.Бағалы қағаздардың бұл түріне акция жатады.
Шығарылу мақсатына байланысты:
Қорлы бағалы қағаздар - қор биржкаларында айналысқа түседі және көп мөлшерде эмиссияланады. Оған акция мен сауда облигациялар жатады.
Саудалық бағалы қағаздар - белгілі бір коммерциялық бағытпен сауда операциялары кезінде есеп айырысуға арналған.
Нарықта айналуына қатысты:
Нарықтық б.қ . - айналыста еркін сатылып немесе сатып отырады.
Нарықтық емес б.қ. - қолдан-қолға еркін жүре бермейді, яғни олар 2-ші айналымға түспейді.
Атқаратын қызметіне қарай:
Туынды (варрант, опцион, фьючерс, бондар)
Негізгі (акция, облигация)
Көмекші ( чек, вексель, депозиттік сертификат)
Бақылау сұрақтары:
1. Мемлекеттік бағалы қағаздар дегеніміз не?
2. Депозитті сертификатқа анықтама бер
3.Бағалы қағаздар неше топқа жіктеледі, анықтама бер.
4. Депозитті сертификатқа қысқаша түсініктеме жаз.
5. Инвестиция өзінің арнаулы мақсаты бойынша жіктелуі.
Cабақ тақырыбы: Есеп беруге тиісті тұлғалармен есеп айырысуды құжатты ресімдеу, оның жинақтау және талдау есебін жүргізу.
1. Есеп беруге тиісті тұлғалармен есеп айрысу әрекеттерінің есебі.
2. Есеп беруге тиісті тұлғалармен есеп айрысу әрекеттерінің құжаттандырылуы.
1. Ұйымның өндірістік шаруашылық қызмет процесінде ұйым өзінің қызметкерлерін іс-сапарға жібереді, дүкендерден кеңсе заттарын, шаруашылық құралдарын сатып алады, пошталық аударымдар мен басқа да шығындарды төлейді. Сондықтан осы шығындарды төлеу үшін қызметкерлерге қолма-қол ақша қаражаттары беріледі және олар сол алған ақшасына есеп беруге тиіс.
Есеп беру сомалары дегеніміз - шаруашылық шығындар және іс-сапар жөніндегі шығындар үшін ұйымның кассасынан қызметкерге берілетін ақшалай аванс. Аванс тек басшының жарлығымен және нақтылық қажжеттіліктерге есеп беруге тиісті тұлғаларға және қызмет бабымен жіберілетін тұлғаларға беріледі. Есеп беру сомаларының шығындалуы тиісті құжаттармен расталады. Ол үшін аванстық есеп беріледі. Бухгалтерия аванстық есепті тексереді, содан кейін оны ұйым басшысы бекітеді. Аванстық есептің шығындарды растайды барлық тиісті құжаттар бірге тіркеледі, және сәйкес күнін қою арқылы штамппен немесе қолдан Төленді немесе Өтелді деп жазылады.
2. Қызметтік іс-сапар болып ұйым қызметкерінің жұмыс орнынан тысқары жерге еңбек міндеттемелерін орындау үшін белгілі бір мерзімге іс-сапарға жіберілуі қызметкерді іс-сапарға мақсаты мен мерзімі бойынша бағытталған, немесе пунктімен мекен-жайы бойынша көрсетілген ұйым басшысының бұйрығы негізінде жүргізіледі. Іс-сапарға аттанған қызметкерге іс-сапар куәлігі беріледі.
Іс-сапар мерзімі ұйым басшысы мен анықталады, бірақ жалпы мерзімі 40 күннен аспауы керек. Оған жолдағы болған күндері қосылмайды. Ал қызмет бабымен болған жағдайда іс-сапар мерзімін ұзартуға болады. Бірақ ол 5 күннен аспауы керек.
Іс-сапар орындарына нақты жету уақыты іс-сапар куәлігіндегі мақсатты бағытқа жету және ол пунктен кету мерзімдерін көрсететін белгілермен анықталады. Қызметкерлік іс-сапар жөніндегі шығындарын Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігімен бекітеді.
Іс-сапарға жіберілген қызметкерге келесідей шығындарды өтеуге береді:
1. екі жағына жол жүру билеттері
2. әрбір күнге тәуліктен (2 МРП - айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде)
3. тұрғын үйді жалдау шығындары (түбіртекті көрсету бойынша)
4. жол жүру билеттерін және қонақ үйінде пайдалану, төсек-орын жабдықтарын пайдалану шығындары, оларды растайтын құжаттары болған жағдайда.
5. жол жүру билеттері болмаған жағдайда жол шығындары көлікпен жүрудің ең төменгі құны бойынша қайтарылады.
Есеп беруші тұлға белгіленген мерзімде өзінің шығындары туралы аванстық есепті бухгалтерияға 3 күннің ішінде тапсыруға міндетті. Бухгалтерия аванстық есепті тексеріп, ұйым басшысы бекітуге жататын сома шығындарын анықтайды. Есеп беруге тиісті тұлға мен есеп айрысудың жинақтау есебі №7 журнал-ордерде, айналым тізімдемесінде, ал талдау есебі аванстық есеп, 1252 талдау шотында жүргізіледі.
Есеп беруге тиісті тұлғалар бойынша әрекеттер № 1252 Есеп беретін сомалар шотында жүргізіледі. Бұл шот активті, негізгі, есеп айырысу болып табылады.
Бақылау сұрақтары:
1. Есеп беру сомалары дегеніміз не?
2. Ұйымның өндірістік шаруашылық қызметтеріне мысал келтір
3. Есеп беретін сомалар қай шотта жүргізіледі?
4. Есеп беру сомаларына қысқашы мағлұматтар
5. Есеп беруге тиісті тұлғалармен есеп айрысу әрекеттерінің есебі. Дегеніміз не?
Сабақ тақырыбы: Дебиторлармен есеп айырысу есебі.
1. Дебиторлық берешек есебін ұйымдастыру
2. Дебиторлармен есеп айырысуын есепке алу
1. Кәсіпорындар мен ұйымдардың басқа заңды немесе жеке тұлғалардан оларға сатқан тауарларың көрсеткен қызметтері, сондай-ақ аванс ретінде алдын-ала төлеген төлемдері үшін борыштары - дебиторлық берешектер деп аталады. Осы кәсіпорындар мен ұйымдарға берешегі бар заңды және жеке тұлғалар дебиторлар болып табылады.
Ұйымның қаржы жағдайын сипаттайтын көрсеткіштердің қатарына дебиторлық берешектерінің айналымы жатады. Яғни дебиторлық берешектердің есептелген уақыты мен өтелу уақытының арасындағы мерзім күндерінің саны. Бір жылдан астам уақыт бойы алынбаған дебиторлық берешектер Ұзақ мерзімді дебиторлық берешектер болып есептеледі. Кәсіпорындар өз тауарларын сатқанда кейде сатып алушыларға баға жеңілдіктерін береді. Ұйымдардың мұндай қадамға баруының басты себебі сатып алушыларды қызықтыру арқылы сатылатын тауарларының сатып алушыларды қызықтыру арқылы сатылатын тауарларының көлемін арттыру болып табылдады.
2. Ұйымның дебиторлық берешегі оған байланысты кіріс танылған жағдайда ғана анықталады. Дебиторлық берешектер сатылған өнімдер мен тауарлардың құнынан баға жеңілдіктерін (скидки) және қайтарылған тауарлардың құнын алып тастағандағы қалдық сома бойынша есептелінеді.
Өтелетін уақытына қарай 1200 қысқа мерзімді дебиторлық берешегі және 2100 ұзақ мерзімді дебиторлық берешек шоттарында жүргізіледі.
Дебиторлық берешек келесідей бөлімдерден тұрады:
Сатыпалушылар мен тапсырыс берушілердің берешегі
Күдікті қарыздар бойынша резервтер
Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық берешегі
Басқа да дебиторлық берешек
Алдағы кезең шығындары
Берілген аванстар
Ұйымдардың бухгалтериясы дебиторлық берешек есебін жүргізу барысында мына төменде аталған құжаттарды (есептіркегіштерді) қолданады:
- №7 журнал-ордер - Жұмысшыларменбасқа да тұлғалардың берешегі
- №8 журнал-ордер - Алынуға тиісті ҚҚС, Есептелген пайыздар, Басқа да дебиторлық берешек, Берілген аванстар
- №9 журнал-ордер қосымша тізімдеме - Берілген аванстар
- №10 журнал-ордер - Күдікті қарыз бойынша резерв, Алдағы кезең шығындары
- №11 журнал-ордер - Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің берешегі, Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық берешегі.
Есеп нысанын таңдау құқығы толығымен бас бухгалтердің құзырында, яғни ол алғашқы құжаттарды топтастырудың ең қарапайым түрін таңдап, шоттар корреспонденциясын жүргізуге міндетті.
Негізгі шоттар коррепсонденциясы
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК ҚҰРАЛЫ
Мазмұны
1-Тарау Қаржылық есепті ұйымдастырудың мақсаттары мен қағидалары (қайталау жүргізу)
Қаржылық есептің мақсаттары мен қағидалары
2-Тарау:Ақшалай қаражаттар, есеп айрысу және несиелік әрекеттер есебі
Ағымдағы банктік шотының операциялары есебі
Банктердегі валюталық шоттар бойынша операциялар есебі.
Кассадағы операцияларды құжатпен рәсімдеу, есептілік және есеп беру.
Қаржылық салымның есебі
Есеп беруге тиісті тұлғалармен есеп айырысуды құжатты ресімдеу, оның жинақтау және талдау есебін жүргізу.
Банк несиелерінің есебі
Дебиторлармен есеп айырысу есебі
Кредиторлармен есеп айырысу есебі
3-Тарау Негізгі құралдар мен материалдық емес активтер есебі
Негізгі құралдар, олардың қаржылық есептегі топтамасы мен бағалануы
Ғимараттар мен құрылғыларды мердігерлік және шаруашылық әдістермен салу есебі
Негізгі құралдардың тозу есебі
Негізгі құралдардың амортизациясын есептеу тәсілдері
Негізгі құралдарды түгендеу және қайта бағалау
Материалдық емес активтердің есебі
Материалдық емес активтердің амортизациясының есебі
4-Тарау Тауарлы-материалдық қорлар есебі
Материалдық қорлар, олардың жіктелуі
Материалдық қорлар есебінің мақсаттары мен бағалануы
Материалдарды қоймаға қабылдау және оларды өндіріске босатуын құжаттау
Материалдық құндылықтарды сатып алу және жабдықтаушылармен есеп айырысу есептері
Материалдық құндылықтардың бухгалтериядағы есебі
Өндіріске жіберілген материалдарды бағалау тәсілдері
Тауарлы-материалдық құндылықтарды түгендеу және бағалау
Материалдық құндылықтардың қоймадағы есебін ұйымдастыру
Материалдық құндылықтардың қоймадағы есебін ұйымдастыру.
5-Тарау Еңбектің және оның төлемақысының есебі
Еңбек есебінің міндеті және оның нысандары
Кесімді және мерзімді төлемақыны есептеу
Жұмыс уақытының есебі
Бюджетпен есеп айырысу есебі
Есеп төлем ведомосін құру
6-Тарау Өндіріс шығындарының есебі және өнімнің өзіндік құнының калькуляциясы
Өндіріс шығындары есебін ұйымдастырудың негізгі принциптері
Үстеме шығындар, олардың құрамы мен сипаттамасы
Көмекші өндіріс шығындары есебі бойынша шоттар корреспонденциясын құру
Кезең шығындарының есебі
Калькуляция ұғымы, оның мәні, калькуляция объектілері
Жалпы және әкімшілік шығындарының есебі
Өндіріс шығындары есебінің негізгі әдістері
Шығынның есепке алудың қарапайым әдісі
7-Тарау Дайын өнім және оны сату есебі.
Дайын өнім, оны бағалаудың есебі мен құжатталуы.
Сатып алушылармен есеп айырысу есебі
Қосылған құн салығы бойынша бюджетпен есеп айырысу есебі.
8-Тарау Қаржылық нәтиже және меншікті капитал есебі.
Қаржылық нәтижелердің құрылу тәртібі
Табыс, жиынтық табыстың түсінігі және қалыптасуы мен есебі.
Меншікті капитал, қосымша резервті капиталдар есебі
Таратылмаған табыс (жабылмаған зиян) есебі
9-Тарау Сыртқы экономикалық қызмет есебі
Сыртқы экономикалық қызметтің негізгі бағыттары
Сыртқы экономикалық қызметтің құжатты рәсімделуі
Тауарлар импорты, экспорты және реэкспорты есебіне шоттар корреспонденцияларын құру
Толлингтік операциялар есебі
Қаржылық есептің мақсаты мен қағидаларын атап нұсқаулығын көрсет.
10-Тарау Ұйымның есеп саясаты
Есеп саясатының ұғымы және құрылымы
11-Тарау Ұйымның қаржылық есеп беруі
Экономикалық ақпарат жүйесіндегі қаржылық есеп берудің мағынасы
Қаржылық есеп беруді құрудың дайындық жұмыстары
Ұйымның қызметі туралы қаржылық ақпаратты сыртқы және ішкі пайдаланушылар
Қосымшалар
Қолданған әдебиеттер
1-Тарау Қаржылық есепті ұйымдастырудың мақсаттары мен қағидалары (қайталау жүргізу)
Сабақ тақырыбы : Қаржылық есептің мақсаттары мен қағидалары
1. Бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы және нормативтік-құқықтық реттелуі
2. Қаржылық есептің қағидалары
1. Бухгалтерлік есепті ұйымдстыруда, шаруашылық әрекеттерді орындау барысында заңдылықтарды қадағалауда ұйым басшысы жауапкершілік атқарады. Ол бухгалтерлік есептің дұрыс жүргізілуіне, барлық бөлімшелері мен қызметтерінің, ұйым қызметкерлерінің орындауын қамтамасыз етуіне, есеп ұсыну үшін барлық құжаттар мен мәліметтерді ресімдеу және ұсыну тәртібінің талаптарын қамтамасыз етуде жағдай жасауы керек.
Қазақстан Республикасында 1995 жылдан бастап бухгалтерлік есептің нормативті реттеудің төрт деңгейлі жүйесін ұсынған бухгалтерлік есептің реформалануы жүргізілді.
Бірінші деңгей - Қазақстан Республикасы Заңдары:
ҚР-да бухгалтерлік есепті ұйымдастыру мен жүргізудің біртекті құқықтық әдістемелік негіздерін бекітетін Бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы;
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі;
Қазақстан Республикасының салық Кодексі.
2007 жылдың наурыз айынан бастап 28 қаңтар 2007 жылғы №234-ІІІ Бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы ҚР Заңы күшіне енді. Заң Қазақстан территориясында тіркелген, кәсіпкерлік қызметпен айналысатын барлық шаруашылық заңды субъектілер мен жеке тұлғалар үшін есеп пен есеп берудің біркелкі құқықтық әдістемелік негіздерін бекітеді.
Бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы ҚР Заңы 5 бөлімнен тұрады.
1-бөлім. Жалпы ережелер. Бөлімде: заңның қызмет ету саласы; бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру жүйесінің мемлекеттік реттелуі; бухгалтерлік есеп стандарттары мен бухгалтерлік есепшоттарының үлгі жоспары; бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп берудің мақсаттары мен қағидалары берілген.
2-бөлім. Бухгалтерлік есеп жүйесі, бухгалтерлік құжаттандыру және ішкі бақылау. Бөлімде бухгалтерлік есеп, бухгалтерлік құжаттандыру және ішкі бақылауды ұйымдастыруға негізгі талаптар қарастырылған.
3-бөлім. Қаржылық есеп элементтерінің есебі және бағалау. Бұл бөлімде қаржылық есеп берулердің элементтері, олардың бағалануы мен есебі қарастырылған.
4-бөлім. Қаржылық есеп беру. Қаржылық есеп беру түсінігі меолданн құрамы, консолидирленген қаржылық есеп беру; есептік кезең туралы түсінік; қаржылық есеп беруді ұсыну мерзімдері мен мекен-жайлар қарастырылады.
5-бөлім. Қорытынды ережелер. Бұл бөлімде Бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы Қазақстан Республикасының заңдылықтарын бұзғандығы үшін жауапкершіліктер көрсетіледі.
Екінші деңгей - ҚР қаржы министрлігінің өкілетті органымен (1998 жылға дейін бухгалтерлік есептің Ұлттық комиссиясы, ал қазір бухгалтерлік есеп және аудит әдістемесі Департаменті) дайындалған және бекітілген ҚР бухгалтерлік есеп стандарттары, бухгалтерлік есеп шоттарының үлгі жоспары.
Бухгалтерлік есеп стандарттары - есеп жүйесін реттеудің екінші деңгейі, олар қаржылық есеп беретін барлық субъектілер үшін нормативті құқықтық құжаттар болып табылады. Стандарттардың негізінде есептің жеке учаскелері, сонымен қатар шаруашылық субъектілерінің салалық ерекшеліктері бойынша бухгалтерлік есепті жүргізудің базалық тәртіптері бекітіледі.
Қазақстанда қызмет етіп отырған есеп стандарттарын келесідей бөлуге болады::
Жалпы әдістемелік (№1 Есеп саясаты, №2 Бухгалтерлік баланс және қаржылық есептерді негізгі ашулар, №3 Қаржы-шаруашылық қызмет нәтижесі туралы есеп, №4 Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп және т.б.);
Әлеуметтік саясат бойынша стандарттар (№16 Зейнетақылық қамтамасыз ету шығындары есебі және т.б.);
Мүліктер мен құралдардың жеке түрлері бойынша стандарттар (№6 Негізгі құралдар есебі, №7 Тауарлы-материалдық қорлар есебі, №8 Қаржылық инвестициялар есебі) және т.б.
ҚР 2006ж 1 қаңтарынан бастап барлық ұйымдар бухгалтерлік есепті ҚЕХС-на сәйкес жүргізеді.
Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары - жоғары кәсіби халықаралық ұйымдармен дайындалған және ұсынбалы сипаттағы бухгалтерлік есеп ережелері, әдістері, ұғымдары мен процедуралары жиыны.
2007 жылдың наурыз айынан бастап 28 қаңтар 2007 жылғы №234-ІІІ Бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы ҚР Заңына сәйкес бухгалтерлік есепті және қаржылық есеп беруді төмендегідей субъектілер құру керек:
- ҚР Салық Кодексіне сәйкес арнайы салықтық режимді қолданатын жеке кәсіпкерлер бухгалтерлік есепті және қаржылық есеп беруді жүргізбейді.
- шағын және орташа ұйымдар, коммерциялық емес, қазыналық-мемлекеттік ұйымдар қаржылық есепті ҚЕҰС-на сәйкес жүргізеді. (НСФО №1, 2 )
- ірі кәсіпкерлер мен жария ететін ұйымдар қаржылық есепті ҚЕХС-на сәйкес жүргізуге міндетті.
Үшінші деңгей - бухгалтерлік есеп стандарттарына әдістемелік ұсыныстар, шоттардың үлгі жоспарын қолдану бойынша нұсқаулықтар, бухгалтерлік есептің есеп тіркегіштерін толтыру бойынша нұсқаулықтар және т.б. Нормативті құжаттардың осы деңгейі ҚР қаржы министрлігімен дайындалып бекітіледі.
Үлгі шоттар жоспары 2007 жылдың 23 мамыр айының ҚР Қаржы министрінің бұйрығымен бекітілді.
Төртінші деңгей - субъектінің есеп саясаты, осы субъектінің жүргізетін есебінің нысаны, шоттардың жұмыс жоспары, белгілі бір объектілер бойынша есептің таңдалған әдістері талқыланатын субъектінің өзімен дайындалып бекітіледі.
Есеп саясаты - бұл бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беруді ашудың негізгі қағидаларына және негіздеріне сәйкес жүргізу үшін субъектінің басшысымен қабылданатын әдістердің жиынтығы.
2. Қағида - бұл бухгалтерлік есептің ғылым ретіндегі одан келешектегі шығатын барлық тұжырымдарды анықтайтын негізі, бастапқы және базалық ережесі.
Бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы №234-ІІІ Заңына сәйкес негізгі қағидалар болып келесілер табылады:
1.Есептеу қағидасы. Қаржылық есеп берулер есептеу қағидасының негізінде құрылады, өйткені табыстар тауарлар сатылған және қызметтер көрсетілген кездегі есепті кезеңде, ал шығындар табыстар алу үшін пайдаланылған кездегі есепті кезеңде көрсетіледі.
2.Үзіліссіз қызмет қағидасы. Шаруашылық субъектісі өз қызметін белгіленбеген уақыт аралығында жалғастыра береді және жақын арада оның жойылуы күтілмейді.
3.Түсініктілік қағидасы. Қаржылық есеп берудегі ақпараттар оларды пайдаланушылар үшін түсінікті болуы керек.
4.Маңыздылық қағидасы. Қаржы ақпараты пайдаланушылардың шешім қабылдауы барысында, олардың қажеттерін қанағаттандыруда және қаржы-шаруашылық қызметіне баға беруде көмектесуі тиіс.
5.Мәнділік қағидасы.Есеп жүргізу саясатында мәнді, маңызды ақпараттың ескерілмеуі немесе дұрыс көрсетілмеуі қаржы есептемесін пайдаланушылардың экономикалық шешімдеріне ықпал етуі мүмкін болса, онда оны қаржы есептерінде ашып көрсетуге бағытталуы тиіс.
6.Дұрыстық қағидасы.Ақпарат шынайы көрсетіліп, қате болмауы тиіс.
7.Қаржылық ақпаратты әділетті және тура көрсету.Қаржылық есептемелер оларды пайдаланушыларды субъектінің қаржылық жағдайы, операцияларының нәтижелері және ақша қаражаттарының қозғалысы туралы шынайы және тура түсінік тудыруы керек.
8.Бейтараптық қағидасы.Ақпарат сенімді болуы үшін бұрмаланудан аулақ болуы керек.
9.Сақтық қағидасы. Активтер мен табыстардың асыра бағаланбауын, ал міндеттемелер мен шығындардың жете бағаланбауын болдырмас үшін, белгісіздік жағдайда баға беруге қажетті шешімдер қабылданған кезде сақ болған жөн. Активтер мен міндеттемелерді бағалаған кезде неғұрлым консервативті әдіс таңдалынады: шығындар-максимум бойынша, ал табыстар минимум бойынша.
10.Тиянақтылық қағидасы.Қаржы есептеріндегі ақпарат толық болуы керек.
11.Салыстырмалық қағидасы. Қаржы ақпараты пайдалы әрі мазмұнды болуы үшін, ақпарат бір есепті кезеңнен екіншісіне салыстырмалы түрде, ал оны пайдаланушылар есеп саясатынан және оған енгізілетін барлық өзгерістерден хабардар болуы керек.
12.Кезектілік қағидасы. Ұйымдармен таңдалып алынған есеп саясаты бір есепті кезеңнен екіншісіне дәйекті түрде қолданылады. Пайдаланушылар субъектінің қаржылық есеп беруін әр түрлі есеп кезеңдерімен салыстыруға мүмкіндіктері болуылары керек.
Бақылау сұрақтары:
1.Қаржылық есеп дегеніміз не?
2. Есеп саясаты дегеніміз не?
3. Қағидаға аңықтама бер?
4. Салыстырмалық қағида дегеніміз не?
5. Кезектілік қағида дегеніміз не?
2-Тарау:Ақшалай қаражаттар, есеп айрысу және несиелік әрекеттер есебі
Сабақ тақырыбы: Ағымдағы банктік шотының операциялары есебі
1. Ақшалай қаражаттар есебі және олардың мақсаттары
2. Ақшасыз есеп-айырысу нысандары
3. Ағымдағы банктік шотының операциялары есебін жүргізу тәртібі және құжаттандыруы
1. Нарықтық экономикада ұйымдар арасында еңбек құралдары мен заттарын сатып алу, өнімдерді, жұмыстар мен қызметтерді сату жөніндегі әрекеттер жасалып отырады. Есеп айырсу екі нысанда жүргізіледі:
- банк арқылы қолма-қол ақшасыз аудару жолымен
- қолма-қол ақшамен төлеу түрінде.
Ақшалай қаражаттар, есеп айрысу және несиелік әрекеттер есебінің негізгі мақсаттары:
Ақшасыз және ақшалай есеп айрысулар жолымен қажетті есеп айрысулар уақытында және дұрыс жүргізу.
Есеп тіркегіштерінде ақша қаражаттары мен есеп айрысулар әрекеттерінің бар болуы мен қозғалысын толығымен және жедел түрде көрсету.
берілген лимиттерге және сметаларға сәйкес ақша қаражаттарын мақсатты пайдаланудың қолданыстағы ережелерін сақтау.
Кассадағы ағымдағы шотындағы және банктегі басқа да шоттардағы ақша қаражаттарының болуына және сақталуына бақылау жасау.
Есеп айрысу төлем тәртібін қадағалауға бақылау жасау.
2. Ақшасыз есеп айырысудың негізгі нысандары:
- Төлем тапсырмаларымен есеп айырысу. Төлем тапсырмаларында көрсетілген соманы бенефициардың пайдасына ақшаны жіберушіге қызмет көрсететін банк алушының ақшаның аударғаны туралы тапсырмасы болып табылады. Қызмет пен жұмысты және тауарлы-материалдық құндылықтарды өтеу үшін есеп айырысу кезінде, сондай-ақ қызмет пен тауарға алдын-ала төлем жасаған кезде, аванстық төлемдер жасаған кезде төлем тапсырмаларын пайдаланады.
- Төлем талап тапсырмасы тауарларды алғанда, жұмысты орындағанда, қызметті көрсеткенде бенифициарлардың ақшаны төлеушіге жіберген талабы болып табылады.
- Чектермен есеп айырысу. Чек беру төлемді жүзеге асырудың бір тәсілі болып табылады, онда төлем чек беруші аттас төлем құжатын ұстаушыға беру жолымен жасайды.
- Инкассалық өкім. Төлеушінің келісімінсіз қаражаттарды өндіріп алу үшін тиісті құжаттарды қоса тіркей отырып, банкке төлем талап бланкісінде инкассалық өкімді тапсырады. Инкассалық өкімде төлемнің мақсаты көрсетіледі және осы төлемдерді төлеушілердің келісімінсіз шоттарынан қаражаттарды есептен шығаруға құқығын көздейтін заң актісіне сілтеме жасайды.
- Аккредитив. Есеп айырысу мынадай нысанында төлеуші аккредитив ресімдейді. Мұндағы мәлімдеме өз банкінің бөлімшесіне өзіне жіберілген ТМҚ шоты үшін төлем жасауға арналған аккредитив қоюды тапсырады.
3. Уақытша бос ақшаларды сақтау және қолма қол ақшасыз есеп айырысуды жүргізу үшін шаруашылық субьектісі өзі таңдаған банкте есеп айрысу шотын ашады.
Есеп айырысу шоты мындай құжаттардың негізінде ашылады
1)шот ашуға арналған өтініш
2)қойылатын қол мен мөртабан белгісінің үлгісі бар карточка;
3) субъектінің салықтық есепке қойылу фактісін растайтын салық органының анықтамасы;
4) мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің көшірмесі;
5) жарғы мен құрылтай шартының көшірмесі.
Банкі шоттары теңгемен де шетелдік валютасымен де ашылуы мүмкін.
Банк келісім бойынша ағымдағы немесе корреспонденттік шоттарын ашқан кезде, шот иесінің пайдасына келіп түсетін ақшаны қабылдауды, оның өзіне немесе үшінші тараптарға тиесілі ақша сомаларын аударымды орындауды және басқа да қызмет түрлерін көрсетуді өз міндетіне алады. Субъектінің шотынан барлық төлемдер есеп айырысу құжаттарының банкке түсуіне қарай күнтізбелік кезек тәртібімен жүзеге асырылады. Банктер мезгіл-мезгіл немесе күн сайын шоттардың иелеріне жүргізілген операциялар туралы хабарлап, оларға есеп айырысу шотынан көшірме береді. Бухгалтер банктен алынған көшірмені тексереді, құжаттарды таңдап шоттардың кодын (корреспонденциясын) қояды, олардың негізінде есеп тіркегіштері толтырылады. Субъектілердің банктегі есеп айырысу шоты кредиторлық берешекті көрсететін пассивті шот болып табылады. Көшірмеде банк ақша қалдығын немесе кредит бойынша оның өсуі, ал дебет бойынша оның есептен шығарылуын көрсетеді. Шаруашылық жүргізуші субъектінің бухгалтериясында керісінше, есеп айырысу шоты активтік болып табылады. Есеп айырысу шотындағы ақша қозғалысының есебі 1030 Ағымдағы банктік шотындағы ақша қаражаттары шотында жүргізіледі. Дебетінде ақша қаражаттарының қалдығы мен өсуі, ал кредитінде кемуі (есептен шығару) көрініс табады. 1030 шотта көрсетілген шаруашылық әрекеттерді есепке алу үшін №2 журнал-ордер мен №2 ведомосы толтырылады, ол банк көшірмелері негізінде толтырылады. №2 ж-о мен №2 ведомосы бойынша жиынтық айналымдар мен сальдо ай соңында бас кітаптағы 1030 шотына көшіріледі.
Есеп айырысу шоты оның иесінің өтініші, 3 ай бойы шотта қозғалыс болмаған жағдайда, субъектіні құрған органның шешімімен жабылады.
Негізгі шоттар корреспонденциясы
№
Шаруашылық әрекеттің мазмұны
Дебет
Кредит
1.
Есеп айрысу шотына кассадан ақша қаражаттары келіп түсті
1030
1010
2.
Есеп айрысу шотына жолдағы ақша қаражаттары есептелді
1030
1020
3.
Есеп айрысу шотына депозиттік банк шоттарындағы ақша қаражаттары салынды
1030
1050
4.
Есеп айрысу шотына басқа мекемелерге көрсеткен займдарды өтеуден түсті
1030
1110, 2010
5.
Есеп айрысу шотына жөнелтілген өнім үшін сатып алушылардан ақша қаражаттары келіп түсті
1030
1210
6.
Есеп айрысу шотына бюджетке артық төленген сома қайтарылды
1030
1410-1430
7.
Есеп айрысу шотына ерте берілген аванс сомасы қайтарылды
1030
1610, 2910
8.
Есеп айрысу шотына несие келісім-шарты бойынша алынған ақша қаражаттары келіп түсті (банк займы)
1030
3010, 4010
9.
Есеп айрысу шотына алынған аванстар бойынша ақша қаражаттары келіп түсті
1030
3510, 4410
10.
Есеп айрысу шотына мемлекеттік субсидиялардан алынған кіріс түсті
1030
6230
11.
Есеп айрысу шотына сатылған өнімдерден (көрсетілген қызметтерден) түсім келіп түсті:
ҚҚС сомасынсыз
ҚҚС сомасы
1030
1030
6010
3130
12.
Есеп айрысу шотына жарғылық капиталға салым ретінде алынған ақша қаражаттары келіп түсті
1030
5030
13.
Есеп айрысу шотынан кассаға ақша қаражаттары алынды
1010
1030
14.
Есеп айрысу шотынан ақша қаражаттары шетел валютасын алу үшін аударылды
1032
1031
15.
Есеп айрысу шотынан депозиттік шоттарды толықтыру үшін ақша қаражаттары салынды
1050
1030
16.
Жабдықтаушыларға (мердігерлерге, жалға берушілерге, коммуналдық мекемелерге) аванс есеп айрысу шотынан аударылды
1610, 2910
1030
17.
Есеп айрысу шотынан бюджетке салықтар аударылды
3110-3190
1030
18.
Есеп айрысу шотынан ақша қаражаттары несиені (займ) жабуға аударылды
3010, 4010
1030
19.
Есеп айрысу шотынан тауарлы-материалдық қорлар мен орындалған жұмыстар үшін жабдықтаушылар мен мердігерлердің шоты төленді
3310
1030
20.
Жұмысшылардың төлемақысы есеп айрысу шотынан карт шотқа аударылды
3350
1030
21.
Есеп айрысу шотынан сатып алушыдан бұрын алынған аванс қайтарылды
3510, 4410
1030
22.
Есеп айрысу шотынан жарна бойынша шығындар аударылды
7110
1030
23.
Есеп айрысу шотынан жалпы әкімшілік және сату бойынша шығындар өтелді
7110, 7210
1030
24.
Банктің қызметі, өсім ақы, айып-пұл, сот шығындары есеп айрысу шотынан аударылды
7210
1030
Бақылау сұрақтары:
1. Ақшалай қаражаттар есебі және олардың мақсаттары
2. Ақшасыз есеп-айырысу нысандары
3. Ағымдағы банктік шотының операциялары есебін жүргізу тәртібі және құжаттандыруы
4.Ақшасыз есеп айырысудың негізгі нысандары
5.Чекпен есеп айырысу дегеніміз не ?
Сабақ тақырыбы: Банктердегі валюталық шоттар бойынша операциялар есебі.
1. Банктердегі валюталық шоттар бойынша операциялар есебі.
2. Бағамдық айырма түсінігі және есебі
1. 20 сәуір 2001 жылғы №115 Ұлттық банкінің Қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасында валюталық операцияны жүргізудің Ережесіне сәйкес валюталық операцияларды жүргізу үшін заңды және жеке тұлғалар өкілетті банктердің бірінде валюталық шот ашады. Шотты ашу үшін мындай құжаттардың негізінде ашылады:
1)шот ашуға арналған өтініш
2)қойылатын қол мен мөртабан белгісінің үлгісі бар карточка;
3)субъектінің салықтық есепке қойылу фактісін растайтын салық органының анықтамасы;
4) мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің көшірмесі;
5) жарғы мен құрылтай шартының көшірмесі.
Валюталық әрекеттер осы ел территориясындағы шетел валютасының жүру тәртібін, валюталық қатысушылардың құқықтары мен міндеттерін бекітетін ұлттық заңдылықтармен реттерледі. Шетел валютасында жүзеге асырылатын ұйымдардың қызметтері мен әрекеттерін Қазақстан Республикасының заңдылықтары реттейтін нормативті актілерден тұрады:
Валюталық реттеу туралы заңы Қазақстан Республикасының заңы
Шетел инвестициялары туралы Қазақстан Республикасының заңы
Кеден тарифі мен бажы туралы Қазақстан Республикасының заңы
Қазақстан Республикасының Кеден Кодексі
№2 ҚЕҰС
Валютамен операциялар жөніндегі бухгалтерлік есептегі жазулар бухгалтерлік есептің шоттарында операция жасалған күнгі Ұлттық банктің бағамына қайта есептелген ҚР-ның валютасында көрсетуліге тиіс.
Валюталық шоттар бойынша әрекеттер мынадай құжаттармен рәсімделеді:
1. Қолма-қол валютаның (түсім, пайдаланылмаған сома, есеп беретін сомалар және т.б.) келіп түсуі валюталық кіріс ордерімен ресімделеді.
2. Қолма-қол валютаның берілуі валюталық шығыс ордерімен ресімделеді.
3. шетелде жүрген бенефициарға (алушыға) валюта қаражатын аудару аударым өтінішімен ресімделеді.
Валюталық шоттар бойынша әрекеттер есебі 1032 Ағымдағы банктік шетел валютасындағы ақша қаражаттары шотында жүргізіледі. Бұл шот активтік, негізгі, ақшалай. Осы шоттардың кредиті бойынша әрекеттер банк көшірмесінің негізінде №2 Журнал-ордерге, ал дебеті бойынша №2 ведомостқа жазылады. Жиынтық айналым мен қалдық ай соңында Бас кітапқа жазылады.
2. Бағамдық айырма - бұл шетелдік валютаның бір ғана бірлігін бағам (курстық) өзгерісі кезінде бухгалтерлік есептің жүйесі мен қаржылық есептемеде көрсету нәтижесінде туындайтын айырма.
Бағамдық айырма туындайтын жағдайлар:
А) импорттық операциялар кезінде тауарларды кедендік ресімдеу мен жеткізушілермен және мердігерлермен есеп айырысу жөніндегі дебиторлық немесе кредиторлық берешектерді қосымша бағалау немесе бағасын кеміту жолымен олар үшін ақша қаражаттарын аудару күндерінің арасында келісімшарттық құнның ұлттық валютадағы өзгерісі. Субъект 2000АҚШ долларына шикізат сатып алған, кедендік ресімдеу құнындағы бағам 1 доллар үшін 122 теңге болған кезде сомасы 244 000теңге құраған Д 1310 К3310 - 244 000теңге. Төлем күніндегі төлем бағамы - 170 теңге Д 3310 К 1032 - 340 000тенге (2000*170). Бағамдық айырма (теріс) Д 7430 К 3310 - 96000теңге.
Егер төлем күні доллар бағамы 120 теңге болса, онда Д 3310 К1032 - 240000 (2000*120). Оң бағамдық айырма болады. Д 3310 К 6200 - 4000теңге.
ә) экспорттық операциялары кезінде келісімшарттық құнның сату күні мен күндерінің арасыдағы ұлттық валютаның өзгерісі. Шетелдік сатып алушыға 5000АҚШ долларының өнімі жөнелтілді. Кедендік ресімдеудің есеп айырысу - ақша қаражаттарын жазу күн күнінде бағам 1 доллар үшін 122 теңге болған.
Бағамдық (курстық) айырма бухгалтерлік есепте:
егер оң курстық айырма болса №6250 Бағам айырмасынан түсетін табыс
егер теріс курстық айырма болса №7430 Бағам айырмасы бойынша шығыстар шоттарында жүргізіледі.
Негізгі шоттар корреспонденциясы
№
Шаруашылық әрекеттің мазмұны
Дебет
Кредит
1.
Кассадан шет ел валютасы бойынша ақша қаражаттары келіп түсті
1030
1010
2.
Сатудан шет ел валютасы бойынша жолдағы ақша қаражаттары аударылды
1032
1020
3.
Шет ел валютасында сатып алушылардан ақша қаражаттары келіп түсті
1032
1210
4.
Шет ел валютасында пайдаланылмаған есеп беру сомасы қайтарылды
1032
1251
5.
Шет ел валютасында займдар алынды
1032
3010, 4010
6.
Шет ел валютасында аванс алынды
1032
3510, 4410
7.
Кассаға шет ел валютасы бойынша ақша қаражаттары келіп түсті
1012
1032
8.
Шет ел валютасы бойынша аванстар аударылды
1610
1032
9.
Шет ел валютасы бойынша жабдықтаушыларға ақша қаражаттары аударылды
3310
1032
10.
Жалпы әкімшілік және сату бойынша шығындар шет ел валютасында өтелді
7210, 7110
1032
11.
Бағамның өзгеруінен теріс бағамдық айырмашылықтан болған шығыстар есептен шығарылды
7430
1032
12.
Бағамның өзгеруінен оң бағамдық айырмашылықтан болған түсім есепке алынды
1032
6250
Сабақ тақырыбы: Кассадағы операцияларды құжатпен рәсімдеу, есептілік және есеп беру.
1. Касса әрекеттерінің есебі және касса бойынша жауапкершілік
2. Касса әрекеттерін құжаттандандыру
3. Кассадағы ақша қаражаттарын түгендеу.
1. Касса қолма-қол ақша қаражаттардың қабылдау, беру және уақытша сақтауға арналған арнайы жабдықталған және оқшауландырылған орны.
Кассалық әрекеттерді кассир жүзеге асырады. Кассир мен және оның міндеттерін жүзеге асыратын тұлға бухгалтермен жеке еңбек келісім шартын жасағаннан кейін жұмысқа қабылдау туралы сәйкес бұйрық шығарылады. Содан кейін ұйым басшысы өзімен дайындалып бекітілетін кассалық әрекеттер есебін жүргізу ережесімен таныстыру қажет. Кассир осы ережеге қол қоя отырып, танысқаннан кейін міндетті түрде онымен толық материалдық жауапкершілік туралы келісім шарт жасалынады. Оның негізінде кассир кассадағы ақша қаражатының сақталуына, бастапқы кассалық құжаттардың дұрыс толтырылуына және кассалық кітаптың дұрыс жүргізілуіне толық жауапкершілікпен атқарады.
Кассадағы операциялар есебі 1011 Кассадағы теңгемен ақша қаражаттар 1012 Кассадағы валютамен ақша қаражаттары шоттарында жүргізіледі. Кассалық әрекеттер №2 ҚЕҰС сай жүргізіледі.
2. Кассаға ақша қабылдау кіріс кассалық ордерлері бойынша жүзеге асырылады, оған бас бухгалтер мен кассир қолын қояды. Кассаға ақша салған жеке немесе заңды тұлғаларға бас бухгалтер мен касиир қол қойған ашаны қабылдағаны туралы түбіртек квитанция беріледі. Кассаға қабылданған теңге сомасы жазумен жазылып, тиын сандармен жазылады. Оған ақша қаражатын басқарушы ретінде ұйым басшысы, бас бухгалтер, кассир және ақша алушы тұлға қолын қояды. Ақша берілген кезде кассир алушының төлқұжатын немесе жеке басының куәлігін көрсетуді талап етеді. Оның атауы мен нөмерін, оны кімнің және қашан бергенін ордерде көрсетеді. Алушы касса ордеріне қол қояды және алған сомасын: теңгені жазумен, тиынды - сандармен көрсетеді.
Барлық орындалған кассалық құжаттар кассирмен жинақталады, және олардың негізінде кассалық кітап толтырылады. Кассалық кітап нөмірленуге, тігілуге және оған сүргі салынуға тиіс; ондағы парақтар санын басшы мен бас бухгалтер қол қойып куәландырады.
Касса операциялары шағын болса, онда касса есебі 3-5 күнде бір рет жасалуы мүмкін. Касса кітабында ақшаның кіммен алынғаны және кімге берілгені жөніндегі құжаттың нөмері, корреспонденцияланған шоты, сомасы көрсетіледі. Күн сайын жұмыс күнінің аяғында кассир берілген ақшаның жиынтығын шығарады және қалдықты есептейді.
Кітапта жазбалар көшірме қағазы арқылы 2 данада жүргізіледі. Екінші данасы жыртылатын беті кассирдің есебі қызметін атқарады. Ол барлық құжаттар мен бірге бухгалтерияға беріледі. Бухгалтерияға кассир есебінің түсуіне қарай №1 журнал-ордер (регистрлер) толтырылады. Айдың аяғына қалдық шығарылып, бас кітапқа жазылады.
3. Түгендеу дегеніміз- белгілі бір мерзімге, ақша қаражаттарының нақты бар болуын айқындау тәсілі. Кассаны түгендеу кезінде кассадағы барлық ақша қаражаттарын толығымен қайтадан санау жолымен нақты ақшалардың болуын тексереді. Кассадағы ақша қаражаттарының жетіспеушілігі немесе артықшылығы анықталған кезде актіде артықшылық немесе кемшілік сомасын көрсетіп олардың туындау себептері анықталады.
Кассада түгендеу №2 ҚЕҰС сай: ұйым басшысының өкімімен, бақылаушы органдардың тапсырысымен, материалды-жауапты тұлғалардың ауысуы кезінде, табиғат апатынан, ұйым жабылғанда кейін жүргізіледі.
Түгендеуді тексерілетін құндылықтарға жауап беретін жауапты тұлға болып тағайындалған арнайы комиссия жүргізеді.
Түгендеу жүргізу мерзімділігі, жиілігі, түгендеу комиссиясының құрамы әрбір шаруашылық жүргізуші субъекті есеп саясатынада бекітіледі.
Кассада түгендеу жүргізу тәртібі:
Кассаға мөрі бар қағаз жабыстырылып, кілт кассирде, ал мөртабан текссерушіде қалады.
Кассир түгендеу комиссиясының көзінше кассалық есепті құрып, барлық кіріс және шығыс ордерлер тіркелгендігі туралы қолхат жазады.
Кассалық есепке бас бухгалтер қолын қояды.
Кассадағы ақша қаражаттарын купюра бойынша толық санайды.
Кассадағы нақты ақшаны бухгалтерлік есеп мәліметтерімен салыстырады.
Сонымен қатар түгендеу комиссиясы кассаның дұрыс жабдықталуын тексеріп, заң бұзушылық анықталса, түгендеу актісінде көрсетеді.
Түгендеу нәтижесін актіге тіркеп, ол 3 данада біруі бухгалтерияға, екіншісі кассирде және үшіншісі түгендеу комиссиясының төрағасында қалады.
Егер жетіспеушілік анықталса кассирден жазбаша түсініктеме хат алынып, басшыға айтылады және кассирді түгендеу аяқталғанға дейін жұмыстан босатып, тексеру органдарына іс жүргізеді.
Түгендеу аяқталғанна кейін түгендеу комиссиясы түгендеу актісі негізінде есеп құрып, түгендеу комиссиясының төрағасы қолын қойып, бас бухгалтерге береді.
Негізгі шоттар корреспонденциясы
№
Шаруашылық әрекеттің мазмұны
Дебет
Кредит
1.
Есеп айрысу шотынан кассаға ақша қаражаттары алынды
1010
1030
2.
Кассаға есеп беруге тиісті тұлғалардан қолданылмаған ақша қаражаттары қайтарылды
1010
1251
3.
Кассадан есепайрысу шотына ақша қаражаттары алынды.
1030
1010
4.
Кассадан есеп беруге тиісті тұлғаларға ақша қаражаттары берілді.
1251
1010
5.
Кассадан жұмысшыларға төлемақы берілді
3350
1010
6.
Кассаға банк несиесі кірістелді
1010
3010
7.
Кассадан сатылып алынған компьютерлерге ақша қаражаты қайтарылды
3310
1010
8.
Кассадан бюджетке салықтар бойынша міндеттемелер аударылды
3100
1010
9.
Қолма-қол ақша қаражаттарымен банк несиелері өтелді
3010
1010
10.
Қолма-қол ақша қаражаттары арқылы кредиторлық қарыздар жабылды.
3300
1010
11.
Кассаға сатылған өнімдерден (көрсетілген қызметтерден) түсім келіп түсті:
-ҚҚС - з құнына
-ҚҚС сомасына
1010
6010
3130
12.
Кассаға банктегі валюталық шотынан қолма-қол шетел валютасы келіп түсті
1010
1032
13.
Кассаға берілген аванс қайтарылды.
1010
1610
14.
Оң бағамдық айырмадан табыстар сомасы касса келіп түсті
1010
6250
15.
Кассадан депозиттік банктік шотына ақша қаражаттары берілді
1050
1010
16.
Кассада ақшаның жетіспеушілігі анықталды:
-кассирдің кінәсынан
-кінәлі тұлға анықталмаған жағдайда
1253
7210 не 7470
1010
1010
17.
Кассадан түгендеуден артықшылық сомасы
1010
6280
18.
Кассадан алынған материалдар , тауарлардың құны өтелді
- ҚҚС - з құнына
-ҚҚС сомасына
1310, 1330
1420
1010
19.
Кеңселік, типографиялық және телефондық байланыс шығындары төленеді:
-әкімшілік басқарушылықтың
-ұйым цехының
7210
8410
1010
20.
Ақпараттың, кеңестік қызметтер және аудиторлық қызметтер үшін төленді
7210
1010
Бақылау сұрақтары:
1.Түгендеу дегеніміз не?
2.Шаруашылық әрекетінің мазмұнына мысал келтір
3.Бағамдық айырма дегеніміз не?
4. Негізгі шоттар корреспонденциясына мысал келтір
5. Касса әрекеттерін құжаттандандыру дегеніміз не?
Cабақ тақырыбы : Қаржылық салымның есебі.
1. Қаржылық салым түсінігі мен есепке алуы
2. Бағалы қағаздардың жіктелуі
1. Қаржы салымына кәсіпорындар мен ұйымдардың басқа заңды тұлғалардың бағалы қағаздарын сатып алуға жұмсаған қаржылары жатқызылады. Бүгінгі күні елімізде көптеген акционерлік қоғамдар, сақтандыру компаниялары, инвестициялық және мемлекеттік емес зейнетақы қорлары, басқада кәсіпорындар мен ұйымдар тіркелген. Кәсіпорындар мен ұйымдарға жаңа технология енгізу, өндірісті жаңғырту (модернизациялау), қайта құру (реконструкциялау) әрқашанда ірі капитал салымын керек етеді.Ал мұндай жұмысты атқару үшін әр уақытта капитал бола бермейді. Сондықтан да кәсіпорындар мен ұйымдар қарыз капиталы нарығына несиелер мен заемдарының қаражаттарын, айналымға акциялары мен облигацияларын шығарса, онда елімізде бағалы қағаздар нарығы пайда болады. Қаржы салымының есебі 1100 Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар, 2000 Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар шоттарында жүргізіледі. Бұл шот активті, негізгі, ақшалай болып табылады.
2. Бағалы қағаздар жалпы екі түрге бөлінеді:
1) Ақшалай бағалы қағаздар - ақшаны қарызға алғанын білдіреді. Мы: вексельдер, депозиттік және жинақ сертификаттарын жатқызуға болады. Бағалы қағаздардан табыс бір рет қана алынады. Іс жүзінде ақшалай бағалы қағаздар қысқа мерзімді болып келеді, яғни 1 жыл уақыт аралығында қолданылады.
2) Капиталды бағалы қағаздар - кәсіпорындар мен ұйымдарды дамыту үшін, оның капиталын құрастыру немесе арттыру мақсатында шығарылады. Мы: акция, облигация жатады.
Инвестиция өзінің арнаулы мақсаты бойынша:
Қаржылық
Нақты
Нақты инвестиция - бұл кәсіпорынның негізгі капиталын және материалдық -өндірістік қорын өсіруге салынатын салымдар.
Қаржылық инвестиция - бұл субьектінің табыс алу мақсатында пайдаланылатын активті, инвестицияланған капиталдың өсімі немесе алынатын басқа да олжалар.
Сондай-ақ, қаржылық инвестицияға пайдаланбай тұрған жылжымайтын мүліктер де жатады. Қаржылық инвестициялардың бір түрі болып бағалы қағаздар саналады. Барлық бағалы қағаздар 2 топқа жіктеледі:
Ақшалай
Күрделі
Ақшалай бағалы қағаздарды алған кезде ақашлай түрде етіп ресімделеді. Оларға вексельдер, депозиттер және жинақ сертификаттары және т.б. жатады.
Бағалы қағаздар құқығы бойынша кімге жататындығы туралы белгілерін куәландыру үшін олар бойынша бөлінеді:
Бағалы қағаздар ұсынушыға - құқықтарын орындау үшін бірақ олардың иелерін теңестіруді талап етпейді, ұстаушылардың атына тіркеу жасалынбайды.
Атаулы бағалы қағаздар - белгілі бір адамның атына жазылады. Бағалы қағаздарда куәландырылған құқықтары ондағы қойылған талапты жеңілдету үшін белгіленген тәртіппен басқа тұлғаға беріледі.
Ордерлік бағалы қағаздар - ол ең алғашында иемденушінің атына немесе оның бұйрығы бойынша жазылады.
Борыштық бағалы қағаздар - пайыздарды төлеуді немесе негізгі қарыздың негізгі сомасын графикке сәйкес жабуды эмитент өз міндетіне алады.
Инвестициялық бағалы қағаздар - эмитент активтерінің бір бөлігін иемденуге құқық береді, оларға эмитенттердің барлық типтеріндегі акциялары тұтастай жатады.
Фондалық бағалы қағаздар - көптеп шығарылуымен ерекшеленеді және олар қор биржаларында айналысқа түседі.
Ссудалық бағалы қағаздар - коммерциялық бағытқа ие. Олар негізінен сауда операциялары бойынша есеп айырысуға және тауарларда орын алмастыру процесіне қызмет көрсетуге арналған.
Депозитті сертификат - салушының депозитті алуға құқығын куәландыратын ақша қаражаттарын депозиттен өткізгені туралы қаржы мекемесі беретін куәлік.
Депозиттер - бос ақша қаражаттарының банктердегі салымдары.
Бондар - мемлекеттік қазына, жекелеген мекемелер мен кәсіпорындар шығаратын қарыздық міндеттемелері.
Қазыналық вексельдер - мемлекеттік қысқа мерзімді міндеттемелердің түрі, олардың пайыздық купондары болмайды. Негізінен, банктер арасында номиналдан кеміту немесе жеңілдік жолымен сатылады.
Қазыналық ноталар - қазыналық эмиссия тәртібі бойынша шығарылатын ақшалардың түрі.
Шартты бағалы қағаздар - бұл опциондар, варранттар, қаржылық фьючерстер, алуға ерекше артықшылық құқығы бар тәріздес бағалы қағаздар.
Опцион - опциондық контрактінің нәтижесі болып табылады, соған сәйкес қатысушылардың бірі біршама уақыт өткен соң бағалы қағаздарда алдын-ала ескерілген бағасы бойынша алуан немесе сатуына құқығы бар қатысушыны айтады.
Депозитті сертификат - бұл негізгі бағалы қағаздарды шығарумен қатар көрсетілген қор құндылықтарын сатып алуға қызығушылық тудыру үшін пайда болатын бағалы қағаздар.
Фьючерлік контракт - мәміле жасасу кезінде белгілі бір уақыт мерзімі ішінде белгіленген бағалар бойынша уағда етілген құндылықтар көлемін жеткізіп беру туралы келісім жасалған құнды қағаздар.
Эмитенттің кім болғанына байланысты:
Мемлекеттік бағалы қағаздар - бағалы қағаздардың бұл түрі Қ.Р.-ның заң актілеріне сәйкес мемлекеттің сыртқы және ішкі қарыздарын қайтару мақсатында шығарылады. Бағалы қағаздардың бұл түрі Қ.Р. Ұлттық банк мекемесімен эмитенттелетін бағалы қағаздарға жатады.
Муниципалдық бағалы қағаздар - бағалы қағаздардың мұндай түрі жергілікті бюджетпен эмиссияланатын жергілікті атқарушы органдар шешімімен шығарылады. Бұл бағалы қағаздардың шығу себебі, әлеуметтік мәселелерді шешуі.
Корпоративтік бағалы қағаздар - кәсіпорындар мен ұйымдардың заң күшіне сүйене отырып, өзінің жарғылық капиталын қалыптастыруға немесе шаруашылық қызметін жүзеге асыру үшін шығарылады.
Табысқа байланысты:
Қарызды бағалы қағаздар - бұл түрі бойынша эмитент көрсетілген уақыт барысында белгіленген пайыз көлемінде тиісті қарыздарын өтеуге міндетті. Оған облигацияның барлық түрі мен вексельдер жатады.
Инвестициялық б.қ. - бұл түрі иемденушіге активтің бір бөлігін иемденуге құқық береді.Бағалы қағаздардың бұл түріне акция жатады.
Шығарылу мақсатына байланысты:
Қорлы бағалы қағаздар - қор биржкаларында айналысқа түседі және көп мөлшерде эмиссияланады. Оған акция мен сауда облигациялар жатады.
Саудалық бағалы қағаздар - белгілі бір коммерциялық бағытпен сауда операциялары кезінде есеп айырысуға арналған.
Нарықта айналуына қатысты:
Нарықтық б.қ . - айналыста еркін сатылып немесе сатып отырады.
Нарықтық емес б.қ. - қолдан-қолға еркін жүре бермейді, яғни олар 2-ші айналымға түспейді.
Атқаратын қызметіне қарай:
Туынды (варрант, опцион, фьючерс, бондар)
Негізгі (акция, облигация)
Көмекші ( чек, вексель, депозиттік сертификат)
Бақылау сұрақтары:
1. Мемлекеттік бағалы қағаздар дегеніміз не?
2. Депозитті сертификатқа анықтама бер
3.Бағалы қағаздар неше топқа жіктеледі, анықтама бер.
4. Депозитті сертификатқа қысқаша түсініктеме жаз.
5. Инвестиция өзінің арнаулы мақсаты бойынша жіктелуі.
Cабақ тақырыбы: Есеп беруге тиісті тұлғалармен есеп айырысуды құжатты ресімдеу, оның жинақтау және талдау есебін жүргізу.
1. Есеп беруге тиісті тұлғалармен есеп айрысу әрекеттерінің есебі.
2. Есеп беруге тиісті тұлғалармен есеп айрысу әрекеттерінің құжаттандырылуы.
1. Ұйымның өндірістік шаруашылық қызмет процесінде ұйым өзінің қызметкерлерін іс-сапарға жібереді, дүкендерден кеңсе заттарын, шаруашылық құралдарын сатып алады, пошталық аударымдар мен басқа да шығындарды төлейді. Сондықтан осы шығындарды төлеу үшін қызметкерлерге қолма-қол ақша қаражаттары беріледі және олар сол алған ақшасына есеп беруге тиіс.
Есеп беру сомалары дегеніміз - шаруашылық шығындар және іс-сапар жөніндегі шығындар үшін ұйымның кассасынан қызметкерге берілетін ақшалай аванс. Аванс тек басшының жарлығымен және нақтылық қажжеттіліктерге есеп беруге тиісті тұлғаларға және қызмет бабымен жіберілетін тұлғаларға беріледі. Есеп беру сомаларының шығындалуы тиісті құжаттармен расталады. Ол үшін аванстық есеп беріледі. Бухгалтерия аванстық есепті тексереді, содан кейін оны ұйым басшысы бекітеді. Аванстық есептің шығындарды растайды барлық тиісті құжаттар бірге тіркеледі, және сәйкес күнін қою арқылы штамппен немесе қолдан Төленді немесе Өтелді деп жазылады.
2. Қызметтік іс-сапар болып ұйым қызметкерінің жұмыс орнынан тысқары жерге еңбек міндеттемелерін орындау үшін белгілі бір мерзімге іс-сапарға жіберілуі қызметкерді іс-сапарға мақсаты мен мерзімі бойынша бағытталған, немесе пунктімен мекен-жайы бойынша көрсетілген ұйым басшысының бұйрығы негізінде жүргізіледі. Іс-сапарға аттанған қызметкерге іс-сапар куәлігі беріледі.
Іс-сапар мерзімі ұйым басшысы мен анықталады, бірақ жалпы мерзімі 40 күннен аспауы керек. Оған жолдағы болған күндері қосылмайды. Ал қызмет бабымен болған жағдайда іс-сапар мерзімін ұзартуға болады. Бірақ ол 5 күннен аспауы керек.
Іс-сапар орындарына нақты жету уақыты іс-сапар куәлігіндегі мақсатты бағытқа жету және ол пунктен кету мерзімдерін көрсететін белгілермен анықталады. Қызметкерлік іс-сапар жөніндегі шығындарын Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігімен бекітеді.
Іс-сапарға жіберілген қызметкерге келесідей шығындарды өтеуге береді:
1. екі жағына жол жүру билеттері
2. әрбір күнге тәуліктен (2 МРП - айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде)
3. тұрғын үйді жалдау шығындары (түбіртекті көрсету бойынша)
4. жол жүру билеттерін және қонақ үйінде пайдалану, төсек-орын жабдықтарын пайдалану шығындары, оларды растайтын құжаттары болған жағдайда.
5. жол жүру билеттері болмаған жағдайда жол шығындары көлікпен жүрудің ең төменгі құны бойынша қайтарылады.
Есеп беруші тұлға белгіленген мерзімде өзінің шығындары туралы аванстық есепті бухгалтерияға 3 күннің ішінде тапсыруға міндетті. Бухгалтерия аванстық есепті тексеріп, ұйым басшысы бекітуге жататын сома шығындарын анықтайды. Есеп беруге тиісті тұлға мен есеп айрысудың жинақтау есебі №7 журнал-ордерде, айналым тізімдемесінде, ал талдау есебі аванстық есеп, 1252 талдау шотында жүргізіледі.
Есеп беруге тиісті тұлғалар бойынша әрекеттер № 1252 Есеп беретін сомалар шотында жүргізіледі. Бұл шот активті, негізгі, есеп айырысу болып табылады.
Бақылау сұрақтары:
1. Есеп беру сомалары дегеніміз не?
2. Ұйымның өндірістік шаруашылық қызметтеріне мысал келтір
3. Есеп беретін сомалар қай шотта жүргізіледі?
4. Есеп беру сомаларына қысқашы мағлұматтар
5. Есеп беруге тиісті тұлғалармен есеп айрысу әрекеттерінің есебі. Дегеніміз не?
Сабақ тақырыбы: Дебиторлармен есеп айырысу есебі.
1. Дебиторлық берешек есебін ұйымдастыру
2. Дебиторлармен есеп айырысуын есепке алу
1. Кәсіпорындар мен ұйымдардың басқа заңды немесе жеке тұлғалардан оларға сатқан тауарларың көрсеткен қызметтері, сондай-ақ аванс ретінде алдын-ала төлеген төлемдері үшін борыштары - дебиторлық берешектер деп аталады. Осы кәсіпорындар мен ұйымдарға берешегі бар заңды және жеке тұлғалар дебиторлар болып табылады.
Ұйымның қаржы жағдайын сипаттайтын көрсеткіштердің қатарына дебиторлық берешектерінің айналымы жатады. Яғни дебиторлық берешектердің есептелген уақыты мен өтелу уақытының арасындағы мерзім күндерінің саны. Бір жылдан астам уақыт бойы алынбаған дебиторлық берешектер Ұзақ мерзімді дебиторлық берешектер болып есептеледі. Кәсіпорындар өз тауарларын сатқанда кейде сатып алушыларға баға жеңілдіктерін береді. Ұйымдардың мұндай қадамға баруының басты себебі сатып алушыларды қызықтыру арқылы сатылатын тауарларының сатып алушыларды қызықтыру арқылы сатылатын тауарларының көлемін арттыру болып табылдады.
2. Ұйымның дебиторлық берешегі оған байланысты кіріс танылған жағдайда ғана анықталады. Дебиторлық берешектер сатылған өнімдер мен тауарлардың құнынан баға жеңілдіктерін (скидки) және қайтарылған тауарлардың құнын алып тастағандағы қалдық сома бойынша есептелінеді.
Өтелетін уақытына қарай 1200 қысқа мерзімді дебиторлық берешегі және 2100 ұзақ мерзімді дебиторлық берешек шоттарында жүргізіледі.
Дебиторлық берешек келесідей бөлімдерден тұрады:
Сатыпалушылар мен тапсырыс берушілердің берешегі
Күдікті қарыздар бойынша резервтер
Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық берешегі
Басқа да дебиторлық берешек
Алдағы кезең шығындары
Берілген аванстар
Ұйымдардың бухгалтериясы дебиторлық берешек есебін жүргізу барысында мына төменде аталған құжаттарды (есептіркегіштерді) қолданады:
- №7 журнал-ордер - Жұмысшыларменбасқа да тұлғалардың берешегі
- №8 журнал-ордер - Алынуға тиісті ҚҚС, Есептелген пайыздар, Басқа да дебиторлық берешек, Берілген аванстар
- №9 журнал-ордер қосымша тізімдеме - Берілген аванстар
- №10 журнал-ордер - Күдікті қарыз бойынша резерв, Алдағы кезең шығындары
- №11 журнал-ордер - Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің берешегі, Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық берешегі.
Есеп нысанын таңдау құқығы толығымен бас бухгалтердің құзырында, яғни ол алғашқы құжаттарды топтастырудың ең қарапайым түрін таңдап, шоттар корреспонденциясын жүргізуге міндетті.
Негізгі шоттар коррепсонденциясы
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz