Қабылет

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

ҚАБЫЛЕТ

ҚАБЫЛЕТ дегеніміз адамның әр қандай іс әрекетке байланыс қызметі орындау нәтижесін қамтамасыз ететін және өз ықпалын тигізетін салаларға ие болады.

Қабылет негізінен екі топқа бөлінеді:

Жалпы қабылет
Арнайы қабылет

Жалпы қабылет дегеніміз адамның ақыл ой өзгешеліктерін жеке қабылеттерін көрсететін кез келген адамның бойынан табылатын қабылет, жалпы қабылет адамдарға ортақ болып табылады зиректік заттарды тез есте сақтауда болады.

Арнайы қабылет дегеніміз жеке салаларында ғана көрініп, оның нәтижесі орындалуына мүмкіндік беретін қабылет. Адамның кейбір өзгешеліктері оны құшағында жатқанда пайда болады. Мысалы: баланың ата-анасы туған туысқанына ұқсап туылса анатомиялық деп аталады. Адам болғанның бәрі тек жүру, сөйлеу мүмкіндігіне ие, бірақ бұлардың бірі де шын қабылет тобына кірмейді, себебі, біріншісі - психологиялық құрылыс емес, екіншісі баршада бірдей көрінетін әрекет. Қабілетсіздерге қарағанда қабылетті адам іс әрекет пен тезірек меңгеруді қажетті мол нәтижеге оңай жетеді. Қабілет өзінше әр түрлі психофизикалық қызметтер мен психикалық процестерді ғана емес, сонымен бірге жеке тұлғаның барша дамуы денгейін қамтыған әрі оларға тәекелді күрделі бірігіп. Адамның сыртқы білім ептілік дағды әрекетінде көрінгенімен, қабілет табиғаты іс әрекетпен бөлек. Мысалы: тұлға техникалық және білім жағынан күшті болатұрып, қызметке келгенде болымсыз, ал кейбіреулер арнайы оқып, үйренбей -ақ күрделі қызметтерді атқарып, тиімді нәтиже беруге шебер. Сонымен қабілет білім, ептілк және дағдылардың өздерінде көрінбей, танып үйренуге орай нақты әрекетті игеру динамикасында байқалды. Іс -әрекетінің нәтижесі орындалу дегені мен тәсілдердің тиімділігі қабілетке тәуелді. Білім ептілігі және дағдылардың игеруімен олардың қабілетпен тікелей байланысты көріне бастайды, яғни іс- әрекетті игеру барысында қатыса отырып, қабілеті (ешқашан да жарыққа шықпайды) одан әрі дамиды іс - әрекетпен жаңа мазмұн мен сипат береді. Математиканы оқыған оқымаған адамның математикалық қабілеті ешқашанда жарыққа шықпайды оның тек сандарды танып алумен есеп құрып, мәселе шешу арысында ғана қалыптастыруы мүмкін. Қорытындылай келе «қабілет» түсінігінің бүгінгі ғалым қабылдап отырған үш негізгі көрсеткішін Б. М. Теплов атайық.

1. Қабілет бір адамның екіншісінен ажырататын дара психологиялық ерекшелік. Баршаға бірден тән қасиеттері қабілет бола алмайды.

2. Қабілет - барша тұлғаға тән болған ортақ сапа емес, кей адамға ғана дарыған қандайда бір не бірнеше іс- әрекетті табысты орындауға тарайтын өзара ептілік.

3. Қабілет - нақты адамда тапталған білім, ептілік және дағдылардан оқшау, қажет әрекетті игеру желісінде ғана көрінеді.

Қабілетпен іс-әрекет арасындағы қатынасты сөз ете отырып егер адам іс- әрекетке байланысты талаптарды орындай алмаса, оның қабілетінің жетімсіздігін атап өткен жөн, Мұндай тұлға қажетті білім қорған жинақтап ептіліктермен дағдаларды қалыптастыруы үшін талай күш салып ұзақ уақыт жаттығуы тиіс, ал тәрбиеші -педагоктар оның оқытып, үйрету үшін үлкен шеберлік пайдалану лазым. Әйгілі режиссер В. Немирович -Данченко «Кім болса, сол режиссер бола алады ма?» деген сұраққа «Әлбетте, әркімде болады, бірақ біреуге ол үшін 3 жыл оқып тәрбиеленуі қажет, ал екіншіге 30 жыл, үшіншіге -300 жыл да аз»- деп жауап берді. Сонымен бірге, адам қабілеті уақыт өтумен пайда болып, немесе қандайда қызметке орай қалыптасуы мүмкін.

Көрінген іс-әрекет жеке адам қабілетін дамыта алмайды. Адам тіршілігінің жалпы құрамына назар аудара отырып, қабілет дамуына ықпалсыз, керісінше көрінген қабілет нышандарын тетеп, олардың жойылуына себепші іс-әрекеттер барын байқау қиын емес. Мысалы, егер ән-күй не шығармашылық қасиеті бар адам ауыр, қарапайым дене жұмыстарымен шұғылдануына тура келсе, әрине кейінгі іс ондағы табиғи қаланған қабілеттердің дамуына оң әсер етеді. Екі талай іс -әрекет адам қабілетін ұдайы дамыта бермейді, оның себебі қабілет пен іс әрекет арасында белгілі сәйкестіктің болмауы. Бұл сәйкезсіздіктік мәні: әрқандай қабілет өзінде қалған іс әрекет мүмкіндіктерін қамтуынан қай бір жағынан нақты орындалып жатқан іске қарағанда ауқымды да кең мағыналы. Екінші жағынан, нақты іс әрекет өзіне қатысты қабылетпен кеңірек болып, басқа да қабілеттерді көрсетуі мүмкін. Қалыпты адам өзінің дене және ақыл қабілетінің он пайызын ғана пайдаланады. Қолданылған және одан пайдаланылған қалған мүмкіндіктер айырмашылығы адамның кім болып танылғаны мен әлі де кім болатының көрсеткіші. (Коупелид. П. )

Осыған орай қабілеттер нақты және мүмкін болып екіге болінеді. Мүмкін болар қабілеттер нақты іс әрекетте қандай да түрпінде көріне бермейді, алайда белгілі бір әлеуметтік жағдайлардың өзгеруімен қызмет желісіне қосылуы мүмкін нақты қабілеттер қатарына жалпы қызмет бабында іске алынатын ғана емес, сонымен бірге дәл бір уақытта және нақты шақтағы әрекет қажет болғандарда кіреді. Мүмкін болған нақты қабілеттерді тұлға қабілетінің дамуына ықпал етуші әлеуметтік жағдайлардың жанама көрсеткіші ретінде тануға болады. Себебі қоғамның әр тарихи даму кезеңіде қалыптасқан әлеуметтік жағдайлардан мүмкін бұлар қабілеттен өрістей түсінді не кедергілерден сөніп кетеді нақты іс жүзінде көрініп не пайдалану сәті болмай қалады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.