ТМД елдерінде ортақ валютаны қабылдау Қазақстан экономикасына қалай әсер етеді

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

ТМД елдерінде ортақ валютаны қабылдау Қазақстан экономикасына қалай әсер етеді?
І КІРІСПЕ
1993 жыл еліміздің Тәуелсіздік тарихындағы ерекше жыл болып енді. Өйткені осы жылы ұлттық теңгені айналымға шығарды. Ұлттық теңгені енгізудің маңызын шынайы бағалау оның тарихи жүріп өткен жолдарын ғылыми тұрғыда зерделеуге мүмкіндік береді.
1990 жылдарының басында бұрынғы КСРО-да бір мезгілде экономиканы бейтараптандырумен қатар, ақша-несие жүйесінде дезинтеграциялық, яғни біртұтас құрылымның бөлшектену үдерісі күшейе түсті. 1993 жылы өз валютасын енгізуді Украина мен Белоруссия, Қырғызстан мен Балтық жағалауы елдері қолға алды. Қазақстандық валютаны енгізу жоспары сол 1991 жылы жасалғандығы кейін анықталып жатыр. Сөйтіп, жас мемлекеттер бірінен соң бірі өздерінің ұлттық валюталарын немесе уақытша, ақша белгілерін енгізе бастады. 1992 жылы рубль аймағында Қазақстан, Өзбекстан, Ресей және Тәжікстан елдері ғана қалды. Республикаға кеңестік рубльдің бақылаусыз көптеп келуі инфляцияның шарықтап өсуіне әкеліп соқты. Қазақстан өз валютасын енгізуге мәжбүр болды. Өйткені, рубль аймағында тұрып, Қазақстан Ресейдің қаржы институттарына бағынышты күй кешті, дербес монетарлық, экономикалық саясатты жүргізе алмады. 1992 жылдың көктемінде ұлттық валютаны енгізудің мүмкіндіктерін қарастыруға тиісті құпия комиссия құрылды. Комиссия небәрі жеті адамнан құралды. Біртұтас рубль аймағын сақтауға талпынысты жалғастыра отырып, біз өзіміздің валютамызды енгізуге дайындалдық. Елдің жоғарғы басшылығынан мемлекеттік құпиямен тек Жоғарғы кеңестің төрағасы С. Әбділдин, Жоғарғы Кеңестің қаржы және бюджет жөніндегі комитетінің төрағасы С.Тәкежанов, Мемлекеттік Ұлттық банктің төрағасы Ғ.Байназаров, оның орынбасары М.Тұрсынов және салынып жатқан Ұлттық банк кәсіпорындары дирекциясының жетекшісі Қожамұратов таныстырылды. Осымен қатар тағы да құпия түрде жаңа валютаның дизайны бойынша жұмыстар жасау мақсатында шығармашылық топ құрылды. Ахуалдың бірегейлігі мен жұмыстың соншалықты әсерлі болғаны сондай, қатысушылардың өздері, үлкен дарын иелері, тарихи кезеңнің жауапкершілігі мен маңызын толық түсінді. Топтың құрамына Меңдібай Әлин, Тимур Сүлейменов, Ағымсалы Дүзелханов, Хайролла Ғабжәлелов сынды шеберлер кірген [1].
Елбасы өзінің Қазақстан жолы еңбегінде теңге операциясы жөнінде былайша еске алады: Мен күн сайын кешке қарай біздің топ жұмыс істеп жатқан қала сыртындағы саяжайға келемін. Ақшаның қалай аталуы жөнінде бізде үлкен айтыс болды. Оларды сом, ақша немесе теңге деп атау ұсынылды. Менің өзіме алтын атауы ұнады. Ақыр аяғында, орта ғасырлық тарихтан, Қыпшақ даласының жерлерінде айналымда болған тәңгә деген құйма, ақшадан шығарып теңгеге тоқтадық. Шынында да деньги, теңге сөздерінің түп-төркіндері бір еді [2]. Республиканың Жоғарғы Кеңесінде және Үкіметінде өткізілген Ұлттық валютаның атауы туралы кеңейтілген жабық пікір таластың нәтижесінде Жоғарғы Кеңестің жоспарлау-бюджет комиссиясының сол кездегі төрағасы болған С.Тәкежановтың ұлттық валютаны - теңге, ал оның жүзден бір бөлігін -- тиын деп атау туралы ұсынысы қабылданды [3].
1993 жылы 3 қарашада Президенттің Жарлығымен құрылған Ұлттық валютаны енгізу жөніндегі мемлекеттік комиссия ұлттық валютаны енгізудің тұжырымдамасын дайындады. Бұл құжатта жаңа валютаның енгізілу мерзімі, тәсілі, жаңа валютаны айырбастау пункттеріне жеткізу мәселелері, қолма-қол, ақшаны айырбастау коэффициенті мен лимиттері, валюта бағамын қалыптастыру және басқа маңызды мәселелер айқындалды [4]. ҚР Президентінің Қазақстан Республикасының ұлттық валютасына енгізу туралы 1993 жылғы 12 қарашада шыққан Жарлығымен төл теңге бүкіл Қазақстанға тарап, тәжірибеде жүзеге аса бастады [5].
Ұлттық валютаның маңыздылығын Елбасының сөзімен көрсеткен жөн: Ұлттық валюта ретіндегі теңге, біздің еліміздің тарихында өзінің рөлін тәуелсіздіктің экономикалық негізі ретінде ғана атқарған жоқ. Кейбір жағынан алғанда теңге -- бұл тарихымыздың өзінің толымды бір бөлігі, өз заманының нысаны
Қортындылай келгенде, Ұлттық теңге енгізілгелі нарық жүйесіне негізделген экономика қайта түлеп, жансыз организмге қайтадан қан жүгірді. Өтпелі кезеңдегі әлеуметтік-экономикалық дағдарысты кезеңнен сүрінбей өттік. Әр мемлекет үшін ұлттық валютаны рөлі үлкен. Валюта арқылы барлық экономикалық қарым-қатынастар жүзеге асады.
Сондықтан да болар, соңғы жылдары интеграциялық үрдістердің ойыншысы ретінде аймақтық мемлекеттер арасында бірыңғай валютаны құру мәселелері өзекті тақырыпқа айналуда. Бұл, әрине, посткеңестік кеңістікті де айналып өтпеді. Зерттеу жұмысының да өзектілігі осында.
Зерттеу жұмысының мақсаты ТМД және ЕурАзЭҚ елдерінде бірыңғай ортақ валютаны құруды зерттеу болып табылады.
Зерттеу жұмысының міндеттері ТМД елдері арасындағы елдердің өара сауда-экономикалық қарым-қатынастарының ахуалына шолу жасау, бірыңғай валюта құрудағы Еуропалық Одақтың тәжірибесін зерттеу, сол тәжірибенің оң және теріс қырларын талдау, ЕурАзЭҚ интеграциялық бірлестігі туралы ақпаратты зерттеу, сарапшылардың пікірін зерттеу, және Қазақстан үшін ортақ валютаның тиімділігі немесе тиімсіздігін бағалау.

2 НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1 Қазақстан Республикасының валюталық саясатының кейбір аспектілері

Мемлекеттің қаржылық саясатының ажырамас бөлігі болып табылатын валюталық саясат әлемдік экономикалық қатынастар жүйесіне кірігудің деңгейлері, салалары мен механизмдері туралы негізгі мақсаттарды жүзеге асыруға бағытталған. Валюталық саясаттың мақсаттарын іске асыру елдің валюталық нарығында жүзеге асырылады. Валюта нарығы валюталық және валюталық құндылықтардың сыртқы және ішкі айналымы үшін шетел валютасын сатып алу және сату процесі қажет арнайы нарық болып табылады.
Валюта нарығын түсінудің екі жолы бар: институционалды және функционалды. Институционалдық тұрғыда валюта нарығы - банктердің, брокерлік фирмалардың, корпорациялардың және т.б. жинағы. Валюта нарығы көбінесе банкаралық нарық болып табылады.
Функционалдық тұрғыда валюта нарығы халықаралық есеп айырысуды уақтылы жүзеге асыруды, валюталық резервтерді диверсификациялауды, айырбастау бағамдарын реттеуді және т.б. қамтамасыз ететін арнайы механизм болып табылады.
Мемлекеттің айырбас бағамы - мемлекеттің барлық маңызды экономикалық факторларының: ақша айналымының жай-күйі, өндірістің өсу қарқыны, бағаның деңгейі, еңбек өнімділігінің деңгейі және т.б. көрінісі болып табылады. Ағымдағы айырбас бағамы ұлттық валюта нарығының даму деңгейі және мемлекеттік реттеу жүйесі сынды факторларға байланысты.
Ұлттық валютаның төлем құралы ретінде тез арада және барлық басқа валюта түрлеріне айырбасталатын ең төменгі шығындармен алмасуы оның айырбасталуы болып табылады.
Валюталық операцияларды валюталық нарық қатысушылары арасында валюта алмасусыз және бір елдің валютасын басқа валютаға пропорционалды тәуелділігін анықтаусыз жүзеге асыру мүмкін емес. Бұл механизм валюта бағамдарын белгілеу арқылы жүзеге асырылады.
Валюта бағамдарының екі әдісі бар: тікелей және жанама баға белгілер. Тікелей баға белгілеуімен шетел валютасының ақша бірлігі ұлттық валютадағы ақша бірліктерінің саны бойынша көрсетіледі. Басқаша айтқанда, бағамның тікелей бағалануымен мемлекеттің ұлттық валютасындағы шетел валютасының бағасы белгіленеді. Кері баға белгіленген кезде ұлттық валюта шетел валютасының n-ші саны бойынша көрсетіледі. Ұлыбританияда кері баға белгілеу қолданылған, АҚШ-та екі түрі бар, Қазақстанда валюта бағамдарының тікелей түрі.
Валюталық бағамдарды жүргізу үшін екі әдіс қолданылады: тікелей және жанама. Валюталық бағамды реттеу валюта бағамының екі нұсқасын қарастырады: тіркелген және өзгермелі. Тіркелген айырбас бағамдары әр түрлі елдердің ұлттық валюталарының ресми белгіленген коэффициентін көрсетеді. Жүзеге асырылатын валюталық биржаларда сауда-саттық барысында қалыптасады және нарықтық сұранысты және осы валюта үшін ұсыныстарды көрсетеді.
Айырбас бағамы өзгерген кезде өзгермелі айырбас бағамы, девальвация және тұрақты айырбас бағамы жағдайында қайта бағалау кезінде валютаның құнсыздануы немесе жоғарылауы (күшеюі) орын алады.
Валюта бағамына түрлі факторлар әсер етуі мүмкін: инфляция деңгейі; төлем балансының жай-күйі; әр түрлі елдердегі пайыздық мөлшерлемелердің айырмашылығы; валюта нарығының қызметі және алыпсатарлық валюталық операциялар; халықаралық есеп айырысулардағы еуро нарығында белгілі бір валютаның қолданылу дәрежесі; халықаралық төлемдерді жеделдету немесе кешіктіру; ұлттық және әлемдік нарықтардағы валютаға сенім деңгейі және т.б.
Елдің валюталық саясаты валюта бағамына да әсер етеді, өйткені айырбастау бағамын мемлекеттік реттеу ақша-экономикалық саясаттың міндеттерінің негізінде оны көтеруге немесе оны төмендетуге бағытталған. Ұлттық және шетел валюталарының тиімді айырбас бағамын ұстап тұру мақсатында елде белгілі бір валюталық саясат жүзеге асырылуда.
Валюталар мен олардың бағамдық қатынасының сұранысы мен ұсынысын қалыптастыру нарық жағдайында кері салдарға әкелуі мүмкін, егер мемлекеттік және нарықтық айырбас реттеу ауыр әлеуметтік-экономикалық тудыратын, тиісті деңгейде қолданылмаса, себебі бағамдық қатынастардың күрт өзгеруі мен валюталық дағдарыстар ұлттық экономикаға кері әсер етеді, ауыр күрделі-экономикалық салдар әкеледі.
Қазақстан Республикасының валюталық реттеуінің мақсаты тұрақты экономикалық өсуге қол жеткізу және экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін мемлекеттік саясатты ынталандыру болып табылады.
Қазақстан Республикасының валюталық реттеудің міндеттері:
1) Қазақстан Республикасында валюталық құндылықтарды айналысқа енгізу тәртібін белгілеу;
2) Қазақстан Республикасының әлемдік экономикаға одан әрі ықпалдасуына жағдай жасау;
3) валюталық операциялар мен капитал ағымдары үшін ақпараттық базаны ұсыну.
Қазақстан Республикасының Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы Заңына және ҚРҰБ нормативтік құқықтық актілеріне сәйкес, заңды және жеке тұлғалардың валюталық операцияларын жүргізу тәртібін қоса алғанда, валюталық операцияларды жүргізу тәртібі мен валюталық операциялар туралы есеп беру тәртібі белгіленген.
ЕурАзЭҚ жағдайында соңғы жылдары Ресей рублімен орын алған Қазақстанның ішкі валюта нарығындағы операциялардың кейбіреуін қарастырсақ.
Қазақстан Республикасының ішкі нарығында операцияларды талдай отырып, 2009 жылдан 2012 жылға дейінгі кезеңде сауда көлемі мен Ресей рублінің резидент банктердің операцияларының көлемінің біртіндеп өсу динамикасын байқауға болады, содан кейін 2013 жылы түсіп, әрі қарай 2013 жылдан 2015 жылға дейінгі кезеңде көтерілумен жалғасқан [6]. Статистикалық деректер 1-кесте және 1-диаграммада көрсетілген.

1-кесте - 2009-2015 жылдардағы Қазақстан Республикасының ішкі нарығындағы ресей рублімен жасалған операциялар, RUB валютасының млн.бірлігі

№
Атауы
Жыл

2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
1.1.
Сауда көлемі
1210
5674
5197
8273
4239
11636
18319
1.2.
Банк-резиденттердің келісімдер көлемі
3008
4343
5094
4020
2439
7404
12045
1.3.
Нетто-операциялар
8402
10144
14028
18382
30100
76057
176428

1-диаграмма - 2009-2015 жылдардағы Қазақстан Республикасының ішкі нарығындағы ресей рублімен жасалған операциялар, RUB валютасының млн.бірлігі

2-кестеде ресей рублінің 2009 жылдан 2015 жылға дейінгі кезеңдегі ресми және биржалық айырбастау бағамы келтірілген. 5 жыл бойы ресей рублінің бағамы өзгеріп отырған, 2014 жылдың соңында рубль бағамы төмендеген.

2-кесте - Ресей рублінің 2009 жылдан 2015 жылға дейінгі кезеңдегі айырбастау бағамы

№
Атауы
Жыл

2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015

Ресми айырбас бағамдары
1.1.
Кезеңде орташа
4,66
4,85
5,00
4,80
4,78
4,76
3,61
1.2.
Кезеңнің соңында
4,92
4,84
4,61
4,94
4,69
3,17
4,65
2
Биржалық айырбас бағамдары
2.1.
Кезеңде орташа
4,63
4,86
5,00
4,80
4,78
4,77
3,63
2.2.
Кезеңнің соңында
4,93
4,85
4,61
4,96
4,72
3,27
4,64

2009 жылдан 2015 жылға дейінгі кезеңде екінші деңгейдегі банктердің (ресей рублінің) қолма-қол шетел валютасын кіргізу және шығару туралы ақпаратты талдау кезінде 2009-2012 жылдар аралығында ресей рублінің кіруі және шығуында шамалы өзгерісі байқалды, содан кейін 2012 жылдан бастап 2013 жылға дейінгі кезеңде ресей рублінің кіруіне қарағанда шығу көлемінің бірте-бірте өсуі байқалды (3-кесте) [7].

3-кесте - 2009 жылдан 2015 жылға дейінгі кезеңде екінші деңгейдегі банктердің (ресей рублінің) қолма-қол шетел валютасын кіргізу және шығару туралы мәліметтер

№
Атауы
Жыл

2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
1
Кіргізу
31704
24565
38938
414235
1555751
33385389
98147572
2
Шығару
870011
215872
182160
157419
3268108
2488443
5853492
3
Кіргізу-шығару сальдосы
-838307
-191307
-143232
256816
-1712357
30896946
92294080

Осылайша, айырбас бағамының қалыптастыру - бұл ұлттық және әлемдік экономика мен саясаттың өзара байланысты кешенді көпфакторлы процесс болып табылады. Сондықтан, ЕурАзЭҚ-тың жағдайында Қазақстан айырбас бағамын болжау кезінже, нақты жағдай мен ЕурАзЭҚ мүше-мемлекеттерінің валюталық операциялардағы шынайылықтарына байланысты, бағамды қалыптастырущы факторлар және валюта қатынасы олардың әсерін қарастыру ескеріледі.

2.2. Посткеңестік кеңістікте ортақ валютаны қабылдаудың өзекті проблемалары мен даму болашағы
Қазіргі геоэкономикалық жағдайлар ЕурАзЭҚ елдеріне қазіргі заманғы әлемдік экономикалық жүйеге ең үлкен пайдасы бар интеграциялық байланыстарды тереңдетуді қажет етеді. Осы тұрғыдан алғанда, тауарларды, қызметтерді, капитал мен еңбектің еркін қозғалысын қамтамасыз ету мақсатында еуразиялық кеңістіктегі бірыңғай нарықты рәсімдегеннен кейін, бірыңғай валютаға көшу болшағымен ақша-несие саясатын үйлестіру міндеті туындайды.
ЕурАзЭҚ шеңберінде ортақ валюта құру болашағын, жағдайларын және салдарын анықтау үшін оңтайлы валюталар аймағын зерттеп көрейік, оның шеңберінде екі әдіс ерекшеленеді- дәстүрлі және балама. Сонымен бірге, ортақ валютаның анықтамасы ретінде біз төмендегілерді пайдаланамыз: ортақ валюта - бір валютадағы елдердің бір тобы немесе ұлтүстілік органның ақша-несие саясатын үйлестіруді болжайтын жаңа біреуін құру [8].
Атап айтқанда, теорияның негізін қалаушы Р. Манделл келесі мәселелерді шешуге қабілетті өндіріс факторларының жоғары деңгейіне үлкен ден қойды: шамадан тыс еңбек ресурсы бар елден еңбек мигранттарын арту арқылы бір елдегі инфляция деңгейін төмендету, ол өз кезегінде жұмыссыздық мәселесін шешеді [9].
Ф. Кесараноның көзқарасы бойынша, валюталық бағамдарын және тауардың бағаларының жоғары құылмалылығын анықтайтын ашық экономикалы шағын мемлекеттермен ортақ валюта құрудың маңызды аспектісі тіркелген валюта бағамы болып табылады [10].
Ал П. Кенен үшін ортақ валютаның тұрақтылығына ықпал ететін маңызды факторлар қатысушы-мелекеттердің экономикаларын әртараптандыру және олардың бюджеттік стратегияларын үйлестіру [11]. Сонымен қатар М. Флемингтің тәуелсіз ақша-несие саясатын жүргізуге ұмтылған қатысушы-мемлекеттердің ұқсас инфляция деңгейінің қажеттігі туралы пікірі де маңызды [12].
Осылайша, ортақ валюта құрылымы оның тұрақты жұмыс істеуі үшін алғышарттар жасауды талап етеді. Бұл сондай-ақ Еуропалық Одақ тәжірибесі көрсеткендей, ақша-кредит саясатын реттейтін алғашқы әрекет 1979 жылы Еуропаның ақша-несие жүйесі белгілі бір валютаның белгіленген айырбас бағамына қатысты мүше елдердің айырбас бағамдарының өзгеруін шектеуге негізделген.
Алайда сыртқы (доллардың құбылмалы бағамын енгізуге байланысты жаһандық валюта нарығының тұрақсыздығы, мұнай бағасының құлдырауы) және ішкі (бірыңғай еуропалық нарықта капиталдың мобилділігіндегі шектеулердің сақталуы) факторлардың жиынтығы тіркелген айырбас бағамынан бас тарту қажеттілігіне әкелді [13]. Тек барлық шектеулерді алғаннан кейін, сауда және ішкі нарықта шетелдік тікелей инвестициялардың және тауар айналымы көлемі ұлғайғаннан кейін 1999 жылы келісімге ЕО шеңберінде валюталық одақ құру туралы келісімге қол қойылды. Ал енді ЕурАзЭҚ кеңістігінде бірыңғай валютаны енгізу мүмкіндігі мен келешегі қарастырайық. Ол үшін қатысушы-елдердің макроэкономикалық көрсеткіштеріне - жан басына шаққандағы ЖҰӨ және ЖІӨ- ге салыстырмалы талдау жүргізген дұрыс деп ойлаймын.

4-кесте - ЕурАзЭҚ елдері бойынша әлеуметттік-экономикалық көрсеткіштердің салыстырмалы талдауы

Мемлекет
Жан басына шаққандағы ЖҰӨ (долл.)
ЖІӨ (млн.долл.)
Армения
8180
10882
Белоруссия
16950
76139
Қазақстан
20680
212248
Қырғызстан
3080
7404
Ресей
23190
1860598

Кестеден ЕурАзЭҚ елдерінің макроэкономикалық көрсеткіштерінің конвергенция деңгейі өте төмен екендігін көреміз. Сонымен қатар, үлкен айырмашылық еуразялық интеграцияның ядролары - Белруссия, Қазақстан және Ресеймен салыстырғанда ЕурАзЭҚ-тың жаңа мүшелері - Армения мен Қырғызстанға қатысты көрінеді. Өз кезегінде экономикалық дмауы бойынша жетекшілік позиция Қазақстан мен Ресейде, ол негізін отын-энергетикалық кешен құрайтын экономика құрылымымен анықталады. Жалпы ЕурАзЭҚ шеңберінде минералды ресурстармен сауда ерекше орын алады. Бұл сөзімді растау үшін КО және БЭК елдері арасындағы 2017 жылғы өзара сауда туралы деректерді қолданғым келеді: минералды өнімдерді қоса алғанда, бұл көрсеткіш 2012 жылмен салыстырғанда 0,3 пайызға өскен, минералды өнімдерді қоспағанда 5,5 пайызға төмендеген [14].
Және де ЕурАзЭҚ елдері арасындағы сауда қарқынындағы тепе-теңсіздіктің барын атап өткен жөн. Атап айтқанда, Еуразиялық экономикалық комиссияның деректеріне сәйкес, Ресей мен Белоруссия арасында тауар айналымы 65,5%-ды құраса, Қазақстан мен Ресей арасындағы өзара сауда 32,9%-ды құраған, Белоруссия мен Қазақстан арасында бұл көрсеткіш 1,6%-ға тең [15].
Сонымен қатар, 2015-2017 жж. Өзара сауда деңгейінің төмендігін атап өткен жөн, ол төменде сызба түрінде берілген [16].

1-сызба - КО мен БЭК-ға қатысушы-мемлекеттердің 2012-2014 жылдарға арналған өзара сауда көлемінің динамикасы.

Өз кезегінде өндіріс факторларының нарығы үшін инфляция деңгейі мен жиынтық пайызды жарна және жалақы деңгейі үлкен маңызға ие.

5-кесте - ЕурАзЭҚ елдері бойынша инфляция, жалақы және салықтың жиынтық жарналары көрсеткіштерін салыстырмалы талдау

Мемлекет
Инфляция деңгейі (%)
Жалақының орташа деңгейі (долл.)
Салықтың орташа жиынтық жарнасы (%)
Армения
2,4
363
38,8
Белоруссия
18,1
453
60,7
Қазақстан
3,4
713
28,6
Қырғызстан
7,9
200
58,9
Ресей
7,2
629
54,1

Кестенің деректерін қорытындылай отырып, бірқатар қорытындылар жасай аламыз:
- Біріншіден, ЕурАзЭҚ елдерімен еңбекақы деңгейінде елеулі айырмашылықтар бар, бұл басқа елдердің кіріс деңгейіне бағдарланған еңбек ресурстарының қозғалысы факторларының бірі болып табылады;
- Екіншіден, егер біз Манделл заңына сүйенетін болсақ, табыс деңгейі төмен елдерден табысы жоғары елдерге еңбек ағымы бірінші елдеші жұмыссыздықты төмендетуге және екіншідегі инфляцияға ықпал етеді. Сонымен қатар, Белоруссия мен Қырғызстанда инфляция деңгейі олардың жұмыс күшін алушы ел Ресейге қарағанда жоғары, бұл қазіргі әлеуметтік-экономикалық жағдайдың сақталуына әкеледі;
- Үшіншіден, Қырғызстанда, Ресейде және Белоруссияда капиталдың еркін қозғалысын қиындататын жоғары жиынтық салық жарналары белгіленді.
Сонымен қатар, қоғамдастықта сауда салықтарын жоюға жатпайтын бiрқатар тауарларға - мұнай, мұнай өнiмдерiне, алкогольге және темекiге тыйым салу сақталған. Өз кезегінде электр энергиясының жалпы нарығы 2019 жылға қарай, мұнай және газ - 2025 жылы қалыптасуы тиіс, бұл олардың тұрақты және теңгерімді дамуы үшін интеграциялық үдерістерді тереңдету қажеттігін көрсетеді.
Дәл осы жерде бірыңғай валютаны құруға байланысты сарапшылардың пікірі де екі түрлі екендігін атап өткім келеді.
ЕурАзЭҚ елдерінде бірыңғай валюта кеңістігін құрудың оң және теріс нәтижелеріне сараптық бағалау жүргізілгенін атап өткім келеді. Экономист Олжас Құдайбергенов атап өткендей, ең бірінші ұсынылатын форматты анықтау қажет - ұлттық валютаны алып тастауды қарастырмайтын ұлтүсті валюта немесе немесе барлық ұлттық валюталарды алмастыратын бірыңғай валюта [17].
Егер ұлтүсті валюта туралы болса, онда Қазақстан үшін еш қауіп жоқ. Ол жерде рубль ма, теңге ме немесе ұлтүсті валюта ма айырмашылығы жоқ. Әсіресе компаниялар келісім валютасын өздері таңдауға ерікті. Бұл жерде бір ғана сұрақ бар, бұл Ресейге не береді? Ресейлік мамандар өз міндеттерін жаңсы біледі және егер ұлтүсті валюта оларға тиімді болса, бұл мәселені талқылауға шығаруға болады - деді экономист.
Ал егер рубль, теңге және т.б. ұлттық валютаны алмастыратын бірыңғай валюта туралы сөз болса, онда оның салдары болуы мүмкін. Біріншіден бұл валютаның динамикасы 90 пайыздық рубль динамикасымен анықталатын болады, Ресейдің ЕурАзЭҚ-тағы салмағына байланысты.
Біз, рубльді ауыстырады бірыңғай валюта туралы әңгіме теңге және егер Алайда, сарапшының айтуынша, кейбір салдары болуы мүмкін. Біріншіден, валюта динамикасы жай салдарынан ЕурАзЭҚ Ресейдің экономикалық салмағына, рублінің 90 пайызға динамикасымен анықталатын болады. Тарихи, рублінің әлдеқайда ұшпа ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.