Оңтүстік Славян халықтары мен мемлекеттері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 35 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе
3-6

I. Оңтүстік Славян халықтары мен мемлекеттері 7-24

1. Болгария VII-XII ғ 7-19

2. Сербия VII-XII ғ 19-
21

3. Хорватия VII-XII ғ 21-23

4. Словения VII-XII ғ 23-24

II. Батыс Славян халықтары мен мемлекеттері 25-38

2.1 Ұлы Моравия державасы 25-29

2.2 Чехия мен Словакия X-XII ғ 29-33

2.3 Польша VIII-XII ғ
33-38

Қорытынды
39-40

Әдебиеттер тізімі
41

Қосымша
42-49

Кіріспе.

Өзектілігі: VII ғ. Құрылы бастаған Славян мемлекеттері үш үлкен
географиялық топқа бөлінді:

1) Оңтүстік Славяндар

2) Батыс Славяндар

3) Шығыс Славяндар

Бүгінгі біз жазып отырған Оңтүстік және Батыс Славян халықтары мен
мемлекеттерінің құрылу және даму тарихы бүгінгі таңда өте бір қызықты әрі
өзекті тақырыптардың бірі. Көп жағдайда, дамушы әрі мықты мемлекеттер
Англия, Франция, Германия сияқты елдерге байланысты көптеген еңбектер
жалылуда, ал біз таңдап отырған елдер мен халықтардың тарихы жайлы көп
жазылмайды.

Ертефеодалдық мемлекеттер Болгария, Хорватья, Сербия, Ұлы Моривия және
т.б, сол кезде феодалдық қатынастар мен өндіргіш күштердің дамуы, бұл
мемлекеттердің даму дәрежесін өзгертті. Шаруалардыйң жағдайы, әлеуметтік-
экономикалық шиеленіс, Христиандықтың қабылдануы мен оның қоғам мен
мемлекет өміріне әсері. Христиандықтың қабылдануы әлді орталықтандыру мен
шаруалардың жағдайын қиындатқанмен мәдениетте, оның дамуына зор үлес қосты.
Христиандықтың византиялық немесе грек ғұрыптарымен қабылдануы сол елдердің
мәдениетіне айқара есік ашылды. Алып империялардың ел территориясына басып
кіретін сылтауын жойды. Бірақ, христиандықты жшет елжік ғұрыппен қабылдау,
Славян елдерінің өзіндік мәдениетінің дамуына кедергі жасады.

Осылайша, материалдық және рухани жағдай, ертефеодалдық мемлекеттердің
қалыптасуы мен дамуында өзіндік алғышарт болды. Бүгінгі таңдағы Славян
халықтары сол кезде қалыптасты.

Жұмыстың мақсаты:

❖ Ертефеодалдық мемлекеттердің құрылу алғышарттарын айқындау.

❖ Этнострадың қалыптастыруы мен территориялық таралу аймағын
көрсету.

❖ Сол кездегі шаруалар жағдайы мен топтар арасындағы әлеуметтік-
экономикалық қайшылықтарды көрсету.

Жұмыстың міндеттері:

VII-XIIғ ертефеодалдық мемлекеттерді, оның тарихын тереңдете оқу. Осы
тақырыптағы бірнеше еңбектерді пайдалана отырып, қортып, өз еңбегімізді
түсінікті әрі құнды етіп жазып шығу.

Дерекнамасы: Антик деректері (Тацит б.з. I ғ, Птоламей б.з. II ғ.)
Славяндар жайлы айтып оларды ортақ венед есімімен бекіттіреді. Кейіннен бұл
атау Батыста берік сақталып қалды, ал сол уақытта Шығыс Рим кейін Византия
империясында басқа атау – Славяндар деген атау тарады.

Бұған дәлел: Прокопи Кесарийскидің, Иорданның, Иоан Эфесскидің,
Феофилакт Симокаттың және т.б. дәлелдерін алуға болады. Ескеретін жайт ол
сол кезде Еуропаның оңтүстік шығысында кейбір үлкен этникалық топтардың
кіші этникалық топтарды біріктіріп алу туралы кейінгі антикалық және
ертеортағасырлық византиялық дәстүр осыған сүйеніш бола алады. Бұл бағытта
құнды болып Византияда тұрған готтық тарихшы Иорданның еңбектері бодлып
табылады. Венедтердің қоныстарын анықтай отырып, оларды Висладан шығысқа
қарай орналастырады. Иордан айтады Енді олар (венед) әртүрлі жағдайлар,
көшіп-қонның ауысуына байланысты өзгерсе де, олар көп жағдайда славяндар
мен анаттар деп атала берді. Тарихшы өз еңбегінің басқа бір жерінде
венедтерге қайта оралып, олардың қалыптасуының біртектілігін айтады: олар
(венедтер) ... бір тамырдан тараған, ал енді үш атау бойынша белгілі;
венедтер, анаттар, склавеновтар.

Иорданнан кейін Кесардиден шыққан жазушы Прокопи былай деп жазды.
Олардың көпшілігі ғұндар, славяндар, анттар. Олар өз мекендерін Дунайдың
арғы жағы, өзеннің жағасында делінген. Мұнда сөз Дунайдың сол жағы жайлы.
Тағы бір жерінде: Бұл тайпалар, славяндар мен анттар, бір адаммен
басқарылмайды, олар бұрыннан халық билігімен (демократия) өмір сүріп жатыр,
сол себепті өмірдің барлық жақсылығы мен жамандығы ортақ болы саналады. Бұл
екі варврлық тайпалардың өмірлері мен заңы ұқсас. Олар санайды, жалғыз
құдай, найзағай, жаратушы ғана, ол барлығының билеушісі , - дейді.

Бірінші поляк хроникасының авторы Галл Аконим Славяндардың таралу
аймақтарын сипаттайды. Славяндардың жерлері... Сарматтардың Дания мен
Саксонияға дейін, Фракиядан Венгрия арқылы, Боварияға дейін созылып жатыр,
Оңтүстікте Жерорта теңізімен шектесіп, Эпирден Далмация арқылы, Хорватия
мен Истрия, Адриат теңізімен шектесіп, Италиядан Венеция мен Аквилия
орналасқан жерде бөлінеді.

Славян қоғамы жайлы мұндай аналогиялық түсінік Батысқа да қалыптасады,
Франция территориясында, кейін Гремания империясында. Онда ақырындап VII-XI
ғ. аралығында славяндар атауы тарай бастады, ол ескі атау венедтерді
ақырындап ығыстырып шығарды. Бұған ең жақсы дәлел болып Ұлы Карлдың
биографы Эйнгард деректерін алуға болады. Ол славяндар деген ұғымның
астарында көптеген халықтар бар екенін, олардың өмір салты мен әдетінде
айырмашылықтарымен ерекшеленетінін білген. [6]

Тарихнамасы: славян халықтарын зерттеу жұмыстары Англия, Франция және
тағы да басқа дамыған елдер сияқты көп емес, бірақ бірталай бар.

Державин Н.С История Болгарии деген еңбегінде болгарлардың құрылуы
мен қалыптасуы жайлы толыққанды жазылған. Болгария мемлекетіндегі
әлеуметтік-экономикалық, саяси, тарихи баяндалады. [1]

История Южных и Западных славян еңбегі екі кітаптан тұрады. Онда
славян мемлекеттері мен халықтарының қалыптасуына ХІХ ғ 50-ж дейін тарихы
қамтылған. Біз пайдаланып отырған бұл еңбектің бірінші кітабында
ертефеодалдық мемлекеттер мен оның саяси тарихы жазылады. [11]

История Европы еңбегінің екінші томында славяндар жайлы жаңа
көзқараста жазыды. Онда протоболгарлар мен жергілікті славян халықтарының
біртіндеп сіңісіп, жаңа этностың қалыптасуы жайлы олардың өзара қатынасы
жайында жазылады. [10]

Очерки по историй Южных и Западных славян еңбегінде осы елдердің
мәдениеті мен діні жайлы ертефеодалдық мемлекеттердің христиандықты
қабылдауы оның қоғамға әсері жайында көп ақпарат береді. [12]

Раннефеодальная государство на Балканах VII-XIIв еңбегінде Балқан
түбегін осы кезеңде мекен еткен славян халықтары мен мемлекеттері:
Болгария, Хорватия, Сербия жайлы мәліметтер бар. Онда олардың түбекте
таралцы қосымша карталары мен таблицалары жақсы жазылған. [13]

Зерттеу объектісі: VII – XIIғ славян халықтары мен мемлекеттері оның
әлеуметтік-экономикалық жағдайы

Зерттеу әдісі: Тақырып бойынша библиография құрастырып, керекті
әдебиеттерді алу. Мерзімді басылымдар мен ғаламтор ақпараттарын пайдалана
отырып, анализдеу, талдау, қортындылау әдістерін пайдаландық

Хронологиялық шебі: VII – XIIғ. Ертефеодалдық кезең.

Жұмыстың құрылымы: Жұмыс екі тараудан тұрады.

Бірінші тарауда 4 тармақтан, ал екіншісі 3 тараудан тұрады. Онда
Оңтүстік және Батыс славяндар жайлы мәліметтер келтірдік.

І. Оңтүстік славян халықтары мен мемлекеттері
І.І Болгария VII-XII ғ
VIIғ.II жартысында Балқан түбегінің шығысында Славян мемлекеттілігінің
дамуына Солтүстік Қара теңіз жағалауларынан келген түрік тайпалары кедергі
болды. Тарихи әдебиеттерде оларды қазіргі болгардан айырмашылығы
протоболгарлар деп атайды. Славяндардағыдай оларды да алғашқы қауымдық
құрылыстың ыдырау процесі жүріп жатты, тайпалық аристократия ерекшеленді
және тайпа одақтары құрыла бастады.
Славяндар мен протоболгарлар арасындағы өзара қатынас мәселесі әлі
күнге дейін талқыланып келеді. VIIғ.II жар. төменгі Дунай жағалауындағы
жағдайды византиялық хронист Феофан жазбаларынан (VIIғ) тарихшылар әр түрлі
талдайды: біреулер, Протоболгарлардың Славяндарды күшпен басып алуы жайлы
жазса, енді біреулері, олардың арасында одақ болды дейді. Анығы бірақ
нәрсе, Славяндарда да, протоболгарларда да Византиямен күрес үшін бірігуді
қажет етті.
681 жылы Империя үкіметі Аспарухпен келісімге келді, Жаңа Славяндық
негіздері мемлекеттің өздігінен өмір сүруін мойындайды. Тарихи әдебиеттерде
ол Бірінші Болгар патшалағы деген атаумен белгілі. VIIғ пайда болған
Славяндық мемлекеттердің ішіндегі ең өміршеңі болды. Оның территориясы
алғашында: оңтүстік Ескі Планиныға дейін, батыста – Тимок өзеніне дейін,
шығыста – Қара теңізге дейінгі аралықты қамтыды. Солтүстік шекарасы
Дунайдың арғы жағындағы жерлермен өтті. Ел астанасы алғашында Плиска, ал
кейін Преслав болды.
Мемлекетті протоболгарлық және Славяндық қауымның атынан хан басқарып
отырды.
Халықтың этникалық құрамы аралас болып қала берді. Оның негізгі құрамы
Славяндар болды. Олардың ықпалымен протоболгарлар жерге орнықты,
Славяндардың жер өңдеу техникасын, тілі мен ғұрыптарын меңгереді. Ақырындап
протоболгарлар Славяндар ортасына сіңсіп кетеді. Екі жүз жылға созылған
протоболгарлар мен славяндардың және жергілікті халықтың бірігуі нәтижесі
болгарлық халықтың пайда болуына әкелді.
Сонымен, протоболгарлар Болгар мемлекетінің құрылуына және болгарлық
халықтың пайда болуына зор үлес қосты және оған өз атауын беріп
кетті.[8;20,21]
VII – Х ғ. Болгария тарихы жайлы, славяндар құдық ықпалымен
құрастырылған: Крум ханның заңдары негізге алынған византиялық жер
шаруашылық заңы (VIIІғ) көп мәлімет берді. Х. Византиялық хронист Свид;
Закон судный людям славян тіліндегі алғашқы заңнамалық ескерткіш болды.
Бұл деректер Болгариядағы фоедалдық қатынастардың қалыптасу үрдісінің
дәрежесін көрсетті, басқа елдердегідей, ол ірі жер иеленудің артуынан және
қауымның кедейлеп, басыбайлыққа түсуінен көрінеді. VII – Хғ. Өндіргіш
күштердің дамуы жайлы Приск, Преслав және басқада сол заманның ауылды
жерлерінен табылған археологиялық деректер көп мәлімет береді.
Халықтың негізгі шаруашылығы жер өңдеу болды. Барлық жерде екі алаңдық
егін егу жүйесі қолданылды. Техникалық дақылдардың маңызы артты; сонымен
бірге жүзім өсіру мен бау-бақшалық та дамыды. Мал шаруашылығы да дамыды.
Негізінен жылқылар бағаланды. Үйір-үйір жылқы негізінен хан мен билеуші
топқа тиесілі болды.
ІХ – Хғ. Болгарияда Еуропаның басқа жерлеріндегідей қолөнердің ауыл
шаруашылығынан бөліну үрдісі басталды. Көптеген мамандықтардағы
қөлөнершілер пайда болды. (құрылысшылар, зергерлер, ұсталар және т.б.) олар
ескі (римдік) қалалар: Месемврия (несбер), Филип-попол (плавдив)
қалаларында тұрды. Жаңа (Славяндық) қалалар пайда болды: Плиска, преслав,
Червен және т.б.
Қолөнердің орталығынан айналған қалалардың пайда болуы, тауар
айырбасының артуына әкелді. Болгария арқылы шығысқа баратын ірі транзиттік
жолдар өтіп жатты. Византиямен алғашқы келісімдер олардың арасындағы сауда
қатынастарының реттелуіне әкелді. Константинопольде болгарлық көпестерге
арналған орындар ашылды. Сонымен бірге сауда Ұлы Карл империясы, Чехия,
Русьпен де жақсы жүргізілді. Елдің ішінде натуралды айырбас кең көлемде
дамыды. Натуралды шаруашылықтың шырлауында қалған шаруалар үшін нарықпен
байланыс өте әлсіз болды. VIIғ басына дейін Болгарияда өзінің ақшасы
болмады, сол себепті сауда опирациялары византиялық ақшамен жүргізілді.
VIII - IXғ. басқарушы тап славян және протоболгар билеуші тобынан
тұрды. Алғашында олардың байлық көзі ретінде қол астындағы халықтың салығы
болды. Кейінірек славяндық сосын протоболгарлық билеуші тап олардың
негізінде мекен еткен шаруаларды қинауға көшеді. Ханның жерлерді
қауымдарға үлестіруі және оны тікелей басып алу феодалдар тобы болярлардың
қалыптасуына әкелді. Христиандықты қабылдағанынан кейін шіркеу ірі жер
иеленушіге айналды. Олар феодалдық шаруаларды қолдады және өздері де
шаруаларды одан бетер қанай түсті. Халықтың басым көпшілігі VIIIғ. Қауымдар
құрады және олардың өздерінің жеке үлестік жерлері болды. ол жерлерді
сатуға немесе сатып алуға болмайды, бірақ, жалға беруге болды. Бұл қауым
арасындағы таптық бөлініске әкелді: аз жер иеленушілер мен жерді мүлде
иеленбеген қауым мүшелері жерді түсімнің 110 бөлігіне немесе мал бағуға
жалданып жалға алды.
ІХғ. деректерінде көптеген кедейлер, жер үлестерінен айрылған қауым
мүшелері жайында көптеп айтылады Крума ханның заңдарында бай адамдар
кедейлерге қайыр-садақа емес, тіршілік етуге жететін қаражат беруін талап
етті, негізінен әсер берілді. Бұл шара кедейлерді жер иелерінің қолына
беріп, осымен феодалдану үрдісін тездетті.
Ерікті және тәуелді шаруашармен қатар құлдар да болды. Закон судный
людям заңдарында мырзаның құлдарының іс-әрекеттері үшін жауап беруі
жөніндегі бөлімдері бар. Бірақта, құл еңбегін пайдалану үй шаруашылығымен
ғана шектелді. Әскери тұтқындарды ақшаға босатуға болды, егер оның ақшасы
болмаса оны Византияға құлдыққа сатты.
Феодалдану үрдісі Хғ. Басында әлі толық аяқталып бітпеді. Ірі жер
иелік меншіктерінің қалыптасуы одан әрі жалғасты. Шаруалардың көп бөлігі,
негізінен елдің солтүсігінде ерікті болып қала берді. [1; 40; 42]
VII – VIIIғ. Алғашқы қауымдық құрылыстың қалдықтары Болгарияның счаяси
өмірі үшін өз әсерін қалдырды. Мемлекетті басқару үшін әкімшілік дуализм
сақталды. Орталықта жоғары заңнамалық, атқарушы, соттық және діни құқықтық
билікке ие болған хан ел басқарды. Оның қол астында жоғарғы әскери және
азаматтық шендегі кеңес болды. жергілікті жерлерде билік тайпа
билеушілерінің қолында болды. олар ханның одақтастары ретінде болды, оған
салық жинады және әскери көмек беріп отырды. Кейбір жеке протоболгарлық
әулеттер өздері хан тағына үміткер болды. өте шектеулі функциялары болсада
халық жиналыстары шақырылып тұрды.
Жағдай протоболгарлық және Славяндық билеуші топтарының арасындағы
қайшылықтардан кейін қиындап кетті. Славяндық билеуші тап хан тағына
өздерінің үміткерлерін ұсынды. Сол себепті орталық биліктің күшеюі үшін
күрес күрделі және ұзақ мерзімді сипатқа ие болды. VIIIғ. ІІ жар. Билеуші
тап бірінен соң бірі алмасады, ал кейінгі елу жылда көптеген хандар тақта
тек бір-екі жыл ғана отырды.
Бірінші Болгар тапшалығының сыртқы саясаты негізінен Византиямен соғыс
жағдайында болды. Олар өз шекараларында тәуелсіз мемлекеттік болуын
қаламады және империя билігін Дунау бойындағы жерлерде таратуды көздейді.
Болгар билеушілері өз мемлекетін нығайтып, территориясын византияның
славяндар мекендейтін провинциалдары арқылы кеңейтуді мақсат етті.
Аспарухтың ізбасарлары тұсында елдің оңтүстік шекаралары Балқан түбегінің
арғы жағына дейін кеңейді. 716 жылғы шарт бойынша, Византия ханға сый-
сыйапат беріп тұруға міндетті болды. империя VIIIғ. ІІ жар. Болгарияда
болған ішкі жағдайларды пайдаланып, оларға қарсы шыға бастады. Жиырма жыл
ішінде (757ж. бастап) мұнда тоғыз жорық ұйымдастырылды, сондықтан Болгар
мемлекетінің өмір сүруі қауып-қатерге толы болды.
Сыртқы қауіп протоболгарлар мен славян билеушілерінің Крим ханды (803-
814ж) қолдануына мәжбірледі. Араб қағанатының франктардан жеңілуін
пайдаланып, ол Дунай мен Карпаттық аралығындағы территорияны басып алды.
Осыдан кейін Сердиканы (София) қосып алды. Император Никифор І Болгарияны
басып алу үшін іс-әрекеттер жасады. Бірақ, бұл ойы жүзеге аспай, шайқаста
император қаза табады. Болгарлардың жеңісі толық болды. олар қарсылықсыз
Фракия жерін өтіп, Констаптинополдің қабырғаларына дейін жетеді.
Тұрғындардың көз алдында хан пұттық құрбандық шалады. Бірақ, Крум хан ел
астанасы ала алмайды. Ол қаланы қоршауға алған кезде кенеттен өліп қалады.
Бұл жетістіктер Болгариядағы орталық биліктің күшеюі арқылы болды.
Қалыптасқан феодалдар тобы бұл биліктің күшеюін қажет етті, себебі
өздерінің жерге деген құқықтарын заңды рәсімдеу керектігі туды. Хан, елді
орталықтандыру саясатын жүргізу барысында, осы топқа сүйенді. Крума ханның
заңдары жеке меншік құқықтың бұзылуын қатаң жазалады. Әділдікті талап
еткен әр адам, өзінің айыптауын дәлелдеу керек болды, өйтпесе өлім жазасына
кесілді. Бұл шаруалар үшін күшті ескерту болды, себебі олар өздерінің
жерлеріне феодалдардың көз салуынан сот арқылы ғана қорғана алды. Елді
орталықтандыруда Крума ханның заңдары елеулі орын алды. Ол барлық
территорияларда жүзеге асырылып, әкімшілік дуализмге қарсы қатты соққы
болды.
ІХғ. Басында Константинополге Крумның шабуылының жиіленуі, олардың,
Балқан түбегінде өздерінің толық билейміз деген ойын білдірді. ІХғ орт.
олардың құрамына: төменгі Посавь және Орталық Македонияның жартысы енді,
Борис хан (852-889ж) Сербия мен Хорватияны басып алуға әрекет жасады.
Бірақ, сербтерге қарсы әскери қақтығыс сәтсіздікке ұшырады. Оларға ханның
ұлы мен он екі вельможы тұтқынға түседі, сондықтан Хан бейбіт келісімге
келуі керек болды.
Ұлы Моравиямен бастапқыда одақтық қарым-қатынас болды. бірақ батыс
славяндық державаның қуатының өсуінен қорыққаннан, Борис олардың басты
қарсыласы Людовик Немецкимен ауыз жаласады және онымен христиандықтың өз
мемлекетінің ресми діні ретінде қабылдау туралы келіссөздер жүргізді
[11;15,17]
Болгария территориясына ертеркте енген христиандық енді феодалдық
қатынастардың дамуына орай билеуші таптың да назарына ілікті. Пұтқа табыну
қауымдық жағдайларға лайықты болғанмен феодалданушы жоғарғы таптың
талаптарын қанағантандырмайды. Олар дін арқылы өз қанау саясатын тереңдете
түсті. Сонымен қатар, Болгарияның христиандықты қабылдауы тиісті болды,
себебі пұтқа табынушы мемлекеттер қандай мықты болмасын, сол кездегі
халықаралық қарым – қатынастар тұғысының тең құқылы болмады.
Бористің Людовик Немецкимен келіссөздері византиялық император Михаил
ІІІ алаңдатты, өйткені Балқанда неміс ықпалының артуынан қорықты. Михайл
ІІІ Болгарияда болып жатқан құрғақшылық және оның территориясының
солтүстік-батыс шекарасында моривкиязі Ростислва тұрды, осы қиындықтарды
пайдаланып, өз әскерімен елге басып кірді. Келіссөздердің нәтижесінде 865
жылы болгарлар християн дінін гректік ғұрыптар бойынша қабыл алады. Борис
шоқынып, Михаил есімін алды, сөйтіп князь болды. Христиандықты қабылдау
ел тарихындағы маңызды оқиға болды. ол феодалдануды тездетті және ру-
тайпалық билеуші таптың қалдықтарына қатты соққы берді. Ол Болгаряның
халықаралық жағдайын нығайтты, славяндар мен протоболгарлардың бір халық
болып бірігуіне түрткі болды және болгар мәдениетінің дамуына көп ықпал
жасады.
Борис Михаил 889ж тақты үлкен ұлы Владимирге беріп, өзі шіркеуге
кетіп қалды. Бірақ, Владимер пұтқа табынушылықты қайта қалпына келтіргісі
келгенде, ескі князь ұлына қарсы соғысқа шығып, оны тұтқынға алып,
шіркеуге қамады. Таққа Бористің кіші ұлы Симеон отырады.
Симеонның ел билеу жылдары (893-927ж) бірінші Болгар патшалығы өзінің
шарықтау шегіне жетті. Феодалдандыру жетістіктері және батыраңқылық
элементтерін жоюы билеуші таптың князь жанына жоғарлануына мүмкіндік берді.
Феодалдық билеуші тап одан жаңа жерлерді жаулап алады және шаруаларды
бағындыруда көмек береді деп үміттенді.
Симеонның балалық шағы Константинопольде өтті, онда ол сол заман
талабы бойынша керемет білім алды, византиялық дипломатияның қыр-сырын,
әскери ұйымдастыру және мемлекеттік басқару жүйесін меңгерді. Мықты
қолбасшы әрі дипломат Симеон балқан түбегінде өз мемлекетінің ықпалын
нығайтуға тырысты. Сол себепті оның Византиямен қақтығысы міндетті болды.
Симоен 894-896 ж византия мен венгрлердің одақтастығына қарамастан
екеуін кезек-кезегімен талқандап, империяның оларға салық төлеп тұруына
мәжбүр етті. Византия жерлерінде өмір сүрген Славян халықтарының көмегімен
он жылдан кейін Болгария шекарасын Солуниге (Фессалоник) дейін кеңейтеді.
Византия 912ж. өз жағына печенегтер мен сербтерді шығарып, өз әскерін шығыс
Болгарияға аттандырды. Негізгі шайқас 917ж. Ахелой өзенінде болды. симеон
басқарған болгария керемет жеңіске ие болды, жетпіс жылдан кейін
византиялық жазушы Лев Диакон тілімделген римдік әскердің тағдыры жайлы
қайғыруға толық құқылы болды.
Симеон өзін 919ж Болгарлар мен ромейлердің билеушісі деп жариалап,
болгарлық архиепископты сан патриарх қылып қояды. Болгария шекарасы енді
Қара теңізден Адриат теңізіне дейін болды, оның құрамына Албания мен
Македония кейін Сербия кірді.
ІХғ соң.- Хғ басы елді орталықтандыру жетістіктерімен сипатталды.
Әкімшілік дуализмді түпкілікті жойған жаңа территориялық бөлініс енгізілді.
Әскери–әкімшілік аймақтарда орталық биліктің өкілдері–комиттер басқарды.
Билеуші таптың этникалық белгілер арқылы бөлінуі тоқтады. Деректерде,
сарай кеңесіне қатысуға құқы бар, бай ауқтты феодалдар–ұлы болярлар
болғандығы және олар ішкі және сыртқы болярлар болып бөлінеді. Біріншілері
ел астанасында қызмет етсе, екіншілері шекаралық аймақтарда қызмет етті
делінген.
Болгар – византиялық қатынастар Хғ. 20-ж әлі де соғыс сипатында болды.
Хғ. Болгарияда феодалдану үрдісі дамып жатты, шаруаларды қанау тереңдей
түсті. Тоқтаусыз соғыстар халықтың өміріне ауыр тиді. Хғ. І жар.
богомилдердің антифеодалдық қозғалыстары пайда болды. Бұл қозғалыстың ерте
кезеңдері бойынша Пресвитор козьм Богомилдердің жаңа ерсі туралы әңгіме
еңбегінде құнды мәліметтер берді.
Боголимьство бұл ерікті және тәуелді шаруалардың феодалды мемлекет пен
қанауға қарсы сипатта болды. олар қандайда бір бұйрықтар мен міндеттерді
орындаудан бас тартты, байлықты жою және феодалды соғыстарға қарсы
толқулрға шығып отырды. Козьма өз еңбектерінде жазады. Олар өздерінің
билеушілеріне бағынбауға, байларды қуу, патшаны жек көру, болярларды
орнына қою... кез келген құлға өз иесіне жұмыс істемеуге үйретті.
Ортағасырлардағы басқада антифеодалдық қозғалыстар секілді богомильдер
ерсілік сипатты қабылдады. Христан дінінен бас тартпай, олар шіркеуге
феодалдық мекеме ретінде соққы берді, оның ұйымдастырулары мен ғұрыптарын
сынға алды. Ресми дін үйретуге қарсы богомильдер өздерінің космогониясын
жасап шығарды. Олардың ойынша әлемді жаратуда тек қана жақсылық күштері
ғна емес (құдай), жамандық (сайтан) күштері де болды – дейді, және
феодалдық тәртіпті сайтанның істеп отырғаны деп жариялады. Ересттің
жақтаушылары дін иелерін айыптады: Поптар байып, тонап жатыр... және ешкім
олардың жаман істеріне тоқтау салмады. Богамильдер икона мен храмнан,
крестке табынудан бас тартты. Еречтиктер ерте христиандар сияқты қауымдарға
(бауырластық) бірікті. Солардың бірінің көсемі поп Богомил болды.
Қозғалыстың мүшелерін қадалау, олардың құрылуынан – ақ басталды.
Богомилдерді шіркеулерде қарғады, түрмелерге тоғытты, елден қуды. Бірақ,
оған қарамастан қозғалыс XIVғ. дейін жалғасты. Ол басқа славян елдерінде
(Сербия, Бостания, Хортавия) жалғасып, басқа европалық еретикттік
қозғалыстарға өз ықпалын тигізді. [8;30,33]
Хғ. орт. Болгария айтарлықтай әлсіреді. Үздіксіз соғыстар ел
экономикасын құлдыратты. Оған қарамастан, болярлық топтар Византиямен
күресін тоқтатпады. Олар Петр патшасы тоқтан тайдырмақшы болды.
Мемлекеттің әлсіреуін венгрлер тиімді пайдалануды, өз жерін Дунайдан
кеңейтті; бұл уақытта сербтер бөлініп шықты; печенегтердің басқыншылығы
басталды. Византия, бұл кездері мықты бәсекелестерінен енді құтылмақшы
болды. олар Киев князі Святославтан қолдау сұрады. Бірақ, олар Болгарияға
қатысты өз жоспарлары болды. Ол 968 ж болгар әскерін талқандап, Дунай
маңында өз ықпалын нығайтты. Сол кезде империя печенегтердің Киевке
шабуылын ұйымдастырды, Святослав өз астанасын құтқаруға кетеді. Ол
кеткеннен кейін елде тақ үшін күрес қайта басталды.
969 ж. Петр патшаның өлімін пайдаланып, Николы – Комитопул өзін
Батыс Болгарияның билеушісімін деп жариялайды. Борис ІІ патша билеуші
таптың қарсылықтарына төтеп бере алмай, святославпен бейбіт келісімге
келуге мәжбүр болды. орыс князі Балқан түбегінде өз ықпалын күшейтуге
тырысты, Византияға қарсы әскери қыймылдар бастады. Тек қана 971 ж
Добостолды ұзақ қоршаудан кейін ғана император Иоан Цилисхке святославты
Болгариядан ығыстыруға мүмкіндік туды. Оның солтүстік-шығыс бөлігі
византиялық провинция болып қалды.
Батыс Болгария мен Македония өз тәуелсіздігін сақтап қалды. Ерікті
шаруа таптарының көп болуы, жергілікті билеушілердің орталықтандырылған
билікті нығайтуға мүдделі болды. Батыс Болгарияның билеушілері елді
Византия билігінен толық шығарып алу үшін күрес жүргізді. Бұл мақсатқа
жетуде Комитопулдердің кіші ұлы – Самуил тұсында айтарлықтай табыстарға
жетті. Бүкіл ел Хғ. 80ж. оның қол астына өтті. Оның иелігінің құрамына
сербиялық аймақтар Дулия, Травуния, Хум және византиялық провинция Драча
кірді. Бірақ, Самуилге елдің ішкі бірлігін нығайту қолынан келмеді. Ауқымды
жер иелігіне ие болған болярлар бірігуді тек қана уақытша қолдады.
Византия, өзінің ішкі жағдайын нығайтып, арабтармен бейбіт келімге
келіп, барлық күштерін Болгарияға қарсы бағыттайды. Кейбір ірі феодалдар
тікелей сатқындыққа барды. Император Василий ІІ 1014 ж Беласица тауының
түбінде болгар әскерлерін талқындайды. Кейін Самуил қайтыс болды, елде
билік үшін талас басталды, мұның бәрі Болгарияның византиялықтар құрамына
түпкілікті өтуін тездетті. Ол 1018 жылы болатын.
Византиялық билік тұсында елде феодалдық қатынастар түпкілікті
қалыптасты. Феодалдық қоғамның негізінде ірі-шіркеу – монастырлық және ірі
жер иеленушілер қалыптасты. Сол кезде феодалды вочина қалыптасты,
симмунитетпен шаруалардың жеке тәуелділігі дамыды.
Шіркеулік жер иеленудің қарқынды дамуы Хғ. соң. басталды. Византия
үкіметі жаулап алынған елде, шіркеуді өз тірегіне айналдырмақшы болды, оның
құзыры кеңіді, байлығы көбейді. Шіркеу феодалдардан да жер алды. Бай жер
иеленушілердің бірі, охидтік архиепископ Феофилакт болды. оның хаттары ХІ-
ХІІІғ. Шіркеулік вотчипаның өсуін оқыту үшін түп дерек болып пайдаланылды.
Оның байлығы: көптеген басыбайлы шаруалары бар ауылдардан, жүзім
бақтарынан, сыра қайнатулардан, диірмендерден ірі қара жылқы отарларынан,
балық өнімдерінен тұрды. Орхид тұрғындары оның байлығы туралыбылай деді,
Ол күнделікті өз алтынын медиммен өлшейді. Үлкен көлемдегі жерлерді
манастрлар иеленді. Феодалды витчина ХІ-ХІІғ. басқарушы домен мен шаруа
үлестерінен тұрды. Осы уақытта әскери қызметі үшін берілетін шартты жер
иелену – прония кең жайылды.
Ерікті шаруалар саны ХІ-ХІІ ғ. күрт кеміді. Ауыл халқының негізгі
бөлігін үлестірді ұстаушы жеке тәуелді париктер құрады. Олар жеке
иеліктерде ғана емес, мемлекеттік жерлерде де тұрды және әртүрлі міндеттер
атқаруы керек болды. олардың мүліктік жағдайы бірдей болмады. Бір парик
жайында Феофилакт жазады Өзен шаянынан өткен тақыр, және Жоғалтын
алатындай ештеңесі болған жоқ. Бірақ, париктердің көпшілігі өзінің жеке
шаруашылығын жүргізді. Өз үлестері жоқ, және мемлекеттік салық төлемейтін
шаруаларды деректерде кедей париктер дейді. және орталық билік оларды бай
магниттарға берген.
Құлдар ХІ-ХІІғ. түлкілікті де, заңды да тәуелді шаруаларға жақындады.
Шаруаларда өз феодалдары мен византиялық мемлекет қатты қанады. Олар
міндетті түрде барщинада жұмыс істеуі керек болды, және азық-түлікпен рента
төлеуі тиіс болды. жұмыспен өтеу рентасы басым болды. ақшалай көп
кездеспеді. Енді византиялық салықтар енгізілді және оның көлемі мұнда өте
жоғары болды. халық әр жұп бұқадан, жер үлестерінен, ұсақ малдан, ауыл
шаруашылық құрылыстардан, табындықтардан салық төледі. Көп жағдайда өз
билігін асыра пайдаланатын шенеуліктерді қамтамасыз ету үшін арнайы салық
алынды. Тіпті болгарлардың қарсыласы Феофилакт былай жазды Салық
жинаушыларға қарағанда мемлекеттік шендегі адамдар халықты көп тонады.
Халық әскері қамтамасыз етуі керек болды, көпірлер мен жолдарды жөндеу,
шенеуліктерді арзан бағада азық-түлікпен қамтамасыз ету тиіс болды. Кей
деректерде кедей балаларды құлдыққа сату жөнінде мәліметтер бар.
Шетелдік басқыншылық елді әлеуметтік шиелініске әкелді. Бірнеше
аймаққа бөлінген Болгариядағы саяси билік гректердің қоластына берілді,
патриархтық жойылды, жергілікті шіркеуді, болгарларға немқұрайлы қарайтын,
грек – архиепископтары басқарды. Ел сыртқы шабуылдардан да қатты қиындық
көрді. Оған печенгтер, венгрлер, уздар, нормандықтар шабуыл жасады.
Жергілікті халыққа крест жорытары да ауыр тиді.[11; 21; 22]
Византиялық қол астындағы болгарлардың қыйын жағдайы әлеуметтік және
тәуелсіздің үшін күресті одан әрі шиеленістіре түсті. Шет елдік
басқыншылықты тоқтатып, елдің тәуелсіздік алуы үшін күреске болгар
ақсүйектері де қатысты.
1040 ж феодал Петр Делян бастаған шаруалар көтерілісі басталды.
Антифеодалдық күрестің элементтері бар бұл күрес тез арада бүкіл Батыс
Болгариямен Македонияға жайылды. Көтерілісшілер жағына өз феодалдарына
қарсы шыққан албан, валаш, грек халқы өтіп кетті. Көтеріліс Дунайдан
Аттикаға дейінгі үлкен территорияны қамтыды. Антифеодалдық көтерілістің кең
етек жаюынан қорыққан болярлар Византиялықтармен ауыз жаласуға дайын болды.
көтерілісшілер арасында түсінбеушілік пайда болып, Петр Делянды жақтастары
сатып кетеді. Византия әскері 1041 ж көтерілісті тоқтатады.
Македонияда 1072 ж жаңа толқулар басталды. Оны Зет билеушілері
қолдады. Бірақ, әлеуметтік қайшылықтар көтерілісшілер арасында тік салды.
Көтеріліс басшысы боляр Георгий Витезтің тұрақсыздығы, тек қана
көтерілістің басылуына кесірін тигізді. Көптеген болярлар өздерінің
шаруаларынан қорқып, винтазиялық қамалдарға қашты. Нәтижесінде толқулар да
жеңіліске ұшырады. Византиялықтардың аяусыз репрессиясы батыстағы
шаруаларға көп дайындық әкелді, локальді сипатқа ие болған күрес енді ел
орталығына ауысты. Бұл күреске боголимдер көп қатысты. ХІғ Половдив,
Несебр, Сердик аудандарындағы толқуларға басқа да еретиктік қозғалыстың
(Повликандар, Монихей) қатысушылары сияқты белсене араласты. Византия бұл
толқуларды да басты: боголимдер басшысы Василий ұсталып, Константинопольде
олардың мүліктері тәркіленді, ал отбасылары басқа жерлерге жер аударылды.
Еркіндік үшін күрес ХІІ ғ. соң. қайта басталды. Экономикалық
құлдырау, жартылай тәуелсіз феодалдардың орталық билікпен қарама-
қайшылықтары, үнемі шабуылдар Византияны әлсіретті. Болгар халқының жағдайы
қиындай түсті: өз иелігтерін венгр және номад тонаушыларынан қорғай
алмады, византиялық феодлдар елді тонауды жалғастыра берді. Көшпенділер
шабуылына көп ұшыраған Болгарияның солтүстік-шығыс бөлігінде 1185 жылы
көтеріліс басталды. Елдің бұл бөлігінде, елді азат ету күресіне қатысқан
ерікті шаруалар сақталған болатын. Жергілікті феодалдар, елдің тәуелсіздік
алуына мүдделі болды.
Екі феодал, ағайынды Петр мен Асень, көтерілісшілер жағына шығып,
оның басшылары атанды. Көтерілістің жетістігі, оларға әскери іс-әрекетті
Фракияға көшіруге мүмкіндік берді. Византия әскері бірінен соң бірі
жеңіліске ұшырады. Император Иссак Ангел 1186ж жазынды үлкен әскерімен Ескі
Планинаны өтіп, ағайындылардың Дунайдың арғы жағына қашуға мәжбүрледі.
Бірақ, Петр мен Асень полавецтердің қолдануына ие болды, Византия 1187 жылы
бейбіт келісімге келуге мәжбүр болды және солтүстік-шығыс Болгарияның
тәуелсіздігін мойындау керек болды.
Осылайша Екінші Болгар патшалығы құрылды. Оның астанасы болып Тырнов
қаласы бекітілді. Асень патша болып тағайындалды, ал Петр кеңесшісі болды.
қайта құрылған мемлекетке елді шет елдік басқыншылардан толық босату
міндеті тұрды. [8;24,25]
Сонымен, Болгария ертефеодалдық кезеңде дамудың жоғары сатысында
болды. Болгар ұлты қалыптасты. Феодалдық қатынастар одан бетер тереңдей
түсті.
1.2. Сербия VII-XIIғ. Ертеортағасырлар кезеңіндегі сербтер тарихы
туралы мәліметтер өте аз. Олардың атаулары тек қана ІХ ғ. бас. Бастап қана
франк жылнамаларында кездесе бастады. Серб тайпалары, біздің ойымызша,
склавендердің бір бөлігі болды. VI-VIIғ. Олар Балқан түбегінің орталық
бөлігінде орнықты – Моров, Дрин, баси, Врабаса, Неретв, Ақ Дрин өзендерінің
сағаларында мекендеді. Сербтер жергілікті иллирий халқын өздеріне қосып
алды, нәтижесінде оларды ассимилятциялады.
Жоғарыда айтылған территорияларда тарағаннан кейін Сербтерде жер
шаруашылығы дамыды, әсіресе мал шаруашылығы. Жерінің көп бөлігі қалың емен
ормандары алып жтқан. Босни (Бесне) мен Оңтүстік Сербияда шошқа өсіру
гүлдеп тұрды. Ара асырау, балық аулау, аңшылық қосымша шаруашылық түрі
болды. кейінгі өркендеу темір мен тері өңдеу, қаштан ыдыс жасау және т.б.
шаруашылығындағы қолөнер салаларында болды. VIІғ. ІІ жар бастап оларда
феодалдық қатынастар орныға бастады. Деректердің жоқ болуы, феодалды
меншіктің жерге қалай қалыптасқаны, еркін қауымдардың тәуелділіке түсуі
жайлы мәлімет бере алмады. Бірақ, ХІІғ. сербтерде билеуші қауым мен
шіркеудің немесе кедей шаруалар еңбегі және жерге бекітілген құралдар
еңбегі пайдаланылды.
ІХ ғ. ІІ жар Сербтер Византиядан христиандықты қабылдайды. ХІІғ. соң.
оларда боголимдер ересі тарайды, ол негізінен феодалды қоғам қалыптасқан
жерлерде тарады.
Серб тайпаларының ертефеодалдық мемлекетке бірігу үрдісі көпке
созылды, себебі мұнда феодалды қатынастардың баяу жүруімен байланысты. Өз
ықпалын географиялық фактор да тигізді, қалың орманмен қапталған тау
жоталары, жеке тайпалардың бір-бірімен араласуына кедергі жасады. Бірігуге
Византия мен Болгарияның ұстанған саясаты да кедергі болды. олар сербтерді
өз иелігтеріне қосып алуға тырысты, сол себепті жергілікті таптар арасында
тік салуға асықты. Оған қарамастан VIII-IX. Сербтерде мемлекеттік құрылулар
қалыптаса бастайды, оның басында княздар тұрды. Олар елді біріктіріп,
мемлекет құру арқылы өздерінің билеуші құқықтарын сақтап қалғылары келді.
Бірінші княздіктер Рашке мен Дуклде, травунии мен хумда және Боснеде
құрылды. VIIIғ. Өзінде-ақ Рашкедегі княздік билік мұрагерлікпен берілді.
ІХғ. Атақты Серб князьдары, бірнеше аудандарды біріктіргісі келген,
мысалы, Рашкеде мутимир, Болгария оның күшеюіне қарсы болды, сондықтан серб
билеушілері арасында тік салып жүрген, оның бауырларын қамқорлыққа алды.
Мутимир өлгеннен кейін, оның отбасында билік үшін талас басталды, Хғ.
басында Сербтер жерінің көп бөлігі Болгария қарамағына өтті. Бұл тәуелділік
тек қана Хғ. орт Часлав Рашкеден басқа Дукла мен Боснның бір бөлігін,
Травуниді біріктіргеннен кейін ғана құтыла алады. Оның княздігі серб
аудандарындағы алғашқы ірі бірлестік болды, бірақ, ұзақ өмір сүре алмады.
Часлов өлгеннен кейін тарап кетті.
Сербияның ішкі құрылымы жайлы шынына керек мүлдем ештеңе белгісіз
деуге болады. Ананимді Хорват жылнамашысы ХІІғ. хабарлайды, христиандықты
қабылдағанынан кейін ол бірнеше провинцияға бөлінді, онда князь болып сол
провинцияның байларының арасынан бандар, жупандар мен жүздіктер
тағайындалды. Часлов өлгеннен кейін жылнамашының айтуынша, Жерлер
корольсіз қалды, бандар өз провинциялары мен аудандарында қалаулары
бойынша билік ете бастады, жубандарды өздеріне қосып алып, олардан салық
алып тұрды, олай негізінен король ғана істейтін.
Таптар арасындағы күрес серб княздықтарын әлсіретті, ХІғ. бас. олар
Византияның ықпалына түсті. Бірақ, олардың ықпалы мұнда Болгариядан гөрі
аз болды. кейбір аудандар өз княздіктерін реттеп, империяға тек қана салық
төлеп тұрды. Сол кездері Серб жерлері үшін Византия, Венгрия мен Сицилиялық
нормандықтар арасындағы күресі елді күйзеліске ұшыратты, оның халқының
жағдайын қыйындатты. Сол себепті ХІ-ХІІғ. византиялық билікке қарсы
көтерілістер басталды.
ХІғ. орт. басқыншыларға қарсы және Серб жерлерінің бірігуінің
орталығына Зете қаласы айналды. Оның княздары Воислав және оның ізбасарлары
Михаил, сосын Бодин тұсында барлық Серб жерлері, Дунай бойындағылардан
басқасы, солардың қол астына өтті. Бұл Византиялықтарға қарсы күрестен
Сербтердің екінші ірі бірлестігі болды. Зет державасы ұзақ өмір сүре
алмады. Бодин өлгеннен кейін (1101ж) ол ыдырап кетті. Бірақ өндіргіш
күштердің даму үрдісі берік мемлекеттің құрылуына алғышарт болды. Серб
жерлерін біріктіру үшін Византиямен күрес жүріп жатты. Оның орталығы
қайтадан Рашке қаласына көшті, онда ХІІғ. 60 жылы қарсыластарына қарсы
кескілескен шайқастардан кейін, ұлы жупан Смефан Неман болды, ол ХIVғ дейін
ел билеген, серб корольдер әулетінің негізін қалады [13;40]
Осылайша, ертефеодалдық серб мемлекеті мен ұлты қалыптасты.
1.3. Хорватия VII-XIIғ. Қазіргі Хорватия территориясына Славяндар
VІғ. соң. келді. бірақ, Константин Богрянородныйдың хабарламалары бойынша,
Хорват тайпаралы мұнда тек VІІғ. басында ғана келді, бастапқыда Далматиндік
Хорватияда және Драва мен Сава аралығындағы территория – Посавтік
Хораватия, франктер ықпалында болды. франктердің озбырлығына қарсы
Посавтік Хорватияда 819 жылы князь Людовит бастаған көтеріліс басталды. Ол
франктердің төрт шабуылына төтеп берді, бірақ, түптің-түбінде әскері мықты
және далматиндік хорваттар князьі – Борнның қолдауына ие болған
қарсыластырынан жеңілуге мәжбүр болды. келешекте Хорват тайпаларының бірігу
орталығына Далматиндік Хорватия айналды. Мұнда өзін-өзі басқаратын
мемлекеттің құрылуының негізгі алғышарты феодалдық қатынастардың қалыптасу
үрдісі болды . Oның дамуына, сол кезде Византияның ықпалында болған көне
қалалардың сақталуы (Задар, Трогир, Сплит). IX-XI ғ. деректері, сол уақытта
княздар мен басқа да бай тап өкілдері жерлер иеленгені, ол жерлерде
феодалды – тәуелді сервтер мен құлдардың еңбегінің пайдаланылғаны жайлы
мәліметтер береді. Долматиндік Хорватияда феодалды меншіктің дамуына
княздардың діндарлар мен өзіне қызмет еткен адамдарына жер үлестіріп беруі
де себеп болды. Әсіресе, мұндай марапаттау XI ғ көп қолданыла бастады.
Бұған қарамастан халықтың басым бөлігін мүліктік бөлініс қарқынды жүріп
жатқан, ерікті қауым мүшелері құрды. Феодалданумен бірге християндықтың
таралуы да қарқынды жүрді, ол долматиндік қалаларда римдік кезеңде
қалыптасты, ал хорват жерлерінде VII ғ. Бірақ, археологиялық деректерге
қарасақ VIII ғ өзінде де мұндағы жергілікті халық пұтқа табына берген. Тек
қана IX ғ II жар. мұнда славян тіліндегі уағыздардың пайда болуы,
християндық кеңдеп таралуына себеп болды.
Хорватияда княздік биліктің артуы, IX ғ орт. Тримир тұсында басталды.
Королингтер мен Әлсіреген Византия арасындағы күресті тиімді пайдаланып, өз
княздігінің шекарасын Долматиндік Хорватиядан ары қарай кеңетті. IX ғ
соңында оның мұрагерлері франктердің де, византиялардың да ықпалынан
құтылды. Томислав тұсында X ғ бас. Хорватия Балқан түбегіндегі мықты
мемлекеттердің біріне айналды. Венгерлерге қарсы күрес барысында, бұл князь
барлық хорват жерлерін (Посавтік Хорватияны ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.