АЙГҮЛ КЕМЕЛБАЕВА ӘДЕБИЕТТАНУШЫ



Жұмыс түрі:  Дипломдық жұмыс
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 50 бет
Таңдаулыға:   
М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті

Айбергенова Мөлдір Мұратқызы

Айгүл Кемелбаева шығармаларын оқытудың тиімді әдістәсілдері

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС (ЖОБА)

Қазақ тілі мен әдебиеті 6В01701

Орал 2023ж
М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті

Қорғауға жіберілді Каф.меңгерушісі
_____ ______________ (қолы) (ТАӘ)

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС (ЖОБА)

Тақырыбы:
Айгүл Кемелбаева шығармаларын оқытудың тиімді әдістәсілдері
Қазақ тілі мен әдебиеті - 6В01701

Орындаған: Айбергенова М.М.
Ғылыми жетекшісі: Турганалиева Г. Г.

Орал 2023ж.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
І тарау. АЙГҮЛ КЕМЕЛБАЕВАНЫҢ ӨМІР ЖОЛЫ МЕН ҚЫЗМЕТІ ... ..6
1.1 Айгүл Кемелбаеваның өмір баяны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2 Айгүл Кемелбаеваның қоғамдық саяси қызметі ... ... ... ... ... ... ... 7
Бірінші бөлім бойынша қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..13
ІІ тарау. АЙГҮЛ КЕМЕЛБАЕВА ӘДЕБИЕТТАНУШЫ ... ... ... ... ... .. ...14
2.1 Айгүл Кемелбаеваның шығармаларыеың ерекшеліктері ... ... ... ... .14
2.2 "Қоңыр қаз" шығармасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
Екінші бөлім бойынша қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .26
ІІІ тарау. ОҚУШЫЛАРДЫ ТИІМДІ ОҚЫТУ ӘДІСТЕРІ ... ... ... ... ... ... 28
3.1 Оқушыларды оқыту әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
3.2 Айгүл Кемелбаева шығармаларын тиімді оқыту әдісі ... ... ... ... ... 47
Үшінші бөлім бойынша қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 49
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..50
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ..51

КІРІСПЕ

Зерттеу жұмысының өзектілігі. Бұл жұмыстың өзектілігі қазіргі мектеп оқушыларының әдебиет шығармаларын оқыту әдістері арқылы қызығушылықтарын арттыру болып табылады. Айгүл Кемелбаеваның шығармаларына сәйкес келетін оқуты әдістерін қолдана отырып кітап оқитын жастар саның көбейту.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Бұл жұмысты жазар алдында осы тақырыпқа қатысты оқыту-әдістемелік құралдарды, әдіс-тәсілдердің зерттелуін, ғалымдардың пікірлерін талқылай отырып, талдау жасадым.
Зерттеу мақсаты: Оқушыларды оқыту әдісінің сабақ жүйесінде тиімділігін анықтап, қарапайым хат жанрынан айырмашылығы мен ұқсастықтарын анықтау
Айгүл Кемелбаева шығармаларындағы хат жүйесінде жазылған шығармаларды анықтап, талдау
Зерттеу нысаны: Оқушыларға Айгүл Кемелбаева шығармаларын қазақ әдебиеті сабағында оқыту процесі
Зерттеудің практикалық маңыздылығы:
Әдеби көркем шығармалардағы хат жүйесі бойынша жазылған туындылар анықталып, талданды.

І тарау. АЙГҮЛ КЕМЕЛБАЕВАНЫҢ ӨМІР ЖОЛЫ МЕН ҚЫЗМЕТІ

Айгүл Кемелбаеваның өмір баяны

Айгүл Кемелбаева 1965 жылы 21 наурызда Шығыс Қазақстан облысы, Абай ауданы, Құндызды ауылында туған. 1984 - 1987 жж. ҚазМУ-дің журналистика факультетінде оқыған. 1989 - 1994 жж. Мәскеудегі М.Горький атындағы Әдебиет институтының негізгі (проза) бөлімін бітірді.
Республикалық Абай журналының ғылыми қызметкері. Жетінші құрлыққа саяхат атты балаларға арналған повесть және Тобылғысай, Мұнара атты әңгімелер жинағының авторы. Республикалық баспасөзде 100 шақты әдеби-зерттеу мақалалары, эсселері, аудармалары жарияланған.
1983 жылы Жалын баспасының республикалық жабық конкурсында балалар әдебиетіне арналған ІІ жүлдені, 1997 жылы М.Әуезовтің 100 жылдық мерейтойы құрметіне жарияланған шығармашылық конкурста ІІІ орынды иеленді. Жастар одағы мен Журналистер одағының Баубек Бұлқышев атындағы сыйлығының лауреаты (1998). Сорос-Қазақстан - Дебют конкурсының лауреаты. Сорос Қазақстан қорының Қазіргі заманғы қазақстандық роман атты конкурсының жеңімпазы (2000). Бірнеше дүркін республикалық, халықаралық бәйгелердің жеңімпазы болған.
Соңғы жиырма жыл ішінде қазақ қоғамында болып жатқан түбегейлі өзгерістер әлеуметтік рухани өмірімізді жаңа белеске шығарды. Кеңес кезіндегі саяси шектеуден, социалистік реализм құрсауынан босаған қазақ көркем сөзі алғашында абдырап қалғаны рас. Мұның өзі қоғамда қазақ әдебиеті тоқырауға ұшырады, бүгінгі заманның жедел даму қарқынына ілесе алмай қалды деген пікірлер тудырды. Алайда көркем өнер тез күш жинап, уақыт көшінен қалмай, жемісті ізденістерге батыл кіріскенін зерттеу нәтижелері көрсетіп отыр. Ұшқыр да оңтайлы жанр - поэзияны былай қойғанда, шығармашылық толғанысы ұзаққа кететін проза жанры ширақ қимылдап, жаңа заман биігінен қарап жазылған бірқатар үлкенді-кішілі шығармалар жаңа тақырып, тың сюжеттерді алып келді. Қазақстанның тәуелсіз, егеменді ел болуы - біздің жаңа тарихымыздың басы. Ендігі жерде біз өз тарихымызды бұрыңғыдай көп ұлтты мемлекеттің құрамында емес, дербес зерттеп, ұлтымыздың тарихтың ұзақ жолында ұтқаны мен ұтылғанын, жеткені мен жете алмаған тұстарын кең ашып, бүгінгі егемендікке келуіміздің заңды жолын көрсетуге тиіспіз. Жалпы ұлтпен, ұлт мәдениетімен бірге қайшылықты жолдан өткен біздің әдебиетіміздің тарихы да осындай талғаммен қайта қарауды керек етеді. Қазақ прозасының тақырыптық деңгейі кеңіп, кеңестік жүйе кезіндегі жазылмақ түгілі айтуға болмайтын жабық тақырыптарға қалам тарту мүмкіндігі туды. Алдымен, халқымыздың ұлттық танымын, рухын көтеретін, ткеніне көз салған тарихи романдармен қоса қазақы ұлттық мінезімізді,салт-дәстүрімізді әспеттеген әңгіме, повестер пайда болды. Қаншама жылдар бойына қазақы болмысымызды кеңес адамының көлеңкесі көлегейлеп келген әдебиетте енді қазағым, елім, жерім деп еңіреген ерлердің бейнесі келді. Сонымен қатар еліміздің әлеуметтік өмірінде қоғамдық-саяси шешуші рөл атқарған қазақ тарихының ақтаңдақ беттері - 1986 жылғы Желтоқсан, Семей-полигон, Ауған тақырыптарына қазақ жазушыларының еркін шабыттана жазуының арқасында біраз сүбелі еңбектер дүниеге келді. Дін-апиын деген желеумен кеңес үкіметі жылдарындағы атеистік идеологияның кесірінен мүлде тиым салынған дін мәселесінде прозамызға исламдық сарынмен жазылған алғашқы прозалық шығармалар легі келді.

Айгүл Кемелбаеваның қоғамдық саяси қызметі

Кемелбаева Айгүл (1965 ж.) - жазушы, прозаик, әдебиеттанушы, кинодраматург, Қазақстан Жазушылар Одағының мүшесі.
1965 ж. 21 наурызда Шығыс Қазақстан облысы, Абай ауданы, Құндызды ауылында дүниеге келген. С. М. Киров атындағы ҚазМУ (1987, қазір әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті) журналистика факультетін, М. Горький атындағы Мәскеу әдеби институтының проза бөлімін аяқтайды (1989-1994). Ғылыми қызметкер, кейін Абай журналы бөлімінің меңгерушісі болған.
Жетінші құрлыққа саяхат (1986, Путешествие на седьмой материк) повесі, Тобылғы сай және Мұнара (2003) әңгімелер жинағының авторы. Республикалық мерзімді басылымдарда әдеби зерттеу мақалалары жарияланады. 2013 жылы әңгімелер антологиясы үштомдығының екінші томына А. Кемелбаеваның Қоңырқаз (Мәскеу, Художественная литература баспасы) әңгімесі енді. 2005 ж. режиссер Б. Шәріпов М. Жұмабаевтың Шолпанның күнәсі әңгімесі бойынша түсірген Күнә көркем фильмі сценарийінің авторы.
Жалын баспасы ұйымдастырған (1983) балалар әдебиетіне арналған жабық республикалық конкурстың жеңімпазы, М. О. Әуезовтың жүзжылдығына арналған шығармашылық конкурста үшінші орын алған (1997). Жастар Одағының Б. Бұлқышев атындағы және Қазақстан Журналистер Одағы сыйлығының лауреаты (1998), Сорос-Қазақстан-Дебют конкурсының лауреаты, Сорос-Қазақстан қорының Қазіргі қазақ романы конкурсының жеңімпазы (2000), Арзу әңгімесі үшін М. Қашғари атындағы әдеби конкурсының екі мәрте жеңімпазы (2012), Дарын мемлекеттік жастар сыйлығының лауреаты.
А. Кемелбаеваның шығармалары
Кітаптар - Книги
Кемелбаева, А. Мұнара [Мәтін] : роман А. Кемелбаева. - Алматы, 2003. - 149 б.
Кемелбаева, А. Мәжнүн жүрек [Мәтін] : эссе, сұхбат А. Кемелбаева. - Алматы : Алаш, 2013. - 384 б.
Кемелбаева, А. Сөз хикмет [Мәтін] : эсселер, мақалалар, сұхбаттар А. Кемелбаева. - Алматы : Дәстүр, 2016. - 384 б.
А. Кемелбаеваның мерзімді басылымдар мен жинақтардағы мақалалары
Публикации А. Кемелбаевой в периодических изданиях и сборниках
Кемелбаева, А. Әуезов әңгімелеріндегі әйел мәртебесі [Мәтін] : [М. Әуезовтың туғанына 100 жыл] А. Кемелбаева Заман Қазақстан. - 1997. - 11 шілде.- Б.13.
Кемелбаева, А. Көксерек әңгімесінің көркемдік тағылымы [Мәтін] А. Кемелбаева Заман Қазақстан. - 1997. - 18 шілде. - Б. 12.
Кемелбаева, А. Мұхтар Әуезов және ұлт [Мәтін] : [М. Әуезовтың туғанына 100 жыл] А. Кемелбаева Заман Қазақстан. - 1997. - 8 тамыз. - Б. 13.
Кемелбаева, А. Жан иесі [Мәтін] : әңгімеден үзінді А. Кемелбаева Семей таңы. - 1998. - 19 наурыз. - Б. 4.
Кемелбаева, А. "Мұнар болған күнді ашқан..." [Мәтін] : (Әуезхан Қодардың творчестволық портреті хақында) А. Кемелбаева Егемен Қазақстан. - 1998. - 1 қазан. - Б. 8.
Кемелбаева, А. "Қыздарымның қайда кеткен бұрымы ?..." [Мәтін] : [шаш мәдениеті төңірегіндегі ой] А. Кемелбаева Абай. - 1998. - №2.- Б.46-50.
Кемелбаева, А. Сенім көп пе, түңілу көп пе? [Мәтін] А. Кемелбаева Абай. - 1998. - № 3. - Б. 33-34.
Кемелбаева, А. Алдыңғы толқын ағалар [Мәтін] А. Кемелбаева Абай. - 1999. - №3. - Б. 76-80.
Кемелбаева, А. Тобылғы сай [Мәтін] : [әңгіме] А. Кемелбаева Қазақ әдебиеті. - 2000. - 18 ақпан. - Б. 4.
Кемелбаева, А. Тристан мен Изольда туралы аңыз [Мәтін] А. Кемелбаева Абай. - 2000. - № 2.- Б.86-90.
Кемелбаева, А. Даналардан дарыған өнер [Мәтін] А. Кемелбаева Абай. - 2000. - № 3.
Кемелбаева, А. Ілиястың "Құлагері" [Мәтін] : эссе А. Кемелбаева Қазақ әдебиеті. - 2001. - 3 тамыз. - Б. 4-5.
Кемелбаева, А. Мұхтар Әуезов әңгіме жанрында [Мәтін] : [эссе] А. Кемелбаева Абай. - 2001. - № 1.- Б.38-40.
Кемелбаева, А. Мағжанның прозасы [Мәтін] А. Кемелбаева Абай. - 2002. - № 1.- Б.59-61.
Кемелбаева, А. Ақ тісің кір шалмас... [Мәтін] А. Кемелбаева Абай. - 2002. - № 2.- Б.5-10.
Кемелбаева, А. Жұртына құрбан болсам деп... [Мәтін] А. Кемелбаева Абай. - 2002. - № 3.- Б.8-11.
Кемелбаева, А. Оралхан Бөкеев әңгіме жанрында [Мәтін] А. Кемелбаева Абай. - 2002. - № 4.- Б.70-72.
Кемелбаева, А. Мағжанның прозасы [Мәтін] А. Кемелбаева Қазақ әдебиеті. - 2003. - 10 қаңтар.- Б.8-9.
Кемелбаева, А. Мағжанның поэзиясы [Мәтін] А. Кемелбаева Қазақ әдебиеті. - 2003. - 9 мамыр.- Б.12-13.
Кемелбаева, А. Рабиндранат Тагор [Мәтін] А. Кемелбаева Қазақ әдебиеті. - 2003. - 26 желтоқсан.- Б.14.
Кемелбаева, А. Ақ тісің кір шалмасын... [Мәтін] А. Кемелбаева Абай. - 2003. - № 2.- Б.5.
Кемелбаева, А. Ардақ [Мәтін] : Оралхан Бөкей прозасындағы мифологиялық сарындар А. Кемелбаева Ертіс өңірі. - 2004. - 29 ақпан.- Б.27.
Кемелбаева, А. "Ағаш жерді қимайды, жер ағашты" [Мәтін] А. Кемелбаева Ертіс өңірі. - 2004. - 4 қараша. - Б. 31.
Кемелбаева, А. Оралхан Бөкеев прозасындағы мифологиялық сарындар [Мәтін] : эссе А. Кемелбаева Дидар. - 2005. - 11 қаңтар. - Б. 6.
Кемелбаева, А. Әуезов және Фолкнер [Мәтін] А. Кемелбаева Қазақ әдебиеті. - 2005. - 4 ақпан. - Б. 4.
Кемелбаева, А. Елі сүйген Ебіней [Мәтін] : [ғалым Е. Бөкетов 80 жаста] А. Кемелбаева Қазақ әдебиеті. - 2005. - 8 сәуір. - Б. 5.
Кемелбаева, А. Кімді іздеп жүріп оқыса, сол - жазушы [Мәтін] А. Кемелбаева Егемен Қазақстан. - 2005. - 13 мамыр. - Б. 10.
Кемелбаева, А. Баян [Мәтін] : [Абай елінің әнші қызы Баян Сағымбаева туралы] А. Кемелбаева Қазақ әдебиеті. - 2005. - 29 шілде. - Б. 14.
Кемелбаева, А. Қазақтың халық әндеріндегі Баянаула тауы [Мәтін] А. Кемелбаева Қазақ әдебиеті. - 2005. - 18 тамыз. - Б. 8.
Кемелбаева, А. Абай және Омар ибн Аби Рабиа [Мәтін] А. Кемелбаева Қазақ әдебиеті. - 2005. - 19 тамыз. - Б. 6-7.
Кемелбаева, А. Сәкенің шағын әңгімелері [Мәтін] А. Кемелбаева Абай. - 2005. - № 1.
Кемелбаева, А. Күмбір күйдің құдіреті [Мәтін] А. Кемелбаева Ертіс өңірі. - 2006. - 18 қазан. - Б. 8.
Кемелбаева, А. Шәкәрім "Шаранамен туып едің..." [Мәтін] А. Кемелбаева Шәкәрім әлемі. - 2006. - №2.- Б.34-37.
Кемелбаева, А. Тұманбай ақын поэмасындағы қаз бейнесінің мәні [Мәтін] А. Кемелбаева Абай. - 2006. - № 4.- Б.90-94.
Кемелбаева, А. "Ең бастысы шығармаңның оқылғаны" [Мәтін] А. Кемелбаева Ертіс өңірі. - 2007. - 10 қаңтар. - Б. 8.
Кемелбаева, А. "Шежіредей тілі сайраған" [Мәтін] А. Кемелбаева Қазақ әдебиеті. - 2007. - 12 қаңтар. - Б. 10-11.
Кемелбаева, А. "Түп иесін көксемей бола ма екен?" [Мәтін] А. Кемелбаева Абай. - 2008. - № 1.- Б.26-31.
Кемелбаева, А. Шәкір Әбеновтың "Қозы Көрпеш -Баян сұлу" дастаны [Мәтін] А. Кемелбаева Жұлдыз. - 2008. - №11.- Б.159-172.
Абай дәстүрі және қазіргі қазақ әдебиеті [Мәтін] редактор А. Социалқызы ; Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі ғылым комитеті, М. О. Әуезов атындағы әдебиет және өнер институты. - Алматы : Арда, 2009. - 391 б. - Кемелбаева А.
Кемелбаева, А. Шәкәрімнің үш поэмасын аударған ақын [Мәтін] : [Мұрат Сұлтанбеков туралы] А. Кемелбаева Қазақ әдебиеті. - 2009. - 22 мамыр. - Б. 6.
Кемелбаева, А. Тың өнердің тарланы [Мәтін] : [тележурналист С. Оразалин туралы] А. Кемелбаева Ертіс өңірі. - 2011. - 4 мамыр. - Б. 13; Түркістан . - 2011. - 5 мамыр. - Б. 9 .
Кемелбаева, А. Көкенай мен Қалқаман [Мәтін] А. Кемелбаева Қазақ әдебиеті. - 2011 - 18 қараша. - Б. 12,16.
Кемелбаева, А. Абай айтпаған жеті сөз [Мәтін] А. Кемелбаев Абай. - 2011. - № 1. - Б. 70-79.
Кемелбаева, А. Рух патшалығындағы қауышу [Мәтін] А. Кемелбаева Жұлдыз. - 2011. - № 2 .- Б. 163-170.
Кемелбаева, А. Гете мен Абай [Мәтін] А. Кемелбаева Жұлдыз. - 2011. - № 1. - Б. 195-198.
Кемелбаева, А. "Атасы ақындардың - ақын Қорқыт..." [Мәтін] А. Кемелбаева Аңыз адам. - 2011. - № 6. - Б. 39.
Кемелбаева, А. Ілиястың "Құлагері" [Мәтін] А. Кемелбаева Даланың дархан дүлдүлі Астана. - Астана, 2012.
Кемелбаева, А. Көмейден төккен көркем үн [Мәтін] : ақын Бауыржан Жақып шығармашылығы хақында А. Кемелбаева Қазақ әдебиеті. - 2012. - 30 наурыз. - Б. 10.
Кемелбаева, А. "Жазушы ізгіліктің иесі болуы тиіс" [Текст] А. Кемелбаева Егемен Қазақстан. - 2012. - 25 сәуір. - Б. 12.
Кемелбаева, А. Көкенай мен Қалқаман [Мәтін] А. Кемелбаева Абай. - 2012. - № 1-4. - Б. 188-195.
Кемелбаева, А. Гете мен Абай [Текст] А. Кемелбаева Әлем әдебиеті. - 2012. - №1.- Б. 209 - 223.
Кемелбаева, А. Фильмді мешел баладай елден жасырып отырған тәрізді [Мәтін] А. Кемелбаева Аңыз адам. - 2012. - № 1. - Б. 48.
Кемелбаева, А. Сплин. "Ішінде кеткен құсасы..." [Мәтін]: эссе : [ақын Н.Мәукенұлы туралы] А. Кемелбаева Жұлдыз . - 2012. - № 4. - Б. 156-169.
Кемелбаева, А. Ереймен мен ақынай [Мәтін] А. Кемелбаева Тұмар. - 2012. - № 4.- Б.68-75.
Кемелбаева, А. Ақтамберді жырау толғауындағы қазанаттың кісінеуі [Мәтін] А. Кемелбаева Ақтамберді. Күлдір-күлдір кісінетіп : жыр-толғаулар және ғылыми мақалалар, зерттеулер. - Астана : Фолиант, 2013. - Б. 214-223. - (Алтай-Ертіс кітапханасы).
Сәрсеке, М. Шығармалары [Мәтін]. Т. 1 : Нашар пъеса 500 рет қойылмайды : 7 драма, солар төңірегіндегі қитұрқы оқиғалар. - Астана : Фолиант, 2013. - 512 б. - Кемелбаева А.
Кемелбаева, А. "Ұлпан" [Мәтін] А. Кемелбаева Егемен Қазақстан. - 2013. - 1 қазан. - Б. 5.
Кемелбаева, А. Қадыр Мырза Әлидің жұмбақтар әлемі [Мәтін] А. Кемелбаева Әлем әдебиеті. - 2013. - № 1. - Б. 203-221.
Кемелбаева, А. Тұлпарбасқан [Мәтін] А. Кемелбаева Тұмар. - 2013. - № 2. - Б. 66-77.
Кемелбаева, А. Жазушы. Геолог. Дәуріш. [Мәтін] А. Кемелбаева Ақиқат. - 2013. - №4.- Б. 93-97.
Кемелбаева, А. Думан Рамазанның әңгімелері туралы [Мәтін] А. Кемелбаева Ақиқат. - 2013. - №5.- Б.89-92.
Кемелбаева, А. Сплин (құса, мұң, сарыуайым). "Ішінде кеткен құсасы..." [Мәтін] А. Кемелбаева Ақиқат. - 2013. - №9. -Б. 86-88.
Абай мұрасы әлемдік руханият кеңістігінде [Мәтін] : халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясы материалдарының жинағы = Наследие Абая в мировом духовном пространстве : сборник материалов международной научно-практической конференции. - Өскемен : С. Аманжолов атындағы ШҚМУ баспасы, 2015. - Кемелбаева А.: б. 274-285.
Кемелбаева, А. Қазаққа дұшпан қазақ па? [Мәтін] А. Кемелбаева Ақиқат. - 2015. - №8. -Б. 57-59.
Кемелбаева, А. Снайпер [Мәтін] : [Ұлы Отан соғысында белгісіз солдат болып қалған Төлеуғали Әбдібеков туралы] А. Кемелбаева Ертіс өңірі. - 2016. - 27 сәуір.- Б.14.
Кемелбаева Айгул Ақиқаттың ақ семсері [Текст] Кемелбаева Айгул Айқын . - 2017.- 22 шілде (№ 108). - 21
Кемелбаева, А. Глас вопиющего в пустыне [Текст] А. Кемелбаева Абай. -1998. - № 4. - Б. 10-12.
Кемелбаева, А. В поисках утраченного духовного наследия [Текст] : древние сакральные мотивы в сказке "Ер Тостик" А. Кемелбаева Мәдени мұра = Культурное наследие. - 2015. - № 6. - С. 130-135.

Бірінші бөлім бойынша қорытынды

Бірінші бөлімді қорытындылай келе Айгүл Кемелбаеваның шығармасын оқып талқылаған кісінің сөзімен қорытындыласақ.
[18:14, 04.01.2023] Ахат Укасов: Бірінші бөлімде Москва ша­һарымен таныстым. Дұры­сы, сол шаһарда әдебиет инс­титутында оқитын Айжан есімді студент қызбен. Бала бағу­шылық өмірі арқылы аласы ішіндегі адамдардың екі­жүз­ді, аяр, жымысқы, аумалы-төкпелі мінездерін жеріне жет­кізе суреттеген авторға ри­за болдым. Айжанның оқу біті­рер мерзімі Кеңес Одағы­ның ыдырауына тұспа-тұс келіп, Ресей мен Қазақстан ара­сында, пошта арқылы қара­жат жолдау тоқтап қалады да, елдегі анасы жіберген ақша қолына тимеген студент қыз­дың мардымсыз сти­пендиясы күн көруге де жет­пей тығырық­қа тіреледі. Мәскеудей алып мегаполисте көк тиын қаражат­сыз қайтіп күн көруге болады?! Көп жағ­дай­да нанға май жағып ашқұр­сақ жүруіне тура келеді. Бала жасынан Тәңірді қапысыз мо­йын­даған, тағдыр талайына иланған Айжан өзінің далада қалмасына сенеді. Ақиқатында Алла деген жанның нәпақасыз, түксіз, аш-жалаңаш қалуы мүмкін емес. Әлбетте әрекет жа­саған жағдайда. ...Соңғы күн­дері астан өзге ештеңе ой­лауға қабілетім жоқ болып кет­ті, дұрыстап құнарлы ас же­мей, еттен қағылған соң, (қазақ баласы!) аш қарын өзге дүниеге мұқтаж емес... дейді студент қыз. Аштық сезімін бұрын-соңды бастан кешпеген, бей­мәлім жалғызкөз дү­лей­дің өзі­не айналды. Тіпті, кей кез­дері миын қалжырау мен дағ­дарыстың шарпуы меңдейді, оқып отырған кітабы қолынан сусып түсіп кете береді. Сондай шақта өзі оқыған жазушылары: Кнут Гамсунның Аш­тық атты романы, Генри Мил­­лердің романы, Эдгар По­ның қаламынан туған Мальстам ағысы әңгімесі, Гогольдің Өлі жандар поэмасындағы Чичиковтың дастархан үстін­де­гі сәті, қаймаққа былғанып кеп ауызға сүңгіп кететін галушкалар көз алдына елес­тейді.
Не істемек керек? Өлме­ген­ге өлі балық. Курстас құр­бысы Лиля себепші болып бала күтуші болып жұмысқа тұрады. Бағатын баласы тоғыз жастағы Ританың әкесі - орыс, шешесі - қазақ, ныспысы - Жамал. Бас­тапқыда Лиля екеуі бір күн­­нен кезектесіп істейді де, ке­йін келе Айжан жалғыз өзі қалады. Еңбекақысын қо­жайын­дар күнде кешке төлеп тұрады. Күні бойғы тамақ ішу үй иелерінің есебінен.
Әсілі бала күтуші жұмысы деп аталғанымен, Айжанның күнделікті міндеті - пәтердің тазалығы, түскі және кешкі ас қамдау, Ританы мектептен ертіп әкелу, сабағын қарату сияқ­ты іш пыстырар күйбең жұмыстар. Яғни бұл жұмыстың рухани жағы өте ауыр, бейне байлаулы ит тәрізді күйкі тір­ші­ліктің дәл өзі. Демек, бұл фәниде неге болса да шыдап, көніп бағудың арты жаман болмайды, - дейді Айжан ойланып. - Бәлкім, бұл алдамшы дүниеде не көрсең де Құдайдың басқа салғанына ризашылық қылудан артығы жоқ болар. Өйткені, кішірейтетін де бір Өзі, зорайтатын да бір Өзі. Адал­дықтың ала жібін аттап кетпеген адам ештеңе жоғалт­пайтынына қылаусыз сенемін, бұл сенім маған қанмен беріл­ген, оның туған даламның күм­безіндей шексіз болмағын немен өтеймін....
Бала бағушылық мерзімі бітіп, жатақханаға қайтып бара жатқан сәттегі Ританың анасы Жамалға қарата айтылған мо­нологқа айызым қанды. Әсілі есеп-қисап мамандық иелері: экономист, сатушы, бухгалтер, т.б. адамдардың көпшілігінің мінезі тақ-тұқ, сараңдау, қаты­гездеу келетіні белгілі. Бауыр­мал­дықтары кемшін. Ал Жа­малдың тасбауырлау бо­луы­ның бір себебі, діні басқа ұлт өкіліне тиюінде жатса керек. Жамал мен Айжанның жұл­дыздары қарсы. Ақи­қа­тын­да Алла қо­жайын әйел мен бала күтуші студент Айжанның бірімен-бірінің тіл табысуын, жақсы көруін қаламайды. Капитал билеген қоғамдағы екі­жүзді, қатыгез, негізінен дү­ние-тір­шілікті ғана ойлайтын, өмірдің мақсат-мұраты баю, ақша деп түсінген адамдар жиынтығы осы Жамал сияқ­тылар. Жамал­дың мінезі жуас, жібі бос, көп нәрсемен шаруасы жоқ Максим Андреевичке тұрмысқа шығуында есеп те жатуы әбден мүмкін. Әсілі Жамал аса жаман әйел емес. Бірақ оның аяқасты хамелеон сияқты өз­гере қалуында адамнан шық­қан сайтанның ролі жатыр. Қасиетті Құранда: ...адамдардан шыққан белгісіз сайтанның азғыруынан сақта деп, Тәңірім, сенен пана тілей­мін, - деген (Нас, 114) сүре бар. Кішкентай Ританың да тоғыз жасар балаға ұқсамайтын тосын, тәкап­пар­лық мінездері толғандырмай қоймайды.
Жазушы бірінші бөлімдегі санаулы кейіпкерлер арқылы адам жанының бұлтарыс-қалтарыстарын суреткерлік шабытпен терең суреттеген.
Соңғы жолбарыс аталатын екінші бөлімдегі әңгіме ішіндегі әңгіме әдісімен жа­зыл­ған қарт аңшы, ұзын бойлы, ақ сары дөңгелек жүзді, қыр мұрынды келбетті Тарбақ арқылы Арқа­дағы аң-құстар­дың тыныс-тіршілігі кең қам­тыл­ған. Жазушы Айгүл Кемел­бае­ва­ның суреткерлік дү­ние­таным ерек­шелігі, ай­шық­тау мә­де­ние­ті автордың аталмыш романды жазардағы жан-жақты дайын­дығын риясыз жеткізеді. Әсі­ресе, көктегі ай мен күндей маң­­ғаз, сабырлы, көзі сары түсті, қарашығы кейде жасылданып көрінетін Жолбарыстың түп-тұқияннан бастап, күн­делікті қам-қаре­кеті, мінез-құлқы жан-жақты ашылған.
Жолбарыс өз туған жерін адамнан бетер сүйеді. Ата­­-ме­ке­нін ол жаттан қызғанып, өзінше қориды. Оның жерді мен­шіктеп иемденгені сүйіс­пеншілігі мен қимастығынан.

Осы екінші бөлімде он сегіз мың ғаламның иесі Алла жа­рат­қан дала еркелері, дала сәні аң-құстардың өмір сүру дағ­ды­лары, бітім-болмыстары дәлме-дәл, нақты таңбаланған. Бұл көркем әдебиеттегі - зо­ологиялық проза. Жолбарыс жаратылысында қазақтың өршіл, мықты рухы бар!
Мұнара интеллектуалды, таза реалистік шығарма. Бағы жан­атын роман. Болашағы алда.
[18:16, 04.01.2023] Ахат Укасов: Айгүл Кемелбаеваның Шашты әңгі­месі өткен жылдың құйрықты жұлдызын­дай жарқ етіп, сөзге көңіл суарған көпшіліктің айы­­зын бір қандырып, қапысыз баба­мұ­рат­ты бағзы заманның шежіресіне қанық ет­кен-ді. Себебі, әңгіме өрісі кең, қазақтың дегдарлығын паш ете­ді, кей тұста ел мен жердің аңысын аң­ды­ғандай географиялық әу-жайға қанық­ты­рып қояды деп ойлаймын. Сондықтан да, жазушының жұрнақ пен жал­ғауға шолақ, қайыруы тез, ұғынуы күр­делі сөз байламдары кібіртіктетіп, екі үш қай­тара оқуға байлап қоятыны бар. Әйтсе де, маған Айгүл Кемелбаева идеяны қиялдан өрмей, та­рихи негізі бар оқиға желісін кейінгіге шы­найы ұқтырмақ болғандай. Дегенмен, Айгүл Кемелбаеваның Шашты әңгімесіндегі көтерілген
мәселенің маңыздылығы қандай?
Біріншіден, ұлттық құн­дылықтар мен өшпес мұраттар, дін мен діл­­ді, адамшылық пен азбандықты ту еткен шы­ғармасының кең ауқымына, терең иірі­мі­н­е қарап эпикалық әңгіме деп тануға бо­лады. Жылқышы ата түрк пен қазақ руларының аталас, дағ­ды қалпын айырып, екі елдің жаугершілік мі­незінен сыр шертеді. Дәлел ретінде осы үзіндіні келтіре аламын:Қазақылық заманнан үш жүз бір ту астына біріксе, ер түрікпен­нен бөлек, Өр Алтайдан Еділге өтіп, қырғи­дай тиген құба қалмақтан, Ысық көлдің ар­ғы жағынан жөңкіліп тиісетін жауынгер тай­па қырғыздан. Ормандай кәпір орыстан, сірә да жеңілмес еді.
Екіншіден, қазаққа өз болмысынан аттау ардан ат­таумен бірдей. Арды жоғалту-өліммен тең. Жазушыдағы қазақы кемеңгерлік-көкірегі қазына қариялардың көзімен бе­ріледі. Өйткені, бабамұратты дана дәс­түр­лер көнекөздермен аттанып кеткендей ме екен?! Алты бақан алауыз бол­ғанымен, кертағыдай бұл қазақ бүлік­шіл, өлермен халық екенін көрсет! деп ба­ланы түрікпен ат бәйгесінде қаракөк тұ­қым, аузымен құс тістеген хас жүйрікпен қа­шырмақ болады. Құлдықтан қашу зор үрей, алдын то­сып құмдақ шөл, сусыз шөлейт, алаөкпе­дей көбік құсқан ағынды дария тұр, бірақ, ата балаға "Ғазиз, абы­ройлы өлімнің алдында құлқамыт өмір­дің түк мәні жоқ. Өмір мен өлім деген не тәйірі!-деп қанат береді, құлдықтың түбі тек­сіздік, тамырсыздық деп көрсетеді. Жазушы қазақтық санадағы тексіздікті бүгінгі құл­дыққа да саяды, санаң құлдықтан азат бол­сын деп үгіт етеді деп ойлаймын. Бірақ, ши екеш ши де тамырынан ажы­рауға құлықсыз.Ал санасы бодау ұрпақ тамырынан оңай ажырауға неге бейіл?
Үшіншіден, қаламгердің әңгімесінің идея­лық, көркемдік критерийлері құбажондасып, шұ­райлы баянмен оқиға желісін кино түсір­гендей бейнелеп, идеялық маңызын әлем­дік әдебиеттердің ішін сүзіп шыққандай ас­тарлап өреді. Әр сөзінің құнары мен жұпарын төгіп, қы­лаудай артық эмоцияға берілмей, аса кең жүрекпен баяндауға көшкенде бауы­рыңды жаза түсіп, суреткермен бірге қаның қызады. Аспан мен жердің, жан жануар мен тіршіліктің ділін ұққан, қабырғасымен кеңе­сіп, әр демі мен дірілін аңдап басатын аң­ға­рымпаз қазақтың тыңшылығын, епшіл­дігін, түздің қарадүрсін майданына бой үй­реткен жаугершілігін, жылқы десе жан беретін әуейілігіне сүйсіне түсесің.
Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін қорыта келе айтқым келетіні, шығармада құлдық қамыт еркіндікте емес, құлдық - санада дегісі келеді. Себебі, бір рет бодан болған сана, еркіндіктікте де бодау, екін­ші ретте бас шұлғып кете береді деп қа­зақ баласы үшін қылп еткен жазушының жан айқайын байқайсың.Жазушы шебер шендестірген - еркіндік пен құлдық, сұлулық пен жабайы­лық ұғымдары салғастырыла көрсетіледі.
ІІ тарау. Айгүл Кемелбаева әдебиеттанушы

2.1 Айгүл Кемелбаеваның шығармаларыеың ерекшеліктері

Айгүл Кемелбаеваның Шашты әңгі­месі өткен жылдың құйрықты жұлдызын­дай жарқ етіп, сөзге көңіл суарған көпшіліктің айы­­зын бір қандырып, қапысыз баба­мұ­рат­ты бағзы заманның шежіресіне қанық ет­кен-ді. Әңгіме өрісі кең, кей тұста этног­ра­фия­­лық, кей тұста тарихи мағлұматтарға жү­­­гінсе, кей тұста атбегілік әуселесі әу­лие­лік­­ке ұласқан қазақтың дегдарлығын паш ете­ді, кей тұста ел мен жердің аңысын аң­ды­ғандай географиялық әу-жайға қанық­ты­рып қояды. Жазушының жұрнақ пен жал­ғауға шолақ, қайыруы тез, ұғынуы күр­делі сөз байламдары кібіртіктетіп, екі үш қай­тара оқуға байлап қоятыны бар. Әйтсе де, Айгүл идеяның тінін қиялдан өрмейді, та­рихи негізі бар оқиға желісін кейінгіге шы­найы ұқтырмақ болғандай. Ұлттық құн­дылықтар мен өшпес мұраттар, дін мен діл­­ді, адамшылық пен азбандықты ту еткен шы­ғармасының кең ауқымына, терең иірі­мі­н­е қарап эпикалық әңгіме деп тануға бо­лады.
Құлдық қамытына байланған иісі қазақ, руы қыпшақ Кенжебекті түркпеннің құлақ-кес­ті құл-атбегісі қаңбақша ауып, тамырсыз дедектеген Тасқұл-қаңлы Ай-Күн жа­рық­сыз болмас деп жұбатады. Жылқышы ата түркпен мен қазақ руларының аталас, дағ­ды қалпын айырып, екі елдің жаугершілік мі­незінен сыр шертеді. Қазақылық заманнан үш жүз бір ту астына біріксе, ер түрікпен­нен бөлек, Өр Алтайдан Еділге өтіп, қырғи­дай тиген құба қалмақтан, Ысық көлдің ар­ғы жағынан жөңкіліп тиісетін жауынгер тай­па қырғыздан. Ормандай кәпір орыстан, сірә да жеңілмес еді. Алты бақан алауыз бол­ғанымен, кертағыдай бұл қазақ бүлік­шіл, өлермен халық екенін көрсет! деп ба­ланы түрікпен ат бәйгесінде қаракөк тұ­қым, аузымен құс тістеген хас жүйрікпен қа­шырмақ болады. Жылқы әулие, әулиеге тап­сырдым!. Көз алдыңызға көкірек ке­нересін даналық кемсерген, әулие-абыз қа­рияның зор пішіні келе қалады. Ғазиз, абы­ройлы өлімнің алдында құлқамыт өмір­дің түк мәні жоқ. Өмір мен өлім деген не тәйірі!. Құлдықтан қашу зор үрей, алдын то­сып құмдақ шөл, сусыз шөлейт, алаөкпе­дей көбік құсқан ағынды дария тұр, бірақ, ата балаға қанат береді, құлдықтың түбі тек­сіздік, тамырсыздық деп көрсетеді. Тек­сіз­дік үлкен таңба, қала берді жұтылу. Жазушы қазақтық санадағы тексіздікті бүгінгі құл­дыққа да саяды, санаң құлдықтан азат бол­сын деп үгіт етеді.
Қазақ пен қазанатты айыру - ұлттың ар-қасиетіне сына қағу. Жылқыны сүю - Тә­ңір­ді әспеттеумен тең бе дерсің қазаққа. Жыл­қыға құмарлықтың өзі рухтың, ойдың да Жаратқанымен табысуға аңсары емес пе екен? Қазақ атқа мінбесін, қазақ атқа мін­се, бір дене, бір жанға айналып кетеді. Жазу­шының көркем шығармаларында, эс­селік әдеби толғаныстарында жылқы жануары туралы тәтті тамсаныс, ерен көзсіз ма­хаббат жырдай есіледі. Бұл тақырыпқа қа­лам тербеуінің өзі - қазақтың ежелгі өмір­лік құндылықтарын қайтарып алып, бүгінгі санасы тұтас тамұқтай ұрпаққа уыздай ұсынбақ болғандай.
- Бұрынғы көнекөз жұрт көкірегі ерен көркем еді, толған ай көрсе шашты, жазғы сәуле құйылса түкті деп жатушы еді. Жазушы құдайға қараған қазақтың жұпар аң­қыған сәуле санасын аңсармен сағынып, бет­­тескендей, бөрілі қазақты құшақ бас­қан­дай жазуы ненің сипаты? Ойсыз, доссыз, бақытсыз қорқытты ма екен?
Түрікпен Қорқытқа көр қазба дейді. Мен айтамын, Қорқытқа көр қазылсын, уа­қыты келсе даяр тұрады!. Шығармада бастары қосылмайтын ақырзаман жаста­ры­ның ойсыз, бақакөзденген ұландардың бөрігін алып түсіп, төсінен басып, ұйқылы ояу ұлт­тың намысына тиер бұзаутіс қам­шы­ның ащы шықпыртындай сөздер көп-ақ. Түрікпен аш құлақ та тиыш құлақ дер, бірақ мен - мен қазақпын - Тұрлаусыз өскен құлан­дай қыпшақ қаныңды сатпа! дейді. Жазу­шының ішкі дүниесі ышқынып, ызалы қолы уақытынан кеш сермегендей, адуынды мінезбен Кенжебектей ұландарын қайрап, түйреп өтеді.
Шығарма сәтті аяқталған. Пессимизм біздің буынға түскен буынқұрт, жазушы осы­ны жақсы ұғады. Ата сертке, қазақтың жомарт жүрегінің дұғалы лебізіне иланады. Батасыз ердің көгермейтінін біледі.
Жазушының стиліндегі төкпелі жырдай алақұйын сөйлем легі, асқақтап шапшитын елірме пафос ерен рух қанатын байлайды, жайдақ аттай сылбырлықпен ел мен жердің аңысын шертіп, қазақтық кемел дүниета­ным­ға бөктіреді. В.Шукшин: Мен теле­граф­тық стиль дегенді білмеймін, тартпайтын әңгімені ғана білемін депті. А.Кемел­баеваны оқу - қарысып қатқан қол­ты­ғыңды сөгу, қамау теріңді алу, зиялы зердені талап ете­ді. Әуелгі туындыларынан-ақ, шұбалаңқылау, энциклопедиялық ірі біліммен танылған шығармагердің бар міні сол - ұлан-ғайыр төгілген тіркестерге бар білімін сарқып жұмсау шығар. Бірақ әде­биет­тің негізі көр­кем тіл, көмбеленген ас­тарлы тіл деп ұқсақ, Айгүлде бұл олқылық қайта өз бағын асырып отыр. Жұлдызын жарқыратып тұр. Тіпті, диалогтарындағы ежелгі сөйлеу мәнерін­де ақпараттық ны­ғыздық бар. А.Кемелбаева эпостық емеу­рін­нен таза стиль қалыптас­тыра алған өз жолы бар қаламгер.
Жанболат Башардың Қос боз аңыз - әңгі­месі күйкі тірлік прозасы (З.Серікқа­лиев) шеңберінен шығып, асау тарпаңдай еркін қазақтың таза болмысын, шалқар айдынын көсіп, маржандай лақылдатып төк­кендей болды. Жазушының қалам те­біренісі де еркін, далалық кеңістіктегі сая­быр сабыр бар. Шығармадан Әуезовтік сал­қар көсілуді, Тәкендей сұңғыла эстеттікті, Ақан­дай арғымақ атқа аңсарды, Ілиястың ұй­қасы құйқылжыған сөйлем легін сезіне­сіз. Ж.Башар, сөзсіз, осы мектептің өкілі.
Қос боздың құрыштай құйылған мінсіз си­паты - пүліштей жұмсақ еріндері, құй­мақұлақ, желаяқ жануар, дәуіт басты, көріктей кеудесі, қасекеңнің адымын аш­тырмас даңғайыр жүйріктігі - дәстүрлі клас­сикамен ауызданып, аузының суы құ­рып суреттеген талай дүлдүлдің тамсанысын­дай шынайы. Қос бозды қолға түсірген Шәу­­шікті басынып Мыңбай милиция кіші боз­­ды алып кетеді. Алайда, бір енені тел еміп өскен қос боз бір-бірінсіз жайылмаушы еді дейді. Жер төсі бозала таңның сүт сәу­лесіне орана түскен шақ. Кенет, ат тұя­ғы­ның дү­бірі мен арқырап кісінеген Ақбоз­дың даусы естілді. Жануардың даусын-ай, мұн­дай таза болар ма!? Күмбірлеген күміс кісі­нес көмейден үздік-создық төгіліп, таң­ғы ұйқыдағы Алайғыр жоталарын дүр сіл­кіндірді. Ара тұра, сезімге ерік беріп, жануар­дың көз шарасынан көрген адамдық сес­ті, тұнық жанарды автор Шәушік болып жұ­тынып қайталай береді. Кейіпкерімен бір­ге жаны елжіреп жүрегін қарс айырады. Шы­ғарма барған сайын трагикалық лебізін ұл­ғайта береді де, кіші боздың соңғы осқы­рын­ған ащы алқынысынан кейін баяулай түсе­ді. Өлген жылқының киесіндей шұбар жы­лан Мыңбайды енді өзімен бірге ала кет­пек. Мыңбай түздің абзал асылына қия­нат қылды, жазушы да киесіз есерсоқты ар-ожданның отына тастауды ләзім көр­ген.
Хас серігінен айырылған Ақбоздың мүш­кіл хәлі күздің тұнжыраған күйімен су­ре­т­теледі: Аспан ашық болғанымен, ауада дымқыл сыз бар. Шатырша тауының дұлы­ға­лы басы қабағын түйіп, тұнжырай түксие­ді. Жаз бойы қыздай жасанған Тоқырауын өзе­н­інің бойынан да әр тая бастаған... Шәу­шік ­күректей алақандарымен аттың алқы­мын, жотасын сипағанда ақбоздың көзінен та­­рам-тарам жас ағып жылап тұрғанын біл­ді.
Ж.Башардың әңгіме ауанын бұзбай бірқалыпты дірілмен кібіртікте­мей, Әуе­зов­ше қоңыр оркестрлі (А.Сүлей­менов) иірі­мі мен қайырымы оңай орамдарымен жа­зып шыққанын сезінесің. Өйткені, жазу­шының бұдан бұрынғы шығармалары да тілден күрмелмей, діттелген ойдан еш айну­сыз қанық суреттелген туындылар. Қайсыбір жазушы көркем тілін безеп көсілгенімен, образдар мен оқиғаның қисынды шиеленісін бұзып алады. Қайсыбір жазушы эстрадалық ойнақы мәтіннен оп-оңай шерлі, құсалы күйге ауыса салады. Ж.Башар шығарманың нақ күйін, ішкі сазын түйсігімен танып, әңгіме ауанын бірқалыпта өре түседі.
Жылқының кепиетсіз тұрқы - жоғалған құндылық символы. Асыл мен жасықты айыра алмайтын қоғамға ішкі протест. Жазушы жаны - қарсылықтар алаңы болса, жазу­шы жүрегі - асылды ардақтай алатын, тек­ті жаңарта алатын, киеге бас ұрып, қа­зынасын қарадай қоритын ұлға үмітті. На­ғыз қазақтың кейпі, даналық мектебі, да­лалық абыз жорамал-ырымы тұнып тұр, алай­да, шығарманың оптимистік рухта аяқ­талуын оқырман ретінде қалайтын едік.
Қазақ рухын жоқтаған қос шығармада - Бі­ресе желсіз түндей тымық, біресе құйын­дай екпінді, тарихы сары далада өткен қа­зақ­тың үдере көшкен тұрмысы, асықпайтын, сас­пайтын мінезі көрініп тұр (М.Жұ­ма­баев).
Өткен жылдың еншісіндегі жұлдызы жан­­ған Мысық пен Маруся мен Шах­ма­ран­ның кітабы атты қос әңгіме Дәурен Қуат­қа тиесілі. Жазуының жаттығы мен образдық ойнақылығы қанық шығарма иесінің қалам сілтеуі де еркін. Әдеби ортада төбебойын көрсетіп, жазушылар санатында айтылмаса да Д.Қуаттың шығармашылығын­да көркем әдебиетке деген мұмтаз құштар­лық­ты, мәйекті ойдың жинақылығын көре­сіз. Мысық пен Маруся қазақы ұғым мен та­нымға бөлек қалалық үрдіс пен қала үйірген өркениет әбзелдерін орыстық, қала берді батыстық көзқарастарын келемеждеп, жасырын ыммен қоғамдағы құнды­лық­тар қайшылығын шенейді. Мұнда сіз һәм біз миық үйіріп күлдіре қоятын юмордан гөрі, зиялы юмор бар.
Туындыгердің қаламындағы сөз сиқыр­лығын, көпті аз сөзбен беру тәсілін, сондай-ақ, драмалық шекпен өрістете отырып, ащы шын­дықты бір ілік сөйлеммен келтіре салу ма­шығын сөзсіз шеберлігі деп ұғыңыз. Бір қа­рағанда, Мысық пен Маруся оңай жазыла салған, сөз саптауы да жеңіл көрінуі мүмкін. Бірақ сізді еліткен алғашқы бөлік­тен кейін-ақ, бұл тақырыпты ішкі қыжылын са­бырға жеңдірген, тәуекелшіл қазақтың мі­незін құдайынан айнымас шүкірлігіне те­ліген, оқиға мен жербетілік сойқанның ішін­де емес, үстінде, әлдеқайда биікте тұ­рып салқынқандылықпен жазып шыққанын рас­таса керек. Бір қарағанда, жазушы көкі­ре­гін тосып барлық жараның аузында тұр, шы­ғарманы саяси кеппен ащы осып, қара күл­кімен жазып шығуына болар еді.
Бүгінде ауыл безіп қалаға келген әрбір қа­зақ баласы осындай кеңестік отаршыл­дар­дың сарқыншақ сары Марусяларының сасық қуықтай бөлмесін жалдауға мәжбүр. Адам баласынан артық көретін мысық, итін жуындырып, жүнін үлпілдетіп, қазақтың ау­зынан қағылған етті вискаспен асы­ра­ған Марусялардың таңы қашан батады? Қа­зақтың танымындағы тексіздік осы болса керек. Ақыры, Марусяны асыраған аш мы­сықтары талап жеп қояды.
Жазушы бұл тақырыпты көлемдей етіп, те­гіс ұлттың көзімен қарап, қазақтың өз са­насымен жазуға құлықсыз. Көркемдік әдіс­пен оқырманын ойландыру үшін Тимофеевше өмірді образды ұғынуы­мен ерекшеленген, қол аяғы байлаулы қазақ қо­ға­мын орыс полковнигінің әйелі Маруся мен мы­сығы арқылы суреттеп беріп отыр. Қа­зақы ұғымдағы мысық тілеу өз-өзін жалмап жұ­татын өркениетті астарласа керек. Қа­зақ қоғамы қазақ үшін емес, қазаққа қарсы де­ген ой да лып етіп жадыңнан көтеріледі.
Осындайда идеяның сұйқылтым, жел­пін­ген желдей жеңіл болмай, күрсініспен қа­мап, ащы алқынысын бүгіп, өз орнын өл­се көрсетпейтін мүкәмәл авторға риза бо­ла­сың.
Шахмаранның кітабы - сойы бөлек, сүр­леуі тың дүние. Дәуренге тән қалам қуа­тының тамыры - әпсаналық, аңыздық, онан қалса жанды-жансызды бөле жармайтын ілкі дүниетаным. Әңгіме кең тынысты, кей тұс­та Мағауиндік модерн машықты аңдай­сыз, Қалихандық сүлейсөз зергерлігін тани­сыз, Төлендік пәлсапасына бас иесіз. Аймауытовша аспан жерді тірілте сөйлеп, кейіп­кері ішкі үнімен сырласады. Д.Қуат жа­уыр болған кейіптеулер мен суреттеулерге ұрынбайды. Ұясына енбес бұрын Баян­жү­рек тауының басына қонып алып көк­күм­без аспандағы серуен жолын тамашалайтын ба­тар Күниесіз үйлердің шатырына шапағын ша­шып, шолақ көшелердің бойына құба қы­зыл алаша төсеп тастапты.
Жамау шалдың бойынан аспайтын, сас­пайтын өз тәмсілі өзінде қазақ порт­ре­тін жазбай танисыз. Тегінде, терісін сүйе­гіне қаптай салғандай қапсағай бойлы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
А.КЕМЕЛБАЕВА ПРОЗАСЫНДАҒЫ ПОСТМОДЕРНИЗМ
Айгүл Кемелбаева шығармаларындағы көркемдік ойлау
Кеңес дәуірі әдебиетіндегі әңгіме жанры
Көркем шығармалардағы психологизм
Тәуeлcіздік жылдaрындaғы қaзaқ әдeбиeті
Жаңа ғасырдағы әдеби ағымдар
Постмодернизм ХХ ғасырдың ағымы
Қазақ сурет өнеріндегі фотореализм және гиперреализм бағытын ұстанатын суретшілер
Ш. Бейсенованың «Сүзгенің соңғы күндері» хикаятындағы лиризм мен психологизм. А.Кемелбайдың "Қоңыр қаз" шығармасын талдау
Қазіргі қазақ әңгімелерін психологиялық талдау
Пәндер