Тұлғаны дамыту, қалыптастыру

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

№12 Тәжірибелік сабақтың тақырыбы: Тұлғаны дамыту, қалыптастыру, тәрбиелеу факторларының өзара байланысы. Әртүрлі жастағы оқушыларды оқытудың, тәрбиелеудің ерекшеліктері

Тәжірибелік сабақтың тапсырмасы:

1) Тұлғаны дамыту, қалыптастыру факторларының өзара байланысы.

Тұлға дамуы, процесс ретінде, индивидтің психофизиологиялық ерекшеліктерімен, оның өзінің белсенділігімен, ішкі қарама-қайшылықтарымен және сыртқы әлеуметтік жағдайлармен шартталады. Оны Л. И. Божович «ішкі даму процестері мен сыртқы жағдайлардың өзінше үйлесімі» деп атап көрсетеді.

Б. Г. Ананьевтің тұжырымдауынша адам даму көптеген факторлардың өзара әрекетімен шартталады: тұқымқуалаушылық, қоршаған орта (әлеуметтік, табиғи), тәрбие және оның өзінің іс-әрекеті.

Тұқымқуалаушылық, қоршаған орта және тәрбиенің өзара қатынасын Й. Шванцараның схемасынан көруге болады. Бұл схемада аталған үш факторлардың өзара әрекеті көрсетілген. АВС үшбұрышы (теңқабырғалы үшбұрыш) дамудың оптимальді екендігін көрсетеді. Егер бір фактордың ролі асыра бағаланып кетсе үйлесімсіз дамуды көреміз. Осы схемадан бірде-бір фактор жеке ықпал етпейтіндігін, даму олардың келісілген ықпалдарынан тәуелді екендігін көреміз.

Тұқым қуалайды: орталық нерв жүйесі қасиеттері (күш, жылдамды және т. б. ), бет әлпеті, түсі, ауру түрлері және т. б. кейбір мінез сипаттарының (экстраверсия, интроверсия, агрессивтілігі т. с. с. ) тұқым қуалауы туралы бір жақты пікір жоқ.

Тұлға дамуын зерттеудегі педагогика үшін ең маңызды мәселелер - интеллектуалдық, арнайы қабілеттердің және моралдік қасиеттердің тұқым қуалауы.

Интеллектуалдық

қабілеттердің тұқымқуалауы немесе тұқымқуаламауы өте маңызды сұрақ. Балалар ата-анасынан дайын қабілеттерді алады ма, әлде тек қана нышан тұқым қуалайды ма?

Қабілетті тұлғаның жеке-психологиялық ерекшелігі, белгілі бір іс-әрекетті нәтижелі орындау шарты десек, нышанды қабілетті дамытуға қажетті потенциалдық мүмкіндіктер деуге болады. Эксперименталдық зерттеу нәтижелері қабілет емес, тек нышандар тұқым қуалайды деген тұжырымды дәлелдейді.

Интеллектуалдық

қабілеттердің тұқымқуалауы туралы мәселе көп сұрақтар туғызады. Көптеген ғалымдар адамның интеллект деңгейі оның шыққан тегінен тәуелді емес дейді. Дегенмен тұқымқуалаушылықтың адамның интеллектуалдық дамуына кері әсерін тигізуі мүмкін екендігін мойындау қажет. Мысалы, нашақорлардың, маскүнемдердің миларындағы өзгерістер, тұқым қуалайтын кейбір психикалық аурулар баланың интеллектуалдық дамуына кері әсерлерін тигізеді.

Арнайы нышандардың тұқым қуалайтыны бүгінгі күні күмән келтірмейтін мәселе. Арнайы нышандарға жататындар: математикалық, музыкалық, спорттық және т. б.

Тұлғаның әлеуметтік қасиеттері (моральдік) тұқым қуаламайды.

Тұлға және қоршаған орта.

Адамның қоршаған ортамен өзара әрекеті «әлеуметтену» түсінігі арқылы ашылады. «Әлеуметтену» ғылымаралық түсінік және педагогикада кең қолданылады. Америка әлеуметтанушылары Т. Парсонс, Р. Мертон әлеуметтенуді тұлғаның әлеуметтік жүйемен толық интеграциялану процесі барысындағы бейімделуі деп түсіндіреді. Олар әлеуметтенуді «адаптация» түсінігі арқылы ашады.

«Адаптация» түсінігі биологиядағы негізгі түсініктердің бірі ретінде тірі организмнің қоршаған табиғи орта жағдайына бейімделуін білдіреді.

Адаптация түсінігі арқылы әлеуметтену адамның әлеуметтік ортаға ену процесі және оның мәдени, психологиялық, әлеуметтік факторларға бейімделуі деп қарастырылады.

Гуманистік психология өкілдері А. Маслоу, К. Роджерс, Г. Олпорт және т. б. әлеуметтену мәнін басқаша түсіндіреді. Олардың пікірінше, әлеуметтену адамдардың «Мен-Концепциясын» өздері жаңғырту, потенциалдары мен шығармашылық қабілеттерін өздері іске асыру процесі, оның өзіндік дамуына кедергі жасайтын ортаның негативті ықпалдарынан өту процесі.

Бұл көзқарастар әлеуметтенудің екі жақтылық сипатын көрсете отырып бір-біріне қарама-қарсы келмейді.

Сонымен, әлеуметтенуді индивидтің әлеуметтік тәжірибені меңгеру процесімен нәтижесі және оны белсенді түрде қайта өндіруі, өңдеуі деп айтуға болады. Бұл тәжірибені меңгеру әрқашан субъективті сипатта болады. Әртүрлі адамдар бірдей жағдайдан әртүрлі тәжірибе алуы мүмкін. Бұдан біз екі қарама-қарсы процестердің - әлеуметтенудің және дараланудың (индивидуализация) бірлігін көреміз.

Әлеуметтену - үздіксіз өмір бойы жүретін процесс.

Әлеуметтену факторлары: (А. В. Мудрик бойынша)

- макрофактор: мемлекет, ел, қоғам, мәдениет;

- мезофактор: этнос, тұратын аймағы, тұратын жерінің түрі (тип поселения), бұқаралық қарым-қатынас құралдары;

- микрофактор: отбасы, микросоциуам (жақын қоршаған орта), тәрбие институттары, діни ұйымдар.

Тәрбие және тұлғаның дамуы.

Тұлға дамуындағы тәрбие ролі әртүрлі бағаланады. Біреулер қолайсыз орта мен жаман шыққан тегі жағдайында тәрбиенің ешқандай нәтижесі болмайды десе, екіншілер адам табиғатын өзгертудің бірден-бір жолы тәрбие деп түсіндіреді. Шын мәнінде тәрбие арқылы көп нәрсеге қол жеткізуге болады, бірақ адамды толық өзгерту мүмкін емес.

Тәрбиені мақсатты бағытталған және саналы бақыланатын әлеуметтену процесі деп айтуға болады. Тәрбие әлеуметтену процесін басқару механизмі болып табылады. Осыған байланысты тәрбиенің екі негізгі функцияларын атауға болады:

1) тұлғаға әсер ететін әлеуметтік, психологиялық және тағы басқа ықпалдарды реттеу,

2) тұлғаны дамыту мақсатымен әлеуметтену процесін жеделдетуге жағдай жасау.

Тұлға дамуында оқытудың мәні зор. Л. С. Выготский тұлға дамуындағы оқытудың жетекші ролі туралы тезисті нақтылады. Осыған байланысты Л. С. Выготский баланың ақыл-ой дамуының екі деңгейін көрсетті: дамудың актуалды (өзекті, көкейтесті) деңгейі және дамудың жақын зонасы.

Дамудың актуалды (өзекті, көкейтесті) деңгейі оқушының сол кезеңдегі дайындық деңгейін көрсетеді. Дұл деңгей ешкімнің көмегінсіз оқушының өзі шеше алатын тапсырмалармен сипатталады.

Ал дамудың жақын зонасы оқу тапсырмаларын оқушы үлкендердің, мұғалімнің аздаған көмегі арқылы шеше алатын жағдайда құрылады.

2) Тұлғаны қалыптастыру, тәрбиелеу факторларының өзара байланысы

Тәрбиенің негізгі мақсаты- қалыптасып келе жатқан жеке тұлғаның әлеуметтіктәжірибені меңгеруі, оның жан- жақты үйлесімді дамуы. Жеке тұлғаның. ең маңызды белгілері - оның саналылығы, жауапкершілігі, бостандығы қадір - қасиеті, даралығы. Жеке тұлғаның маңыздылығы оның қасиеттері мен іс - әрекеттерінде қоғамдық процестің тенденцияларының, әлеуметтік белгілер менқасиеттердің айқын және спетцификалық көрініс табуы арқылы, оның іс - әрекетіндегі шығармашылық қасиетінің деңгейі арқылы анықталады. Даралық бір адамның басқа бір адамнан, бір тұлғаның басқа бір тұлғадан айырмашылығын, оның ешкімге ұқсамайтынын, өзіне тән ерекшелігі бар екенін сипаттайды. Даралық, әдетте, адамның мінезі мен темпераментінің ерекше белгі“Даралық” ұғымы бір адамды басқа бір адамнан, бір тұлғаны басқа бір тұлғадан ажыратып, оған өзіне тән сұлулық пен қайталанбас қасиет беретін жалпа мен жекеден тұрады. Адам қасиетін түсіндіретін тағы бір ұғым “индивид”. Бұл сөз латын тілінен алынған және оның қазақша баламасы “жекелік”. Ұғым ретінде бұл сөз адамзат тұқымының еш қасиеттері ескерілмеген бір өкілін білдіреді. Бұл орайда әрбір адам индивид болып табылады. “Жеке тұлға” ұғымы мен онымен байланысты біртектес ғылыми категориялардың мәні осында. Адамның жеке қасиеттері өмір жолында дамып, қалыптасатын болғандықан жеке тұлғаның “дамуы” мен “қалыптасуы” ұғымдарының мәнін ашу педаггика үшін маңызды мәселе болып табылады. Даму табиғатқа, қоғамға және әрбір жеке тұлғаға тән жалпы қасиет болып табылады. Даму дегеніміз- төменнен жоғарыға, қарапайымнан күрделіге қарвай қозғалыс. Жеке тұлғаның дамуы дегеніміз, ең алдымен, оның қасиеттері мен сапасындағы сандық өзгерістер процесі. Адам дүниеге келгеннен соң, дене жағынан үлкейеді, яғи оның кейбір дене мүшелері мен нерв жүйесі өседі. Оның тілі шығып, сөздік қоры молайады. Бала көптеген әлеуметтік- тұрмыстық және моралдық біліктерге, еңбек дағдылары мен әдеттерге ие болады. Даму - бұл жеке адам сапалары мен қасиеттеріндегі сандық өзгерістер жүйесі. Адамның туған күннен бастап дене құрылымы мен әртүрлі мүшелері ұлғаяды. Ол сөйлей бастайды, сөздік қоры молая түседі, көптеген әлеуметтік - тұрмыстық және рухани ептіліктер мен еңбектік дағды және әдеттерді игереді. Бірақ адамның жеке адам болып дамуындағы басты белгі, ондағы сапалы өзгерістер. Оны мына мысалдардан түсінуге болады: тілдік қызметтің жіктелуі адамның танымдық қабілетін арттырады, сезімдік аймағын кеңейтеді. Танымдық қызмет барысында абстракт ойлау, логикалық ес дамиды, өмірге деген қөзқарас пен наным - сенімдер орнығады. Еліктеушілік мінез - құлық бірте - бірте белсенді - жасампаз, шығармашылық іске ауысады, өз қылық - әрекетін басқара алу мен өзіндік билік қабілеті көркейеді. Қалыптасу түсінігіне келетін болсақ, ол жеке адам дамуының нәтижесі ретінде оның кемелденуі мен тұрақты сапалар мен қасиеттерді иемденуін білдіреді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.