Тіл білімі мен логика ілімі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

Тіл білімі мен логика ілімінің тығыз байланыстағы ғылымдар шоғыры екенін ғалымдар ертеде-ақ байқаған. Қазіргі күні оларды аңғартудың нақты белгі-өлшемдерін де тауып алғанбыз. Логикадағы ұғым мен байымдау тілдегі сөз бен сөйлемге ыңғайластырылып отырады. Әрине, бұларды бір-бірімен тепе-тең деп түсінуге бола қоймайды. Мәселен, кейбір ұғымдар жеке сөздермен емес, сөздердің тіркесімімен (күрделі сөз, оның түрлері және тұрақты тіркес) берілуінде танылады. Сонымен қатар тұлғасы бірдей сөздердің түрлі ұғымдарды белгілеп тұратын кездері де бар. Тілдегі омоним сөздерді осы қатарға жатқызуға болады. Болмаса сөз жеке затты ғана емес, біртектес заттардың тобын да атайды. Мәселен, кітап сөзі белгілі бір кітаптың ғана аты емес, сонымен бірге жалпы кітап атаулының атауы ретінде де жұмсалады. Осыдан барып сөздің жалпылаушы қызметіне көңіл бөлінеді. Мұндай жалпы, ортақ белгі ұғымға да тән. Сондықтан да Ұғым дегеніміз - нәрселер тобының бәріне ортақ жалпы белгілерін бейнелендіретін ой, ал Сөз - ұғымның тілдік қабығы - деп саналады. Ұғым көлем қатынастары тұрғысынан тепе-тең болып та сипатталады. Тепе-тең қатынасты бағыныштылық қатынаспен салыстыра қарағанда айқынырақ сезіледі. Бағыныштылық қатынаста жалпылығы кемірек бір ұғым жалпылығы кеңірек екінші ұғымның көлеміне кіреді, ал тепе-теңдік қатынаста ...бір ұғымның көлемі екінші ұғымның көлеміне толық үйлес келеді.

Бағыныштылық қатынас Тепе-теңдік қатынас

Шеңберден байқағанымыздай, көлемі кең ұғым (қағаз) көлемі тар ұғымды немесе ұғымдарды (кітап, дәптер) ішіне алып тұрады. Демек, кітапдәптер сынды бұйымдардың шығу тегі, түбі қағаз екендігі ескеріледі. Ал тепе-теңдік қатынаста мұндай бағыныштылық жоқ. Әр түрлі сөз немесе сөздер тіркесімімен берілетін ұғым бір ғана нәрсені ойға түсіреді: Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті = Н.Ә. Назарбаев; Ұлы Отан соғысы = II дүниежүзілік соғыс = 1941-45 жыл. Мұнда қай сөз тіркесімдерін айтсаң да, ойға түсетіні бір ғана белгі - сол ұғымдарды білдірудегі нәтиже.
Сөз арқылы сәулеленетін ұғымның оң және теріс болып келетінін де теңдестік дәрежеде қабылдаған жөн. Әрине, мұнда ұғымның бірінің орнына екіншісі қызмет атқармайды, бірақ бір-біріне қайшылық мәнде тұруы арқылы қатарласа алады. Мәселен, түбір күйіндегі баржок, сөздерінің, түбір+қосымша күйіндегі білімдібілімсіз тұлғаларының, бірінің түбір күйінде (кел), енді бірінің қосымша немесе көмекшілердің үстемеленуі арқылы (келмекелген емес) болатын ұғымдардың бірде оң дәрежеде, бірде теріс дәрежеде сипатталатынын байқауға болады. Сонымен қатар, бірқатар ұғымдар тек оң дәрежеде (оқымысты, бірақ оқымыссыз деп айтылмайды) немесе тек теріс дәрежеде (бейқамқамсыз; беймазамазасыз, бірақ оң дәрежесін білдіретін тұлғада келмейді) келе береді. Сол сияқты тұлғасы жағынан оң болып келетін жауызжауыздық сөздері теріс ұғымды білдіреді де, тұлғасы жағынан теріс болып келетін тәуелсіз сөзі оң ұғымды білдіріп отыратынын ескеру керек.
Жеке сөздің байымдауды білдіретін кездері де бар. Оны ғалым Р.Әміров: Сөйлемнің жеке сөзден немесе сөз тіркесіне пара-пар келетін конструкциялардан ғана құралатыны бар: Жаз. Сүттен жарық түн. Бұл аталғандар - сөйлем. Өйткені олар сөйлемге тән грамматикалық сипаттарға ие болып тұр. Сол арқылы осы лексикалық, синтаксистік құрамда да пікір білдіреді - деп нақты түсіндіреді. Мұндай тұжырым орыс тіл білімінен де байқалады: Слова и словосочетания отличается от предложения тем, что в них нет ни утверждения, ни отрицания. Но если мы скажем дом отца, то пауза между ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.