Ауа температурасының аномалияларының уақыттық жүрісі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 51 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

Нұрсейт Г. К.

АҚСУАТ ЖӘНЕ ТАРАЗ ҚАЛАЛАРЫНДА ЖЫЛЫ МЕЗГІЛДЕГІ АУА ТЕМПЕРАТУРАСЫНЫҢ ТАРАЛУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Мамандығы 5В061200 - «Метеорология»

Алматы, 2022 ж.

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

География және табиғатты пайдалану факультеті

Метеорология және гидрология кафедрасы

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

тақырыбы: «Ақсуат және Тараз қалаларында жылы мезгілдегі ауа температурасының таралу ерекшеліктері»

5В061200 - «Метеорология»

Орындаған: Нұрсейт Г. К.

(қолы)

Ғылыми жетекші

аға оқытушы: Сулейменова А. Р.

(қолы)

Қорғауға жіберілді:

Хаттама № « » 2022 ж.

Кафедра меңгерушісі

г. ғ. к., доцент: Полякова С. Е.

(қолы және мөрі)

Норма бақылаушы: Омербаева Н. С.

(қолы)

Алматы, 2022 ж.

РЕФЕРАТ

Дипломдық жұмыстың көлемі 51 беттен, 11 суреттен, 9 кестеден және кіріспе, қорытындыдан, 29 пайдаланылған әдебиеттен тұрады.

АУА ТЕМПЕРАТУРАСЫ, ТЕМПЕРАТУРА АНОМАЛИЯСЫ, КЛИМАТТЫҚ СИПАТТАМАЛАР

Мақсаты: Ақсуат және Тараз станцияларындағы жылы мезгіліндегі ауа температурасының 1956-2016 жылдар аралығындағы таралу ерекшеліктерін қарастыру.

Зерттеу нысаны - Ақсуат, Тараз станциялары.

Климаттың ең маңызды сипаттамасы - ауа температурасы болып табылады.

Нәтижелері:

Ақсуат және Тараз станцияларына физика-географиялық сипаттамасына талдау жасалды;
Ауа температурасы туралы әдебиеттерге шолу жасалды;
Ақсуат және Тараз қалаларындағы ауа температурасының жылы мезгілдегі таралу ерекшеліктеріне талдау жасалды;
Ауа температурасының көпжылдық таралуерекшелігіне талдау жасалынды.

РЕФЕРАТ

Объем дипломной работы состоит из 51 страниц, 11 рисунка, 9 таблицы и введения, заключения, 29 использованной литературы.

ТЕМПЕРАТУРА ВОЗДУХА, ТЕМПЕРАТУРНЫЕ АНОМАЛИИ, КЛИМАТИЧЕСКИЕ ХАРАКТЕРИСТИКИ

Цель: изучить особенности распределения температур воздуха в теплое время года в городах Аксуат и Тараз.

Объект-температура воздуха

Наиболее важной характеристикой климата является температура воздуха. Результаты:

Проведен анализ физико-географических характеристик станций Аксуат и Тараз;
Проведен обзор литературы о температуре воздуха;
Проведен анализ особенностей распределения температуры воздуха в г. Аксуат и г. Тараз в теплое время года.
Проведен анализ специфики многолетнего распределения температуры воздуха.

ABSTRACT

The volume of the thesis consists of 51 pages, 11 figure, 9 table and introduction, conclusion, 29 references.

AIR TEMPERATURE, TEMPERATURE ANOMALIES, CLIMATIC CHARACTERISTICS

Purpose: to study the peculirities of the distribution of air temperatures in the warm season in the cities of Aksuat and Taraz.

Object-air temperature

The most important characteristic of climate is air temperature. The spatial distribution of air temperature is largely determined by radiation factors and terrain features.

Results:

Analysis of physical and geographical characteristics of Aksuat and Taraz stations was carried out;
A review of the literature on air temperature has been conducted;
The analysis of the peculiarities of the distribution of air temperature in Aksuat and Taraz in the warm season was carried out;
The analysis of the specifics of the long-term distribution of air temperature is carried out.

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . .

Кіріспе . . .: 1

5: ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ . . .

Кіріспе . . .: 2

5: СТАНЦИЯЛАРДЫҢ ФИЗИКО-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМАЛАРЫ . . .

Кіріспе . . .: 2. 1

5: Ақсуат станциясы . . .

Кіріспе . . .: 2. 2

5: Тараз станциясы . . .

Кіріспе . . .: 3

5: АҚСУАТ ЖӘНЕ ТАРАЗ ҚАЛАЛАРЫНДА ЖЫЛЫ МЕЗГІЛДЕГІ АУА ТЕМПЕРАТУРАСЫНЫҢ ТАРАЛУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ . . .

Кіріспе . . .: 3. 1

5: Ауа температурасының аномалияларының уақыттық жүрісі . . .

Кіріспе . . .: 3. 2

5: Ауа температурасының статистикалық сипаттамалары . . .

Кіріспе . . .: 3. 3

5: Ақсуат және Тараз станциялары бойынша ауа температурасының ірі аномалияларының жағдайлар саны . . .

Кіріспе . . .: 3. 4

5: Ақсуат және Тараз станцияларындағы жылы мезгілдегі экстремалды жылы және экстремалды салқын айлар . . .

Кіріспе . . .: 4

5: АҚСУАТ ЖӘНЕ ТАРАЗ СТАНЦИЯЛАРЫНДАҒЫ ЖЫЛЫ МЕЗГІЛДЕГІ АУА ТЕМПЕРАТУРАСЫНЫҢ СИНОПТИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ . . .

Кіріспе . . .: Қорытынды . . .

5: 46

Кіріспе . . .: Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . .

5: 47

Кіріспе

Климаттың ең маңызды сипаттамасы - ауа температурасы болып табылады. Сондықтан температура режимін талдауда негізгі талап болып антропогендік әсерден болатын жаһандық жылынудың климаттық өзгеруін зерттеу болып табылады.

Ауа температурасының кеңістіктік таралуы негізінен радиациялық факторлар мен жер бедері ерекшеліктерімен анықталады. Жылу режиміне тән жалпы ерекшелік - жыл ішінде және тәулік ішінде температура тербелісінің үлкен болуы. Жалпы алғанда табиғи процесстер климаттың тербелісін тудырса, ал оның өзгеруінің негізінде атмосфераның мөлдірлігінің өзгеруі мен парниктік газдардың мөлшерінің артуы жатыр. Климаттың өзгеруі күрделі халықаралық мәселе болып табылады және қоршаған ортаға қауіп төндіруде. Климаттың өзгеруі бойынша Мемлекетаралық эксперттер Бөлімі (КӨМЭБ) құрамына кіретін көптеген елдердің мамандары, қазіргі кезде адамзат әрекетінің жаһандық климатқа әсері өте зор екенін дәлелдеген. КӨМЭБ соңғы (2001ж. ) баяндамасы бойынша адамзат әрекеті салдарынан ауа температурасының күрт жоғарылады, әлемдік мұхит деңгейі көтерілді және полярлық емес мұздықтардың ауданы азая бастады, шөлейттенген аймақтар ұлғая бастады. Бұл өзгерістер негізінен атмосферада парниктік газдар концентрациясының артуымен түсіндіріледі. Көміртегі қостотығының (CO ₂ ) атмосферадағы концентрациясы қазіргі кезеңмен салыстырғанда 2001 жылы 1, 5-2, 5 есеге артады деп КӨМЭБ қорытынды жасады.

Жұмыстың мақсаты: Ақсуат және Тараз қалаларының жылы мезгілдегі ауа температурасының таралу ерекшеліктерін бағалау болып табылады.

Зерттеу объектісі Ақсуат және Тараз станцияларының жылы мезгілдегі ауа температурасы болып табылады. Мақсатқа жету үшін 1947-2016 ж. ж аралығындағы ауа температурасының мәндері пайдаланылып, ауа температурасының уақыттық жүрісі, ауа температурасының статистикалық сипаттамалары есептелді.

Дипломдық жұмыстың міндеттері:

Ақсуат және Тараз станцияларына физико-географиялық сипаттамасына талдау жасау;
ауа температурасы туралы әдебиеттерге шолу жасау;
Ақсуат және Тараз қалаларындағы ауа температурасының жылы мезгілде таралу ерекшеліктерінің көпжылдық таралу ерекшелігіне талдау жасау;
ауа температурасының таралуы бойынша талдау жасау.

1 ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ

Ауа температурасы дегеніміз - ауа молекулаларының қозғалысының кинетикалық энергиясын айтамыз.

Атмосфераның жылу режимі деп ауа температурасының атмосферада таралу және өзгеру сипатын айтады. Атмосфераның жылу режимі оның төселме бетпен және космостық кеңістікпен жылу алмасумен анықталады. Атмосфераның жоғарғы қабаттарының температурасы негізінен күн сәулесін жұту арқылы, ал төменгі қабаттың температурасы жер бетімен жылу алмасу арқылы өзгеріп отырады. Күндіз күн сәулесін жұту арқылы алдымен жербеті қызады, сосын оның шашатын ұзынтолқынды инфрақызыл жылулық радиацияны жұту арқылы ауа жылиды. Түнде жер беті өзі сәуле шашу арқылы суынады да керісінше ауадан жылу алады.

Ауа температурасы - кеңістік пен уақыт аралығында аса өзгермелі метеорологиялық өлшем. Ортаның термикалық жағдайына органикалық және бейорганикалық әлемде болып жатқан барлық құбылыстар мен үдерістер тәуелді. Өз кезегінде, климаттың маңызды құрамдас бөлігі болып табылатын ауа температурасы ауа райының режимі мен өзгешелігін анықтайды. Климат терминін 2200 жыл бұрын ежелгі Грекия ғалымы Гиппарх енгізді, ол грек тілінен аударғанда “көлбеу” дегенді білдіреді.

Кез келген жердің климатының қалыптасуына негізгі ықпалын температура режимі, ауа массаларының типі мен олардың жылжуы, фронттік үдерістерді және атмосфералық жауын-шашынды анықтайтын радиациялық және циркуляциялық жағдайлар жасайды.

Қазіргі климат пен табиғат ортасының өзгеруінің өзекті мәселесі болып табиғи себептер ғана емес, сонымен қатар күшейіп жатқан антропогендік фактор ықпалы табылады. Мәселен, Жер атмосферасында көмірқышқыл газы мен басқа да парниктік газдардың концентрациясының өсуі. Климат географиялық ортаның маңызды факторларының бірі болғасын, оның өзгеруі мен ауытқуын зерттеуде үнемі әртүрлі мамандықтар мен практиканың кең шеңберіндегі ғалымдар қызығушылық танытты.

Ауа температурасының шұғыл өзгеруінің пайда болу жағдайын зерттеуге Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы (ТМД) мен шетелде көптеген жұмыстар арналды. Біздің жеріміздегі температураны зерттеумен көптеген метеоролог - ғалымдар айналысты. Ең бірінші аймақ климаты бойынша ғылыми жинақтаулар 20-жылдардың соңы мен 30-жылдардың басына сәйкес келеді. 1951 жылы Қазақ гидрометеорологиялық ғылыми-зерттеу институының құрылғанынан бастап, Қазақстан климаты бойынша зерттеулер ерекше өсті. Бірінші үлкен көлемдегі қорытынды болып 1959 жылы шыққан А. С. Утешевтің редакциялауымен «Қазақстан климаты» атты монография болып табылады.

20 ғасырдың бірінші жартысында климатологияда климаттық жағдайлар мен әртүрлі аймақтардың ресурстарының таралуы бойынша жұмыстар үлкен орынды алды. Келесі жылдары зерттеулер климаттың жеке сипаты мен қауіпті ауа райы құбылыстарының пайда болу заңдылықтары мен жағдайы туралы білімді тереңдетуге бағытталған. Ұзақ уақыт аралығында бұл зерттеулермен Л. П. Тулина [Л. П. Тулина] айналысып, басқарған болатын.

Кейін ғалымдар ауа райы мен климатты ұзақ мерзімге болжау әдістерін жетілдіру мақсатында климаттың әртүрлі уақыт масштабында ауытқу мен қалыптасу заңдылықтарын зерттеумен байланысты проблемаларымен айналысты. Бұл Гидрометқызметтің бөлімшілеріндегі мамандар мен университеттің ғылыми қызметкерлердің жан жақты терең зерттеулері. Оның ішінде: М. Х. Байдал, А. П. Агаркова, Л. Н. Комиссарова және т. б. Бұл зерттеулердің соңғы мақсаты - ауыл шаруашылығы, энергетика, транспорт және құрылыс индустриясы секілді экономика секторларын қажетті ақпаратпен қамтамасыз ету болып табылады.

Н. А. Багров, Е. Г. Апасова бүкіл Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы немесе жеке аймақтар бойынша ауаның орташа айлық көрсеткіштерінің өзгерісін талдады. Бұл проблемамен солтүстік жарты шарда Креддок айналысты. Зерттеу кезінде келесі маңызды ерекшеліктер анықталды: қыста жаздан гөрі өзгеріс үлкенірек, оңтүстіктен солтүстікке көбейеді және теңіз бен мұхит қасында төмендейді. Құрлық ішінде мұхит пен теңіз үстіндегі өзгерістен гөрі үлкенірек. Ендік бойынша төмендеп, ең төменгі көрсеткішке экватор бойында ие болады. Д

. А. Педь, В. П. Зорина, А. В. Попов ауа температурасының ірі аномалияларын (∆Т), олардың өзгергіштігіне байланысты ошақтарын зерттеді. Ірі аномалиялардың жоғарғы қайталанушылығы │∆Т│≥ 5 °С, әдетте, құрлықтар үстінде болатыны анықталды. Максималды қайталанушылығы байқалатын аймақтар оң және теріс мәндерінде де бірдей. Екі белгісінің ошақтары жылдық жүріске ие, ал олардың таралуы жер бетінің ерекшеліктеріне тәуелді.

В. Г. Сальников, Г. К. Турулина, С. Е. Полякова Қазақстан аймағындағы экстремалды ауа температурасының өзгерісін зерттеді. Оларға қатты ыстық, қатал қыс жатады және олар жыл сайын қоғамға экономикалық және әлеуметтік зардабын тигізеді. Табиғи ресурстарды толығырақ пайдалануға көздеген қоғам оларды игеруге көп қаражатты жұмсайды, сол үшін қоршаған ортаның күрт бұзылу жағдайларына байланысты. Температуралық жағдайлар ауыл шаруашылығының өнімділігі мен жағдайын анықтайды. Бұл кезде ең алдымен, экстремалды көрсеткіштер маңызды. Экстремалды жоғарғы температураның қауіптілігі 30 ºС-ден асатын күн санымен сипатталуы мүмкін. Бұл күндердің таралуында ең алдымен зоналық және ірі су қоймалары мен тау жүйелерінің ықпалы әсерін тигізеді. Солтүстік Қазақстан станцияларында ауа температурасы 30 ºC-дан жоғары жылы мезгіл кезіндегі күндер саны 10 - 15-тен аспайды.

Қазақстанның термикалық режимі негізінен республиканың жер үлкендігімен және физика-географиялық жағынан біркелкі еместігінен, радиациялық факторлар мен күрт өзгергіштігімен анықталады. Сонымен қатар оған күрделі айналадағы орта циркуляциясы да әсер етеді. Мұның бәрі Қазақстанда көптеген әртүрлі температуралық жағдайларға әкеледі.

Қазақстанда сипатталатын температуралық қатынастар: температураның солтүстіктен-оңтүстікке қарай біркелкі өсуі болып табылады. Сол себепті шеткі оңтүстік аудандарда жылы мезгілдің орташа ұзақтығы шамамен он айға жетеді. Қарлы қыс солтүстік аудандарда созылмалы және өте суық, кейбір жылдарда қатты да аязды қыстың температурасы минус 45-50 °С -ге дейін жеткен. Ал жазғы мезгіл өте ыстық болып келеді. Соңғы көктемгі үсіктер маусым айында да болуы мүмкін.

Республиканың оңтүстік аудандарында қыс тұрақсыз және қатты аязды емес, жұмсақ. Қысқы мезгілдерде температуралардың 0 °С-қа жоғары көтерілуі жиі байқалады. Сонымен қатар минус 30-40 °С-ге дейін жететін аяздар болуы мүмкін. Бұл арктикалық және сібірлік ауа массаларының келуімен байланысты.

Көктемгі үсіктер ең шеткі оңтүстік аудандарда сәуір айының аяғында да болуы мүмкін, ал күздің түсуі қыркүйектің екінші жазы болуы мүмкін. Негізі Қазақстанның оңтүстік аудандарында жаз өте ыстық, қапырықты және ұзақ. Бұл жерлердің температурасы 45-47 °С-ге дейін көтерілуі мүмкін, ал топырақ температурасы 70 °С-ға жетуі мүмкін. Мұндай жағдай негізінен шөлді аймақтарға тән.

Орташа жылдық температура республиканың барлық аудандары үшін оң таңбалы, қаңтар айы қысқы ай күллі республиканың территориясы үшін.

Орташа ауытқу тербелісі шамамен оңтүстік аудандарда минус 1-5 °С-ке, ал солтүстік аудандарда минус 19 °С-ға дейін. Ең төмен температура республиканың солтүстік-шығысын айтуға болады. Мұндай заңдылықтың бұзылуы таулы массивтердің әсерінен болады. Мысалы: батыста Мұғалжар тауының және Орталық азияның оңтүстігінен жылы ауаның жиі келуінің арқасында, изотерма біраз солтүстікке қарай көтерілген. Әсіресе таулы массивтердің температурасының таралуына әсер етуі шығыста, оңтүстік-шығыста және оңтүстік Қазақстанда байқалады.

Қазақстанда термикалық ауа температурасының жылдық амплитудасы жоғары мәнге өзгереді 18-20 °С-ден 38-40 °С-ге дейін биік таулы аудандарда, ал жазықта одан да жоғары.

Бүкіл Қазақстан үшін ең суық ай қаңтар, ал ең жылы ай шілде болып табылады. Тек биік таулы аудандарда ең ыстық ай тамызға келеді. Бірақ жылдың максимум және минимум температурасы көршілес айларға ауысуы да болып тұрады. Мысалы: ең жоғары жылдық амплитуда Қазақыстанның солтүстік шығыс аудандарына тән. Бұл жер суық қысымен және ыстық жазы мен ерекшеленеді. Бірте-бірте оңтүстікке қарай жылдық амплитуда азаяды [1] .

Барлық температуралық шкалалар белгілі тұрақты нүктелерге сүйеніп жасалады. Негізгі тұрақты нүктелер стандартты қысым кезінде мұздың қату және судың қайнау температуралары алынады.

Тұрақты нүктелер арасындағы бөлік санына байланысты метеорологияда бірнеше температуралық шкалалар бар: 1. Фаренгеит (t °F) . Қолданысқа 1716 жылы енгізілген. Екі тұрақты нүктелер арасы 180 бөлікке бөлініп, мұздың қату нүктесіне 32 °F, ал судың қайнау нүктесіне 212 °F температурасы берілген. Фаренгеиттің 0 °F-і цельсия бойынша минус 17, 8 °С-ге тең болады (0 °F=17, 8 °С) . Адам денесінің дұрыс температурасы 100 °F болады. Бұл температуралық шкала АҚШ пен Англияда негізгі шкала болып табылады.

2. Реомюр (t °F) . Қолданысқа 1730 жылы енгізілген. Екітұрақты нүктелер арасы 80 бөлікке бөлініп, мұздың қату нүктесіне 0 °R, ал судың қайнау нүктесіне 80 °K температурасы берілген.

3. Цельсия (t °С) . Қолданысқа 1742 жылы енгізілген. Екі тұрақты нүктелер арасы 100 бөлікке бөлініп, мұздың қату нүктесіне 0 °С, ал судың қайнау нүктесіне 100 °С температурасы берілген.

4. Кельвин (Т °K) . Термодинамикалық температуралық шкала, қолданысқа 1848 жылы енгізілген. Бұл шкаланың ең төменгі температурасы абсолюттік ноль (0 °K) және бір ғана тұрақты нүктеге сүйенеді. Ол тұрақты нүкте - судың үштік нүктесі, яғни судың үш күиінің (қатты, сұйық, газ) теңдік қалыпта тұратын нүктесі, оған 273, 16 °K мәні берілген. Бұл шкала бойынша мұздың қату нүктесіне 273 °K, ал судың қайнау нүктесіне 373 °K температурасы берілген [2] .

Ауа температурасының жақсы көрсетілген тәуліктік жүрісі, тәулік бойында жер беті мен атмосферада жылу ағынының өзгерісімен байланысты. Күндізгі уақытта жер беті күн радиациясының келуімен жылынады, ал түнде қайта шашыраудың әсерінен қайта суытады. Сол уақытта қысқа толқынды күн радиациясының жұтылуы және түнде өзі сәуле шашады, ауа температурасына онша әсер ете қоймайды. Соның салдарынан жер беті мен атмосфераның арасында жылу алмасу басталады, яғни ауа температурасының тәуліктік өзгеруінің басты себебі болып келеді. Жылуды жер бетінен атмосфераға беруіне атмосферада көптегн құбылыстар әсер етеді. Егер жылу тек молекулалық алмасу арқылы ғана берілсе, онда ауа температурасының тәуліктік тербелісі тек жер бетіне жақын өте жұқа қабатқа таралар еді. Ол кезде топырақ және ауаның жұқа қабаты күндіз қатты қызатын еді, ал түнде күрт суитын еді. Бірақ төменгі тропосферада негізгі рөл турбуленттік алмасуға жатады. Мұның әсерімен ауаның тәуліктік тербелісінің температурасының биіктігі 1-1, 5 километрге деиін таралады.

Тәуліктік тербеліс және басқа да метеорологиялық жағдайлар жақсы көрсетілген атмосфера қабаты турбуленттік алмасумен түсіндіріледі. Ол атмосфера шекарасы деп аталады. Оның биіктігі 300-400 метрден 1-2 километрге деиін таралады.

Зерттеулер нәтижесінде топырақ температурасы минимум күн шығар алдында байқалады. Күннің көкжиектен көтерілуі мен топырақ беті температурасыда көтеріле бастайды [3] .

Турбуленттік араласу және радиациялық құбылыс арқылы жылу жер бетінен ауаға беріледі. Жылудың бір жер бетіне жақын ауа қабаты алады, ал қалған бөлігі одан жоғары қабаттарға таралып жұтылады.

Таңертеңгі мезгілде ауа температурасы жылдам өседі де, максимум сағат 13-14-де байқалады. Бұдан кейін ауа температурасы ақырын төмендейді. Жазда сағат 16-17-де күн батқанша жылдам төмендейді, ал күн батқан соң түні бойы бір қалыпты төмендейді.

Ауа температурасының режимінің негізгі көрсеткіштеріне жылдық амплитуданың үлкендігі оның тербелісі, жылдың жылы және ең суық айларының орташа температурасының әртүрлілігімен анықталады. Тиісті мәліметтер климаттың континенталдығының шамасын береді. Жылдың ауа температурасының амплитудасымен климаттың басқада көрсеткіштері үлкен болса, оның континенталдығы жиі болады.

Ауа температурасының жылдық амплитудасының үлкендігі Қазақстан аумағының көп жерінде 18-20 °С, ал таулы аудандарда 38-40 °С-ға өзгереді немесе тегіс жағдайларда оданда жоғары болады.

Барлық Қазақстанға ең суық ай болып, орташа мәлімет бойынша қаңтар ал ең жылы шілде болып табылады. Бірақ үлкен таулы аудандарда жылдық температура жүрісінің максимумы тамыз айына ауысады. Бірақта жылдың максимумымен минимум температуралары кей кезде көрші айлармен ауысады. Таулы зоналардың алдында жылдық ауа турасы дептемпературасының максимумының тамыз айына ауысуы жиі анықталады. Осы сияқты ауа температурасның жылдық амплитудасы жеке жылдарда қаңтар мен шілде де көп анықтала бермейді.

Жылдық амплитудалардың ең көбі Қазақстанның солтүстік шығыс бөлігінде өзінің ең қатты қысымымен және жылы жазымен ерекшеленеді. Үлкен амплитудалар Торғай қақпасының аумағына келеді. Оңтүстікке қарай амплитудалар төмендейді және де аумақтың үлкен бөлігінде 37-39 °С-ты құрайды. Республиканың оңтүстік шеткі жазық аудандарында температураның жылдық амплитудасы 30-35 °С-қа төмендейді. Негізінде өте жылы қыстың болмауымен байланысты.

Барлық ауа массалары қыста суығырақ, ал жазда жылырақ, сондықтан ауа температурасы барлық жерде жылдық жүрісімен өзгереді. Орташа айлық температуралар қысқы айларда төмен, ал жазғы айларда жоғары болады. Орташа айлық температуралар көп жылға анықтаулардан олардың бір айдан екінші айға бір қалыпты өзгеруі қаңтардан немесе ақпаннан шілдеге немесе тамызға және сосын түсе бастайды.

Әртүрлі орташа айлық температуралырдың ең жылы және ең суық айларын ауа температурасының жылдық амплитудасы деп атайды. Климатологияда температураның орташа айлық анықталғандығынан көрінеді [4] .

Ауа температурасының жылдық амплитудасы географиялық ендікте жоғарылайды. Экваторда күн радиациясының ағыны жыл мезгілдерінде өте жай өзгереді. Полюстерге қарай келген күн радиациясы қыста және жазда үлкейеді, ал олармен бірге ауа температурасының жылдық амплитудасы да жоғарылайды. Теңіз үстінде жылдық амплитуданың ендікте өзгеруі үшін үлкен емес. Бірақта жер барлық жағынан мұхитпен қоршалған болса, мұздықтан бос болса, онда ауа температурасының жылдық амплитудасы нөлден Экваторға 5-6 °С, полюске дейін өзгеретін болса, шынында Тынық мұхитының оңтүстік жағында құрлықтардан алысырақта жылдық амплитудасы 20 мен 60° с. ш. аралығында 3-15 °С-ға дейін көтеріледі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.