Қорқыт Ата өмір баяны

Жоспар

Туған жылы жері
өмір баяны
жетістіктері

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Қарақожа ұлы Қорқыт Ата қазіргі Қызылорда облысы, Қармақшы ауданына қарасты
Сырдария өзенінің төменгі жағасында, Жаңакент (Иеникент)
қаласында ( VIII—IX ғ.ғ.) өмір сүрген. Өз халқының бақыты үшін “Жер ұйығын”
іздеп, көптің мүддесін көздеген Қорқыт Ата — ақын, жырау, композитор, әнші,
күйші, қобызшы, өз дәуірінің ойшылы болған адам. Бұл жаңа
қала Сыр өзенінің Арал теңізіне құйылар жерінде тұрғандықтан, қазақ халқы
оны “Су аяғы — Ер қорқыт” деп те атаған.

Тарихи жазба мәліметтер мен халық шежіресі бойынша Қорқыттың әкесі
Қарақожа оғыз тайпасына жататын Баят дейтін рудан шыққан, ал шешесі қазақ
құрамына кіретін қыпшақ қызы, оның туған жері қазіргі Қостанай облысының
Аят өзені. Қорқыт мініп, жер дүниенің төрт бұрышын кезіп, аңызға айналған
атақты Желмаяны оның шешесінің жақын туыстары сыйлаған. В.М.Жирмунскийдің
айтуынша, Қорқыт Ата жыраулар мен жыршыларға тән көне халық поэзиясының
ерекшеліктерін бойына сіңірген әнші-жырау әрі болжағыш ақылгөй болған.

Оғыз-қыпшақ қоғамның ішкі-сыртқы істерінің білгірі Қорқыт өз
заманында төрт-бес хандықты басынан өткізіп, солардың бәрінде
де бас уәзірлік қызметін атқарып отырған. Олар: Инал хан, Дойлы хан, Көл-
Еркі, Тұман хан және Қаңлықожа. Хандарға күшті ықпал жасағандықтан, олар
Қорқыттың ақылды кеңесінен асаалмаған. Осы пікірді шығыс тарихын зерттеуші
Әбілғазы да баса айтқан.

Әр түрлі аңыз-әңгілелерде Қорқыттың туған жыл мен жасы жөнінде әр түрлі
пікір айтылады. Кейбір деректер Қорқытты 95 жыл жасаған десе,
кейбірінде — 195-ке, тіпті 400-ге келген деген болжам бар. Ал “Деде Қорқыт
кітабында” Қорқыттың өмір сүрген уақытын Мұхаммед пайғамбардың заманына
жақындатады. “Расул ғалей һи уәс-салам заманына жақын Баят бойында Қорқыт
Ата дейтін бір ер тұрыпты”,— дейді ол кітапта.

Қазақтың аңыз-ертегілерінде Қорқыттың туған күнін өте қорқынышты етіп
көрсетеді. Ол күні алай-түлей боран соғады, нөсерлі жауын құяды, күн
тұтылғандай, айналаны қара түнек басып, үш күнге дейін күннің көзі
ашылмайды. Қаратауды қаптаған қалың бұлттан күн күркіреп, жұрттың құтын
қашырып, зәресін ұшырады. Халық аңыздары мен жазба деректерге және өзінің
ғылыми еңбектеріне сүйенген қазақтыңакадемик ғалымы Ә.Х.Марғұланның
мәлімдеуінде Қорқыттың шешесі нәрестені тоғыз күн ұдайы қатты толғатып,
ерекше бір ғаламат қорқынышты жағдайда өмірге әкелгенін айтады. Сырдарияның
жағасы мен Қаратаудың айналасын қара тұман бұлт басып, күн тұтылады.
Сондықтан Қорқыт туған бұл үрейлі қара түнек күнді халық “Қараспан” деп
аталған. Сұрапыл дүлейден, қара түнектен қорыққан халық жаңа туған балаға
“Қорқыт” деп ат қойған. Мағынасы “Қорқыт, қорқытты” деген ұғым береді.

Махмуд Қашқаридың айтуынша, халық өлеңдерінде, “Оғызнама” жырында Қорқыттың
туғаны ерекше сипатталады. Мұны академик Ә. Х.Марғұлан да қуаттайды.
Сырдарияға жақын Қаратау төңірегінде өмірге келген Қорқыт туғанда сөйлеп
туыпты. Ол тауды Қарашық (Қаратау) немесе “Қараспан” деп аталған.

Қорқыттың нақыл сөздері

Баят бойында Қорқыт Ата дейтін бір ер тұрыпты. Ол кісі оғыз ішіндегі ең
білгіші екен. Ғайыптан айтқан болжамдарның бәрі тұп-тура келіп отырған
әулиенің көңіліне тәңірім нұр құйған ғой...

Ол алдымен оғыз қауымының мүшкіл халін айтқан. Нендей іс болса да, әбден
таныспайынша, көз жеткізбейінше кіріспейтін Қорқыт Атаның сөзін халық ақыр
соңына дейін ұйып тыңдаған.

Қорқыт Ата сөйлейді:

Алла, Алла дейінше, іс түзелмес, Тәңірі бермейінше, ер байымас, Әзелде
жазылмаса, құл басына қаза келмес, ажал уақыты жетпейінше, ешкім де өлмес.
Өлген адам тірілмес, шыққан жан кері келмес. Ер жігітке қара
құрым мал бітсе, жияр, көбейтер, талап етер, бірақ несібесінен артығын
жемес. Гүрілдей-шұбыра сулар тасыса, теңіз толмас. Тәкаппарлықты Тәңірі
сүймес. Көңілі пасық ерде дәулет болмас. Жат баланы қанша сақтасаң да ұл
болмас, ол ішіп-жер, киер де кетер, бірақ көрдім демес.

Күл - төбе болмас, күйеу бала- ұл б олмас. Қара есек - басына жүген кигізсең
де тұлпар болмас. Күңге қамқатон жапсаң да ханым болмас. Жа палақ-жапалақ
қар жауса, жазға қалмас. Ескі қамыс - біз болмас. Ежелгі дұшпан -
дос болмас. Мінген атың қиналмайынша, жол алынбас. . Зерттеушілер өлімнен
қашқан Қорқыт Ата философиясын әйгілі шумер эпосы “Гильгамеш туралы
жырдағы” Гильгамеш әрекетімен салыстырады. М.Әуезов Қорқыт аңызын адамзатқа
от ұрлап әкеліп сыйлаған Прометей туралы грек аңызы мен теңестіреді. Тарихи
деректер мен ғылыми пайымдауларды түйіндей келе, Қорқыт Атаны исламды әлі
толық қабылдамаған түркі тайпаларының мәдени рәмізі деп қарастыруға болады.
Аңыз әңгімелерде Қорқыт Ата өзінің желмаясына мініп, халыққа мәңгілік бақыт
әкелетін жерұйықты іздеген данагөй ойшыл. Зерттеуші Е.Тұрсыновтың
түсіндіруі бойынша, бұл жердегі желмая қобыздың рәміздік бейнесі болып
табылады. Өйткені ол мәңгілік өмірді қобыздың сарынынан табады. Ең ақырында
қобыз күйімен көз жұмып, артындағы ұрпақтарына өлмес күйлерін қалдырады.
Қорқыт Ата жырларының философиялық мән-мағынасының алтын діңгегі – әлемді,
табиғат заңдарын көркемдік таным тұрғысынан игеру. Оның өмір сүйгіштік
дүниетанымы күнделікті күйкі тірліктің шеңберінен шыға білу және адамзат
үшін әрбір тіршілік сәтінің құнды екенін ескерту, қайталанбас уақытты
қадірлеуге шақыру, сол арқылы өмірді мәңгілік ету идеясы Қорқыт
философиясының іргетасын құрайды.

Жарық орта мектебі.

Мұғалімі:Әсем
Өріспаевна.

Орындаған:
Диханбай Алмас.

2011-2012 оқу жылы.

Қорқыт Ата[1] – түркі халықтарына ортақ ұлы ойшыл, жырау, қобызшы. Қорқыт
Ата өмірде ізі, артында әдеби-музыка мұрасы қалған тарихи тұлға ретінде
белгілі. Қорқыт Атаның өмір сүрген ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.