Қайта құру жылдарындағы Оңтүстік Қазақстанның саяси жағдайы
Тақырыптың өзектілігі: Кеңес дәуірінде Отан тарихында жинақталған ақтаңдақтардың бетін ашып, оларды тарихи және объективтік принциптер тұрғысынан жаңаша бағалау тарих ғылымының алдында тұрған маңызды міндеті. Сондай ақтаңдақтардың бірі 1985.1991 жылдар аралығын қамтыған қайта құру шаралары болып табылады.
Тоқырау жылдары деп айдар тағылған кезеңде барлық жерлердегі сияқты Қазақстанда да, оның ішінде Оңтүстікте де ол басқару ісінде елеулі кемшіліктер орын алды. Бұл жылдары ұлт саясатында, әлеуметтік . экономикалық және кадр мәселелерінде көптеген ауытқушылыққа, бұрмалаушылыққа жол берілді. Жалпы, барлық кеңес қоғамы үшін бұл кезеңде қоғамдық ойдың мәні өзгеріп, сөз бен істің арасында алшақтық, қайшылық кең өріс алды. Кадр мәселелерін шешу партия комитеттерінің тек бірінші басшыларының айтуымен, солардың таңдауымен жүретін болды. Оларды іріктеуде көп жағдайда тек туыстық, жерлестік, бастыққа берілгендік жағдайлар маңызды рөл атқарды.
Партияның экономикалық стратегиясының ең жоғарғы мақсатыхалықтың материалдық және мәдени тұрмыс дәрежесін үздіксіз арттыру болып келді және солай болып қала береді. Алдағы тұрған кезеңде осы мақсатты жүзеге асыру әлеуметтік экономикалық дамуды жеделдетуді ғылыми.техникалық прогремм негізінде өндірісті барынша интенсивтендіріп, оның тиімділігін арттыруды талап етті. Қайта құру кезеңінде өндіріс негізінен дамудың интенсивті жолына көшіріліп, қоғамдық еңбек өнімділігінің түбегейлі арттырылуына қол жеткізу және осының негізінде экономикалық өсу қарқынын жетілдіру қаралды. Елдің ұлттық таңбасын 2 еседей ұлғайту болды.
Экономиканы құрылымдық жағынан қайта құру күрделі қаржыны халық шаруашылығы дамуының басым бағыттарына шоғырландыру өткен кезге қарағанда неғұрлым жігерлі түрде жүзеге асырылатын болады. Басты
Тоқырау жылдары деп айдар тағылған кезеңде барлық жерлердегі сияқты Қазақстанда да, оның ішінде Оңтүстікте де ол басқару ісінде елеулі кемшіліктер орын алды. Бұл жылдары ұлт саясатында, әлеуметтік . экономикалық және кадр мәселелерінде көптеген ауытқушылыққа, бұрмалаушылыққа жол берілді. Жалпы, барлық кеңес қоғамы үшін бұл кезеңде қоғамдық ойдың мәні өзгеріп, сөз бен істің арасында алшақтық, қайшылық кең өріс алды. Кадр мәселелерін шешу партия комитеттерінің тек бірінші басшыларының айтуымен, солардың таңдауымен жүретін болды. Оларды іріктеуде көп жағдайда тек туыстық, жерлестік, бастыққа берілгендік жағдайлар маңызды рөл атқарды.
Партияның экономикалық стратегиясының ең жоғарғы мақсатыхалықтың материалдық және мәдени тұрмыс дәрежесін үздіксіз арттыру болып келді және солай болып қала береді. Алдағы тұрған кезеңде осы мақсатты жүзеге асыру әлеуметтік экономикалық дамуды жеделдетуді ғылыми.техникалық прогремм негізінде өндірісті барынша интенсивтендіріп, оның тиімділігін арттыруды талап етті. Қайта құру кезеңінде өндіріс негізінен дамудың интенсивті жолына көшіріліп, қоғамдық еңбек өнімділігінің түбегейлі арттырылуына қол жеткізу және осының негізінде экономикалық өсу қарқынын жетілдіру қаралды. Елдің ұлттық таңбасын 2 еседей ұлғайту болды.
Экономиканы құрылымдық жағынан қайта құру күрделі қаржыны халық шаруашылығы дамуының басым бағыттарына шоғырландыру өткен кезге қарағанда неғұрлым жігерлі түрде жүзеге асырылатын болады. Басты
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Кеңес дәуірінде Отан тарихында жинақталған
ақтаңдақтардың бетін ашып, оларды тарихи және объективтік принциптер
тұрғысынан жаңаша бағалау тарих ғылымының алдында тұрған маңызды міндеті.
Сондай ақтаңдақтардың бірі 1985-1991 жылдар аралығын қамтыған қайта құру
шаралары болып табылады.
Тоқырау жылдары деп айдар тағылған кезеңде барлық жерлердегі сияқты
Қазақстанда да, оның ішінде Оңтүстікте де ол басқару ісінде елеулі
кемшіліктер орын алды. Бұл жылдары ұлт саясатында, әлеуметтік –
экономикалық және кадр мәселелерінде көптеген ауытқушылыққа,
бұрмалаушылыққа жол берілді. Жалпы, барлық кеңес қоғамы үшін бұл кезеңде
қоғамдық ойдың мәні өзгеріп, сөз бен істің арасында алшақтық, қайшылық кең
өріс алды. Кадр мәселелерін шешу партия комитеттерінің тек бірінші
басшыларының айтуымен, солардың таңдауымен жүретін болды. Оларды іріктеуде
көп жағдайда тек туыстық, жерлестік, бастыққа берілгендік жағдайлар маңызды
рөл атқарды.
Партияның экономикалық стратегиясының ең жоғарғы мақсатыхалықтың
материалдық және мәдени тұрмыс дәрежесін үздіксіз арттыру болып келді және
солай болып қала береді. Алдағы тұрған кезеңде осы мақсатты жүзеге асыру
әлеуметтік экономикалық дамуды жеделдетуді ғылыми-техникалық прогремм
негізінде өндірісті барынша интенсивтендіріп, оның тиімділігін арттыруды
талап етті. Қайта құру кезеңінде өндіріс негізінен дамудың интенсивті
жолына көшіріліп, қоғамдық еңбек өнімділігінің түбегейлі арттырылуына қол
жеткізу және осының негізінде экономикалық өсу қарқынын жетілдіру қаралды.
Елдің ұлттық таңбасын 2 еседей ұлғайту болды.
Экономиканы құрылымдық жағынан қайта құру күрделі қаржыны халық
шаруашылығы дамуының басым бағыттарына шоғырландыру өткен кезге қарағанда
неғұрлым жігерлі түрде жүзеге асырылатын болады. Басты назар жұмыс істеп
тұрған кәсіпорындарды қайта жарақтандыруға және қайта құруға аударылды.
Машина жасау, химия, электрон және электротехника өнеркәсібі жедел
қарқынмен дамытылды.
Қайта құрудың белгілерінің бірі әлеуметтік - экономикалық дамуды
жеделдету. Бұл секірісті экономиканың құлдырау қарқынын тоқтату және
жеделдету бағытына басты күшті жұмылдыру есебінен жасау тұжырымдалды.
Қоғамды демократияландыру. Бүкіл халықтың басшылықты жүзеге асыратын
төменгі баспалдақтан бастап жоғарғы сатысына дейінгі кеңестердің қызметін
қалпына кетіру, елде территориялықты қамтамасыз ету, келеңсіз құбылыстар
айналасындағы халықтың ой – бүкпелерін, пікір тұжырымдарын, ұсыныстарын
іркілмей, ашық айтуына мүмкіндіктер беру болды.
Қайта құру барысында қазақ халқы өзінің тарихы, ұлттық қайта даму,
ана тілі, мемлекеттік егемендік алу жөнінде талаптарын қоя бастады, бұл
мәселелер жаңа қырынан көрініс тапты.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері: ХХ ғасырдың сексенінші –
тоқсаныншы жылдары коммунистік партия жүзеге асырған қайта құру шараларын
архив құжаттары негізінде талдап, оның маңызы мен нәтижесін тарих ғылымының
бүгінгі деңгейі дәрежесінен бағалау зерттеу жұмысының негізгі мақсаты болып
табылады. Аталмыш мақсатқа сай біз өз алдымызға төмендегідей нақты
міндеттер қойып отырмыз:
- Қазақстандағы қайта құру курсының мән-мағынасына таңдау жасап
көрсету, оның кезеңдерін ашып көрсету;
- Оңтүстік Қазақстандағы қоғамдық-саяси жүйенің мәнін ашу;
- Оңтүстік Қазақстандағы демократиялық қатынастардың дамуын ашып
көрсету;
- 1985-1991жж экономикалық реформаның барысын зерттеп, нәтижесіне баға
беру.
- Қайта құру идеясын Оңтүстік өңірінің экономикалық, әлеуметтік өміріне
тигізген әсерін талдау;
- Қайта құру шараларын нәтижесі туралы кеңес дәуірінде берілген
қорытындыларды сыни көзқараспен талдау;
Зерттеу жұмысының методологиялық негізі: Зерттеу методологиясының маңызды
бөлігі қайта қалпына келген экономикалық, саяси құндылық болып табылады.
Дипломдық жұмыста тарихи оқиғалар объективтік шындық тұрғысынан
қарастырылып, зерттелінді. Зерттеу жұмысында тарихи деректік материалдар
және құжаттардан жинақтау салыстыру, жүйелеу және талдау әдістері
қолданылады. Тарихишылық, жүйесін, объективтік тәрізді ғылыми принциптер
басшылыққа алынды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Жұмыс кіріспеден, негізгі екі тараудан,
қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер мен сілтемелер тізімінен тұрады.
Кіріспеде тақырыптың өзектілігі, мәселенің зерттеу деңгейі, жұмыстың
мақсаты мен міндеттері, методологиялық негізгі айқындалған.
І-тарау. Қайта құру жылдарындағы Оңтүстік Қазақстанның саяси жағдайы.
1.1. Қайта құруға бағыт алу, қайта құру кезеңдері.
XX ғасырдың 80-жылдарының басында одақтас республикалардың әлеуметтік-
экономикалық жағдайы мүшкіл болды. Қайта құру процестерінің тактикасын
айқындауда өрескел қателіктер жіберілді, бірақ қайта құруды бастаушылар
өздерінің кемшіліктерін дер кезінде мойындамады. Экономика мен саясаттағы
дағдарыс өрши түсті. Кейбір аймақта саяси талап қойған кеншілердің
ереуілдері болды. Осындай жағдайда орталықтың позициясы әлсірей берді.[1].
Бүкіл экономикалық саладағы және барлық қоғамдық жүйе мен жеке адамдардың
өміріндегі орталықтандырылған басшылық, партия және мемлекеттік аппарат іс-
қызметтерінің қосақтасып-қабысуы, оның бюрократтығы, зандылықтардың аяққа
тапталуы, қоғамдық-саяси өмірдің маңызды мәселелері бойынша жариялықтың
жоқтығы сияқты көлеңкелі құбылыстардың шешімін таппағандығы былай тұрсын,
оны шешудің қажеттілігін түсінбей,мемлекет басшылары дәрменсіздік,
солқылдақтық танытты. Өзгеріссіз қатып қалған экономикалық формалар, тұнып
тұрған қоғамның саяси-ұйымдастырушылық құрылымы орын тепкен қайшылықтарды
шешуге бөгет болды. Ел қоғам дамуының жаңа тұжырымдамасын қажет етті.
Алайда нақты тетіктері жасалмағандықтан қайта құру кібіртіктей берді.
Шындығына келгенде, қайта құрудың қажеттілігі 80-жылдардың басында-ақ
айтыла бастаған болатын. Партияның басшысы Ю.В.Андропов өндірістік дамудың
ойдан шығарылған сталиндік үлгісі өзінің мүмкіндігін тауысты деп тұңғыш рет
ашып айтты.[2]
1985 жылғы наурызда К.У.Черненко өлгеннен кейін КОКП ОК-нің Бас
хатшысы қызметіне М.С.Горбачев сайланды. Қайта құруды жеделдету
тұжырымдамасына сәйкес 1985-1987 жылдары қазіргі заманның талабына сай алға
басуға ұмтылыс жасалынды. Бірақ М.С. Горбачев елдегі қоғамдық-саяси жүйені
түбірімен қайта құрумен шұғылданудың орнына 1987 жылы негізінен сыртқы
саясатпен айналысты. Ол өзін реформалаушы ретінде көрсетіп, Батысқа ұнамақ
болды, ал олар болса Горбачевке көмектесу жөнінде бәрі бір пікірге келіп:
реформа араны ашылған әскери алпауытты ауыздықтайды деп білген.[3] Сол
жылдың сәуірінде партия Орталық Комитетінің Пленумы болып өтіп, онда
әлеуметтік-экономикалық өмірдің мәселелерін жаңаша қарауға әрекет жасалды.
1985 жылғы сәуірде партия қоғамды демократияландыру және оны жариялылық
негізінде қайта құруды жүзеге асыру үшін халық алдында жауапкершілікті
өзіне алды: ғылыми-техникалық серпінділікті жеделдету арқылы елдің
әлеуметтік-экономикалық дамуының тұжырымдамасы жарияланды. Бұл стратегиялық
бағыт 1986 жылғы 25 ақпан-6 наурызда өткен партияның ХХVII съезінің
құжаттары мен сонда қабылданған КОКП жаңа Бағдарламасында өзінің көрінісін
тапты.[4] Кеңес Одағында 1985-1991 жылдардың арасы қайта құру кезеңі деп
тарихқа енді және оның белгілері төмендегідей :
1) әлеуметтік-экономикалық дамуды жеделдету. Бұл секірісті экономиканың
құлдырау қарқынын тоқтату және жеделдету бағытына басты күшті жұмылдыру
есебінен жасау тұжырымдалды; Қазақстанды жаңаша қалыптастыруым керек болды.
Қайта құру құрғақ сөзге айналып, келекеге ұшырай бастады. Қатерлі кезеңнен
бірігіп аман қалуды ойластыратын ешкім болмады. Тамыз төңкерісінен кейін
әркім өз басын өзі күйттеуге мәжбүр болды. Ал М.Горбачев сол оқиғалар
елдегі жағдайды түбірімен өзгертіп жібергеніне қапелімде түсіне қоймады. Өз
елінде өзге елде жүргенде халге ұшырады. Маған өзімді президент сайлаған
халықтың-қазақстандықтардың алдындағы жауапкершілігімді сезініп, шешімді
әрекеттерге барудан басқа амал қалмады. [5]
2) қоғамды демократияландыру. Бүкілхалықтық басшылықты жүзеге асыратын
төменгі баспалдақтан бастап жоғарғы сатысына дейінгі Кеңестердің қызметін
қалпына келтіру;
3) елде жариялықты қамтамасыз ету. Келеңсіз құбылыстар айналасындағы
халықтың ой-бүкпелерін, пікір-тұжырымдарын, ұсыныстарын іркілмей, ашық
айтуына мүмкіндіктер беру. Ел ішінде жариялылық негізінде сын айту
бостандығы орын алды, жаңа партиялар, түрлі қоғамдық қозғалыстар құрыла
бастады, кооперативтер, т.б. құрылып жатты. Батыстың іскерлеріне бірлескен
кәсіпорындар құру және т.б. сол сияқталар арқылы кеңестік экономикаға өз
капиталын жұмсауға біршама еркіндік беру көзделді.[6]
Кеңес Одағы Коммунистік партиясының Бас хатшысы М.С. Горбачев
Күшті орталық және күшті республикалар деген ереже ұсынып, өзін сталиндік
үлгідегі күшті орталықтың нағыз қолдаушысы ретінде көрсетті. Әзірленген
жобада республикалардың жалпымемлекеттік маңызы бар істерден өзге
мәселелердің бәрін орталықсыз өздері шешпек болған ұмтылысы ескерілмеді.[7]
Көтерілген мәселелер орынды, қажетті де занды болды, бірақ оны іске
асыруда сөз бен істің алшақтығы тап бұрынғыдай тағы да белең алды.
Қайта құру жылдары 3 кезеңнен тұрады; 1-кезең 1985 жылғы КОКП ОК-нің
Сәуір Пленумы-1987 жылдың жазы. 2-кезең 1987 жылдың жазы -1989 жылдың
мамыры. 3- кезең 1989 жылдың мамыры -1991 жылдың тамызы. Шеретовтың
Полтическая история Казахстана (1985-2000 жж) деген кітабында төрт
кезеңге бөліп қарастырған.
1-кезеңде қайта құру үрдісін жүзеге асыру жолындағы шаралар.
• Экономиканы ғылыми-техникалық прогресс негізінде қайта кұру
тұжырымдалды. Сондықтан валюталық ресурсты тұтыну тауарларынан (тамақ,
киім, аяқ киім және т.б.) дүниежүзілік талаптарға сәйкес келетін отандық
мәшине жасау саласының құрал-жабдықтары мен приборларын сатып алу көзделді.
Бұл өндірісті жеделдету және еңбек өнімділігін тез арада көтерудің алғы
шарты деп саналды. 60-шы жылдардың бірінші жартысында халықтың қол жеткен
табыстары жайлы және әміршілдік-әкімшілдік жүйенің құрсауынан шығуға
жасалған 1966-1969, 1979 және 1980 жылдардағы талпыныстары туралы ескерту.
Бұл-брежневщинадан құтылуға істелген әрекеттер еді.[8]
СОКП ОК-нің 1985 ж.сәуір Пленумынан 1992 жылдың жазына дейін. Бұл
кезеңнің шеңберінде жеделдету дейтін құбылыстың тұжырымдамасын жүзеге
асыруға талпыныс жасалып бақты. Ол кездегі ел басшылығың сенімі бойынша
мемлекетті тоқыраудан шығару үшін маскүнемдікпен күрес ашу керек,
тәртіпсіздікпен күресу керек(Ю. Андроповтың тәртіпті қатайту жөніндегі
бағытының жалғастырылуы осыдан). Міне осы шаралар еңбек өнімділігін
арттыруға, яғни қоғамдық даму қарқыны тездетуге тиіс болды.[9]
Орталық Комитеттің кең ауқымды кеңесінде көтеріліп, партияның ХХVІІ-
съезінде қолдау тауып, дамуы қажетті деп көзделген ғылыми-техникалық
прогресті өрлету өз нәтижесін бермеді. Мемлекеттің өнеркәсіпке
монополиялылығы жағдайында зауыттар мен фабрикалар жоғарыдан таңған
импорттық қайта жабдықтаудан бас тартты. Тіпті жабдықтар әкелінген кездің
өзінде де олар жәшіктерде сол бұзылмаған қалпы немесе мекеменің артында
ашылған күйінде жел, жаңбыр, қар астында пайдаланусыз қалып отырды.
Партия аграрлық жүйеде ауыл шаруашылығының интенсивті дамуын ғылыми-
техникалық революциясының жетістіктері, жаңа технология және басқа да
факторлар қамтамасыз етеді деп тұжырымдады. Алайда бұл салада да жеделдету
концепциясы іске аспады, себебі кеңшар жұмысшылары мен колхозшылардың
өндіріс құралдарынан және еңбек нәтижесінен аластатылуы олардың, ғылыми-
техникалық революцияның жетістіктерін қабылдауға, оның бер жағында,
өндіріске енгізуге итермелемеді. 1987 жылғы шілдеде КОКП Орталық Комитеті
Қазақ республикалық партия ұйымдарының еңбекшілерге интернационалдық және
патриоттық тәрбие беру жұмысы туралы арнайы қаулы қабылдады.[10]
Кадр саясатын қайтадан ұйымдастыру жүргізілді. Кадрларды қайтадан құру
жолындағы шаралар да шешімін таппады. Көптеген партия қызметкерлері,
шаруашылық басшылары қоғамды нұсқаулар және жарлықтар арқылы бұрынғысынша
басқару жүйесін ұстанды.
Бұл әсіресе елді жайлаған маскүнемдікпен және алкоголизммен, сондай-ақ
еңбексіз кіріспен күрес сияқты науқандарды ұйымдастыру барысында айрықша
көрінді. Адамгершілік нысанадағы шараларды жүзеге асыру әдістері
бұрмаланды. Партия комиттеттерінің нұсқауларымен жүзімдіктер бүтіндей
түбірінен шабылды. Селолар, кеңшарлар мен аудандар өздерін ішімдіктерсіз
зона етіп жариялап, бастамалар өзара социалистік жарыстарға түскен
белсендікпен жүрді. Кафелер жабылып, ресторандар басқа профильдік бағытқа
көшірілді. Адамдардың жеке өмірлеріне кірігу әдеттегі құбылыстарға айналды.
Үкіметтің ойланбай істеген шаралары самогон жасау, наркоманияның
өсуі, тұрмыстық маскүнемдік, ұрлап-қымқыру сияқты құбылыстардың өсуіне
әкеліп соқтырды. Көлеңқелі экономика күшейді, маскүнемдік жасырын және
қатерлі сипат алды.
• Қайта кұру концепциясының алға қойған мәселелерінің бірі өткен
өмірімізден қалай болып жетсе, сол күйінде айнытпай ұлт саясатын әрі
қарай жалғастыру болды. Ұлт мәселесін шешудегі солақайлықтың сотқар әдісі
Қазақстанда 1986 жылғы Желтоқсан окиғасында кеңінен қолданылды.
• Партия жұмысында қазақ басшы орыстардың, ал орыс басшы қазақтардың
мәселесімен айналысуға тиіс деген принцип жарияланды, ең аяғы
ауылдық Кеңестердің өзінде ұлтаралық қатынастар мәселесі туралы бөлім
ашылды, алайда орган ұлт мәселесіне терең үңілуден гөрі, жалаң ұлтаралық
достықты нығайтуды жалау етіп ұстанды.
• 1987 жылғы қаңтарда партия ОК-нің Пленумы шақырылып, мұнда
Орталық Комитет еткен дәуірлердегі социализмнің бұрмалануына өзінің
қатысы бар екендігін ашық айтқанымеи, бұл форум өріс алған дағдарыстың
себептерін көрсетіп бере алмады. Қайтадан қайта құрудың құралы шексіз
және жергілікті шаралар енгізу арқылы өзгерістерге аяқ басу болады деп
түсіндірілді. Өзгерістерге ерскше копцептуалды мазмұн беріп, қоғамдық
дамудың тұрпайы көзкарастары салтанат құрды, мәселен, мүмкіндігінше
социализм, мүмкіндігінше демократия, мүмкіндігінше динамизм және
шығармашылық, мүмкіндігінше зандылық пен тәртіп, мүмкіндігінше
ғылымилық, мүмкіндігінше патриотизм т.б.
2-кезең бастау алған 1987 жылғы жаздағы маусым Пленумы басқаруды
түбегейлі қайта құру мәселесін көтерді. Бірақ форумның шешімдері
жартыкештік сипат алды. Олай дейтін себебіміз-дағдарыстың өрістеуінің
тамыры теренде, яғни өндірістік қатынаста екендігі туралы тұжырым
жасалмады. Дегенмен қоғамдық сана қозғалысқа түсіп, халықтың әл-ауқатын
жақсартудың бірден-бірі жолы нарықпен жеке меншік болып табылатындығы
айғақтана түсті. Алайда ел басшылары бұрынғысынша дәйексіздік, сылбырлық,
орынсыз қырағылық танытты. Мұның белгісі ретінде Мемлекеттік мекемелер
туралы заңды айтуға болады. Заңда шаруашылықтың арендалық, мердігерлік
жүйесін дамыту көзделді және оны іске асыру шұғыл түрде қолға алынды.
Аталған шара қоғамның едәуір дәрежеде алға басуына ықпал еткенімен,
мәселелер шешімін таппады. Заң экономиканың жартылай дамуына ғана:
мүмкіндік берді, Заң мемлекеттік жоспар және нарық қатынасы сияқты екі
сыйымсыз дүниені қабыстыруға әрекет жасады, яғни бұл Кеңес үкіметінің
социалистік нарықтың өзінше бір модуліне шығуға буғандық еді.
Партия өркениетті дамуға нарық экономикасы мемлекеттің жоғарыдан
түсірілетін жоспарымен емес, жеке меншіктің дамуымен сабақтаса отырып
бастайтындығын біле тұра, ескі жолдан ауытқымады.
3-кезеңге қатысты мәселелерге тоқталсақ, қайта құру идеяларының кең
қанат жая алмауы біріншіден, партия, мемлекет басшылары реформистік
қанатының жалтақтап шегініс тауып, реформаны батыл түрде іске асырмай
отырғандығы болса, екіншіден, оның барлық сатыдағы бюрократиялық
номенклатурасының қарсылығына ұшыруы болды. Дегенмен 1989 жылғы тамыздың 25
жұлдызында КСРО депутаттарының І-съезінің трибунасында тоталитарлық империя
қалдықтарының орнына демократиялық, яғни азаматтық құқықтық қоғамды құрудың
маңызды алғы шарты болып нарықпен жеке меншікке ету жолындағы күрес
басталды және оның салтанат құрғандығына бүгінгі күніміз айғақ.
Қазақстанның дамуы осы тұста елеулі өзгерістермен сипатталады:
1989жылғы КСРОдепутаттарының І-съезінде Г.В.Колбиннің Халық Бақылауы
Комитетінің төрағасы болып тағайындалуымен байланысты республика жаңа
қадамдарға аяқ басты;
1989 жылғы маусым айындағы КП ОК-нің Пленумы ашық жағдайда Н.Ә.Назарбаевты
республикалық партия ұйымының басшысы етіп жариялады. Қазақстанда басқа
республикалар сияқты тарихи оқиғалар жалпы КСРО-ның саяси жағдайына сәйкес
аса жылдамдықпен дамыды;
1989 жылғы маусымда мұнай өндіру орталықтарының бірі Жаңаөзен қаласында
қайғылы оқиға болды. Әлеуметтік тұрмыстың төмендігі тұрғылықты ұлт өкілдері
мен вахталық жұмысшылардың арасындағы қатынастардың шиеленісуімен ушықты:
вахталық кезекте істейтін жұмыс күшінің Ресейден әкелінуі, керісінше
тұрғылықты жер азаматтарының калыс қалуынан жұмыссыздық жайлап, күн
көрістің нашарлауы, вахталық жұмысшылардың қазақ халқының дәстүрін аяққа
басуы тәртіпсіздік пен қан төгіске ұласып, тек милиция және әскердің
күшімең басылды;
ұлтаралық қатынастың шиеленісуі ұлт саясатын тез арада қарауды талап етті.
Ұлт саясатын қалпына келтірудің алғашқы қадамдарының бірі 1989 жылғы
қыркүйек айында Қазақ КСР-ның Тіл туралы заңының жарық көруі болды, көп
ғасырлық тарихында қазақ тілінің мәртебесі алғаш рет мемлекеттік дәрежеге
көтерілді;
1990 жылғы сәуір айында Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Н.Ә.Назарбаевты Қазақ
Кеңестік Социалистік Республикасының Президенті етіп сайлады;
* 1990 жылғы қазанның 25 жұлдызында Қазақ КСР-ның Мемлекеттік егемендігі
туралы Декларациясы қабылданды.
1990-1991 жылдары елде КСРО-ның болашағы туралы мәселе талқыға түскенде,
Қазақстан жаңарған федерация және республикалардың егемендігі принципіне
негізделген Одақты сақтауды белсенді түрде қолдады. Алайда 1991 жылдың 19-
21 тамызында Мәскеуде антиконституциялық төңкеріс болды. Бүліктің
талқандалуы КОКП-ның іс жүзінде таралуына әкеліп соқты. Орталыктың
империялык жүйесі, мұнымен бірге біртұтас бөлінбейтін мемлекет тұрпатындағы
Кеңес Одағы да өмір сүруін тоқтатты. Осыдан кейін-ак бұрынғы 15 одақтас
республика бірінің артынан бірі өз тәуелсіздігін жариялай бастады.
1.2. Оңтүстік Қазақстанда қоғамдық саяси және демократиялық
қатынастардың дамуы.
Біздің қоғамымызда демократиялық қатынастардың одан әрі тереңдеп
өрістеуі кеңестердің қызметінен көріне бастады. Барлық өкімет Кеңестерге
берілсін! - деген ұран жанданды. Бұл мәселені ілкі кезде кеңестерге партия
басшылығын күшейту арқылы шешу үшін күш салынды, бірақ одан ештеме шықпады.
Өйткені кейінгі жылдары компартияның қызметінде елеулі кемшіліктер мен
тоқыраушылық орын алды. Оның сапа құрамы төмендеп кетті. Партия
комитеттерінің кеңестерге және тағы басқа да қоғамдық ұйымдарға басшылығы
жеткіліксіз болды.
Облыстық XXVI партия конференциясы сайлаған облыстық партия
комитетінің бірінші уйымдастыру пленумы болды. Онда ұйымдық мәселе қаралды.
Пленумда облыстық партия комитетінің бірінші секретары және бюро
мүшесі болып Р.М. Мырзашев сайланды. Облыстық партия комитетінің екінші
секретары және бюро мүшесі болып В. С. Черненко, секретарлары және бюро
мүшелері болып Ә.С. Бесбаева, С.А. Терешенко, Ә. Спатаев сайланды.
21 март,сенбі күні Шымкент Қазақстан Компартияы облыстық комитетінің
VI пленумы болды.Пленумның қарауына КПСС Орталық комитетінің 1987 жылғы
январь Пленумының Қайта құру және партияның кадр саясаты туралы
шешімдерін орындау жөніндегі облыс партия ұйымының міндеттері туралы
мәселе енгізілді.Бұл жөнінде облыстық партия комитетінің бірінші секретары
Р.М.Мырзашев баяндама жасады.
Жарыссөзге мына жолдастар қатысты: Б.А.Рузанов- Шымкент қаласындағы
Еңбекші аудандық партия комитетінің бірінші секретары,О.Нұржанов-Мақтарал
аудандық партия комитетінің бірінші секретары, Г. Я.Воронков-Ленгер
аудандық партия комитетінің бірінші секретары, А.Әбдіраманов-Шымкент
қорғасын заводының балқытушысы,В.В.Кожевников-Шымкент қалалық партия
комитетінің бірінші секретары, Ж. Төлеев-Ленин аудандық партия
комитетінің бірінші секрктары, Г.А.Байғарина-Восход тігін фабрикасының
директоры, Н.Ш.Кабиров- Кентау қалалық партия комитетінің бірінші
секретары, А.И.Бондаренко- Сайрам ауданындағы Победа колхозының шошқа
өсірушісі, К.Пернешев- облыстық ішкі істер басқармасы саяси бөлімінің
бастығы, Ұ.А.Арғынбеков-Түркістан ауданындағы партия комитетінің бірінші
секретары,Ш.Ахмедов-Түркістан ауданындағы Победа колхозының бригадирі,
Л.А. Романов- Түлкібас аудандық партия комтетінің бірінші секретары,Ж.
Пірімбетова- Шымкент нан пісіру өнеркәсібі өндіріс бірлестігі № 1 нан
заводының мастері, Р.П. Зуев- облыстық Южный Казакстан газетінің
редакторы.
Пленумда Қазақстан Компартиясы Орталық Комитеінің химия өнеркәсібі
бөлімінің меңгерушісі А.Н. Нұрышев сөз сөйледі.
Пленумда облыстық партия комитетінің бірінші секретары Р.М. Мырзашев
қорытынды сөз сөйледі.
Пленум талқыланған мәселе бойынша қаулы қабылдады.
Пленумның жұмысына КПСС Орталық Комитетінің ауыл шаруашылығы және
тамақ өнеркәсібі бөлімінің сектор меңгерушісі И.Б. Паклин, КПСС Орталық
Комитетінің жауапты қызметкері А. А. Рутков, Қазақстан Компартиясы Орталық
Комитетінің ұйымдық- партиялық жұмыс бөлімінің инспекторы В.Н. Шепель
қатысты.
Ең алдымен партия XXVII съезі , КПСС Орталық Комитеті январь (1987
ж.) Пленумы талаптарының рухына сәйкес партия тұрмысының лениндік
принциптері мен нормаларын орнықтыру жолында біз табандылықпен және
өршілдікпен күресуіміз керек.
Облыстық партия комитеті,жер-жеолегі партия комитеттері,бастауыш
партия ұйымдары өз жұмысының стилі мен тәсілдерін қайта құруға күжігерін
салуға тиіс екендігін айту қажет.
Кадрлар алмастырылды.Көптеген учаскелер білікті, қабілетті
ұйымдастырушылармен нығайтылды.Актуальді мәселелерді, оның ішінде кадр
мәселесін шешуде де бастауыш партия ұйымдарының, еңбек коллективтерінің
пікірі көбірек есепке алынатын болды.Жариялылық барынша кеңейтілуде, сын
және өзара сын өріс алуда.Бұл бұқараның саяси және еңбек белсенділігінің
өсуіне жағдай жасауда.
Әсіресе,істің жайы Кентау қаласы менг Шымкент ҚаласындағыЕңбекші
ауданында нашар.Бірақ Кентау қалалық партия комитеті(Кабиров жолдас) және
Еңбекші аудандық партия комитеті(Рузанов жолдас) мұндай сәтсіздіктерді дер
кезінде тексеріп, анықтап, оның орындалу себебін іс жүзінде және оперативті
шешу орнына жиі-жиі сәтсіздікті бақылаушылардың рөлінде қалып қояды.Бұл
жерлерде экономикадағы сәтсіздіктер мен кадрларды іріктеу мен
орналастырудағы олқылықтар айрықша ерекшеленеді. Бұл үшін сондай-ақ
облыстық партия комитетінің салалық бөлімдері де(Бекбосынов және Миркин
жолдастар) толық дәрежеде жауап береді.
Қазақстан Компартиясы облыстық комитетінің бірінші секретары Р.М.
Мырзашевтің айтуынша қалалық, аудандық партия крмитеттерінің бірінші
секретарлары өздеріне тәртіп пен право тәртібін нығайтуға елді мекендерді
қоғамға жат элементтерден тазартуға жауапты мекемелердің және лауазымды
адамдардыңқызметін үйлестіріп отыру міндетін алды.Әкімшілік органдары мен
қоғамдық ұйымдардың жұмысы жаңаша, олардың правога жат құбылыстарға қарсы
күрестегі табандылығына қарай бағаланатын болды.Облыста 815 топ жедел жұмыс
істеуде.
Тек үстіміздегі жылдың өзінде көптеген арамтамақ, маскүнем және
нашақор анықталып, оның бірнеше жүзі емдеу-еңбекпен түзеу
профилактерилеріне жіберілді және қылмысты жауапкершілікке тартылды. Мұның
бәрі қоғамдық тәртіпті сауықтыруға оң ықпал етті.
Дегенмен, жағымсыз құбылыстарға қарсы күрес барлық жерде бірдей
күшейтіліп отырған жоқ. Шардара, Созақ, Сайрам, Түркістан аудандық
Советтерінің атқару комитеттері өз территорияларында қоғамдық тәртіпті
сақтауды нашар қамтамасыз етуде.
Облысымызда жұртшылықтың маскүнемдікке қарсы күресте белсенді түрде
қатысуын паш ететін мысалдар аз емес. Спиртті ішімдіктерге құмар адамдармен
профилактикалық жеке жұмыс күшейе түсті. Оларға байырғы жұмысшылар мен
еңбек ардагерлері бекітілді.
Қайта құрудың желілері іс жүзінде түйісіп жатқан бастауыш ұйымдары
тұрақты да мұқият көңіл бөлуді қажет ететін ерекше аймақ болуы тиіс.
Олардың көпшілігінде іскерлік ұйымшылдық артты, коллективтің саяси ұйытқысы
ретіндегі ролі өсе түсуде.
Сонымен қатар облыстық партия комитетінің бюросы әлі де болса олардың
жұмысында түбегейлі бет бұрысқа жеткен жоқ. Мысалы, Бөген ауданындағы
Бөржар совхозының партия ардагері Т. Кемелов жолдас 1988 жылғы партия
комитетінің есебін тыңдаған жиналыста былай деді: Қайта құру бізге әлі
жеткен жоқ. Шаруашылық мемлекетке астық тапсыру жоспарын үш бесжылдық бойы
қатарынан орындалмай келеді. Ал бұл ешкімді ойландыратын емес. Халық
овощпен қамтамасыз етілмеген, шопандар жаздың өзінде помидор, қияр
дегендерді көрмейді. Малшылар арасындағы жарыс формальды түрде
ұйымдастырылған. Совет атқару комитетінің председателі алаңдап жүрген жоқ.
Міне, біздегі қайта құру осындай. Олар аппарат жұмысына бақылауды нашар
жүргізеді.
1988 жылғы көктемде КСРО Жоғарғы Кеңесіне сайлау өткізілді. Сайлау
Кеңес мемлекетінің тарихында тұңғыш рет демократиялық және еркіндік,
халықтың саяси белсенділігің қауырт өскен жағдайында өтті. Қайта құру мен
нағыз демократиялық сайлау тудырған халық депутаттарының Бірінші съезі
(мамыр-маусым, 1989ж.) Кеңестік тарихтағы аса ірі оқиғалар қатарына сөзсіз
жатады.[11]
Жиырмасыншы сайланған халық депутаттары обылыстық Советінің ҮІІІ
сессиясында халық депутаттары облыстық Советі атқару комитетінің
председательі, депутат С. А. Тереченко сөз сөйледі. Облыстық партия
комитеті басшылығымен облыстық Совет Атқару Комитеті бөлімдер мен
басқармалардың, халық депутаттары аудандық, қалалық Совет атқару
комиететтерінің, шаруашылқ органдарының күш-жігерін қызмет стилі мен
әдістерін түбірінен қайта құруға, адам факторын жандандыруға, облыстық
әлеуметтік-экономикалық дамуын жеделдету үшін барлық жерде қолда бар
резервтер мен мүмкіндіктерді пайдалануға бағыттап отырды.
1989 жылғы мамырда Бүкілодақтық ХІХ партия конференциясы өтті, онда
демократияшыл күштердің ықпалымен бірқатар аса маңызды шешімдер қабылданды.
Олардың негізгілері мынаған саяды: қоғам өміріндегі демократиялықтың аса
зор ролі, мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатының кез келген мәселелері
жайында сан алуан пікір білдіру, жариялылықты дамыту түрлі көзқарастардың,
идеялардың еркін айтылуы, пікірталастыққа жол беру, бюрократизммен күресу
қаралды.[12]
М. Горбачев демократияландыру кезеңі деп атаған тұста, аумақтық
бөліктерге бөлінген әкімгершілік жүйенің әр деңгейіндегі органдары арасында
билік бөлісудің басты мәселеге айналуы тегіннен тегін емес.[13]
Советтердің ұйымдастырушылық - бұқаралық жұмысында оң қадамдар
жасалды, олардың бұқарамен байланысы кеңейе түсуде. Халық депутаттары
Советтерінің халықпен тұрғылықты жердегі жұмысы елеулі түрде белсенді бола
бастады, облыстың селолары мен қалаларынын өміріндегі актуальды мәселелер
қоғамдық пікір талқысына жиірек салынатын болды. Совет органдарының басшы
қызметкерлері жергілікті жерлерде жиі болады. Мынадай мысал келтіре
кетейік: үстіміздегі жылы ашық хат күні өткен жылғыға қарағанда 40 рет көп
өткізілді.
Есепті мерзім ішінде облыс Советтері қоғамдық өмірді одан әрі
демократияландырудың бекем бағытын жүргізуді іске асырып келеді. Мысал үшін
жыл басынан бері демократиялык негізде Совет органдары басшы
кызметкерлерінің 50-і, оның ішінде еңбек қол лективтерінің талабы бойынша 8-
і сайланды. Басшы совет қызметіне 21 адам ұсынылған екі кандидатураның
біреуі есебінен сайланды.
Алдын ала жергілікті баспасөзде тезистерін жариялау арқылы сессияларды
баяндамасыз өткізу және оларды екбек коллективтерінде, ашық хат күндерінде
талқылау, атқару комитеттерінің тұраұты комиссиялардың көшпелі мәжілістерін
өткізу секілді қызмет фокторлары одан әрі дамытылуда және жетілдіруде.
Сайрам аудандық советі атқару комитеті бір селолық Советтің базасында әр
тоқсан сайын совет қызметкерлерінің семинарын өткізуді тәртіпке айналдырып
келеді, Жетісай аудандык Совет атқару комитетінде қоғамдык пікірді зерттеу
қызметі ұйымдастырылған және ол одан әрі жұмыс істеуде, Шымкент және Кентау
қалалық атқару комитеттерінде қоғамдық қабылдау жұмыс істейді, Советтердін
жұмысында жарнилылық кеңейе түсті. Мұның бәрі де Советтердін, олардың
атқару комитеттерінің облыс халқымен байланысын нығайтуға ыкпал етуде.
Аграрлық секторда жаңаша шаруашылықты жүргізу саясаты елеулі және
едәуір нәтижелер берді. Облыстық аграрлық-өнеркәсіптік комплекс бойынша
жалпы алғанда шаруашылықтардың финанс жағдайының жақсаруында оң қадамдар
байқалуда. Колхоздар мен совхоздардың экономикалық көрсеткіштері жақсы бола
бастады, шығыны көп шаруашылықтардың саны күрт қысқарды. Мысалы, егер өткен
жылы 35 колхоз бен совхоз финанс жылын 29 миллион сом шығынмен аяқтаса,
үстіміздегі жылды 9 совхоз 4 миллион сом шығынмен аяқтайды деп күтілуде.
Қайта құру процестеріне тән елеулі қайшылықтардың бірі-егемендіктер
шеруі мен заңдар соғысы түрінде одақтас республикалар мен орталықтың
арасындағы аса ауыр дау-жанжал болып отыр. Әрине, мұның өзін халықтардың
ұлттық сана-сезімінің өсуінің, тіпті мен айтар едім, кемерінен аса тасуының
маңызын орталықтың жете бағаламағандығымен түсіндіруге болады, ал мұны
түрлі саяси ағымдар мен топтар жан-жақты өз мүдделері үшін пайдалана
бастады.[14]
Облыс мәдени атқару мекемелерінің практикалық қызметіне Ұлы
Октябрдің 70 жылдығына арналған халық творчествосының Бүкіл Одақтық
екінші фестивалі жаңа серпін берді. Фестивалъ көлемінде өткізілген
байқаулар халықтың әсіресе жастардың халық әуендеріне, музыкалыкқ
аспаптарына деген кызығушылығының өсіп отырғандығын көреетті.
Жыл өткен сайын облыста мүдделер бойынша әуесқой бірлестіктер мен
клубтар саны өсіп келеді. Мәдени спорт комплекстері одан әрі дамып, халыққа
кітапхана қызметін көрсету жақсаруда.
Сонымен бірге облыстық мәдениет жөніндегі комитеттің оның
бөлімшелерінің жұмысында қайта құру әлі де тиісті қарқын алған жок. Күш-
жігер негізінен календарлыкқ даталарға арналған дәстүрлі бұқаралық шаралар,
немесе, көпшіліктің назарын аудару сипатындағы шаралар өткізуге жұмсалады.
Формализм, әсіре ұйымшылдық өткізілетін шаралардың облыстың манызды
проболемаларынан алшақтығы жойылмай келеді.
Қазір, әсіресе, клуб мекемелерін материалдық-техникалық жабдықтау
проблемасы өткір күйінде тұр. Облыстың барлық аймақтарында селолық
клубтардың 50 проценттен астамы музыкалық аспаптармен және кажетті
жабдықтармен, түрлі үйірмелер өткізу үшін бөлмелер мен қамтамасыз
етілмеген.
Клуб мекемелерінде акылы үйірмелер, секциялар, студиялар және өзін-өзі
ақтау принципіндегі мүдделер бойынша ауесқой бірлестіктер тым аз. Мәдеииет
органдары көркем-өнерпаздар коллективтерінің репертуарларының идеялык-
көркемдік дәрежесіне бақылау жасамайды.
Бірақ демократияландыру мен жариялылық қайта құрудың мақсатынан гөрі
оның маңызды құралы екені, ал бұл құралды дұрыс пайдалана білуді үйренуіміз
қажет екені көп ұзамай-ақ айқын болды. Мемлекеттік және экономикалық
құрылым негіздерімен тікелей айналасуға кезек келгенде әбден абыржыдық.[15]
Соңғы жылдарда халық ағарту саласының матерналдық базасы біршама
нығайды. Соған қарамастан облысты тұтас алғанда бұл проблема әлі де шешімін
табудан алыс. 887 мектептің 545-і әйтеуір ынғайластырылған мекен-жайларда,
621 мектепте оку екі сменада жүргізіледі. Егер 1987 жылы 25 мектепте оқу үш
сменада жүргізілген болса, жаңа оқу жылында оғай тағы да бесеуі косылды.
Бұл көрсеткіш жөнінен де біздің облысымыз республикада соңғы орында.
Осындай жағдайға қарамастан 1988 жылы Мақтаарал, Түркістан, Созақ, Сайрам
аудандарында бірде-бір класс бөлмесі салынбаған.
Облыстық халыққа білім беру басқармасы кәсіптік білім берудегі
біртұтас мемлекеттік саясатты жүзеге ас-руда базалық кәсіпорындардың
басшыларына тиісті ықпал жасамайды. Жаңа кәсіптер және белгіленген бағыттар
бойынша жұмысшы кадрларын әзірлеуге заявкалар жасауға жеткілікті ықпал
етпейді Селолық кәсіптік-техниналық училищелерді бітірушілерді жұмысқа
орналастыруда көп жақсартуды талап етеді. Қазір ол 70 процент мөлшерінде
ғана. Бірқатар кәсіптік-техникалық училищелердің оқу өндірістк
шеберханалары қажетті жабдықтармен 60-65 процент мөлшерінде ғана
жарақтандырылған Оның өзі де дәурені өтіп, тозығы жеткен жабдықтар. Селолық
кәсіптік-техникалық училишелердің жер учаскелерімен қамтамасыз етілуі
нормадағыдан едәуір төмен. Қазіргі кезде әр оқушыға есептегенде орта
есеппен нормадағы 2,5 гектар орнына 0,8 гектардан ғана келеді Енді селолық
кәсіптік-техникалық училищелер өздерінің қарауына өткен кезде облыстық
аграрлық өнеркәсіптік комитет бұл іспен дұрыстап айналысады деп
сенгіміз келеді.[16]
Жаллы орта білімді жетілдіруге байланысты мәселелердің арасында казіргі
кезде оқушыларды электронды есептеу техникасының негіздеріне үйрету
неғұрлым актуалъды. Алайда бұл пән, әсіресе, селолық жерлердегі мектептерде
тек теориялық жағынан оқытылды. Ал облыстық халыққа білім беру басқармасы
жылжымалы электронды есептеу техникасы кабинетін құру жөнінде екінші жыл
бойы әңгіме қозғап келеді.
Тек үш жылдың өзінде 77 мектеп директоры, 3 аудандық оқу бөлімінің
меңгерушісі жағымсыз себептер бойынша қызметтерінен босатылды. Облыстық
Совет атқару комиіетінің июлъ айындағы мәжілісінде педагогика кадрларын
іріктеудегі, орналастырудағы және тәрбиелеудегі елеулі кемшіліктері мен
олқылықтары үшін облыстық оқу бөлімінің меңгерушісі Р. Ахметова
қызметінен босатылып, оның орынбасарлары С В. Свириденко мен Е. Дабыловқа
қатаң сөгіс жарияланды.
ХІХ сайланған халық депутаттары облыстық советінің жетінші
сессиясында облыстық совет атқару комитеті председателінің орынбасары,
депутат А. Қожамсүгіров баяндады.
Халық депутаттары облыстық Советінің атқару комитеті сіздердің
талқылауларыңызға облыстық совет атқару комитетінің бөлімдерімен және
басқармаларымен, Халық депутаттары қалалық және аудандық Советтерінің
атқару комитеттрімен бірлесіп, өнеркәсіп орындарының құрылыс және басқа да
ұйымдардың қатысуымен Қазақ ССР мемлекеттік жоспарынын он екінші
бесжылдыққа белгілеген бақылау цифрларына сәйкестендіріліп жасалған
облыстың экономикалық және әлеуметтік дамуының 1986-1990 жылдарға арналған
жоспарының жобасын ұсынады.
Облыстық, қалалық, аудандық партия комитеттері КПСС Орталық Комитеті
мен Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің талаптарын басшылыққа ала
отырып, ұйымдастыру-партиялық жұмыстағы, кадрларды іріктеу мен
тәрбиелеудегі, облыстық партия комитетінің ІХ пленумында атап көрсетілген
өз қызметінің стилі мен әдістеріндегі елеулі кемшіліктерді жоюда. [17]
Сарыағаш галантерея фабрикасының тігіншгісі депутат Н. П.
Василъева сөз алды. Біздің қоғам өміршдегі бүкіл жетістік әрбір еңбек
адамының әр-күнгі табыс көрсеткішінен құралады, — деді ол өз сөзінде.
— Он тоғыз жылдан бері өзім тігінші болып еңбек ететін Сарыағаш галантерея
фабрикасының коллективі де халықтың материалдық қажетін өтеуге
өзіндік үлес қосып келеді. Бесжылдықтың басынан бері халық тұтынатын
товардың жаңадаи 51 түрін шығаруды игердік. Коллективтік 50 проценті
еңбекті ұйымдастырудың бригадалық әдісімен қамтылған. Мұнық өзі
тәуір нәтиже беруде. Осылай десек те тұтынушылардың талғамын, қажетін жете
зерттемеу салдарынан фабрика шығарған товарлардың бірқатары сауда
орындарының қоймаларында жатқанын жасыра алмаймыз.
Облыстық- аграрлық - өнеркәсіп комитеті председателінің орынбасары
депутат И.Н. Серыхқа берілді. Біздің облыстың, оның ішінде аграрлық
өнеркәсіп бірлестігінің партия алға қойған міндеттерді
орындауға толық мүмкіндігі бар, — деді он. Он брінші бесжылдықтың
белінде қол жеткен көрсеткіштер бұған дәдел бола алады. Осы мерзімде
бірлестікбойынша мемлекетке ет тапсыру 85 процент , сүт — 98, қаракөл
елтірісі—116, жібек пілләсін тапсыру — 100,4 процент орындалды. Жеміс-
овощ өнімдерін дайындау жақсарды. Жүзімдік, жеміс - овощ алқаптары
әлдеқайда ұлғайтылып оларды кайта жабдықтау жақсарды.
Адамдардың денсаулығын сақтау жөніндегі барша жұмыста қоршаған
ортаны қорғау ерекше орын алады. Соңғы жылдары облыста атмосфералық
ауаның және ағын судың ластануы елеулі түрде азайды. Сонымен бірге,
Фосфор өндіріс бірлестігінде, Шымкент және Састөбе цемент
заводтадтарында, асбест-цемент конструкциялары комбинатында табиғатты
қорғау объектілерін қайта жабдықтау мен салу жөніндегі шаралар
орындалмай қалды. Осы және басқа кәсіпорындардың, басшылары қоршаған
ортаны қорғау мәселелерімен мейлінше шындап айналысулары керек. Партия
мен үкімет бұл мақсат үшін қаржыны аямайды. Он екінші бесжылдықта 110
миллион сом күрделі қаржы жұмсалады немесе алдыңғы бес жылдықтағыдан
үш есе көп. Өнеркәсіптің барлық салалары жоғары қарқынмен дамитын
болады. Өндірістің жалпы көлемі 1990 жылы облыс бойынша 2 миллиард
265 миллион сом болып, 1985 жылмен салыстырғанда 34,8 процент
ұлғаяды. Еңбек өнімділігі 17,4 процент, қор қайтарымы 3.5 процент
артады. Сапаның жоғары категориясы мен өнім шығару молаяды. 1990
жыл өнеркәсіп өндірісінің жалпы көлемінде оның үлес салмағы 1985
жылғы 17,4 процент орнына 19,7 процент болады. 1990 жылы күрделі
қаржының жалпы көлемді жұмыс істеп тұрған өндіріс орындарын қайта
құру мен техникалық қайта жарақтандыруға жұмсалатын шығындардың
үлесі 36,6 процентке дейін артып, 309,9 миллион сом болады.
Халық депутаттары облыстық советі атқару комитеті председателінің
орынбасар, облыстық жоспарлау комиссиясының председателі депутат А.
Қожамсүгіровтың айтуы.Халық депутаттары советтеріне экономиканы және
әлеуметтік мәдени салаларды комплексті дамытуды, өндіріс тиімділігі
мен өсу қарқынын жеделдетуді, кәсіпорындар мен ұйымдардың өзара қарым-
қатынасын жақсартуды қамтамасыз ету үшін үлкен жауапкершілік жүктеледі.
Бұл жолда КПСС Орталық Комиттетінің СССР Жоғарғы Советі
Президиумының және СССР Министрлер Советінің КПСС XXVII съезінің
шешімдеріне сәйкес әлеуметтік-экономикалык, дамуды жеделдетуде халық
дедутаттары Советтерінің ролін одан әрі арттырып, жауапкершілігін күшейту
жөніндегі шаралар туралы қаулысында жергілікті Советтерге берілген
праволарды неғұрлым толық пайдалану қажет.
М. Горбачев демокрадиялық социализм деп атаған схема ауқымында
экономикалық реформа жасаймыз деп, көп күш жігер жұмсағанымызбен, мандытып
ештеңе бітіре алмағанымызға көзім жетті. Қолда бар мүмкіндіктерді тас-
талқан қып талан-таржанға ұшыратыппыз. Саяси режим өзгермесе де, өзгерсе
де, экономикалық саясат өзгеру керек еді.[18]
Қоғамдық, әуесқойлар ұйымдарының дербестігін және белсенділігін
қамтамасыз ету ісінде қоғамдық-саяси өмірді демократияландыру барысында
елеулі қадамдар жасалынды, партия ұйымдарының еңбек коллективтерінің
советтерімен, мемлекеттік және шаруашылық органдарымен, халықтық
бақылаумеи, кәсіподақпен, комсомолмен, басқа да қоғамдық-саяси жасақтармен
ара қатынастарының жүйесі қайта қаралуда. Қайта құру мен жариялылық белгілі
дәрежеде қоғамдық өмірді демократияландыруды туғызғанымен мллиондаған кеңес
адамдарының тұрмыс-тірлігін жақсартуға елеулі ықпал жасамады. Сан алуан
мінбелерден шексіз құрғақ уәделер, серттер беріліп жатты, түрлі
тұғырнамалар, бағдарламалар жасалынды. Олардан жоғарыдағылардың іс-
әрекеттеріндегі батылсыздық, жалтақтық, орынсыз ымырашылдық, әр түрлі
бұрталыстар сезіліп тұрды.[19]
1987 жыл – Ұлы октябрь социалистік революциясының 70 жылдығы
тойланатын жыл. Сондықтан да облыс еңбекшілері белгіленген жоспарды
орындау жолындағы социалистік жарысты кеңінен өрбіте отырып, Совет
мемлекетінің даңқты юбилейін лайықты қарсы алатындығына, өздерінің
барлық күшімен творчестволық жігерін, партияның әлеуметтік және
экономикалық саясатын іс-жүзіне асыруға жұмсайтындығына сенім зор.
Шымкент облыстық ХХҮІ партия конференциясының Қазақстан
компартиясы облыстық комитетінің есебі жөніндегі қаулысында қаулы
етеді. Тәртіп бұзушылықты жою, маскүнемдікпен, бұзақылықпен социалистік
меншікті талан-таражға салушылармен, алыпсатарлармен, оңай олжа
табатындармен күресте көптеген ағаттықтар бар. Бұл кемшіліктерді жоюда
жергілікті Советтер атқару комитетгерінің кәсіподақ және комсомол
ұйымдарының, халықтық бақылаудың ролі әлі де болса төмен.
Леңгір, Ленин, Жетісай және басқа бірқатар партия комитеттері
идеологиялық саяси-бұқаралық жұмыстың экономикалық және әлеуметтік
міндеттерден алшақтығын жоя алмай келеді. Социалистік жарысты,
коммунистерді, маркстік-лениидік оқуын ұйымдастыруда, экономикалық білім
беруде, лекциялық насихат пен ауызша үгітте формализм көп. Тәрбие
жұмысына шаруашылық басшылары, мамандар аз қатыстырылады. Құрылған мәдени-
спорт комплекстері барлық жерде бірдей белсенді жұмыс істемейді. Жалпы
білім беретін және кәсіптік мектеп реформасын жүзеге асыруда, жоғары оқу
орындары мен техникумдарда жастарды окыту мен тәрбиелеуде елеулі
кемшіліктер бар. Патриоттык, ннтернационалдық және. атеистік тәрбиеде,
қарсы насихатта, баспасөз бен радионың қызметінде кемшіліктер орын алып
отыр.
Облыстық қалалық және аудандық партия комитеттері бастауыш және
цехтық партия ұйымдарының, партия топтарының жауынгерлігік арттыру
жөнінде жегкілікті қамқорлық жасамайды, ұйымдастыру және саяси
жұмысты жетілдіруде, әкімшіліктің кызметіне бақылау қоюда, коммунистерді
адамгершілік нормалар мен КПСС Уставының талаптарын қатаң сақтау
рухында тәрбиелеуде оларға жеткілікті практикалық көмек көрсетпейді.
Жекелеген партия комитеттері мен бастауыш партия ұйымдары кадрларды
іріктеу, орналастыру жане тәрбиелеу, резервтерді қалыптастырып, даярлау
жөніндегі жұмысты жүйелі түрде жүргізбейді. Кейде басшы кызметтерге
"инициативасыз, жеткілікті: даярлығы жоқ кызметкерлер ұсынылады,
партиялық және мемлекеттік тәртіпті бұзуға жол берген, кызмет
бабын пайдаланған басшыларға дер кезінде жәие принципті баға
берілмейді.
Мәдени спорт комплекстерінің, клубтардың кітапханалардың
еңбекшілердің демалысын ұйымдастырудағы жұмыс жандандырылсын.
Патриоттық интернационалдық тәрбиеге атеистік насихатқа советтік жаңа
салттар мен дәстүрлерді енгізуге үлкен назар аударылып, бұл үшін радио,
баспасөз, ауызша саяси үгіт кеңінен пайдаланылсын.
8 Облыстық, калалық және аудандық партия комитеттері,халық
депутаттары Советтерінің атқару комитеттері облыстық халық ағарту бөлімі,
облыстық кәсіптік-техникалық білім беру басқармасы мектеп реформасын
жүзеге асыру жөніндегі жұмысты жандандыруға, оқушыларды енбекке үйретуде
базалық кәсіпорындардың, жауапкершілігін арттыруға міндеттелсін.
Жоғары жәна арнаулы оқу орындары педагогикалық коллективтерінің күш-жігері
оку-тәрбие процесінің дәрежесі мен тиімділігін арттыруға, мамандар
даярлаудың сапасын жақсартуға шоғырландырылсын.
9. Облыстық, қалалық және аудандық партия комитеттері, халық
депутаттары Советтерінің право тәртібін бұзудың алдын алу, социалистік
заңдылық пен тәртіпті нығайту жөніндегі жұмысты жүргізуде право қорғау
органдарының жауапкершілігін -арттырсын. Олардың қызметкерлері право
тәрібін бұзудың қандай да болмасын формаларына батыл және айрықша назар
аударып, праволык насихатты белсенді түрде жүргізуге, жұртшылыкпен тығыз
байланысты қамтамасыз етуге жетуі тиіс.
Ұрлыкқа, талан-таражға салушылыққа, оңай олжа табуға қарсы
күрес күшейтілсін, Маскүнемдік пен алкоголизмді тыю салауатты өмірді
орнықтыру жөніндегі шараларды мүлтіксіз жүзегі асыруға назар
аударылсын.
Әңгімелесулер, пікірталастар, қарым-қатынастар және әріптестік
барған сайын көптеп орнығуда.
Ұлтаралық қатынастарды жетілдіру проблемадары облыстық, қалалық
және аудандық партия комитеттерінің күнделікті басты назарында. Қазір
халыктың білімді өз ана тілінде алуға, ұлттық мәдениет кадрларын әзірлеуге
деген сұранымы неғұрлым толығырак қанағаттандырылуда. Ұлттық
мәдениеттердін. өзара ықпал ету және бірін-бірі байыту процесі дами түсуде.
Бұл орайда Наурыз мерекесінің қайтып оралуы, Украина әдебиеті мен
мәдениетінің Қазақстаңдағы және Шымкент облысының Өзбекстандағы күндері,
жазушылар делегацияларын, көркем өнерпаздар коллективтерін алмасу, басқа да
бірлесіп атқарылған жұмыс, түрлері үлкен роль атқарды. Өзге республикаларда
тұратын қазақ ұлтының өкілдеріне қамқорлық жасалуда. Грек, еврей, корей,
өзбек және түрік мәдени-ұлттық орталықтары құрылды.
Дегенмен, барлық уакытта да өмірдің ағысын байқап отыру керек. Өсе
түсіп отырған әлеуметтік күрделі жағдайларға тіпті түкке арзымайтын
тұрмыстық келіспеушіліктер мен керістердің, сатушының тұтынушыларға
дөрекілік көрсетуінің, дәрігердің науқасқа көңіл бөлмеуінің, лауазымды
адамның көкірек керуінің өзі де әне-міне дегенше ұлтаралық катынастардың
арнасына көшіп кетуі мүмкін. Өкінішке орай, облыста мұндай жағдайлар
болды.Діни салттарға бейім адамдардың саны азаймай келеді. Қаңғыбас
молдалар мен әулиеге қызмет етушілер, әртүрлі сектанттар бұрынғысынша
ешбір жазалаусыз әрекет етуде. Қылмыс жасаушылық, право тәртібін бұзушылық
цифрлары жоғары күйінде қалуда. Сонымен бірқатар да тәртіпке бақылау
жасайтын қоғамдық жасақтардың жұмысында осалдаушылық байқалуда. [20]
Ұлттық проблемалардың бүкіл комплексінде тіл туралы мәселе
неғұрлым өткір күйінде қалыл отыр.
Қайта құрудың барлық міндеттерін шешуге облыстық, қалалық, аудандық
газеттердің редакциялары мен радио елеулі үлес қосуда. Олардың үлесінде
жақсы істер көп. 1992 жылы облыстық телевизия студиясын ашу жөнінде
жұмыстар жүргізілуде. Редакция коллективтерінің жұмыс істеуіне қажетті
жағдай жасау үшін күш-жігер жұмсау керек. Бірақ олардан да күшті қайтарым
талап етіледі. Бірқатар газеттердің аттарына ескертпелер бар. Олардың
материалдарында, әсіресе өткір тақырыпқа жазылған материалдарында
сенімділік, ал кейде тіпті дәлел жағы жетіспейді. Партия ұйымдарының жұмыс
тәжірибесін кеңінен көрсету талап етіледі.
Бұл жоғарыда көрсетілген фактілердің барлығы XX ғ.
80-ші жылдардың екінші жартысында қоғамды қайта құру
барысында Қазақстан өмірінде қоғамдық-саяси және демократиялық
қатынастардың кең өріс ала бастағанын көрсетеді.
Жаңа өнім шығаруға жедел көшуге мүмкіндік туғызатын барынша
көп экономикалық және әлеуметтік тиімділік беретін озық техниканы,
неғұрлым прогресті технологиялық процестер мен икемді өндірістерді
кеңінен енгізу жолымен өндірістік аппаратты шапшаң жаңартудың бірінші
дәрежелі маңызы бар. Өндірістік және өндірістік _емес сфераның
барлық салаларында комплексті механикаландыруды аяқтау, автомат
цехтар мен кәсіпорындарға автоматты басқару мен жобалау
жүйелеріне көшу есебінен автоматтандыру ісінде ірі қадам жасау
қажет. Өндірісті электрлендіру, химияландыру роботтандыру
компьютерлендіру барған сайын кең көлемде жүргізіледі биотехнология
қолданылады.
2.1.Оңтүстік Қазақстандағы экономикалық реформалар.
Қазақстан компартиясы облыстық комитетінің есебі және облыс партия
ұйымының қайта құруды одан әрі тереңдету жөніндегі міндеттері жөнінде
Шымкент облыстық XXVIII партия конференциясында жасалатын баяндама
жобасының тезистері қаралды.
Интенсивтендіру арнасына көшу экономикада елеулі
құрылымдық, өзгерістер жасалуын талап етеді. Халық шаруашылығы
ғылымдағы техника мен технологиядағы, қоғамның және жеке адамның
қажеттеріндегі прогресті өзгерістерге сәйкес икемділікпен әрі дер
кезінде қайта құрылып отыруға тиіс. Ғылыми-техникалық
прогресті және әлеуметтік мідеттердің ойдағыдай шешілуін қамтамасыз ететін
салаларды неғұрлым жоғары қарқынмен дамыту, тұтыну, мен қор жинаудың
оңтайлы арақатынасына өндіріс құрал-жабдықтары мен тұтыну заттарын
өндіру аграрлық-өнеркәсіптік комплекстің салалары арасындағы пропорцияларды
жақсартуға жету қажет Экономиканың әлеуметтік бағдар алуы күшейеді
совет халқының өскелең қажеттерін барған сайын толық қанағаттандыруға
бетбұрыс дәйектілікпен жүзеге асырылатын болады.
1985 жылы бізге экономиканы қайта құру үшін екі-үш жыл керек дегенді
айтқан еді. Экономикалық өзгерістер жасауды неден бастау керек екендігін
приципінде дұрыс белгілей тұра,партия мен мемлекет басшылығы, кейін мәлім
болғанындай, саяси жүйе реформасымен байыпты айналысуды тіпті ойларына
алған жоқ. Демократияландыру мен жариялылықты сөз жүзінде айтып қана қою
әлі ештеңе де бере алмайтын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыптың өзектілігі: Кеңес дәуірінде Отан тарихында жинақталған
ақтаңдақтардың бетін ашып, оларды тарихи және объективтік принциптер
тұрғысынан жаңаша бағалау тарих ғылымының алдында тұрған маңызды міндеті.
Сондай ақтаңдақтардың бірі 1985-1991 жылдар аралығын қамтыған қайта құру
шаралары болып табылады.
Тоқырау жылдары деп айдар тағылған кезеңде барлық жерлердегі сияқты
Қазақстанда да, оның ішінде Оңтүстікте де ол басқару ісінде елеулі
кемшіліктер орын алды. Бұл жылдары ұлт саясатында, әлеуметтік –
экономикалық және кадр мәселелерінде көптеген ауытқушылыққа,
бұрмалаушылыққа жол берілді. Жалпы, барлық кеңес қоғамы үшін бұл кезеңде
қоғамдық ойдың мәні өзгеріп, сөз бен істің арасында алшақтық, қайшылық кең
өріс алды. Кадр мәселелерін шешу партия комитеттерінің тек бірінші
басшыларының айтуымен, солардың таңдауымен жүретін болды. Оларды іріктеуде
көп жағдайда тек туыстық, жерлестік, бастыққа берілгендік жағдайлар маңызды
рөл атқарды.
Партияның экономикалық стратегиясының ең жоғарғы мақсатыхалықтың
материалдық және мәдени тұрмыс дәрежесін үздіксіз арттыру болып келді және
солай болып қала береді. Алдағы тұрған кезеңде осы мақсатты жүзеге асыру
әлеуметтік экономикалық дамуды жеделдетуді ғылыми-техникалық прогремм
негізінде өндірісті барынша интенсивтендіріп, оның тиімділігін арттыруды
талап етті. Қайта құру кезеңінде өндіріс негізінен дамудың интенсивті
жолына көшіріліп, қоғамдық еңбек өнімділігінің түбегейлі арттырылуына қол
жеткізу және осының негізінде экономикалық өсу қарқынын жетілдіру қаралды.
Елдің ұлттық таңбасын 2 еседей ұлғайту болды.
Экономиканы құрылымдық жағынан қайта құру күрделі қаржыны халық
шаруашылығы дамуының басым бағыттарына шоғырландыру өткен кезге қарағанда
неғұрлым жігерлі түрде жүзеге асырылатын болады. Басты назар жұмыс істеп
тұрған кәсіпорындарды қайта жарақтандыруға және қайта құруға аударылды.
Машина жасау, химия, электрон және электротехника өнеркәсібі жедел
қарқынмен дамытылды.
Қайта құрудың белгілерінің бірі әлеуметтік - экономикалық дамуды
жеделдету. Бұл секірісті экономиканың құлдырау қарқынын тоқтату және
жеделдету бағытына басты күшті жұмылдыру есебінен жасау тұжырымдалды.
Қоғамды демократияландыру. Бүкіл халықтың басшылықты жүзеге асыратын
төменгі баспалдақтан бастап жоғарғы сатысына дейінгі кеңестердің қызметін
қалпына кетіру, елде территориялықты қамтамасыз ету, келеңсіз құбылыстар
айналасындағы халықтың ой – бүкпелерін, пікір тұжырымдарын, ұсыныстарын
іркілмей, ашық айтуына мүмкіндіктер беру болды.
Қайта құру барысында қазақ халқы өзінің тарихы, ұлттық қайта даму,
ана тілі, мемлекеттік егемендік алу жөнінде талаптарын қоя бастады, бұл
мәселелер жаңа қырынан көрініс тапты.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері: ХХ ғасырдың сексенінші –
тоқсаныншы жылдары коммунистік партия жүзеге асырған қайта құру шараларын
архив құжаттары негізінде талдап, оның маңызы мен нәтижесін тарих ғылымының
бүгінгі деңгейі дәрежесінен бағалау зерттеу жұмысының негізгі мақсаты болып
табылады. Аталмыш мақсатқа сай біз өз алдымызға төмендегідей нақты
міндеттер қойып отырмыз:
- Қазақстандағы қайта құру курсының мән-мағынасына таңдау жасап
көрсету, оның кезеңдерін ашып көрсету;
- Оңтүстік Қазақстандағы қоғамдық-саяси жүйенің мәнін ашу;
- Оңтүстік Қазақстандағы демократиялық қатынастардың дамуын ашып
көрсету;
- 1985-1991жж экономикалық реформаның барысын зерттеп, нәтижесіне баға
беру.
- Қайта құру идеясын Оңтүстік өңірінің экономикалық, әлеуметтік өміріне
тигізген әсерін талдау;
- Қайта құру шараларын нәтижесі туралы кеңес дәуірінде берілген
қорытындыларды сыни көзқараспен талдау;
Зерттеу жұмысының методологиялық негізі: Зерттеу методологиясының маңызды
бөлігі қайта қалпына келген экономикалық, саяси құндылық болып табылады.
Дипломдық жұмыста тарихи оқиғалар объективтік шындық тұрғысынан
қарастырылып, зерттелінді. Зерттеу жұмысында тарихи деректік материалдар
және құжаттардан жинақтау салыстыру, жүйелеу және талдау әдістері
қолданылады. Тарихишылық, жүйесін, объективтік тәрізді ғылыми принциптер
басшылыққа алынды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Жұмыс кіріспеден, негізгі екі тараудан,
қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер мен сілтемелер тізімінен тұрады.
Кіріспеде тақырыптың өзектілігі, мәселенің зерттеу деңгейі, жұмыстың
мақсаты мен міндеттері, методологиялық негізгі айқындалған.
І-тарау. Қайта құру жылдарындағы Оңтүстік Қазақстанның саяси жағдайы.
1.1. Қайта құруға бағыт алу, қайта құру кезеңдері.
XX ғасырдың 80-жылдарының басында одақтас республикалардың әлеуметтік-
экономикалық жағдайы мүшкіл болды. Қайта құру процестерінің тактикасын
айқындауда өрескел қателіктер жіберілді, бірақ қайта құруды бастаушылар
өздерінің кемшіліктерін дер кезінде мойындамады. Экономика мен саясаттағы
дағдарыс өрши түсті. Кейбір аймақта саяси талап қойған кеншілердің
ереуілдері болды. Осындай жағдайда орталықтың позициясы әлсірей берді.[1].
Бүкіл экономикалық саладағы және барлық қоғамдық жүйе мен жеке адамдардың
өміріндегі орталықтандырылған басшылық, партия және мемлекеттік аппарат іс-
қызметтерінің қосақтасып-қабысуы, оның бюрократтығы, зандылықтардың аяққа
тапталуы, қоғамдық-саяси өмірдің маңызды мәселелері бойынша жариялықтың
жоқтығы сияқты көлеңкелі құбылыстардың шешімін таппағандығы былай тұрсын,
оны шешудің қажеттілігін түсінбей,мемлекет басшылары дәрменсіздік,
солқылдақтық танытты. Өзгеріссіз қатып қалған экономикалық формалар, тұнып
тұрған қоғамның саяси-ұйымдастырушылық құрылымы орын тепкен қайшылықтарды
шешуге бөгет болды. Ел қоғам дамуының жаңа тұжырымдамасын қажет етті.
Алайда нақты тетіктері жасалмағандықтан қайта құру кібіртіктей берді.
Шындығына келгенде, қайта құрудың қажеттілігі 80-жылдардың басында-ақ
айтыла бастаған болатын. Партияның басшысы Ю.В.Андропов өндірістік дамудың
ойдан шығарылған сталиндік үлгісі өзінің мүмкіндігін тауысты деп тұңғыш рет
ашып айтты.[2]
1985 жылғы наурызда К.У.Черненко өлгеннен кейін КОКП ОК-нің Бас
хатшысы қызметіне М.С.Горбачев сайланды. Қайта құруды жеделдету
тұжырымдамасына сәйкес 1985-1987 жылдары қазіргі заманның талабына сай алға
басуға ұмтылыс жасалынды. Бірақ М.С. Горбачев елдегі қоғамдық-саяси жүйені
түбірімен қайта құрумен шұғылданудың орнына 1987 жылы негізінен сыртқы
саясатпен айналысты. Ол өзін реформалаушы ретінде көрсетіп, Батысқа ұнамақ
болды, ал олар болса Горбачевке көмектесу жөнінде бәрі бір пікірге келіп:
реформа араны ашылған әскери алпауытты ауыздықтайды деп білген.[3] Сол
жылдың сәуірінде партия Орталық Комитетінің Пленумы болып өтіп, онда
әлеуметтік-экономикалық өмірдің мәселелерін жаңаша қарауға әрекет жасалды.
1985 жылғы сәуірде партия қоғамды демократияландыру және оны жариялылық
негізінде қайта құруды жүзеге асыру үшін халық алдында жауапкершілікті
өзіне алды: ғылыми-техникалық серпінділікті жеделдету арқылы елдің
әлеуметтік-экономикалық дамуының тұжырымдамасы жарияланды. Бұл стратегиялық
бағыт 1986 жылғы 25 ақпан-6 наурызда өткен партияның ХХVII съезінің
құжаттары мен сонда қабылданған КОКП жаңа Бағдарламасында өзінің көрінісін
тапты.[4] Кеңес Одағында 1985-1991 жылдардың арасы қайта құру кезеңі деп
тарихқа енді және оның белгілері төмендегідей :
1) әлеуметтік-экономикалық дамуды жеделдету. Бұл секірісті экономиканың
құлдырау қарқынын тоқтату және жеделдету бағытына басты күшті жұмылдыру
есебінен жасау тұжырымдалды; Қазақстанды жаңаша қалыптастыруым керек болды.
Қайта құру құрғақ сөзге айналып, келекеге ұшырай бастады. Қатерлі кезеңнен
бірігіп аман қалуды ойластыратын ешкім болмады. Тамыз төңкерісінен кейін
әркім өз басын өзі күйттеуге мәжбүр болды. Ал М.Горбачев сол оқиғалар
елдегі жағдайды түбірімен өзгертіп жібергеніне қапелімде түсіне қоймады. Өз
елінде өзге елде жүргенде халге ұшырады. Маған өзімді президент сайлаған
халықтың-қазақстандықтардың алдындағы жауапкершілігімді сезініп, шешімді
әрекеттерге барудан басқа амал қалмады. [5]
2) қоғамды демократияландыру. Бүкілхалықтық басшылықты жүзеге асыратын
төменгі баспалдақтан бастап жоғарғы сатысына дейінгі Кеңестердің қызметін
қалпына келтіру;
3) елде жариялықты қамтамасыз ету. Келеңсіз құбылыстар айналасындағы
халықтың ой-бүкпелерін, пікір-тұжырымдарын, ұсыныстарын іркілмей, ашық
айтуына мүмкіндіктер беру. Ел ішінде жариялылық негізінде сын айту
бостандығы орын алды, жаңа партиялар, түрлі қоғамдық қозғалыстар құрыла
бастады, кооперативтер, т.б. құрылып жатты. Батыстың іскерлеріне бірлескен
кәсіпорындар құру және т.б. сол сияқталар арқылы кеңестік экономикаға өз
капиталын жұмсауға біршама еркіндік беру көзделді.[6]
Кеңес Одағы Коммунистік партиясының Бас хатшысы М.С. Горбачев
Күшті орталық және күшті республикалар деген ереже ұсынып, өзін сталиндік
үлгідегі күшті орталықтың нағыз қолдаушысы ретінде көрсетті. Әзірленген
жобада республикалардың жалпымемлекеттік маңызы бар істерден өзге
мәселелердің бәрін орталықсыз өздері шешпек болған ұмтылысы ескерілмеді.[7]
Көтерілген мәселелер орынды, қажетті де занды болды, бірақ оны іске
асыруда сөз бен істің алшақтығы тап бұрынғыдай тағы да белең алды.
Қайта құру жылдары 3 кезеңнен тұрады; 1-кезең 1985 жылғы КОКП ОК-нің
Сәуір Пленумы-1987 жылдың жазы. 2-кезең 1987 жылдың жазы -1989 жылдың
мамыры. 3- кезең 1989 жылдың мамыры -1991 жылдың тамызы. Шеретовтың
Полтическая история Казахстана (1985-2000 жж) деген кітабында төрт
кезеңге бөліп қарастырған.
1-кезеңде қайта құру үрдісін жүзеге асыру жолындағы шаралар.
• Экономиканы ғылыми-техникалық прогресс негізінде қайта кұру
тұжырымдалды. Сондықтан валюталық ресурсты тұтыну тауарларынан (тамақ,
киім, аяқ киім және т.б.) дүниежүзілік талаптарға сәйкес келетін отандық
мәшине жасау саласының құрал-жабдықтары мен приборларын сатып алу көзделді.
Бұл өндірісті жеделдету және еңбек өнімділігін тез арада көтерудің алғы
шарты деп саналды. 60-шы жылдардың бірінші жартысында халықтың қол жеткен
табыстары жайлы және әміршілдік-әкімшілдік жүйенің құрсауынан шығуға
жасалған 1966-1969, 1979 және 1980 жылдардағы талпыныстары туралы ескерту.
Бұл-брежневщинадан құтылуға істелген әрекеттер еді.[8]
СОКП ОК-нің 1985 ж.сәуір Пленумынан 1992 жылдың жазына дейін. Бұл
кезеңнің шеңберінде жеделдету дейтін құбылыстың тұжырымдамасын жүзеге
асыруға талпыныс жасалып бақты. Ол кездегі ел басшылығың сенімі бойынша
мемлекетті тоқыраудан шығару үшін маскүнемдікпен күрес ашу керек,
тәртіпсіздікпен күресу керек(Ю. Андроповтың тәртіпті қатайту жөніндегі
бағытының жалғастырылуы осыдан). Міне осы шаралар еңбек өнімділігін
арттыруға, яғни қоғамдық даму қарқыны тездетуге тиіс болды.[9]
Орталық Комитеттің кең ауқымды кеңесінде көтеріліп, партияның ХХVІІ-
съезінде қолдау тауып, дамуы қажетті деп көзделген ғылыми-техникалық
прогресті өрлету өз нәтижесін бермеді. Мемлекеттің өнеркәсіпке
монополиялылығы жағдайында зауыттар мен фабрикалар жоғарыдан таңған
импорттық қайта жабдықтаудан бас тартты. Тіпті жабдықтар әкелінген кездің
өзінде де олар жәшіктерде сол бұзылмаған қалпы немесе мекеменің артында
ашылған күйінде жел, жаңбыр, қар астында пайдаланусыз қалып отырды.
Партия аграрлық жүйеде ауыл шаруашылығының интенсивті дамуын ғылыми-
техникалық революциясының жетістіктері, жаңа технология және басқа да
факторлар қамтамасыз етеді деп тұжырымдады. Алайда бұл салада да жеделдету
концепциясы іске аспады, себебі кеңшар жұмысшылары мен колхозшылардың
өндіріс құралдарынан және еңбек нәтижесінен аластатылуы олардың, ғылыми-
техникалық революцияның жетістіктерін қабылдауға, оның бер жағында,
өндіріске енгізуге итермелемеді. 1987 жылғы шілдеде КОКП Орталық Комитеті
Қазақ республикалық партия ұйымдарының еңбекшілерге интернационалдық және
патриоттық тәрбие беру жұмысы туралы арнайы қаулы қабылдады.[10]
Кадр саясатын қайтадан ұйымдастыру жүргізілді. Кадрларды қайтадан құру
жолындағы шаралар да шешімін таппады. Көптеген партия қызметкерлері,
шаруашылық басшылары қоғамды нұсқаулар және жарлықтар арқылы бұрынғысынша
басқару жүйесін ұстанды.
Бұл әсіресе елді жайлаған маскүнемдікпен және алкоголизммен, сондай-ақ
еңбексіз кіріспен күрес сияқты науқандарды ұйымдастыру барысында айрықша
көрінді. Адамгершілік нысанадағы шараларды жүзеге асыру әдістері
бұрмаланды. Партия комиттеттерінің нұсқауларымен жүзімдіктер бүтіндей
түбірінен шабылды. Селолар, кеңшарлар мен аудандар өздерін ішімдіктерсіз
зона етіп жариялап, бастамалар өзара социалистік жарыстарға түскен
белсендікпен жүрді. Кафелер жабылып, ресторандар басқа профильдік бағытқа
көшірілді. Адамдардың жеке өмірлеріне кірігу әдеттегі құбылыстарға айналды.
Үкіметтің ойланбай істеген шаралары самогон жасау, наркоманияның
өсуі, тұрмыстық маскүнемдік, ұрлап-қымқыру сияқты құбылыстардың өсуіне
әкеліп соқтырды. Көлеңқелі экономика күшейді, маскүнемдік жасырын және
қатерлі сипат алды.
• Қайта кұру концепциясының алға қойған мәселелерінің бірі өткен
өмірімізден қалай болып жетсе, сол күйінде айнытпай ұлт саясатын әрі
қарай жалғастыру болды. Ұлт мәселесін шешудегі солақайлықтың сотқар әдісі
Қазақстанда 1986 жылғы Желтоқсан окиғасында кеңінен қолданылды.
• Партия жұмысында қазақ басшы орыстардың, ал орыс басшы қазақтардың
мәселесімен айналысуға тиіс деген принцип жарияланды, ең аяғы
ауылдық Кеңестердің өзінде ұлтаралық қатынастар мәселесі туралы бөлім
ашылды, алайда орган ұлт мәселесіне терең үңілуден гөрі, жалаң ұлтаралық
достықты нығайтуды жалау етіп ұстанды.
• 1987 жылғы қаңтарда партия ОК-нің Пленумы шақырылып, мұнда
Орталық Комитет еткен дәуірлердегі социализмнің бұрмалануына өзінің
қатысы бар екендігін ашық айтқанымеи, бұл форум өріс алған дағдарыстың
себептерін көрсетіп бере алмады. Қайтадан қайта құрудың құралы шексіз
және жергілікті шаралар енгізу арқылы өзгерістерге аяқ басу болады деп
түсіндірілді. Өзгерістерге ерскше копцептуалды мазмұн беріп, қоғамдық
дамудың тұрпайы көзкарастары салтанат құрды, мәселен, мүмкіндігінше
социализм, мүмкіндігінше демократия, мүмкіндігінше динамизм және
шығармашылық, мүмкіндігінше зандылық пен тәртіп, мүмкіндігінше
ғылымилық, мүмкіндігінше патриотизм т.б.
2-кезең бастау алған 1987 жылғы жаздағы маусым Пленумы басқаруды
түбегейлі қайта құру мәселесін көтерді. Бірақ форумның шешімдері
жартыкештік сипат алды. Олай дейтін себебіміз-дағдарыстың өрістеуінің
тамыры теренде, яғни өндірістік қатынаста екендігі туралы тұжырым
жасалмады. Дегенмен қоғамдық сана қозғалысқа түсіп, халықтың әл-ауқатын
жақсартудың бірден-бірі жолы нарықпен жеке меншік болып табылатындығы
айғақтана түсті. Алайда ел басшылары бұрынғысынша дәйексіздік, сылбырлық,
орынсыз қырағылық танытты. Мұның белгісі ретінде Мемлекеттік мекемелер
туралы заңды айтуға болады. Заңда шаруашылықтың арендалық, мердігерлік
жүйесін дамыту көзделді және оны іске асыру шұғыл түрде қолға алынды.
Аталған шара қоғамның едәуір дәрежеде алға басуына ықпал еткенімен,
мәселелер шешімін таппады. Заң экономиканың жартылай дамуына ғана:
мүмкіндік берді, Заң мемлекеттік жоспар және нарық қатынасы сияқты екі
сыйымсыз дүниені қабыстыруға әрекет жасады, яғни бұл Кеңес үкіметінің
социалистік нарықтың өзінше бір модуліне шығуға буғандық еді.
Партия өркениетті дамуға нарық экономикасы мемлекеттің жоғарыдан
түсірілетін жоспарымен емес, жеке меншіктің дамуымен сабақтаса отырып
бастайтындығын біле тұра, ескі жолдан ауытқымады.
3-кезеңге қатысты мәселелерге тоқталсақ, қайта құру идеяларының кең
қанат жая алмауы біріншіден, партия, мемлекет басшылары реформистік
қанатының жалтақтап шегініс тауып, реформаны батыл түрде іске асырмай
отырғандығы болса, екіншіден, оның барлық сатыдағы бюрократиялық
номенклатурасының қарсылығына ұшыруы болды. Дегенмен 1989 жылғы тамыздың 25
жұлдызында КСРО депутаттарының І-съезінің трибунасында тоталитарлық империя
қалдықтарының орнына демократиялық, яғни азаматтық құқықтық қоғамды құрудың
маңызды алғы шарты болып нарықпен жеке меншікке ету жолындағы күрес
басталды және оның салтанат құрғандығына бүгінгі күніміз айғақ.
Қазақстанның дамуы осы тұста елеулі өзгерістермен сипатталады:
1989жылғы КСРОдепутаттарының І-съезінде Г.В.Колбиннің Халық Бақылауы
Комитетінің төрағасы болып тағайындалуымен байланысты республика жаңа
қадамдарға аяқ басты;
1989 жылғы маусым айындағы КП ОК-нің Пленумы ашық жағдайда Н.Ә.Назарбаевты
республикалық партия ұйымының басшысы етіп жариялады. Қазақстанда басқа
республикалар сияқты тарихи оқиғалар жалпы КСРО-ның саяси жағдайына сәйкес
аса жылдамдықпен дамыды;
1989 жылғы маусымда мұнай өндіру орталықтарының бірі Жаңаөзен қаласында
қайғылы оқиға болды. Әлеуметтік тұрмыстың төмендігі тұрғылықты ұлт өкілдері
мен вахталық жұмысшылардың арасындағы қатынастардың шиеленісуімен ушықты:
вахталық кезекте істейтін жұмыс күшінің Ресейден әкелінуі, керісінше
тұрғылықты жер азаматтарының калыс қалуынан жұмыссыздық жайлап, күн
көрістің нашарлауы, вахталық жұмысшылардың қазақ халқының дәстүрін аяққа
басуы тәртіпсіздік пен қан төгіске ұласып, тек милиция және әскердің
күшімең басылды;
ұлтаралық қатынастың шиеленісуі ұлт саясатын тез арада қарауды талап етті.
Ұлт саясатын қалпына келтірудің алғашқы қадамдарының бірі 1989 жылғы
қыркүйек айында Қазақ КСР-ның Тіл туралы заңының жарық көруі болды, көп
ғасырлық тарихында қазақ тілінің мәртебесі алғаш рет мемлекеттік дәрежеге
көтерілді;
1990 жылғы сәуір айында Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Н.Ә.Назарбаевты Қазақ
Кеңестік Социалистік Республикасының Президенті етіп сайлады;
* 1990 жылғы қазанның 25 жұлдызында Қазақ КСР-ның Мемлекеттік егемендігі
туралы Декларациясы қабылданды.
1990-1991 жылдары елде КСРО-ның болашағы туралы мәселе талқыға түскенде,
Қазақстан жаңарған федерация және республикалардың егемендігі принципіне
негізделген Одақты сақтауды белсенді түрде қолдады. Алайда 1991 жылдың 19-
21 тамызында Мәскеуде антиконституциялық төңкеріс болды. Бүліктің
талқандалуы КОКП-ның іс жүзінде таралуына әкеліп соқты. Орталыктың
империялык жүйесі, мұнымен бірге біртұтас бөлінбейтін мемлекет тұрпатындағы
Кеңес Одағы да өмір сүруін тоқтатты. Осыдан кейін-ак бұрынғы 15 одақтас
республика бірінің артынан бірі өз тәуелсіздігін жариялай бастады.
1.2. Оңтүстік Қазақстанда қоғамдық саяси және демократиялық
қатынастардың дамуы.
Біздің қоғамымызда демократиялық қатынастардың одан әрі тереңдеп
өрістеуі кеңестердің қызметінен көріне бастады. Барлық өкімет Кеңестерге
берілсін! - деген ұран жанданды. Бұл мәселені ілкі кезде кеңестерге партия
басшылығын күшейту арқылы шешу үшін күш салынды, бірақ одан ештеме шықпады.
Өйткені кейінгі жылдары компартияның қызметінде елеулі кемшіліктер мен
тоқыраушылық орын алды. Оның сапа құрамы төмендеп кетті. Партия
комитеттерінің кеңестерге және тағы басқа да қоғамдық ұйымдарға басшылығы
жеткіліксіз болды.
Облыстық XXVI партия конференциясы сайлаған облыстық партия
комитетінің бірінші уйымдастыру пленумы болды. Онда ұйымдық мәселе қаралды.
Пленумда облыстық партия комитетінің бірінші секретары және бюро
мүшесі болып Р.М. Мырзашев сайланды. Облыстық партия комитетінің екінші
секретары және бюро мүшесі болып В. С. Черненко, секретарлары және бюро
мүшелері болып Ә.С. Бесбаева, С.А. Терешенко, Ә. Спатаев сайланды.
21 март,сенбі күні Шымкент Қазақстан Компартияы облыстық комитетінің
VI пленумы болды.Пленумның қарауына КПСС Орталық комитетінің 1987 жылғы
январь Пленумының Қайта құру және партияның кадр саясаты туралы
шешімдерін орындау жөніндегі облыс партия ұйымының міндеттері туралы
мәселе енгізілді.Бұл жөнінде облыстық партия комитетінің бірінші секретары
Р.М.Мырзашев баяндама жасады.
Жарыссөзге мына жолдастар қатысты: Б.А.Рузанов- Шымкент қаласындағы
Еңбекші аудандық партия комитетінің бірінші секретары,О.Нұржанов-Мақтарал
аудандық партия комитетінің бірінші секретары, Г. Я.Воронков-Ленгер
аудандық партия комитетінің бірінші секретары, А.Әбдіраманов-Шымкент
қорғасын заводының балқытушысы,В.В.Кожевников-Шымкент қалалық партия
комитетінің бірінші секретары, Ж. Төлеев-Ленин аудандық партия
комитетінің бірінші секрктары, Г.А.Байғарина-Восход тігін фабрикасының
директоры, Н.Ш.Кабиров- Кентау қалалық партия комитетінің бірінші
секретары, А.И.Бондаренко- Сайрам ауданындағы Победа колхозының шошқа
өсірушісі, К.Пернешев- облыстық ішкі істер басқармасы саяси бөлімінің
бастығы, Ұ.А.Арғынбеков-Түркістан ауданындағы партия комитетінің бірінші
секретары,Ш.Ахмедов-Түркістан ауданындағы Победа колхозының бригадирі,
Л.А. Романов- Түлкібас аудандық партия комтетінің бірінші секретары,Ж.
Пірімбетова- Шымкент нан пісіру өнеркәсібі өндіріс бірлестігі № 1 нан
заводының мастері, Р.П. Зуев- облыстық Южный Казакстан газетінің
редакторы.
Пленумда Қазақстан Компартиясы Орталық Комитеінің химия өнеркәсібі
бөлімінің меңгерушісі А.Н. Нұрышев сөз сөйледі.
Пленумда облыстық партия комитетінің бірінші секретары Р.М. Мырзашев
қорытынды сөз сөйледі.
Пленум талқыланған мәселе бойынша қаулы қабылдады.
Пленумның жұмысына КПСС Орталық Комитетінің ауыл шаруашылығы және
тамақ өнеркәсібі бөлімінің сектор меңгерушісі И.Б. Паклин, КПСС Орталық
Комитетінің жауапты қызметкері А. А. Рутков, Қазақстан Компартиясы Орталық
Комитетінің ұйымдық- партиялық жұмыс бөлімінің инспекторы В.Н. Шепель
қатысты.
Ең алдымен партия XXVII съезі , КПСС Орталық Комитеті январь (1987
ж.) Пленумы талаптарының рухына сәйкес партия тұрмысының лениндік
принциптері мен нормаларын орнықтыру жолында біз табандылықпен және
өршілдікпен күресуіміз керек.
Облыстық партия комитеті,жер-жеолегі партия комитеттері,бастауыш
партия ұйымдары өз жұмысының стилі мен тәсілдерін қайта құруға күжігерін
салуға тиіс екендігін айту қажет.
Кадрлар алмастырылды.Көптеген учаскелер білікті, қабілетті
ұйымдастырушылармен нығайтылды.Актуальді мәселелерді, оның ішінде кадр
мәселесін шешуде де бастауыш партия ұйымдарының, еңбек коллективтерінің
пікірі көбірек есепке алынатын болды.Жариялылық барынша кеңейтілуде, сын
және өзара сын өріс алуда.Бұл бұқараның саяси және еңбек белсенділігінің
өсуіне жағдай жасауда.
Әсіресе,істің жайы Кентау қаласы менг Шымкент ҚаласындағыЕңбекші
ауданында нашар.Бірақ Кентау қалалық партия комитеті(Кабиров жолдас) және
Еңбекші аудандық партия комитеті(Рузанов жолдас) мұндай сәтсіздіктерді дер
кезінде тексеріп, анықтап, оның орындалу себебін іс жүзінде және оперативті
шешу орнына жиі-жиі сәтсіздікті бақылаушылардың рөлінде қалып қояды.Бұл
жерлерде экономикадағы сәтсіздіктер мен кадрларды іріктеу мен
орналастырудағы олқылықтар айрықша ерекшеленеді. Бұл үшін сондай-ақ
облыстық партия комитетінің салалық бөлімдері де(Бекбосынов және Миркин
жолдастар) толық дәрежеде жауап береді.
Қазақстан Компартиясы облыстық комитетінің бірінші секретары Р.М.
Мырзашевтің айтуынша қалалық, аудандық партия крмитеттерінің бірінші
секретарлары өздеріне тәртіп пен право тәртібін нығайтуға елді мекендерді
қоғамға жат элементтерден тазартуға жауапты мекемелердің және лауазымды
адамдардыңқызметін үйлестіріп отыру міндетін алды.Әкімшілік органдары мен
қоғамдық ұйымдардың жұмысы жаңаша, олардың правога жат құбылыстарға қарсы
күрестегі табандылығына қарай бағаланатын болды.Облыста 815 топ жедел жұмыс
істеуде.
Тек үстіміздегі жылдың өзінде көптеген арамтамақ, маскүнем және
нашақор анықталып, оның бірнеше жүзі емдеу-еңбекпен түзеу
профилактерилеріне жіберілді және қылмысты жауапкершілікке тартылды. Мұның
бәрі қоғамдық тәртіпті сауықтыруға оң ықпал етті.
Дегенмен, жағымсыз құбылыстарға қарсы күрес барлық жерде бірдей
күшейтіліп отырған жоқ. Шардара, Созақ, Сайрам, Түркістан аудандық
Советтерінің атқару комитеттері өз территорияларында қоғамдық тәртіпті
сақтауды нашар қамтамасыз етуде.
Облысымызда жұртшылықтың маскүнемдікке қарсы күресте белсенді түрде
қатысуын паш ететін мысалдар аз емес. Спиртті ішімдіктерге құмар адамдармен
профилактикалық жеке жұмыс күшейе түсті. Оларға байырғы жұмысшылар мен
еңбек ардагерлері бекітілді.
Қайта құрудың желілері іс жүзінде түйісіп жатқан бастауыш ұйымдары
тұрақты да мұқият көңіл бөлуді қажет ететін ерекше аймақ болуы тиіс.
Олардың көпшілігінде іскерлік ұйымшылдық артты, коллективтің саяси ұйытқысы
ретіндегі ролі өсе түсуде.
Сонымен қатар облыстық партия комитетінің бюросы әлі де болса олардың
жұмысында түбегейлі бет бұрысқа жеткен жоқ. Мысалы, Бөген ауданындағы
Бөржар совхозының партия ардагері Т. Кемелов жолдас 1988 жылғы партия
комитетінің есебін тыңдаған жиналыста былай деді: Қайта құру бізге әлі
жеткен жоқ. Шаруашылық мемлекетке астық тапсыру жоспарын үш бесжылдық бойы
қатарынан орындалмай келеді. Ал бұл ешкімді ойландыратын емес. Халық
овощпен қамтамасыз етілмеген, шопандар жаздың өзінде помидор, қияр
дегендерді көрмейді. Малшылар арасындағы жарыс формальды түрде
ұйымдастырылған. Совет атқару комитетінің председателі алаңдап жүрген жоқ.
Міне, біздегі қайта құру осындай. Олар аппарат жұмысына бақылауды нашар
жүргізеді.
1988 жылғы көктемде КСРО Жоғарғы Кеңесіне сайлау өткізілді. Сайлау
Кеңес мемлекетінің тарихында тұңғыш рет демократиялық және еркіндік,
халықтың саяси белсенділігің қауырт өскен жағдайында өтті. Қайта құру мен
нағыз демократиялық сайлау тудырған халық депутаттарының Бірінші съезі
(мамыр-маусым, 1989ж.) Кеңестік тарихтағы аса ірі оқиғалар қатарына сөзсіз
жатады.[11]
Жиырмасыншы сайланған халық депутаттары обылыстық Советінің ҮІІІ
сессиясында халық депутаттары облыстық Советі атқару комитетінің
председательі, депутат С. А. Тереченко сөз сөйледі. Облыстық партия
комитеті басшылығымен облыстық Совет Атқару Комитеті бөлімдер мен
басқармалардың, халық депутаттары аудандық, қалалық Совет атқару
комиететтерінің, шаруашылқ органдарының күш-жігерін қызмет стилі мен
әдістерін түбірінен қайта құруға, адам факторын жандандыруға, облыстық
әлеуметтік-экономикалық дамуын жеделдету үшін барлық жерде қолда бар
резервтер мен мүмкіндіктерді пайдалануға бағыттап отырды.
1989 жылғы мамырда Бүкілодақтық ХІХ партия конференциясы өтті, онда
демократияшыл күштердің ықпалымен бірқатар аса маңызды шешімдер қабылданды.
Олардың негізгілері мынаған саяды: қоғам өміріндегі демократиялықтың аса
зор ролі, мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатының кез келген мәселелері
жайында сан алуан пікір білдіру, жариялылықты дамыту түрлі көзқарастардың,
идеялардың еркін айтылуы, пікірталастыққа жол беру, бюрократизммен күресу
қаралды.[12]
М. Горбачев демократияландыру кезеңі деп атаған тұста, аумақтық
бөліктерге бөлінген әкімгершілік жүйенің әр деңгейіндегі органдары арасында
билік бөлісудің басты мәселеге айналуы тегіннен тегін емес.[13]
Советтердің ұйымдастырушылық - бұқаралық жұмысында оң қадамдар
жасалды, олардың бұқарамен байланысы кеңейе түсуде. Халық депутаттары
Советтерінің халықпен тұрғылықты жердегі жұмысы елеулі түрде белсенді бола
бастады, облыстың селолары мен қалаларынын өміріндегі актуальды мәселелер
қоғамдық пікір талқысына жиірек салынатын болды. Совет органдарының басшы
қызметкерлері жергілікті жерлерде жиі болады. Мынадай мысал келтіре
кетейік: үстіміздегі жылы ашық хат күні өткен жылғыға қарағанда 40 рет көп
өткізілді.
Есепті мерзім ішінде облыс Советтері қоғамдық өмірді одан әрі
демократияландырудың бекем бағытын жүргізуді іске асырып келеді. Мысал үшін
жыл басынан бері демократиялык негізде Совет органдары басшы
кызметкерлерінің 50-і, оның ішінде еңбек қол лективтерінің талабы бойынша 8-
і сайланды. Басшы совет қызметіне 21 адам ұсынылған екі кандидатураның
біреуі есебінен сайланды.
Алдын ала жергілікті баспасөзде тезистерін жариялау арқылы сессияларды
баяндамасыз өткізу және оларды екбек коллективтерінде, ашық хат күндерінде
талқылау, атқару комитеттерінің тұраұты комиссиялардың көшпелі мәжілістерін
өткізу секілді қызмет фокторлары одан әрі дамытылуда және жетілдіруде.
Сайрам аудандық советі атқару комитеті бір селолық Советтің базасында әр
тоқсан сайын совет қызметкерлерінің семинарын өткізуді тәртіпке айналдырып
келеді, Жетісай аудандык Совет атқару комитетінде қоғамдык пікірді зерттеу
қызметі ұйымдастырылған және ол одан әрі жұмыс істеуде, Шымкент және Кентау
қалалық атқару комитеттерінде қоғамдық қабылдау жұмыс істейді, Советтердін
жұмысында жарнилылық кеңейе түсті. Мұның бәрі де Советтердін, олардың
атқару комитеттерінің облыс халқымен байланысын нығайтуға ыкпал етуде.
Аграрлық секторда жаңаша шаруашылықты жүргізу саясаты елеулі және
едәуір нәтижелер берді. Облыстық аграрлық-өнеркәсіптік комплекс бойынша
жалпы алғанда шаруашылықтардың финанс жағдайының жақсаруында оң қадамдар
байқалуда. Колхоздар мен совхоздардың экономикалық көрсеткіштері жақсы бола
бастады, шығыны көп шаруашылықтардың саны күрт қысқарды. Мысалы, егер өткен
жылы 35 колхоз бен совхоз финанс жылын 29 миллион сом шығынмен аяқтаса,
үстіміздегі жылды 9 совхоз 4 миллион сом шығынмен аяқтайды деп күтілуде.
Қайта құру процестеріне тән елеулі қайшылықтардың бірі-егемендіктер
шеруі мен заңдар соғысы түрінде одақтас республикалар мен орталықтың
арасындағы аса ауыр дау-жанжал болып отыр. Әрине, мұның өзін халықтардың
ұлттық сана-сезімінің өсуінің, тіпті мен айтар едім, кемерінен аса тасуының
маңызын орталықтың жете бағаламағандығымен түсіндіруге болады, ал мұны
түрлі саяси ағымдар мен топтар жан-жақты өз мүдделері үшін пайдалана
бастады.[14]
Облыс мәдени атқару мекемелерінің практикалық қызметіне Ұлы
Октябрдің 70 жылдығына арналған халық творчествосының Бүкіл Одақтық
екінші фестивалі жаңа серпін берді. Фестивалъ көлемінде өткізілген
байқаулар халықтың әсіресе жастардың халық әуендеріне, музыкалыкқ
аспаптарына деген кызығушылығының өсіп отырғандығын көреетті.
Жыл өткен сайын облыста мүдделер бойынша әуесқой бірлестіктер мен
клубтар саны өсіп келеді. Мәдени спорт комплекстері одан әрі дамып, халыққа
кітапхана қызметін көрсету жақсаруда.
Сонымен бірге облыстық мәдениет жөніндегі комитеттің оның
бөлімшелерінің жұмысында қайта құру әлі де тиісті қарқын алған жок. Күш-
жігер негізінен календарлыкқ даталарға арналған дәстүрлі бұқаралық шаралар,
немесе, көпшіліктің назарын аудару сипатындағы шаралар өткізуге жұмсалады.
Формализм, әсіре ұйымшылдық өткізілетін шаралардың облыстың манызды
проболемаларынан алшақтығы жойылмай келеді.
Қазір, әсіресе, клуб мекемелерін материалдық-техникалық жабдықтау
проблемасы өткір күйінде тұр. Облыстың барлық аймақтарында селолық
клубтардың 50 проценттен астамы музыкалық аспаптармен және кажетті
жабдықтармен, түрлі үйірмелер өткізу үшін бөлмелер мен қамтамасыз
етілмеген.
Клуб мекемелерінде акылы үйірмелер, секциялар, студиялар және өзін-өзі
ақтау принципіндегі мүдделер бойынша ауесқой бірлестіктер тым аз. Мәдеииет
органдары көркем-өнерпаздар коллективтерінің репертуарларының идеялык-
көркемдік дәрежесіне бақылау жасамайды.
Бірақ демократияландыру мен жариялылық қайта құрудың мақсатынан гөрі
оның маңызды құралы екені, ал бұл құралды дұрыс пайдалана білуді үйренуіміз
қажет екені көп ұзамай-ақ айқын болды. Мемлекеттік және экономикалық
құрылым негіздерімен тікелей айналасуға кезек келгенде әбден абыржыдық.[15]
Соңғы жылдарда халық ағарту саласының матерналдық базасы біршама
нығайды. Соған қарамастан облысты тұтас алғанда бұл проблема әлі де шешімін
табудан алыс. 887 мектептің 545-і әйтеуір ынғайластырылған мекен-жайларда,
621 мектепте оку екі сменада жүргізіледі. Егер 1987 жылы 25 мектепте оқу үш
сменада жүргізілген болса, жаңа оқу жылында оғай тағы да бесеуі косылды.
Бұл көрсеткіш жөнінен де біздің облысымыз республикада соңғы орында.
Осындай жағдайға қарамастан 1988 жылы Мақтаарал, Түркістан, Созақ, Сайрам
аудандарында бірде-бір класс бөлмесі салынбаған.
Облыстық халыққа білім беру басқармасы кәсіптік білім берудегі
біртұтас мемлекеттік саясатты жүзеге ас-руда базалық кәсіпорындардың
басшыларына тиісті ықпал жасамайды. Жаңа кәсіптер және белгіленген бағыттар
бойынша жұмысшы кадрларын әзірлеуге заявкалар жасауға жеткілікті ықпал
етпейді Селолық кәсіптік-техниналық училищелерді бітірушілерді жұмысқа
орналастыруда көп жақсартуды талап етеді. Қазір ол 70 процент мөлшерінде
ғана. Бірқатар кәсіптік-техникалық училищелердің оқу өндірістк
шеберханалары қажетті жабдықтармен 60-65 процент мөлшерінде ғана
жарақтандырылған Оның өзі де дәурені өтіп, тозығы жеткен жабдықтар. Селолық
кәсіптік-техникалық училишелердің жер учаскелерімен қамтамасыз етілуі
нормадағыдан едәуір төмен. Қазіргі кезде әр оқушыға есептегенде орта
есеппен нормадағы 2,5 гектар орнына 0,8 гектардан ғана келеді Енді селолық
кәсіптік-техникалық училищелер өздерінің қарауына өткен кезде облыстық
аграрлық өнеркәсіптік комитет бұл іспен дұрыстап айналысады деп
сенгіміз келеді.[16]
Жаллы орта білімді жетілдіруге байланысты мәселелердің арасында казіргі
кезде оқушыларды электронды есептеу техникасының негіздеріне үйрету
неғұрлым актуалъды. Алайда бұл пән, әсіресе, селолық жерлердегі мектептерде
тек теориялық жағынан оқытылды. Ал облыстық халыққа білім беру басқармасы
жылжымалы электронды есептеу техникасы кабинетін құру жөнінде екінші жыл
бойы әңгіме қозғап келеді.
Тек үш жылдың өзінде 77 мектеп директоры, 3 аудандық оқу бөлімінің
меңгерушісі жағымсыз себептер бойынша қызметтерінен босатылды. Облыстық
Совет атқару комиіетінің июлъ айындағы мәжілісінде педагогика кадрларын
іріктеудегі, орналастырудағы және тәрбиелеудегі елеулі кемшіліктері мен
олқылықтары үшін облыстық оқу бөлімінің меңгерушісі Р. Ахметова
қызметінен босатылып, оның орынбасарлары С В. Свириденко мен Е. Дабыловқа
қатаң сөгіс жарияланды.
ХІХ сайланған халық депутаттары облыстық советінің жетінші
сессиясында облыстық совет атқару комитеті председателінің орынбасары,
депутат А. Қожамсүгіров баяндады.
Халық депутаттары облыстық Советінің атқару комитеті сіздердің
талқылауларыңызға облыстық совет атқару комитетінің бөлімдерімен және
басқармаларымен, Халық депутаттары қалалық және аудандық Советтерінің
атқару комитеттрімен бірлесіп, өнеркәсіп орындарының құрылыс және басқа да
ұйымдардың қатысуымен Қазақ ССР мемлекеттік жоспарынын он екінші
бесжылдыққа белгілеген бақылау цифрларына сәйкестендіріліп жасалған
облыстың экономикалық және әлеуметтік дамуының 1986-1990 жылдарға арналған
жоспарының жобасын ұсынады.
Облыстық, қалалық, аудандық партия комитеттері КПСС Орталық Комитеті
мен Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің талаптарын басшылыққа ала
отырып, ұйымдастыру-партиялық жұмыстағы, кадрларды іріктеу мен
тәрбиелеудегі, облыстық партия комитетінің ІХ пленумында атап көрсетілген
өз қызметінің стилі мен әдістеріндегі елеулі кемшіліктерді жоюда. [17]
Сарыағаш галантерея фабрикасының тігіншгісі депутат Н. П.
Василъева сөз алды. Біздің қоғам өміршдегі бүкіл жетістік әрбір еңбек
адамының әр-күнгі табыс көрсеткішінен құралады, — деді ол өз сөзінде.
— Он тоғыз жылдан бері өзім тігінші болып еңбек ететін Сарыағаш галантерея
фабрикасының коллективі де халықтың материалдық қажетін өтеуге
өзіндік үлес қосып келеді. Бесжылдықтың басынан бері халық тұтынатын
товардың жаңадаи 51 түрін шығаруды игердік. Коллективтік 50 проценті
еңбекті ұйымдастырудың бригадалық әдісімен қамтылған. Мұнық өзі
тәуір нәтиже беруде. Осылай десек те тұтынушылардың талғамын, қажетін жете
зерттемеу салдарынан фабрика шығарған товарлардың бірқатары сауда
орындарының қоймаларында жатқанын жасыра алмаймыз.
Облыстық- аграрлық - өнеркәсіп комитеті председателінің орынбасары
депутат И.Н. Серыхқа берілді. Біздің облыстың, оның ішінде аграрлық
өнеркәсіп бірлестігінің партия алға қойған міндеттерді
орындауға толық мүмкіндігі бар, — деді он. Он брінші бесжылдықтың
белінде қол жеткен көрсеткіштер бұған дәдел бола алады. Осы мерзімде
бірлестікбойынша мемлекетке ет тапсыру 85 процент , сүт — 98, қаракөл
елтірісі—116, жібек пілләсін тапсыру — 100,4 процент орындалды. Жеміс-
овощ өнімдерін дайындау жақсарды. Жүзімдік, жеміс - овощ алқаптары
әлдеқайда ұлғайтылып оларды кайта жабдықтау жақсарды.
Адамдардың денсаулығын сақтау жөніндегі барша жұмыста қоршаған
ортаны қорғау ерекше орын алады. Соңғы жылдары облыста атмосфералық
ауаның және ағын судың ластануы елеулі түрде азайды. Сонымен бірге,
Фосфор өндіріс бірлестігінде, Шымкент және Састөбе цемент
заводтадтарында, асбест-цемент конструкциялары комбинатында табиғатты
қорғау объектілерін қайта жабдықтау мен салу жөніндегі шаралар
орындалмай қалды. Осы және басқа кәсіпорындардың, басшылары қоршаған
ортаны қорғау мәселелерімен мейлінше шындап айналысулары керек. Партия
мен үкімет бұл мақсат үшін қаржыны аямайды. Он екінші бесжылдықта 110
миллион сом күрделі қаржы жұмсалады немесе алдыңғы бес жылдықтағыдан
үш есе көп. Өнеркәсіптің барлық салалары жоғары қарқынмен дамитын
болады. Өндірістің жалпы көлемі 1990 жылы облыс бойынша 2 миллиард
265 миллион сом болып, 1985 жылмен салыстырғанда 34,8 процент
ұлғаяды. Еңбек өнімділігі 17,4 процент, қор қайтарымы 3.5 процент
артады. Сапаның жоғары категориясы мен өнім шығару молаяды. 1990
жыл өнеркәсіп өндірісінің жалпы көлемінде оның үлес салмағы 1985
жылғы 17,4 процент орнына 19,7 процент болады. 1990 жылы күрделі
қаржының жалпы көлемді жұмыс істеп тұрған өндіріс орындарын қайта
құру мен техникалық қайта жарақтандыруға жұмсалатын шығындардың
үлесі 36,6 процентке дейін артып, 309,9 миллион сом болады.
Халық депутаттары облыстық советі атқару комитеті председателінің
орынбасар, облыстық жоспарлау комиссиясының председателі депутат А.
Қожамсүгіровтың айтуы.Халық депутаттары советтеріне экономиканы және
әлеуметтік мәдени салаларды комплексті дамытуды, өндіріс тиімділігі
мен өсу қарқынын жеделдетуді, кәсіпорындар мен ұйымдардың өзара қарым-
қатынасын жақсартуды қамтамасыз ету үшін үлкен жауапкершілік жүктеледі.
Бұл жолда КПСС Орталық Комиттетінің СССР Жоғарғы Советі
Президиумының және СССР Министрлер Советінің КПСС XXVII съезінің
шешімдеріне сәйкес әлеуметтік-экономикалык, дамуды жеделдетуде халық
дедутаттары Советтерінің ролін одан әрі арттырып, жауапкершілігін күшейту
жөніндегі шаралар туралы қаулысында жергілікті Советтерге берілген
праволарды неғұрлым толық пайдалану қажет.
М. Горбачев демокрадиялық социализм деп атаған схема ауқымында
экономикалық реформа жасаймыз деп, көп күш жігер жұмсағанымызбен, мандытып
ештеңе бітіре алмағанымызға көзім жетті. Қолда бар мүмкіндіктерді тас-
талқан қып талан-таржанға ұшыратыппыз. Саяси режим өзгермесе де, өзгерсе
де, экономикалық саясат өзгеру керек еді.[18]
Қоғамдық, әуесқойлар ұйымдарының дербестігін және белсенділігін
қамтамасыз ету ісінде қоғамдық-саяси өмірді демократияландыру барысында
елеулі қадамдар жасалынды, партия ұйымдарының еңбек коллективтерінің
советтерімен, мемлекеттік және шаруашылық органдарымен, халықтық
бақылаумеи, кәсіподақпен, комсомолмен, басқа да қоғамдық-саяси жасақтармен
ара қатынастарының жүйесі қайта қаралуда. Қайта құру мен жариялылық белгілі
дәрежеде қоғамдық өмірді демократияландыруды туғызғанымен мллиондаған кеңес
адамдарының тұрмыс-тірлігін жақсартуға елеулі ықпал жасамады. Сан алуан
мінбелерден шексіз құрғақ уәделер, серттер беріліп жатты, түрлі
тұғырнамалар, бағдарламалар жасалынды. Олардан жоғарыдағылардың іс-
әрекеттеріндегі батылсыздық, жалтақтық, орынсыз ымырашылдық, әр түрлі
бұрталыстар сезіліп тұрды.[19]
1987 жыл – Ұлы октябрь социалистік революциясының 70 жылдығы
тойланатын жыл. Сондықтан да облыс еңбекшілері белгіленген жоспарды
орындау жолындағы социалистік жарысты кеңінен өрбіте отырып, Совет
мемлекетінің даңқты юбилейін лайықты қарсы алатындығына, өздерінің
барлық күшімен творчестволық жігерін, партияның әлеуметтік және
экономикалық саясатын іс-жүзіне асыруға жұмсайтындығына сенім зор.
Шымкент облыстық ХХҮІ партия конференциясының Қазақстан
компартиясы облыстық комитетінің есебі жөніндегі қаулысында қаулы
етеді. Тәртіп бұзушылықты жою, маскүнемдікпен, бұзақылықпен социалистік
меншікті талан-таражға салушылармен, алыпсатарлармен, оңай олжа
табатындармен күресте көптеген ағаттықтар бар. Бұл кемшіліктерді жоюда
жергілікті Советтер атқару комитетгерінің кәсіподақ және комсомол
ұйымдарының, халықтық бақылаудың ролі әлі де болса төмен.
Леңгір, Ленин, Жетісай және басқа бірқатар партия комитеттері
идеологиялық саяси-бұқаралық жұмыстың экономикалық және әлеуметтік
міндеттерден алшақтығын жоя алмай келеді. Социалистік жарысты,
коммунистерді, маркстік-лениидік оқуын ұйымдастыруда, экономикалық білім
беруде, лекциялық насихат пен ауызша үгітте формализм көп. Тәрбие
жұмысына шаруашылық басшылары, мамандар аз қатыстырылады. Құрылған мәдени-
спорт комплекстері барлық жерде бірдей белсенді жұмыс істемейді. Жалпы
білім беретін және кәсіптік мектеп реформасын жүзеге асыруда, жоғары оқу
орындары мен техникумдарда жастарды окыту мен тәрбиелеуде елеулі
кемшіліктер бар. Патриоттык, ннтернационалдық және. атеистік тәрбиеде,
қарсы насихатта, баспасөз бен радионың қызметінде кемшіліктер орын алып
отыр.
Облыстық қалалық және аудандық партия комитеттері бастауыш және
цехтық партия ұйымдарының, партия топтарының жауынгерлігік арттыру
жөнінде жегкілікті қамқорлық жасамайды, ұйымдастыру және саяси
жұмысты жетілдіруде, әкімшіліктің кызметіне бақылау қоюда, коммунистерді
адамгершілік нормалар мен КПСС Уставының талаптарын қатаң сақтау
рухында тәрбиелеуде оларға жеткілікті практикалық көмек көрсетпейді.
Жекелеген партия комитеттері мен бастауыш партия ұйымдары кадрларды
іріктеу, орналастыру жане тәрбиелеу, резервтерді қалыптастырып, даярлау
жөніндегі жұмысты жүйелі түрде жүргізбейді. Кейде басшы кызметтерге
"инициативасыз, жеткілікті: даярлығы жоқ кызметкерлер ұсынылады,
партиялық және мемлекеттік тәртіпті бұзуға жол берген, кызмет
бабын пайдаланған басшыларға дер кезінде жәие принципті баға
берілмейді.
Мәдени спорт комплекстерінің, клубтардың кітапханалардың
еңбекшілердің демалысын ұйымдастырудағы жұмыс жандандырылсын.
Патриоттық интернационалдық тәрбиеге атеистік насихатқа советтік жаңа
салттар мен дәстүрлерді енгізуге үлкен назар аударылып, бұл үшін радио,
баспасөз, ауызша саяси үгіт кеңінен пайдаланылсын.
8 Облыстық, калалық және аудандық партия комитеттері,халық
депутаттары Советтерінің атқару комитеттері облыстық халық ағарту бөлімі,
облыстық кәсіптік-техникалық білім беру басқармасы мектеп реформасын
жүзеге асыру жөніндегі жұмысты жандандыруға, оқушыларды енбекке үйретуде
базалық кәсіпорындардың, жауапкершілігін арттыруға міндеттелсін.
Жоғары жәна арнаулы оқу орындары педагогикалық коллективтерінің күш-жігері
оку-тәрбие процесінің дәрежесі мен тиімділігін арттыруға, мамандар
даярлаудың сапасын жақсартуға шоғырландырылсын.
9. Облыстық, қалалық және аудандық партия комитеттері, халық
депутаттары Советтерінің право тәртібін бұзудың алдын алу, социалистік
заңдылық пен тәртіпті нығайту жөніндегі жұмысты жүргізуде право қорғау
органдарының жауапкершілігін -арттырсын. Олардың қызметкерлері право
тәрібін бұзудың қандай да болмасын формаларына батыл және айрықша назар
аударып, праволык насихатты белсенді түрде жүргізуге, жұртшылыкпен тығыз
байланысты қамтамасыз етуге жетуі тиіс.
Ұрлыкқа, талан-таражға салушылыққа, оңай олжа табуға қарсы
күрес күшейтілсін, Маскүнемдік пен алкоголизмді тыю салауатты өмірді
орнықтыру жөніндегі шараларды мүлтіксіз жүзегі асыруға назар
аударылсын.
Әңгімелесулер, пікірталастар, қарым-қатынастар және әріптестік
барған сайын көптеп орнығуда.
Ұлтаралық қатынастарды жетілдіру проблемадары облыстық, қалалық
және аудандық партия комитеттерінің күнделікті басты назарында. Қазір
халыктың білімді өз ана тілінде алуға, ұлттық мәдениет кадрларын әзірлеуге
деген сұранымы неғұрлым толығырак қанағаттандырылуда. Ұлттық
мәдениеттердін. өзара ықпал ету және бірін-бірі байыту процесі дами түсуде.
Бұл орайда Наурыз мерекесінің қайтып оралуы, Украина әдебиеті мен
мәдениетінің Қазақстаңдағы және Шымкент облысының Өзбекстандағы күндері,
жазушылар делегацияларын, көркем өнерпаздар коллективтерін алмасу, басқа да
бірлесіп атқарылған жұмыс, түрлері үлкен роль атқарды. Өзге республикаларда
тұратын қазақ ұлтының өкілдеріне қамқорлық жасалуда. Грек, еврей, корей,
өзбек және түрік мәдени-ұлттық орталықтары құрылды.
Дегенмен, барлық уакытта да өмірдің ағысын байқап отыру керек. Өсе
түсіп отырған әлеуметтік күрделі жағдайларға тіпті түкке арзымайтын
тұрмыстық келіспеушіліктер мен керістердің, сатушының тұтынушыларға
дөрекілік көрсетуінің, дәрігердің науқасқа көңіл бөлмеуінің, лауазымды
адамның көкірек керуінің өзі де әне-міне дегенше ұлтаралық катынастардың
арнасына көшіп кетуі мүмкін. Өкінішке орай, облыста мұндай жағдайлар
болды.Діни салттарға бейім адамдардың саны азаймай келеді. Қаңғыбас
молдалар мен әулиеге қызмет етушілер, әртүрлі сектанттар бұрынғысынша
ешбір жазалаусыз әрекет етуде. Қылмыс жасаушылық, право тәртібін бұзушылық
цифрлары жоғары күйінде қалуда. Сонымен бірқатар да тәртіпке бақылау
жасайтын қоғамдық жасақтардың жұмысында осалдаушылық байқалуда. [20]
Ұлттық проблемалардың бүкіл комплексінде тіл туралы мәселе
неғұрлым өткір күйінде қалыл отыр.
Қайта құрудың барлық міндеттерін шешуге облыстық, қалалық, аудандық
газеттердің редакциялары мен радио елеулі үлес қосуда. Олардың үлесінде
жақсы істер көп. 1992 жылы облыстық телевизия студиясын ашу жөнінде
жұмыстар жүргізілуде. Редакция коллективтерінің жұмыс істеуіне қажетті
жағдай жасау үшін күш-жігер жұмсау керек. Бірақ олардан да күшті қайтарым
талап етіледі. Бірқатар газеттердің аттарына ескертпелер бар. Олардың
материалдарында, әсіресе өткір тақырыпқа жазылған материалдарында
сенімділік, ал кейде тіпті дәлел жағы жетіспейді. Партия ұйымдарының жұмыс
тәжірибесін кеңінен көрсету талап етіледі.
Бұл жоғарыда көрсетілген фактілердің барлығы XX ғ.
80-ші жылдардың екінші жартысында қоғамды қайта құру
барысында Қазақстан өмірінде қоғамдық-саяси және демократиялық
қатынастардың кең өріс ала бастағанын көрсетеді.
Жаңа өнім шығаруға жедел көшуге мүмкіндік туғызатын барынша
көп экономикалық және әлеуметтік тиімділік беретін озық техниканы,
неғұрлым прогресті технологиялық процестер мен икемді өндірістерді
кеңінен енгізу жолымен өндірістік аппаратты шапшаң жаңартудың бірінші
дәрежелі маңызы бар. Өндірістік және өндірістік _емес сфераның
барлық салаларында комплексті механикаландыруды аяқтау, автомат
цехтар мен кәсіпорындарға автоматты басқару мен жобалау
жүйелеріне көшу есебінен автоматтандыру ісінде ірі қадам жасау
қажет. Өндірісті электрлендіру, химияландыру роботтандыру
компьютерлендіру барған сайын кең көлемде жүргізіледі биотехнология
қолданылады.
2.1.Оңтүстік Қазақстандағы экономикалық реформалар.
Қазақстан компартиясы облыстық комитетінің есебі және облыс партия
ұйымының қайта құруды одан әрі тереңдету жөніндегі міндеттері жөнінде
Шымкент облыстық XXVIII партия конференциясында жасалатын баяндама
жобасының тезистері қаралды.
Интенсивтендіру арнасына көшу экономикада елеулі
құрылымдық, өзгерістер жасалуын талап етеді. Халық шаруашылығы
ғылымдағы техника мен технологиядағы, қоғамның және жеке адамның
қажеттеріндегі прогресті өзгерістерге сәйкес икемділікпен әрі дер
кезінде қайта құрылып отыруға тиіс. Ғылыми-техникалық
прогресті және әлеуметтік мідеттердің ойдағыдай шешілуін қамтамасыз ететін
салаларды неғұрлым жоғары қарқынмен дамыту, тұтыну, мен қор жинаудың
оңтайлы арақатынасына өндіріс құрал-жабдықтары мен тұтыну заттарын
өндіру аграрлық-өнеркәсіптік комплекстің салалары арасындағы пропорцияларды
жақсартуға жету қажет Экономиканың әлеуметтік бағдар алуы күшейеді
совет халқының өскелең қажеттерін барған сайын толық қанағаттандыруға
бетбұрыс дәйектілікпен жүзеге асырылатын болады.
1985 жылы бізге экономиканы қайта құру үшін екі-үш жыл керек дегенді
айтқан еді. Экономикалық өзгерістер жасауды неден бастау керек екендігін
приципінде дұрыс белгілей тұра,партия мен мемлекет басшылығы, кейін мәлім
болғанындай, саяси жүйе реформасымен байыпты айналысуды тіпті ойларына
алған жоқ. Демократияландыру мен жариялылықты сөз жүзінде айтып қана қою
әлі ештеңе де бере алмайтын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz