Органикалық дүниелер

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

РЕФЕРАТ

Органикалық дүниелер

Кіріспе
Мұхиттардағы биономиялық аймақтар
Организмдердің жердегі тіршілік ету ортасы
Қазындылар немесе Фоссилиялар

Тафономия

Кіріспе
Палеонтологиялық дәлелдемелер. Өліп біткен организмдердің қазба
қалдықтарын зерттейтін ғылым саласын палеонтология деп атаймыз. Органикалық
қазба қалдықтарды зерттеп салыстыру әр түрлі геологиялық замандағы
тіршіліктің бейнесін көз алдымызға елестетеді. Анатомиялық дәлелдер жеке
мүшелер, сондай-ақ тұтас ағзаны салыстырып, қатарлап орналастыруға
негізделген. Мүшелердің құрылысын зерттеп, олардың күрделенуін қадағалап
байқау Ламаркты эволюциялық идеяға итермеледі. Ламарк жүйке және қантарату
жүйесін салыстыра отырып, жануарлар тобында кластан класқа, типтен типке
күрделенудің үздіксіз қатарын бақылап жүрді. Генетикалық
дәлелдер хромосомалардың құрылысын, саны мен мөлшерін салыстыруға
негізделген. Ағзалардың жақын туыстас топтарында алшақ топтарына қарағанда
хромосомалары әлдеқайда көбірек ұқсас болады. Ғалымдар солардың көмегімен
тірі ағзалар арасындағы туыстық деңгейді жоғары дәлдікте анықтай алады. Бұл
әдістердің дәлме-дәлдігі соншалық эволюциялық теорияны қолдау үшін ғана
емес, туыстықты анықтау үшін де, сондай-ақ қылмыстылықты анықтап, да
қолданылады. Биохимиялық дәлелдер молекулалық-генетикалық дәлелдерден
кейінірек пайда болды. Бұл да сол қағидаларга негізделген, алайда мұнда
негізінен жұмыс нәруыздардың аминқышқылды құрамымен жүргізіледі
Жер қойнауында немесе оның бетінде кен жұмыстарын жүргізу нәтижесінде
пайда болатын кен құрылысы. Кен Қазбалары атқаратын міндеті мен белгіленген
мерзім ішінде сақталу мақсатына қарай әр түрлі көлік
және инжинерлікқұрылғыларымен, арнайы бекітпелермен жабдықталады. Қазба кен
орындарын іздеу және барлауға арналған барлау, ал игеру кезінде кен қазып
алуға арналған пайдалану Қазбалары болып бөлінеді. Сондай-ақ Қазба жабық
(жер астында) және ашық (жер бетінде) болып екіге ажыратылады. Ашық әдіспен
қазылған Қазбалардың орны үлкен шұңқыр – карьер (кеніш) болады. Жер астында
кен қазу жұмыстарында кен ашу (кенге жету), дайындық, қима және көмекші
Қазбалар қазылады. Кеңістікте орналасу қалпына сәйкес бұлар тік, көлденең
және көлбеу болып қазылып, жердің бетіне шығуы немесе жер астындағы басқа
Қазбалармен қосылуы мүмкін. Тереңде жатқан кенді қазып алу үшін оның үстін
басып жатқан пайдасыз тау жыныстарынтесіп өтіп кен жатқан қабатқа
жетеді. Көмір өндірісінде шахта оқпаны көбінесе көмір қабатының орта шеніне
жеткізіледі де, қабаттың жатысына қарай одан жоғары қарай не төмен
бағытталған Қазбалар қазылады. Егер кен таулы аймақтарда қазылатын болса,
онда таудың бір бүйірінен кенге қарай штольня деп аталатын жатық Қазба
қазылады. Кенді ұзына бойлай қазылған жатық қазба штрек делінеді. Әрбір 30
– 60 м аралықта штрекке көлденең бағытта кеннің екі жақ бүйіріне тірелетін
орт деп аталатын жатық Қазбалар жүргізіледі. Бірдей тереңдікте өзара
байланысып жатқан Қазабаларды горизонт деп атайды. Дайындық және қима
Қазбалар жасалып біткен соң кенді белгіленген жүйемен қазып алады. Кен
алынған қуыстар кен Қазбалары деп аталады. Биіктігі 3 – 4 м, ұзындығы 100 –
300 м, ені 20 – 30 м кен Қазбасы лава деп аталады. Лава көбінесе көмір
шахталарында пайдаланылады. Кентастық шахталардағы кен Қазбаларының
биіктігі кейде 40 – 50 м-ге жететін кең қуыс түрінде қазылады. Мұны кен
қазып алу камерасы дейді. Кен қазбаларын жүргізу сілемнен тау жыныстарын
қопару және гидравлик. әдістерімен ажырату немесе үңгілеу машиналарының
көмегімен мехaникa опыру арқылы жүзеге асырылады

Мұхиттардағы биономиялық аймақтар

Дүниежүзілік мүхит сулары тереңдеген сайын, өзінің табиғаты мен
тіршілік дүниесінің қүпияларымен адамзатты әлі де таңғалды- руда. Олардың
ғажайып сыры әлі күнге дейін толық ашылған жоқ. Мүхиттардың терең
түңғиықтарын зерттеу барысында қазірдің өзінде ғылымға белгісіз тірі
жәндіктер табылуда. Мүхит суында тіршілікке қажетті қолайлы жағдайлар мен
қоректік заттар жеткілікті. Сондықтан мүхит суының барлық бөліктерінде де
тіршілік дамыған. Тіпті тіршілік дүниесі тереңдігі 11022 м
болатын Мариана шүңғымасында да, жа ңа

жер қыртысы түзіліп, ыстық магма шығып жататын
жарықтарда да, температурасы мен қысымы өте жоғары аудандарда да кездеседі.
Мүхиттардағы тіршілік жағдайлары полюстен экваторға және су бетінен
тереңдікке қарай өзгеріп отырады. Мүхиттың өсімдіктер дүниесі көзге
көрінбейтін бактериялар, біржасушалы өсімдіктер мен үзындығы 200 м дейін
жететін теңіз балдырларынан түрады. Жануарлардан көзге көрінбейтін үсақ
жәндіктерден бастап, салмағы 160 тоннаға дейін жететін алып кит- тер
тіршілік етеді.

Мүхиттағы тіршілік үзақ геологиялық уақыт арал ығын д а су массал
арының қасиеттерін өзгертіп отырады. Судағы жасыл өсімдіктер бө- ліп
шығарған оттегінің мөлшері артып, оның артық мөлшері ауаға шығу
арқылы атмосфера қүрамын өзгертеді. Ауадағы оттегі мөлшерінің көбеюі
теңіздегі тіршілік дүниесінің біртіндеп қүрлыққа шығып, тіршілік етуіне
мүмкіндік береді. Сондықтан мүхитты Жер шарындағы тіршілік бесігі деп
атайды.

Тіршілік ету жағдайына байланысты мүхиттағы тіршілік
дүниесі планктон (грек тілінен аударғанда қалқыма), нектон (грек тілінен
аударғанда жүзгіш) және бентос (грек тілінен аударғанда тереңдік) деп
атала- тын үш топқа бөлінеді (30-суретті қараңдар).

Планктон ағыстардың әсерінен еркін қозғалатын алуан түрлі бір-
жасушалы балдырлардан, әртүрлі қарапайымдылардан, үсақ шаяндар- дан, теңіз
қүрттарынан, ішек қу- ыстылардан және бақалшақтардан түрады. Өсімдіктер
планктоны - жа- нуарлар планктонының негізгі қорек көзі. Мүхиттағы аса ірі
сүтқоректілер (кит тәрізділер мен ескекаяқтылар) де планктонды азық етеді.
Нек- тонды мүхит сулары мен оның беткі бөлігінде еркін жүзетін балықтар,
теңіз сүтқоректілері, теңіз жыланда- ры мен тасбақалар, ірі моллюскалар
(сегізаяқ, кальмар) қүрайды.

Нектон неғүрлым ірі жануар- лардан түрғанымен, олардың жалпы
биомассасы бентостың жиынтық мас-

сасынан 23 есе аз. Бентосты мүхит түбінде бекініп тіршілік ететін
өсімдіктер мен жануарлар дүниесі қүрайды. Олар мүхит түбінде тірші- лік
етуге бейімделген әртүрлі балдырлардан, теңіз шөптерінен (гүлді өсімдіктер
өкілі), тікен терілілер, шаян тәрізділер, маржан полипте- рінен түрады.
Бентостағы тіршілік дүниесі селбесіп өмір сүруге бейім- делген.

Дүниежүзілік мүхит суларында жануарлардың 150 мыңға жуық,
өсімдіктердің 15 мыңнан астам түрі кездеседі, олар саны жағынан өте көп
болуымен ерекшеленеді. Енді біздің алдымызда мүхиттың осы биологиялық
байлығын неғүрлым тиімді пайдалану, қорғау, зерттеу міндеттері түр.

Мұхитта тіршіліктің таралуы географиялық ендікке байланысты.
Температурасы төмен дәне поляр түні ұзаққа созылатын полярлық
өңір сулары тіршілік дүниесіне кедей болады. Жазда екіжарты шардағы
қоңыржай белдеудің суында тірі ағзалар жақсы өсіп, жетіледі. Бұл ағыстар
мен күшті желдер әсерінен әр түрлі су массаларының араласуынан
мұхит суларында қоректік заттар мен оттегі мөлшерінің артуы
себеп болады. Сондықтан қоңыржай ендіктер алабы (40°-60°) Дүниежүзілік
мұхиттың балыққа ең бай аудандары болып табылады (32-суретті қараңдар).
Беткі су қабатының температурасы мен тұздылығы жоғары болғандықтан,
тропиктік ендіктерде тіршілік дүниесінің мөлшері азаяды. Ал экватор маңында
олардың саны қайтадан артады. Тіршілік бір ендіктің өзінде әркелкі
таралған. Ашық мұхитқа қарағанда, жағаға жақын бөліктердегі беткі су
қабатының 50 м-ге дейінгі тереңдіктерінде мұхиттағы
өсімдіктер мен жануарлардың басым көпшілігі шоғырланған. Бұл Күн сәулесі
жарығының жақсы түсуімен, тез жылынуымен, толқындар мен ағыстардың жағаны
шаюы себепті құрлықтан қоректік заттардың көптеп келуімен түсіндіріледі.
Судың беткі температурасы +28°С-тан кем б олмайтын тропиктер аралығындағы
таяз сулар- да рифтер мен атолдарды түзетін маржын полиптері көптеп
кездеседі. Ондағы су асты тіршілігі ғажайып әсемдігімен таңғалдырады.

Қазіргі кезде Дүниежүзілік мүхиттағы тылсым табиғат қүбылыс- тарын
түсіну, табиғат байлықтарын игеру және ондағы табиғат апат- тарынан сақтану
мүмкіндіктерін анықтау мақсатында жүргізілетін ғылыми-зерттеу жүмыстары
жаңа сатыға көтерілді. Зерттеулер ғы- лым мен техниканың ең соңғы
жетістіктерімен жабдықталған қуатты ғылыми-зерттеу кемелерінің, мүхит
түбінде жүмыс істейтін арнайы автоматты стансалардың, сондай-ақ жасанды Жер
серіктерінің көме- гімен жүргізіледі. Сонымен қатар мүхит түбінің қүпиясы
мен оның табиғат ерекшеліктерімен жете танысу мақсатында техникалық жа-
ғынан жетілдірілген сүңгуір қайықтар мен батискафтар да кеңінен
қолданылуда.

Организмдердің тіршілік ортасы

Кез келген организмнін еніп-өсіп, көбеюіне, ұрпактарьш жал-ғастыруына
қолайлы табиғи-тарихи қалыптаскан ортаны тіршілік ортасы дейміз. Қазіргі
кезде жер шарында су, құрлық-ауа, топырақ және организмдердін өзі.

Су тіршілік ортасы. Гидросфера ғаламшарымыздың ең үлкен көлемін алып
жатыр. Су — жер шарының барлық көлемінің 71%-ынқамтиды. Судың негізгі
қорын, яғни 98%-ын мұхиттар мен теңіздер құрайды. қалған 2%-ы мәңгі
мүздықтар, езендер мен көлдердін үлесіне тиеді. Суда жануарлардын 150 мың,
өсімдіктердің 10 мыңнан астам түрі тіршілік етеді.
Судың, өзіне тән ерекшеліктері: Оған судың тұтқырлығы, тұз концентрациясы,
қысым, оттек мөлшері, су қабатының Теңіздер мен мұхиттардағы организмдердін
дене формасының ерекшеліктері: қозғалыстары мен ағыстары, айналымдар, қорек
қоры, судың тұщылығы жатады.
Судағы барлық организмдерге тән қасиет — жүзу. көптеген балдырлар, кейбір
организмдер бекініп тіршілік етуге бейімделген. Жүзуге немесе баяу
козғалуға байланысты гидробионттарда құрлык организмдерінде болмайтын
ерекше морфологиялык ескіншелер, жүзу немесе ескек аяктары мен жүзбе-
қанаттары, су жұқтырмайтын заттар, т.б.Мыс, тау өзендерінде тіршілік ететін
балықтардың денесі жұмыр әрі ықшамды, ағыска карсы жүзуге бейімді болса,
жазык жердегі көлдердегі балықтар, керісінше, ірі әрі жалпақ болып
табылады.

Ал мүхиттардың әр түрлі тереңдіктеріндегі организмдердің морфологиялық
құрылысы, дене пішіні мен қозғалуы мүлдем баскаша болады.Жануарлардың суға
бейімделуі де әр түрлі. Олардың анато-мияльщ, морфологиялык, физиологиялык,
мінез-күлыктык, т.б. бейімділіктерін байкауға болады- Мысалы, судың терең
кабатында тіршілік ететін организмдердің денесіндегі жүзбеканаттары жаксы
жетілген өрі жүзуге икемді болса, бентос топтарында, керісінше, жүзуге
икемсіз жөне су түбіндегі заттарға жабысып калуға бейімді мүшелері жаксы
жетілген.

Су организмдерінің ітттінде медузалар, қосжактаулы былқыл-дакденелілер
өз денесінен аткылаған су кысымы күшімен тез жүзуге бейімделген. Бүл
күбылыс, өсіресе басаякты былкыл-дақденелілерде жаксы байкалады. Ал осы
әдіспен козғалатын кальмардың жылдамдығы сағатына 40—50 інакъірымға жуьщ.
Ірі киттердің жаксы жетілген әрі куатты жүзбеканаттары мен ескек аяқтары
болады.

Тұщы су гидробионттарының кейбіреулері су бетінде кәдімгі
құрлыктағыдай сырғанап та жүреді.. Олар — көдімгі су кандалалары мен су
коңыздарының өкілдері.Құрлық-ауа тіршілік ортасы. Құрлык-ауа — организмдер
үшін күрделі өзгерістер үздіксіз жүріп жататын, табиғат орта. Мұнда
атмосфераның газдық кұрамы, ылғалдылық, тығыздық, қысым, т.б. факторлар
жиынтығы литосфера қабатымен байланысып жатады. Жануарлар мен өсімдіктер
құрлык-ауа кеңіс-тігінде тірпшгік етуге бейімделіл, оны толықтыра түседі.
Тіршілік ортасына тен көптеген ерекшіліктерді (жарықтың мол түсуі,
температура ауытңуының күшті байкалуы, ауа райының маусым мен тәулік
бойынша өзгеруі, т.б.) байқауға болады. Аталған факторлардың күрделілігіне
байла-нысты организмдер дүниесі эволюциялык даму жолында анато-миялык-
морфологиялык, физиологиялык, экологиялык, т.б. тұрғыда бейімдеді.

Оттекпен тыныс алу мү-шелері (лептесік, өкпе, кеңірдек), тірек
қаңқасы, қолайсыз жағдайларға бейімделу әдістері (орын ауыстыру, ін қазу)
жетіле түсті. Жануарлар мен құстардың ұшуға бейім жаңа түрлері пайда болды
Құрлық-ауа факторларының ішінде ауа, жауын-шашын, топырақ ылғалы, эко-ж\е
микроклимат пен геогра-фиялык белдеулер организмдер үшін үлкен рөл
атқарады.Топырақ Тіршілік процесі — ұзақка созылған биогеохимиялык
айналымның жемісі. Топырақтын түзілуімен байланысты жер бетін жасыл
өсімдіктер әлемі басады. Одан соң топырактың микро- және макрофаунасы
қалыптасты. Өсімдіктер мен жануарлар жене өлі табиғат арасындағы қоректік
қарым-қатынастар топырақ түзілу процесін, оның физикалык, химиялык жөне
механикалық құрылымын жақсарта түсті. Мысалы, топырактын жоғары бөлігшде
өсімдіктерге қажетті азот, калий, кальций, фосфор жене т.б. химиялык
элементтер жинакталады. Ал топырак ылғалы оттекті, еріген түздар мен
минералды заттарды сіңіріп, сілтілік немесе қышкылдық ортаны қалыптастырады

Начало формы

Конец формы

Қазындылар

Қазындылар немесе Фоссилиялар (лат. fossilis) — жер қабатының
шөгінділерінде сақталып қалған ежелгі хайуанаттардың және өсімдіктердің
қазып алынған қалдықтары немесе бұрынғы геологиялық кезеңдердегі тіршілік
иелерінің қалдырған таңбалары. Геологиялық кезеңнің құрамдас бөлігі -
дәуір. Дәуір жер қыртысы дамуының геологиялық кезеңі барысында қалыптасып
үлгерген тау жыныстар қабаты. Осы тау жыныстары қабатынан табылған
қазындылар бізге жер тарихы туралы көп мағлұмат береді. Қазындылардың
өлшемдері шағын іздерден үлкен қаңқаларға дейінгі аралықта әртүрлі болады.
Қазба жұмыстары барысында анықталған іздер, Таңбалар - бұрынғы өмір
құпиясын ашудың кілті. Мысалы: аяқ іздері , індер және жерасты жолдары.
Қазынды қалдықтарды зерттеу ісімен палеонтология шұғылданады. Қазындыларды
үлкен бүлігін қаңқалар толықтырады.Қаңқалардың ең үлкендері - Триас, Юра,
Бор кезеңдерінен тұратын Мезозой заманында өмір сүрген динозаврлардікі
болған. Қазындылардың пішіні бастапқы қалпындай тасқа айналып тасқа айналып
сақталғанымен , түсі , тығыздығы және құрылымы өзгерген.

Қазынды қалдықтарды зерттеу ісімен палеонтология шұғылданады

Барлау торабының жиілігі (тығыздығы) – кендерді барлау қазындылары
орналасқан нүктелер аралығының қашықтығы немесе барлау аймағының нақтылы
аумағына тиесілі қазындылар саны.

Ботай қоныс-мекені - ауданы 15 га Солтүстік Қазақстан облысы, Айыртау
ауданының Никольск ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 1,5 шақырым жерде,
Иманбұрлық өзенінің (Есіл өзенінің оң жақ саласы) оң жақ құлама жағасындағы
тегістелген еңіс алаңқайда орналасқан.

Қоныс-мекен пайда болған кезде 200-300 баспана тұрғызылған. Бұл санды
жер бетіндегі 109 қазаншұңқырлар мен қазу жұмыстары кезінде ашылған
баспаналардың жалпы қатынасының жиынтығынан шығаруға болады. Осы графикалық
жобалау жағдайы ескеріле отырып, ескерткіштің әртүрлі бөліктерінде -
жағалық, оңтүстік, орталық және солтүстік - 1980-1982 жж. аралығында 24
қазындымен барлығы 7528 кв.м. мәдени қабат ашылды. Бір қазаншұңқырдың
орнына қалпына келтірілген баспана тұрғызылды.

Қоныс баспаналары, шаруашылық құрылыстар мен археологиялық материалдар
қазындылар бойынша сарапталды, өйткені соңғылары ескерткіштің әр-түрлі
жерлерінде орналасқан әрі өздерінің мәдени және хронологиялық
сипаттамаларында өзіндік ерекшеліктері бар болатын.

Бұрғы тиеу машинасы — шпур бұрғылау жұмысын механикаландыруға және
қопарылған пайдалы қазындылар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.