Прагматонимдер

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

9-практикалық сабақ тақырыбы: Прагматонимдер

Прагматонимдердің ерекше белгілерімен, олардың семантикалық модельдерімен таныстыру.

Прагматонимдердің ономастикада аз зерттелгеніне қарамастан, олардың семантикалық және сөзжасамдық құрылымында белгілі бір классификациялық белгілерін және атау беру уәждерін бөліп шығаруға болады. Жалқы есімдердің объектілермен байланысына қарай топтастырған А. Бахтын классификациясына аса көніл бөле отырып. А.В. Суперанская "Общая теория имени собственного" (1973) атты кітабында жалқы есімдердің әр классификациясына теориялық негіздеме береді. Оның классификациясы бойынша прагматонимдер жансыз заттарды атайтын топқа жатады. Бұл материалды және қиял әлемінің жанды және жансыз объектілерін универсалды болу жағынан дұрыс болып есептелелі. Прагматонимдерді арнайы зерттеушілердің болмауы себебінен олардың барлық түрлері түбегейлі зерттелмеген, сондыктан да прагматонимдер классификациясы анык емес. Зерттеушілердің пікірі бойынша, перифериялық шектеп жалқы есімдерді хронологиялык және тарихи кезендерде әр негіз бойынша типологиялық зерттеу - ономастиканың басты міндеттерінін бірі. Ономастикада прагматонимдерді құрылымы мен семантикасы бойынша атау беру принциптері мен дифференциялауды анықтауға алғашқы қадамдар жасалған. Мәселен. И.В. Крюкова (1997) ономастика кеңістігінің перифериялық шегіндегі келесі атау беру принциптерін бөледі: :: анықтауыштық (идентификациялаушы) (мекеме орындарының кызмет ерекшелігі тауарлардың негізгі ерекшеліктер!, бұқаралык ақпарат құралдарының тақырыптары мекеменің орналаскан жері, тауар өндіру, газет пен журналдардың шығарылуы, нақты адамға - негізін қалаушыға, иесіне немесе авторға сілтеу): :: шартты-символдық (объект белгілерін шартты түрде көрсету); :: символдық (аталмыш объектен тікелей байланыстың болмауы). Ресей эргонимдерін зерттеуші Т.П. Романова XIX ғасырдын соңы XX ғасырдың басындағы Самара қаласының сауда орындары материалдары бойынша үш компоненттен: термин (Т), иесінін есімі (HE) және шарты-символдық есімнен (ШСЕ) тұратын құрылымдык типін анықтаған. Формула түрінде модельдерді Т+ИЕ+ШСЕ деп беруге болады, мұнда ШСЕ қолданылу жиілігіне карай соңында беріледі: Магазин "Хозяйство и охота " А.Ю. Христензен Т ШСЕ ИЕ С. Иманбердиева 1985-2001 жылдардағы менсонимдердін төмендегіден құрылымда болатынын көрсеткен. Дегенмен мұндай құрылымдар қазақ тіліндегі менсонимдерге тән емес. Қазак тіліндегі менсонимдер құрылымына негізіне екі компоненттік тон, яғни ШСЕ-Т және ИЕ -Т. мысалы: Ақ аю кафесі ШСЕ Т Сәрсенова бүкені ИЕ Т Бүгінгі эргонимдерді тарихи атаулармен салғастыру арқылы қазіргі эргонимдер құрылымында XIX ғ. мен XX ғ. басындагы эргонимдер құрылымында кездесетін комноненттер ұшырасады деген пікірге келдік. Мағына компоненттерінің арасьшда Т және ШСЕ компоненттері негізін құрайды, ал ИЕ компоненті тек өзіндік символ ретінде қолданылады деп өзара бөлінуі олардың ерекшелігі болып табылады. Қазақстан ономастикасында алғаш рет С.Қ. Иманбердиеванын Алматы каласы 1867-2001 жылдар аралығындағы сауда орындарының (менсонимдер) атауына зерттеу жасағаны прагматонимдердің аталмыш түрінін әмбебап және спецификалық ерекшеліктерін олардын әр тарихи кезеңдердегі құрылымдык типтерін анықтауға мүмкіндік берді. ХІХ-ХХ ғасырдағы атаулар мұрағат материалдары мен т.б. құжаттарда тек орыс тілінде берілген. Ол сол кездегі тіл саясатына байланысты. Құрылымдық тнптер динамикасы өте ұзак нақты-анықтауыш атаулардан қыскарған түріне дейін өзгерген, негізінен семантика символдығымен ерекшелінетін жалпы құрылым калпына енген. Әр тарихи кезең прагмагонимдердің семантикасы мен құрылымына өзгерістер енгізіліп отырған. Мәселен, кеңес өкіметі атаулардың идеологиялық уәжділігімен ерекшелінеді: "жалқы есімдер аталмыш денотаттардың (және оларды атаушылардың) кенес мемлекетіне қатысты екендігін, оның революциялық идеологиясына қатысты екендігін көрсетуі керек" (В.Д. Бондалетов, Т.П. Романова). Сол кезде ескі модельдерде жаңа семантикалық мазмұнды атаулар орын басты: :: кең, анықтаушы құрылымдар (Ұлттар ісінің халық комиссариаты, И.В. Сталин атындағы Шығыс жұмысшылары Коммунисты университет); :: аббревиатуралык форма (НарКомПрос, ГОЭЛРО. Совнархоз); :: құрамында идеологнялык сөздер бар анықтауыш құрылымдар (Красный пролетарий. Красный факел мекемелері. Красный библиотекарь, Рабочий бумажник. Безбожник у станка журналдары); :: мемориалдык компонент! бар "атындагы мекеме" сиякты құрылымдар (СЛ. Киров атындагы зауыт, Владимир Ильич атындағы Машинажасау зауыты), олар тек мемлекет меншігіндегі мекемелерге тағылған. XX ғасырдың соңы, XXI ғасырдың басы Қазақстанда жана мемлекеттің құрылу кезеңі болып табылады. Тез дамыған экономикалык өтгерістер жекеменшіктің дамуына және дүкен, қоғамдық тамақтану орындары, тұрмыстық кызмет салондарының, әр түрлі фирмалардын, іскерлер бірлестіктерінің құрылуына себепкер болды. 2003 жылғы тіркелген коммерциялық мекемелер тек Алматы каласында 10 мыңнан асады, олардың саны күннен-күнге өсуде. Жекеменшік әр тектес объектілер жүйесінің дамуына байланысты олардын атаулар жүйесі көбейеді, себебі объектілер жекелеуді қажет етеді. Объектілерге атау тағу үрдісінде бірнеше басым бағыттық принциптерді бөліп шығаруға болады: :: аталмыш объект ерекшеліктерін ескеру (атау құрамына дүкен - магазин, кафе, мейрамхана ресторан, институт т.б. классификаторлар кірсді);
:: автор жекелігі (Айдана, Серік, У Едиля, У Алины, Охотничий лагерь сэра Игоря)', :: тұтынушыға бағыттау (Бедные люди, Блюда Востока. Престиж):
:: тауар және қызмет көрсету ерекшеліктері (Балық. Кавказ шашлыгы, Саяхат. Дивандар әлемі. Электра, Интерьер Клеопатры);
:: негізгі тауар немесе кызметті жарнамалауға талпыну (Шай іш. Дом мерекесі, Санфаянс. Планета электроники. Кушать. Есть что съесть)',
:: кеңістіктік бағыт (На Никольской. На перекрестке, На Мира, На Джандосова) г.б. Бір карағанға өздігінен қалыптаскан сауда және өндіріс мекемелерінің атаулары қалалық топонимдер микроқұрылымына кіретін ерекше бір жүйе болып табылады, себебі, олар қаланың белгілі бір топообъектін атайды. Көп атаулардың негізінде бір тектес объектілердің атауларына тән құрылымы мен семантикалық толык қарапайым. стереотипті модельдер жатыр. Дсгенмси, атаулардын жарнамалық және жекелеуіштік кызметтеріне байланысты, сонымен қатар Ата заң үшін қорғалатын болғандыктан жекеменшіктіктің күшеюіне байланысты өзіндік ерекшеліктері бар. Аталмыш объект иелері оларға өз есімдерін немесе туыстарының есімдерін бере алады, яғни жекеменшікті өз есімдері арқылы атауда заңды түрде бекітеді .

Жалқы есімдер жиынтығы - мекемелер, ұйымдар, өндіріс орындары, оқу орындары, қоғам орындары. дүкен атаулары (эргонимдер), көше, даңғыл, бульвар, алаң, жеке ғимарат т.б. атаулары (урбанонимдер) - жалпы алғанда қаланың ономастикалық кеңістігін құрайды. Олар калада жүріп-тұруға бағыт береді, себебі олар атау қызметінен басқа адам кызметінде бұл объектілерді қолдану мүмкіндігіне карай идентификациялау, жекелеу. адрестік, акпарат беру т.б. қызметтерін атқарады. Сонымен қатар атаулар танымдық қызметіи де атқарады. Олар қаланың ақпарат кеңістігінде бір ерекше белгі, бағыт болып табылады.

Осы тектес атаулар таңдау арқылы қалыптасып, әлеуметтік қажетіне байланысты болады. Ссбебі мекемелерді атаудың басты мақсаты объекттің де, атаудың да атқаратын қоғамдық рөлінде. Мәселен, оқу орындарының өсуімен және оларға әр түрлі әлеуметтік дәреже берілуіне қарай бұрынғы атаулары ауысуда (С.М Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университета - ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.